2/1 Z Dimi PES/VIS/EA Dokuma Kumaş Özelliklerine Şardon Parametrelerinin Etkisi
Bu çalışmada, tekstil terbiyesinde mekanik bitim işlemlerinden olan şardonda tambur hızının ve şardon pasaj sayısının çeşitli kumaş özelliklerine etkileri incelenmi ştir. Bunun için tekstilde yayg ın olarak üretimi yap ılan, çözgü ve atk ı yönünde ayn ı olmak üzere Ne28/2 PES/V+EA iplikten Z yönlü 2/1 dimi örgülü dokunan kuma ş tipi seçilmiştir. Kumaşa 10 m/dk ve 20 m/dk h ızlarda ayrı ayrı dörder pasaja kadar şardon yapılarak, her hız ve pasaj sayısı için en, gramaj, yıkama çekmesi, buhar çekmesi, elastikiyet ve ön yüz ile arka yüz pilling (boncuklanma) testleri yap ılmış ve elde edilen bulgular incelenmi ştir.
Şardon, tekstil yüzeylerini tüylendirmek amac ıyla yapılan bir mekanik bitim i şlemidir. Şardon işleminde da hedef, iplik içerisinden lifleri çekip kuma ş yüzeyine ç ıkartarak tüylü bir yüzey ve hacimli bir kuma ş elde etmektir. Bu i şlemle hem tutum olarak yumu şak bir kumaş elde edilir hem de tüylü yüzey içersinde hapsolan hava ile daha iyi bir ısı yal ıtımı sa ğlanır. Literatür özetinde şardon makinesi ile yap ılan çalışmaların genellikle şardon efekti üzerine yap ıldığı görülmektedir. Şardonlama i şlemiyle ilgili bir yenilik olarak tüylendirmeyi sa ğlayan kozalakların tasarımı üzerinde çal ışılmıştır. Bueno ve ark. (1997) yılında temasl ı, çok yönlü bir düzgünlük ölçümü cihaz ıyla z ımparalı ve şardonlu kuma şların yüzey
düzgünsüzlüğünü ölçen bir çal ışma yapmışlardır. Bueno ve ark. (1999) benzer çal ışmayı bu kez lazerli (temassız) bir cihaz kullanarak geli ştirmişlerdir. Carfagni ve ark. (2005) ise şardon prosesinin izlenmesi için gerçek zamanlı bir makina görüntüleme sistemi ile kuma ştaki tüy yüksekliğini ve tüy hacmini gerçek
zamanlı olarak ölçen bir sistem tasarlam ışlardır. Yüksekkaya (2008), şardon esnas ında uçuntu olu şumu ile ilgili bir çal ışma yapm ıştır. Belforte ve ark. (2009), do ğal kozalaklar ın yerine kullan ılabilecek alternatif şardon teli geliştirerek yüksek kaliteli kumaşların şardonunda yeni bir metod ortaya koymuştur.
Şardonun kumaşa kattığı estetik görünüm de tercih edilmesinde önemli bir faktördür. Geleneksel şardon makineleri, kumaşın atkısını şardonlarlar. Müşteri, tüylü kabar ık bir kuma ş ister. Mü şterinin bu iste ğine bağlı olarak şardon pasajı ayarlanır. Genellikle 4 pasaj kadar gidilir ancak çok özel durumlarda 7-8 pasaja kadar da ç ıkılabilir. Şardon yap ılırken şardon tamburlar ının dönü ş h ızı de ğiştirilebilir. Şardonlama ile ilgili yapılan bu çal ışmada; kumaşın örgü tipi sabit tutulmu ş olup, şardon tamburunun h ızı iki kademede
değiştirilmiş, şardondaki pasaj say ısı da 4 olarak belirlenmi ştir. Bu çal ışma ko şullarında kumaş numuneleri elde edilmiştir. Her numune için altı farklı kalite parametresi incelenmiştir. Çalışma sonunda elde edilen bulgular pasaj say ısı ve h ız değişiminin kumaş kalite parametresine etkisi göz önüne al ınarak istatistiksel olarak da değerlendirilmiştir.
MATERYAL ve METOT
Materyal ve metot bölümünde önce kullan ılan materyalle ilgili bilgiler verilmi ş ve daha sonra kullan ılan metotlar açıklanmıştır.
Materyal
Çalışmada kullan ılan materyal, Z yönlü Pes/Vis/Elastan dokuma kuma ştır. Çal ışmada kullan ılacak kumaş seçiminde en çok şardon yapılan bir kumaş türü olmasına dikkat edilmiştir. Kumaşla ilgili olarak iplik, dokuma ve terbiye işlemlerine ait üretim bilgileri aşağıda verilmiştir.
İplik : Kumaşın çözgüsünde ve atk ısında aynı tip iplik kullan ılmıştır. Bu iplik, Ne 28/2 Polyester / Viskon + Elastan, çift kat elastik iplik olup iki adet 65/35 PES/V Ne 28/1 ipliğin 70 dtex elastan ile beraber bükülmesi ile 64/31/5 yüzde oranı ile “Ne 28/2 PES / V + EA” iplik elde edilmiştir.
Dokuma : Kumaşın örgüsü Z yönlü 2/ 1 dimi örgü olup gabardin ad ı ile an ılır. Arka yüzü atk ı ağırlıklı olması itibariyle arka yüz şardon yapılmaya uygundur. Kumaş, ipliğinden de anlaşıldığı üzere hem atkı, hem de çözgü yönünde elastik yani yaygın tabirle “bistretch” bir kumaştır.
Terbiye : Terbiye işletmesinde yapılan işlemler sırasıyla aşağıdaki gibidir:
1. Yakma: Arka yüzü zaten şardon olacağından dolayı ön yüzüne yakma i şlemi yapılmıştır. Genel olarak bu tip kuma şlara uygulanan orta a ğırlıkta bir yakma şekli olan so ğutma silindiri üzerinde yakma
yapılmıştır.
2. Yıkama: 60oC’de kimyasal kullanmaksızın yalnızca suyla yıkama işlemi yapılmıştır.
3. Yaş apre+Fikse: Germe makinasında yaştan apre verilerek 195oC’de kurutma ve polyester ile elastan ın fiksesi yapılmıştır. Apre verilmesinin sebebi, şardon öncesinde kuma şın yumuşatılarak şardonda daha kolay ve daha düzgün bir şekilde tüylenmesinin sağlanmasıdır. Reçete: 10 gr/lt Unisil 2M (makrosilikon yumu şatıcı)
1 gr/lt Asetik Asit (pH ayarlamak için) Fiksede ise kumaş kuruduktan sonra 195oC’de 30 sn. kadar daha kalarak polyester ve elastanın boyutsal özelliklerininin (en-gramaj-elastikiyet) sabitlenmesi hedeflenir.
4. Şardon: Kumaşın arka yüzüne 10 mt/dk ve 20 mt/dk h ızlarda 4’er pasaja kadar şardon (tüylendirme) işlemi yap ılmıştır. Şekil 2’de çal ışmada kullan ılan Lafer-Türk marka 2 tamburl u şardon makinas ı
görülmektedir.
5. Makas: Eşit bir tüy yüksekli ği elde etmek için kuma şın şardon yapılan arka yüzüne makas (traşlama) işlemi yapılmıştır.
6. Apre: Apre i şleminde kuma ş, germe makinas ından geçirilerek hem apre kimyasallar ı verilip i stenen tuşe elde edilir hem de kuma ş istenen boyutsal özellikleri ve çekme testi de ğerleri ayarlanarak mamul hale getirilir. İkinci amaç doğrultusunda apre işlemi de 195oC’de yapılmıştır. Bu kumaş için kullanılan apre reçetesi:
Reçete: 10 gr/lt Unisil 2M
10 gr/lt Unisil NPE (polietilen emülsiyonu) 1 gr/lt Asetik asit şeklindedir. 2/1 Z dimi dokuyla dokunmu ş Polyester/Viskon + Elastan içerikli Ne 28/1 ipli ğin 70 dtex elastan kullan ılarak üretilmiş iplikten dokunan kumaşların mekanik apre i şlemlerinden biri olan şardonlama işlemi sonucunda baz ı kalite kontrol parametreleri üzerinde tambur hızı ve pasaj sayısının etkisinin araştırıldığı bu çalışmada özellikle atkı yönünde etkilerin daha fazla oldu ğu dikkat çekmektedir. Çünkü şardon işlemi, daha çok atk ı iplikleri ile
ilgilidir. Çal ışmanın ba ğımsız de ğişkenleri olarak seçilen “h ız” ve “pasaj say ısı” faktörlerinin, kuma ş en değişiminde, kumaş gramajında ve elastikiyette anlamlı bir etkisinin olmadığı görülmüştür. Sanfor çekmesi test de ğerleri çözgü yönünde fazla de ğişmemekle birlikte atk ı yönünde , pasaj say ısı artt ıkça
kötüye gitmektedir. Yüksek tambur h ızında sanfor çekmesinde daha da fazla bozulma görülmektedir. Buhar çekmesi de ğerleri de pasaj say ısı artt ıkça kötüye gitmekte, yüksek h ızda biraz daha yüksek de ğerlerde seyretmektedir. Yukar ıda belirttiğimiz üzere, şardon i şlemi daha ziyade atk ı ipli ğiyle alakal ıdır. Bununla birlikte tüylü bir kumaş yüzey alanının artmasıyla neme ve ısıya daha duyarlı hale gelir ki, bu test sulu ve sıcak ortamda yap ılır. Ayr ıca h ızın artmas ı düzgünsüz yolmaya neden olmakta ve ipliklerde iç gerilimleri
arttırmaktadır. Bu da ısıl fikse etkisinin bozulması, dolayısıyla sanfor ve buhar çekmesi test değerlerinin kötüye gitmesi anlam ına gelir. Pasaj say ısı artt ıkça elastikiyetler çözgü yönünde çok az artmakta, atk ı yönü nde ise ciddi anlamda azalmaktad ır. Özellikle h ızın artmas ı, atk ı yönünde elastikiyeti olumlu etkilemektedir.
Elastikiyetin, elastanla ilgili bir kavram olmas ı itibar ıyla, şardonun elastana zarar verdi ği anla şılır. H ızın artması, şardon süresinin azalmas ı anlam ına gelir ki bu da elastan ın daha az zarar görmesi demektir. En, gramaj, y ıkama çekmesi, b uhar çekmesi, elastikiyet ve boncuklanmada pasaj say ısının anlaml ı bir etkisinin
olmadığı ancak tambur h ızının çözgü yönü y ıkama çekmesi, çözgü yönü buhar çekmesi ve ön yüz boncuklanmada etkisi oldu ğu görülmü ştür. Bu durum h ız art ışının, ipliklerin düzgünsüz yolunmas ına neden olduğu ve dolay ısıyla bunun da hem çekmeye hem de boncuklanmaya yol açt ığı şeklinde aç ıklanır.
teknolojikarastirmalar.com
