21. Yüzyıl Elyafları
Geleceğin gömlekleri ve bluzları, soğuk olduğunda yalıtıcı olarak görev görürken, daha sıcak havada etkin şekilde ısı yayma özelliğine sahip olabilecektir. Bu tip giysiler, sıcaklıkta oynamalar olduğunda kullanıcının farketmeyeceği şekilde sabit termal rahatlık sağlayacaktır.
Son 60 yıl boyunca tekstil dünyası, polimer ve elyaf biliminde yeni ufuklar açan keşifler tarafından ateşlenen sentetik elyafta hızlı bir büyüme yaşamıştır. Aynı zamanda elyaf ve tekstil üretim işletmelerinde de otomasyon ve proses kolaylığında büyük gelişmeler yaşanmıştır. Günümüzde büyük kapasiteli elyaf üretim işletmeleri, proses için sadece 10'lar ile (yüzler yerine) ifade edilen personel çalıştırmaktadır. Yakın tarihlerde bakım kolaylığı ve doğal-benzeri estetiğe sahip elyaflar ile birlikte yüksek performanslı ve fantazi elyaflar özel bir öneme sahip olmuştur.
Bir zamanlar endüstrinin hızlı büyümesini sağlayan birçok sentetik elyaf ürünleri, artık düşük büyüme ve düşük kar marjı ile karakterize edilen olgunlaşmış ticari ürünler haline gelmiştir. Yoğun global maliyet baskısı, yüksek tüketici beklentileri, yüksek derecede çeşitlilik gösteren müşteri tabanı ve azaltılmış Ar&Ge harcamaları, tekstil dünyasındaki ağır büyümenin nedenlerini oluşturmaktadır. Gelecek için çözüm; ürün ve üretimde yapılacak teknolojik yenilikler ile endüstrinin tekrar canlandırılması ve iş uygulamalarının global içerikte tekrar değerlendirilmesidir.
Geleceğin Prosesleri Ekolojik Faktörler
Yeni ve mevcut işletmelerin ürün tekliflerini genişletmek için esnek ve düşük maliyetli üretim işletmelerinin geliştirilmesi yönünde endüstride artan bir eğilim vardır. Yüksek hızlı ekstrüzyon ve dokuma işlemleri, çevrim içi analitik ölçümler, modüler tesis konstrüksüyonu ve basitleştirilmiş proses akışları günümüzde yapılan iyileştirmelere örnektir. Biyolojik prosesler, esneklikleri nedeniyle özel bir rol oynayabilir. Örneğin fermantasyon işlemi ürün akışını değiştirmek için ana organizmanın genetik modifikasyonu sayesinde, aynı işletme içinde polimer ve ara ürünler sağlayabilir. Amerika tarımsal ürünler, ormanlar ve otlaklarda çok büyük ve yenilenebilir kaynaklara sahiptir. Daha büyük ve daha etkin kullanım için bazı teknolojik engeller hala varsa da, birçok madde için bu ürünleri yararlı ara ürünler ve polimerlere dönüştürmek için gerekli kimyasal ve biyolojik dönüşümler halihazırda tanımlanmıştır.
Biyoloji bilimi gerekli cevapları verebilir, eko sistem ile uyumlu olan ürün alternatiflerinin elde edilmesini sağlayabilir. Yaklaşım ne olursa olsun, gelecekteki prosesler, azaltma ve yan ürünlerin tekrar kullanımı yoluyla atık eliminasyonu ve atık ürünlerden yararlı ürünlerin elde edilmesi için işlemlerin geliştirilmesi üzerine yoğunlaşacaktır.
Geleceğin tekstil ürünlerinin başarısı, uzun kullanım süresi ve maddelerin her birinden, elden çıkarmaya kadarki aşamalarda kullanım şekline bağlıdır. Yaygın olarak doğal elyafların ekolojik olduğu düşünülmektedir. Doğal elyafların biyolojik olarak bozunabildiği doğrudur ancak böcek ilaçlarının, mantar ilaçlarının ve gübrenin olumsuz etkisi göz ardı edilmektedir.
Biyoloji ve genetik alanlarında kaydedilen gelişmeler hastalığa dayanıklı ve doğal olarak renklendirilmiş pamuk varyasyonları elde edilmesini sağlamaktadır. Bundan dolayı doğal elyaftaki gelişmeler bu önemli piyasa kolunda yeni olanaklar sunmaya devam edecektir.
Biyolojik Olarak Bozunan Elyaflar
Bazı sentetik elyafların çevre tarafından tamamıyla asimile edilen bileşenlere dönüşmesi uzun zaman almaktadır. Bu işlemi hızlandırmak için, biyolojik olarak bozunan elyafların geliştirilmesi konusunda araştırmalara başlanmıştır. Bazı sentetik elyafların kabul edilebilir bir maliyetle hammadde haline dönüştürülebilmesi veya biyolojik olarak bozunan duruma getirilmesi halinde pazarda varlıklarını sürdürebileceği görülmektedir.
Polyester söz konusu olduğunda atık, "metnoliz" adı verilen bir prosesle bileşenlerine ve yeni ürünler haline geri dönüştürülebilmektedir.
Naylon için tekrar işleme teknolojileri de oldukça gelişkin düzeydedir ve atık halılar tekrar işleme sokulabilmektedir. Akrilik elyafların parçalarına ayrılması ve tekrar işleme sokulması şu an için mümkün değildir ve sonuç olarak akrilik elyafların pazar payını kaybetmesi beklenmektedir.
Birçok mevcut üretim işleminde, polimerizasyon için çevreye zarar veren metal kataliz kullanılmaktadır. Polyester söz konusu olduğunda antimon ve kobalt katalizlerinin yerini daha yüksek polimer sonuçları veren yeni jenerasyon zeolit bazlı bileşikler almaktadır. Yeni yüksek verimliliğe sahip kataliz teknolojisi ile ilk geçiş verimi %95'ten daha yüksek olabilmektedir ve atık oldukça azaltılmıştır.
Boyahaneler, atık su boşaltma problemi ile uğraşmak zorunda kalmıştır. Kumaş terbiyesi ve kuru temizleme için biyolojik olarak uygun boyaların kullanıldığı yeni teknolojiler geliştirilecektir. İstenen renk düzeyini elde etmek için ince numaralı filament iplikler oldukça fazla boya gerektirdiği için, hem üretim hem de evdeki yıkama işlemlerindeki suyun içindeki fazla boya ile ilgili sorunlar ön plana çıkarılmıştır. DuPont bu problemi reaktif boyarmadde teknolojisinin kullanımı sayesinde çözmeye çalışmaktadır.
Bu alanda ortaya çıkan ürünler arasında klasik boya teknolojilere göre çok daha az sayıda kimyasal madde gerektiren ve dikkat çeken bir yıkama haslığına sahip DuPont'un Tactel Colorsafe ürünü vardır. Ürün, renginin uzun ömürlü olması ve çevre açısından zararsız işlem sağlaması nedeniyle, hem tüketiciye hem de elyaf üreticisine çok sayıda avantaj sağlamaktadır. Reaktif boyarmadde teknolojisinin 21. yüzyılda endüstri standardı olması çok muhtemeldir.
Üretim Teknolojileri
Ticari elyaf teknolojisi genel olarak olgunlaşmıştır ve yatırımcılara açıktır. Sonuç olarak proses teknolojisindeki rekabet avantajları hızla azalmaktadır ve gelecek diğer güçler tarafından oluşturulacaktır. Bu güçler, istisnai kalite ve proses verimliliğinin yüksek kapasiteli üreticiler için büyük bir öneme sahip olduğu rekabetçi bir dünya pazarını kapsamaktadır.
Ticari elyaf üretimi muhtemelen artan sayıda üretici tarafından gerçekleştirilirken, fantazi elyaf ürünleri gelişimlerini desteklemek için teknik uzmanlığa sahip az sayıdaki büyük firmalar tarafından üretilecektir. Dikey iş ittifakları, pazara kolay girişi ve rekabet gücünü korumak için riskin azaltılmasını sağlayacaktır. Ara ve son ürünlerin sabit global fiyatlandırılması gerçekleşecek ve değer zinciri perakende düzeyine doğru hareket eden kontrol ile çarpışacaktır.
Son 10 yıl içinde tekstil endüstrisinde maliyetler büyük oranda düşürülmüş ve verimlilikte gelişmeler kaydedilmiştir. Proseslerde elde edilen yenilikler; otomatikleştirilmiş prosesler, eğirme hızının arttırılması, üretim kapasitelerinin yükseltilmesi ve proseslerin basitleştirilmesini içerir. Çeşitli elyaf üreticileri arasında üretim maliyeti ile ilgili farklılıklar yatırım maliyeti ve hammadde stoğu entegrasyonunun düzeyi ile oluşmaktadır. Yeni tesis yatırımını; büyüklük, hammadde dönüşüm verimliliği ve eğirme hızı, çekim/tekstüre adımları gibi işlem parametreleri belirlemektedir.
Polimer reaktörü ebatları 1970'lerdeki yaklaşık 50 ton/gün'den 300 ton/gün civarındaki bugünkü düzeye düzenli olarak yükselmiştir. Aynı dönem içinde filament eğirme hızı da 3000 mt/dak.dan tamamen oryante olmuş iplikler için yaklaşık 7000 mt/dak.ya ve kısmen oryante olmuş iplikler için yaklaşık 3000 mt/dak.ya yükselmiştir. Tekstüre hızı ise 700 mt/dak.dan 1000 mt/dak.ya çıkmıştır.
Kesik elyafta verimlilikte gerçekleştirilen gelişmeler, eğirme hızından ziyade daha büyük makineler ile elde edilmiştir. Belirgin olarak hat kapasitesi 10 yıl önce 70 ton/gün' den yaklaşık 150 ton/güne yükselmiştir. Bu gelişmenin anahtarı prosesin termal kontrolünün hassas şekilde yapılması, polimer kalitesinin iyileştirilmesi ve yüksek verimliliğe sahip makinelerdir.
Gelecekteki üretim teknolojileri daha düşük maliyetler ve otomasyon sayesinde, özellikle robot teknolojisinin kullanılması ile daha yüksek verimlilik sağlayacaktır. Üretim prosesleri yüksek derecede dengeli olacak ve %100 verimliliğe yaklaşacaktır. Üretim maliyetlerinin büyük oranda düşürülmesi ve kapasitenin yükseltilmesi amacıyla, polimer sentezi için yeni reaktör tasarımları geliştirilecektir. Elyaf yapısının tam anlamıyla kontrolü, kısmen oryante olmuş filament ipliklerin yüksek hızda (5000-8000 mt/dak) üretilmesini veya tamamen çekilmiş ipliklerin başka bir çekim adımı olmadan 10.000 mt/dak üretilmesini sağlayacaktır. Gelecekteki elyaf üretim teknolojisi, aynı zamanda pazarın taleplerine uyum sağlamalıdır. Bu sayede küçük parti üretimi ile özel ürün varyasyonları sistemi, tüketiciye yüksek katma değerli ürünlerin ulaşmasını sağlayacaktır. Gelecekteki rekabet bu tip ürünler için verimliliği yüksek, küçük ölçekli üretim teknolojilerinin geliştirilmesinde yaşanacaktır.
Çok Fonksiyonlu Tekstil Ürünleri
Uygun maliyet ile kullanım dayanıklılığını, çekici tuşe ve iyileştirilmiş işletme değerini birleştirebilen kumaşlara olan talep gün geçtikçe artmaktadır. Naylon, polyester ve polipropilen gibi sentetik elyaflar doğal elyaflara alternatif olarak geliştirilmişti ve bunlar ikinci jenerasyon ürünleri temsil etmektedir. Hassas olarak tanımlanan polimerlerden elde edilecek üçüncü jenerasyon tekstil ürünlerinin, daha geniş bir kullanım yelpazesinde daha çeşitli ve daha iyi fonksiyonellik sağlayacağı düşünülüyor.
Pasif Performanslı Elyaflar
Örneğin DuPont'ta nemi etkin şekilde deriden uzaklaştıran Coolmax™ kumaşlarının dizaynında, elyaflarda nemin ilerlemesi incelendi. Terleme kılcal hareket yoluyla elyaf kanalları boyunca göç eder, burada yüzeye ulaşır ve hızla buharlaşır.
Thermastat™ elyafları kutup ayısı kürkünde bulunana benzer oyuk çekirdek şeklinde tasarlanmıştır, geniş bir sıcaklık aralığı ve hareket düzeyinde konfor sağlamaktadır. Kumaş deriden nemi çekmekte ve ılık havayı yakalamaktadır. Böylece rahatlığı sağlamak için gerekli olan kumaş katı sayısını azaltmaktadır. Sıcaklık, oyuk elyaf çekirdeği içersinde alıkonulmakta ve radyant ısı kaybı minimuma indirilmektedir. İpek, doğal elyafların içersinde en ince olanıdır. Son 10 yıl içinde elyaf çapını önemli derecede azaltan yeni sentetik elyaflar piyasaya sunulmuştur. Bunlar yumuşak, esnek ve rahat, düşük ağırlıkta, dayanıklı, hızlı kuruyan ve canlı renklere sahip olan kumaşlardır. Polyester mikrofiber ürünler önceleri sadece doğal elyaflar ile elde edilen bir estetik sunmaktadır. Mikrofiber filamentleri elyafın sertliğini beş kat azaltabilir; böylece rayon, pamuk veya ipek karışımları ile fazlasıyla yumuşak kumaş elde edilebilir. Bu kumaşların dökümlülüğü, sadece doğal elyaf kullanıldığı durumlardan genellikle daha fazladır.
Gelecekteki tekstil ürünleri için elyaflardan başka yapılar da kullanılacaktır. Kuş tüyü yalıtım özellikleri nedeniyle müşteriler tarafından tutulmaktadır ve yeni geliştirilen konstrüksüyonlar üstün yumuşaklık ve dökümlülük özelliklerinin yanında, istisnai termal performansa sahip ürünler üretilebilmesini sağlayacaktır.
Aktif Performanslı Elyaflar
Önümüzdeki bin yılın kumaşları, özelliklerini ortaya koyabilmek için insan vucudundan beklentisi olmayan aktif kumaşlar olacaktır. Örneğin, ısı kaybını geciktiren malzemeler bugünlerde kayak giysilerinde denenmektedir. Bu tip teknolojilerin kullanıcı rahatlığı sağlamanın yanısıra, performansı da iyileştiren özelliklere sahip olacak şekilde geliştirilmesi çok olası gözükmektedir.
Enformasyon bilimi, malzeme ve bioteknoloji arasında ara birimler ortaya çıkarken, sıcaklık farklarını hisseden ve önceden belirlenen şekilde bu farka tepki göstererek adapte olabilen giysiler öngörülmektedir. Geleceğin gömlekleri ve bluzları, soğuk olduğunda yalıtıcı olarak görev görürken, daha sıcak havada ısı yayma özelliğine sahip olabilecektir. Bu tip giysiler, sıcaklıkta oynamalar olduğunda kullanıcının farketmeyeceği şekilde sabit termal rahatlık sağlayacaktır.
Sonuçlar
20. yüzyılda elyaf ve tekstil ürünlerinin gelişimi esas olarak fonksiyonelliği ve özellikleri önemli ölçüde genişleten uygun ilaveler ve değişikler ile birlikte, kondenzasyon ve ilave tip polimer platformunu baz almaktadır. Elyaf biliminde ve mühendisliğindeki ilerlemeler, bu polimerlerin performansını genişleten modern elyaf yapısı ailelerinin oluşmasına neden olmuştur. Gelecekteki polimer molekülleri, hassas sentez, kontrollü serbest moleküler yerleşim işlemleri ve ileri üretim teknolojilerindeki gelişmelerden kaynaklanan daha yüksek dizayn düzeyi, fonksiyonellik ve üretim etkinliğine sahip olacaktır.
İpeğe benzer sentetik analogların yaratılması için yapılan ilk denemeler, moleküler yapının hassas şekilde tanımlanması ile ateşlenen malzeme devrimi için var olan tipleri göstermektedir. Tekrar birleştirilmiş DNA metodunu kullanarak ve örümceğin ipeği nasıl yaptığını öğrenerek, gelecekteki malzeme jenerasyonu için model olarak sentetik ipek varyasyonları yapıldı.
Bu yaklaşımda, alışılmadık şekilde dayanıklı ve elastik doğal elyafın yapısı ve kompozisyonu ile ilgili mevcut bilgilerin tamamını birleştirmek için, ileri bilgisayar simülasyon teknikleri kullanılmıştır. Bu yüzyılda tekstildeki büyümenin en zengin alanı doğal elyafları yenileme sayesinde oluştuğu için, gelecek bin yılda elyafların kısmen biopolimer platforma geri dönüşü temsil etmesi aslında anlamlıdır.
odevindir.net
