AÇIK-KOYU, IŞIK-GÖLGE İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Işık-Gölge
Işığın nesneler, objeler ve cisimler üzerinde yayılırken oluşturduğu açık orta-koyu ton (degrade) değerlerine ışık-gölge diyoruz.
Açık-Koyu
Işık, objeyi her noktadan aynı şiddetle aydınlatmadığı için; ışığın geliş yönüne yakın yüzeyler daha fazla ışık aldığından açık; ışığa uzak ve arkada kalan yüzeyler daha az ışık alacağından koyu görünürler resim dilinde buna açık-koyu denir. Aşağıdaki birinci şekilde direkt ışığın oluşturduğu ton kontrastları ikinci şekilde ise yaygın ışığın oluşturduğu ton kontrastları arasındaki yumuşak ve giderek artan valör geçişleri gözlemleyiniz .
Ton
TON: Objelerin ışıklı (aydınlık) kısımları ile gölgeli (karanlık) kısımları arasında kalan kısımları hassas bir geçişle birbirine bağlayan orta ton değerlerinin hepsine birden ton denir. Aynı rengin en açık ton değerinden, en koyu ton değerine hassas geçiş sağlayarak götürme işine renk valörü denir.
Renk tonu yukarıdaki objelerde görüldüğü gibi ışığın obje üzerindeki dağılımıyla oluşan bir dizi açık tonların gittikçe koyulaşan koyu bölgeler sayesinde oluşturulur.
Valör
Herhangi bir rengin en açık tonuyla en koyu tonu arasındaki bütün ton değerlerini kapsayan ton çubuğuna valör denir. tonun göreceli şiddeti Bir tondaki ışık-gölgelerin derecesinin getirdiği fark, renklerin içlerindeki siyah ve beyaz ile ilgilerinden doğan açıkkoyu farklarına, değerlerine renklerin valörleri denir.
Form
Biçim, çizgi, renk ve açık-koyudan oluşmuş yüzeydir. Bunların hepsi bir biçim üzerinde bulunabilir veya bazıları bulunmayabilir. Form çeşitleri sınırsızdır. Simetrik, asimetrik, organik inorganik, kübik, doğal, yapay, durgun veya dinamik görünümler gösterir.
Kompozisyon
Kompozisyon farklılıklar gösteren kavramsal ve görsel elemanların (nokta, çizgi, renk, doku, boyut, biçim, yüzey) bir bütün içerisinde estetik bir ilişkiyle denge oluşturmaya yönelik davranışlar ve faaliyetlerdir.
Kompozisyonda en önemli ilke, her şeyin bütüne ait ve uygun olması, hiçbir öğenin birbirine yabancı ve uygunsuz olmamasıdır. Yani bütünlüktür, bütünlük için de çeşitliliktir.
Obje
Eni, boyu, yüksekliği olan, uzay boşluğunda bir yer işgal eden ve hacmi bulunan her
nesneye obje adı verilir. Görsel sanatlar alanında ise obje; seçilen nesnenin ortaya çıkan
görüntüsüne verilen isimdir.
Etüt
İnceleme, araştırma anlamına gelir. Örneğin, bir objenin etüdü demek o objenin görünen tüm özelliklerinin (biçim, yüzey, doku, renk, hacim vb.) ayrıntılı olarak birebir orijinale uygun olarak kâğıt, tuval, kil vb. üzerine aktarılmasıdır.
Işık-Gölge
Bir modelin tasarımında ve uygulamasında ana faktörlerden biri ışıktır. Modelin aldığı ışık bize onun düz, kıvrımlı, küresel, içbükey ya da başka bir formda olup olmadığını gösterir. Form ve rengi ışık-gölgenin var ettiği etkiler sayesinde görüp algılarız. Çizim ya da resim sanatında kullanabileceğimiz 2 çeşit ışık kaynağı vardır.
Doğal Işık Kaynakları (Güneş veya Ay)
Doğal ışık paralel çizgiler halinde yayılır; yapay ışık merkezden çevreye doğru radyal olarak yayılır. Bu nedenle düşen gölgenin biçimi ışık kaynağının doğal ya da yapay oluşuna göre değişir.
Yapay Işık Kaynakları (Elektrik ışığı, gaz lambası, mum ışığı ve diğerleri)
Bu ışık kaynakları tek başına ya da birlikte kullanılabilir. Birlikte kullanımda model hem temel ışık kaynağı hem de başka bir tamamlayıcı (komplemanter) ışık kaynağı tarafından aydınlatılır.
Örneğin; modellerimizi pencere kenarına yerleştirirsek burada güneş ışığını (temel ışık) direkt olarak alacaktır. Daha sonra yansıtıcı levha ya da elektrik ışığı (tamamlayıcı ışık) kullanarak gölgeli kısımları yumuşatabiliriz.
Açık-Koyu
Işık, varlıkların her tarafını aynı ölçüde aydınlatmadığı için açık-koyu farkları meydana gelir. Örneğin aynı renkte olan bir eşyaya baktığımızda, ışığın geldiği yönde olan kısımların açık ve parlak olduğunu; gölgede kalan kısımların ise koyu ve sönük olduğunu görürüz. Açık koyu ile ışık gölge terimlerini birbirine karıştırmamak gerekir. Açık-koyu, bir rengin ışıktan gölgeye geçerken aldığı ton dereceleridir (Valör). Yani herhangi bir rengin, ışıkta ne derece açık tonda ya da gölgede ne kadar koyu gözükeceği durumudur. Hâlbuki ışık-gölge, renkli resimde, soğuk ve sıcak renklerin kullanışı ile sıkı sıkıya ilgilidir. Örneğin ışıklar sarı ve turuncu, gölgeler ise koyu mavi ve mor renklerle anlatılır. Bir rengi ışıklı göstermek için, beyazla açmak yerine, sarı ya da turuncu renkleri karıştırmak gerekir. Gölgede göstermek için de, mavi ya da mor renklerle karıştırılmalıdır.
Plastik Sanatlarda Işık-Gölge, Açık-Koyunun Önemi
Işık-gölge, açık–koyu kontrastları (Zıtlıklar) ve ara değerleri resimde iki boyutlu yüzey üzerinde üç boyutluluğu (Hacimsellik) ve derinliği göstermeğe yarar. Bunlardan yararlanılarak yapılan çalışma objenin hacmini, objeler arasındaki uzaklığı ve diğer özellikleri mükemmel bir şekilde algılamamızı sağlar. Kullanılan malzeme ve teknikler resim sanatında ışık-gölge değerlerini ortaya çıkarır. Heykelde ise heykeltıraş doğal ve yapay ışığı heykel üzerindeki etkisini düşünerek, heykeldeki girinti ve çıkıntıları planlar. Heykel üzerine yansıyan ışığın şiddeti izleyenler üzerinde farklı etkiler yaratır. Mimaride estetik kaygıların yanı sıra doğal ve yapay ışığın etkisi dikkate alınır. Mimari yapıda dış formların planlaması yapılırken; kapı, pencere, çatı, girinti, çıkıntılar, süsleme unsurları üzerindeki ışığın bıraktığı açık-koyu ve ara değerleri önem taşır.
Deseni Gölgelemede Dikkat Edilecek Noktalar
Betimlemeye (Tasvir) yönelik resimlerde, ışık-gölge tekniği üç boyutluluğu göstermeyi sağlar. Işık–gölge ile modelin hacim ve derinliği daha belirgin hale gelir. Hazırlanan bir kompozisyonu çizerken, gölgelemede dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
* Çizim süresince sabit bir noktadan bakınız.
* Model üstüne düşen ışığın geliş yönüne dikkat ediniz.
*Işık modelin her yanını aynı derecede aydınlatmadığı için, ışık alan kısımlar daha aydınlık, ışık almayan kısımların gölgede kaldığı görülecektir.
* Işık yönüne göre modelde açık-koyu değerleri ve çok sayıda ara değerler vardır. Bu değerler çoğaldıkça model o denli hacim kazanır.
* Deseni gölgelerken en açık ton değerinden başlayarak en koyu ton değerine doğru gidiniz.
Ton Çubuğu
Bir rengin en açık ton değerinden en koyu ton değerine götürülürken meydana gelen renk valörüne ton çubuğu denir. Açıktan koyuya derecelendirilen griler skalası, olarak da tanımlanabilir.
megep.meb.gov
