AĞIZLIK
Dokuma tezgahında, bir kısım çözgü ipliklerinin aşağıya indirilmesi veya yukarıya kaldırılmasıyla oluşur.
Yani, çözgü ipliklerinin iki gruba ayrılmasıyla oluşturulan boşluğa ağızlık denir. Ağızlık, dokuma kumaşın cinsine ve dokuma makinesinin yapısına göre açılır.
AĞIZLIK ÇEŞİTLERİ
Çözgü İpliklerinin Hareketine Göre ;
Üst Ağızlık
Alt Ağızlık
Tam Ağızlık
Makinenin Ağızlığı Elde Ediş Şekline Göre;
Kapalı Ağızlık
Açık Ağızlık
Çözgü İpliklerinin Hareketine Göre Ağızlık Çeşitleri
Üst Ağızlık :
Bu tip ağızlık açma; armürlü tezgahlarda, bir kısım çözgü iplikleri yatay duruş noktasından yukarı kaldırır, geri kalan çözgü iplikleri yatay duruş noktası hizasında bırakılır ise, açılan bu ağızlık şekline üst ağızlık adı verilir. (Şekil 27 )
Alt Ağızlık :
Çözgü ipliklerinin bir kısmının yatay duruş noktasından aşağıya indirilmesi, geri kalan çözgü ipliklerinin yatay duruş noktasında bırakılması ile oluşturulan ağızlık şekline alt ağızlık adı verilir
Tam Ağızlık :
Çözgü ipliklerinin bir kısmının yatay duruş noktasının üstüne çıkarılması, geri kalan çözgü ipliklerinin yatay duruş noktasının altına indirilmesi ile oluşturulan ağızlık şekline tam ağızlık adı verilir.
Yatay Duruş Noktası :
Çözgü köprüsünden ve kumaş köprüsünden geçen çözgü ipliklerinin yere paralel olduğu nokta ya da durumdur.
Makinenin Ağızlığı Elde Ediş Şekline Göre Ağızlık Çeşitleri
Kapalı Ağızlık :
Tezgahta atılan her atkıdan sonra çerçeveler yerine düşer. Yani, tefe en geri noktada, mekik hareketini tamamlamış , çerçeveler eski yerine (normal duruş noktası ) dönüyor, ağızlık kapanıyor ve tefe atkıyı kumaşa sıkıştırıyorsa, açılan bu ağızlık şekline kaplı ağızlık adı verilir.
Kapalı ağızlıklı dokuma tezgahları, atkı sıklığı fazla olan kumaşları dokur.
Açık Ağızlık :
Birinci atkıda yukarı kalkan çerçeveler, ikinci atkıda aynı hareketi yapacaklarsa yerlerini korurlar. Bu durumda tefe atkıyı sıkıştırdığı an ağızlık açıktır.
Bu tür ağızlık açma şekline açık ağızlık adı verilir. Açık ağızlık açan tezgahlarda, atkı sıklığı az olan kumaşlar dokunur.
AĞIZLIK AÇMA MEKANİZMALARI
Dokuma makinelerinde 4 şekilde ağızlık açılabilir:
-Kontramaj ile ağızlık açma
-Eksantrik ile ağızlık açma
-Armür tertibatı ile ağızlık açma
-Jakar tertibatı ile ağızlık açma
Yukarıda adı geçen ağızlık açma sistemlerinden kontramaj ile ağızlık açma, el dokuma makinelerinde kullanılır.
Günümüzde Anadolu’nun bir çok yöresinde yatak-yorgan yüzü, havlu ve tül dokumacılığında kullanılır. Basit ve az masraflı bir dokuma şeklidir.Diğer sistemleri daha geniş bir şekilde incelemek gerekir.
EKSANTRİKLİ (KAMLI) AĞIZLIK AÇMA MEKANİMALARI:
Eksantrikli dokuma makinelerinde ağızlık oluşumu eksantrikler sayesinde gerçekleşmektedir. Dokunacak kumaşın örgüsüne göre biçimlendirilmiş eksantrik grubu ile çerçevere kumanda edilerek ağızlık oluştururlar.
Her çerçeve için eksantrik bulunur.eksantrikli ağızlık açma tertibatı bulunan makinelerde çözgü iplikleri çeçevelere bağlı olarak gruplar halinde hareket ettikleri için desen olanağı çerçeve sayısı ile sınırlıdır.
Eksantrikli dokuma makinelerinde en fazla 14-16 çerçeve ile çalışmak mümkündür.
EKSANTRİK (KAM):
Mekanik dokuma tezgahında dairesel olarak hareket eden çerçeveleri aşağı ve yukarı hareket ettirerek ağızlık oluşumu sağlayan mekanizmanın ana elemanıdır.
Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemleri
Eksantrikli ağızlık açma sisteminde 2 tip makine ile karşılaşılmaktadır.
Dıştan Eksantrikli Dokuma Makineleri
Çerçeve sayısını arttırabilmek amacı ile eksantrikle ağızlık açmada eksantriklerin tezgahının dışında çalıştırmak şekli düşünülmüştür. Her ne kadar içten eksantrikli tezgahlardan daha fazla çerçeveyi bu yolla çalıştırma imkanı doğsa bir bu da sınırlıdır. Yani 8-12 ayağa kadar çıkarılabilir.
Tertibatı inceleyecek olursak; dolap mili üzerine eksantrikler belli bir örgü için sıralanmaktadır. Eksantrikler röleler vasıtası ile ayaklara irtibat halindedir. Ayaklar kendi ekseninde hareket etmektedir. Ayaklara uçtan tespit edilen bir çubuk kollara bağlı olup, cıvata vasıtası ile ağızlık ayarı yapmaktadır.
Kollar dört köşe miller üzerine geçer. Bu dört köşe miler, tezgah boyunca uzanan ve iki yatak içerisinde hareket edebilen çerçeve sayısı kadar olacaktır.
İçten Eksantrikli Dokuma Makineleri
Bu makinelerde eksantriklerin boyları birbirinden farklıdır.
Birinci çerçeveye hareket veren eksantriğin boyu, ikinci çerçeveye hareket veren eksantriğin boyundan daha büyüktür.
Örgü bez ayağı ise eksantrikler krank milinin altında bulunan vuruş eksantrik miline, tespit edilmiştir. Bu tezgahlarda en fazla 6 ile 8 çerçeveye kadar çalışırsa da genellikle 6 çerçeveyi geçmez.
İçten eksantrik tezgahlarda çerçeveyi yukarı kaldıran eksantriğin küçük çapıdır. Çerçeveyi aşağı indiren ise eksantriğin büyük çapıdır.
Armürlü Agızlık Açma mekanizmaları:
Armür, dokuma makinelerinde ağızlık açmak için kullanılan, bu amaçla çerçevelerin hareketini sağlayan ağızlık açma tertibatlarından birisidir.
Armür mekanizmalarında desenlendirme olanağı, kamlı mekanizmalara göre çok daha geniş olup 12,16,20,25 çerçeveye hatta 33,45 çerçeveyi kaldırmak üzere imal edilirler.
Armurlü tezgahlarda ağızlık açma mekanizması, çerçevelerin hareketini sağlayan bir dizi kaldıraç kolu ile, bu kolları etkinleştiren bir dizi iğne ve diger yardımcı hareket kontrol mekanizmalarından oluşur.
Armürlü mekanizmalar çalışma durumlarına göre tek ve çift stroklu olarak ikiye ayrılırlar.
Çift stroklu armürlerde, ağızlık degiştirme kursunu, dokuma makinesinin iki devrine bölüştürerek hız limitini daha yüksek devirlere çıkarmişlardir.
Yani armür makinenin bir devrinde iki katı atılır. Günümüzde bütün armür makineleri çift strokludur.
Mekanik kollu , pozitif ağızlık açan, 12,20,28 çerçeve ve 6000 atkı raporuyla çalışabilen mekikçikli ve kancalı dokuma makineleri için uygun olan armür.
Yine armür mekanizmalarında da negatif ve pozitif hareket mevcuttur.
Negatif armürde, armür dokuma çerçevesini sadece yukarı kaldırır veya aşağı indirir çerçevelerin geri hareketi yaylarla sağlanır. Pozitif armürde ise armürler çerçeveleri yukarı kaldırır hem de aşagi indirir. Ağır kumaşlarda dokunduğu kumaşlarda tercih edilir.
Gücü çerçevelerine pozitif bir hareket vererek çerçevelerin hem yukarı kalkmasını hem de aşağı inmesini sağlayan armürlerin çerçevelere hareket iletiminin şematik olarak gösterimi.
Mekanik kumandalı armürler:
Armürler mekanik olarak iki şekilde kumanda edilir.
-Delikli kartonlarla kumanda sistemi
-Desen zinciri ile kumanda sistemi
Delikli kartonlarla kumanda da dokuması yapılarak istenen kumaşın örgüsüne ve desene göre hazırlanan armür planına bakılarak üzerine delikler açılmış bir dizi karton veya sonsuz şerit halindeki kartonla armure kumanda edilir.
Elektronik kumandalı armürler
Elektronik armürlerde mekanik armürlerdeki kartlar yerine mekanik kumanda çubukları vardır. Manyetik bloklar elektronik desen hafızası veya direkt mikro işlem birimi ile bağlantılı çalışır. Manyetik bloklardan sonra bu armür mekanizmalarında hareketler mekaniğe dönüşür.
Alıcı disk üzerindeki boşluğa tırnak girdiği zaman alıcı disk ana mil tarafından döndürülür.Alıcı diskin dönmesiyle çerçevelere hareket iletimi başlamış olur.
Tırnak çentiğe girmediği zaman hareket iletimi olmaz ve çerçeveler durumlarını korur.Elektronik kumandalı armürler de mikro işlemli bir kumanda aleti vardır.Tüm hareketler bu kumanda hareketi ile kumanda edilir.
Tahar planında alttan itibaren birinci sıra birinci çerçeveyi,armür planında da alttan itibaren birinci sıra birinci atkıyı temsil eder. Armür planında sütunlar ise soldan sağa doğru numaralanarak çerçeveyi temsil eder.
ARMÜR KORTONLARININ DELİNMESİ
Dokuması yapılacak örgünün veya desenin armür planı hazırlandıktan sonra bunun armür makinesine kumanda edebilecek hale getirilmesi için mekanik kontrollü armürler de desen kartonlarına delinerek veya desen çubuklarına çivi yada role takılarak aktarılması sağlanır.
Desen delme işleminde öncelikler armür planı çıkarılmış olan desenin çerçeve adetinin ve atkı rapor boyunun armürün kapasitesini aşmaması gerekir.
Armür kartonları bant halindedir.çeşitli ebatlarda ve çeşitli dayanıklı malzemeden yapılmış şeritler halinde bulunur.istenen rapor boyu kadar kullanılır ve en son iki ucu dayanıklı bir şekilde birleştirilerek sonsuz şerit haline getirilir.
Çıkarılan armür planına göre kartonların delinmesine sağdan sola doğru başlanılır armür kartonlarının armür de ki desen tomruğunda dönüşü saat yönündedir.
Delme işleminin ters yapılması örneğin; dimi örgülerde dimi yönünü değiştirir.
Armür planının Hazırlanması:
Armür makinelerine istenilen örgüye ve desene göre kumanda edilmesini sağlamak için mekanik armürler de kullanılan desen kartonlarının veya desen zincirlerinin hazırlanmasına rehberlik eden armür planının yapılması gerekir.
Armür planı dokunacak kumaşın örgü veya motif raporu buradan çıkarılan tahar planından sonra yapılır. Armür planı örgüye ve tahara göre atılırken hangi çerçevelerin yukarıya kalkması gerektiğini gösterir.
Tahar planı elde edildikten sonra tahar planı ile belli olan örgü raporundaki birbirine benzemeyen hareketlerin bir araya sırayla toplanması suretiyle C ile gösterilen armür planı elde edilir.
PICANOL GAMMAX
Armürlü Ağızlık Açma Sistemleri
24 çerçeveye kadar olan tezgahlarda ağızlığın açılması , armür sitemleri vasıtası ile gerçekleştirilir. Eksantrikli ağızlık açma sistemine göre desenlendirme imkanları daha fazladır.
Bir armür sistemi, bazı makinelerde farklı yöntem ve elemanlardan oluşmakla birlikte, her birinde şu temel elemanlar bulunmaktadır;
• Çerçeve
• Çerçeve armür ayakları
• Tomruk
• Desen kartonu
• Desen okuyucu elemanlar
• Bıçaklar
• Armür ayağı platinleri
Armür sisteminde üç önemli hareket vardır.
• Bıçakların hareketi
• Platinlerin hareketi
• Tamruk ve kartonun hareketi
• Günümüzde kullanılan çeşitli armür tipleri vardır. Sıkça rastlanan armür tiplerinden biri olan Krompton Armürü aşağıda incelenmiştir.
Krompton Armürü :
Çift ağızlık açan, kapalı ağızlıklı, çerçevelerin hareketi pozitif olan bir armür çeşididir. Bu armür makaralı kartonlu olmak üzere ikiye ayrılır.
40 atkıya kadar olan armür resimlerinde makaralı krompton armürü tercih edilir.
Çerçeveler üstten ve alttan sarım, kanca ve teller vasıtası ile çerçeve ayaklarına üst ve alt kısımlardan bağlanır.
Makaralı Krompton Armürü :
Krank mili üzerine eksantrik sabitlenmiştir. Bu eksantriğin iki görevi vardır.
Birinci görevi; kol vasıtası ile tomruğa hareket vermek.
İkinci görevi, tulumba kolu vasıtası ile bıçaklara hareket vermektir.
1.Hareket incelenirse
Kolun aşağı yukarı hareketi tezgahın ön tarafında bulunan çatal vasıtası ile konik milinin her devrinde yani her atkıda tomruğu çevirmektedir.
Bıçaklara giden hareket, tulumba kolunun yukarı-aşağı hareketi lövyeye intikal edecektir.
Lövye kendi merkezi etrafında üst bıçak kolu ve alt bıçak kolunun tezgaha göre ileri-geri çalışmaktadır. Üst ve alt bıçak kollarına tespit edilmiştir.
Ayaklar, çerçeve adeti kadar olup üstten çerçeve üstlerine, alttan çerçeve altlarına tespit edilir.
Kolların üzerinde platinler tespit edilmiş olup , merkezden rahatça hareket etmekte ve yay vasıtası ile platin aşağıya doğru itilmektedir.
Platinler üstten üst bıçaklarla irtibatlı olan çıkıntılı ise alt bıçaklarla irtibatlı olan kanca şeklindeki kısma sahiptir
Armürün Özellikleri
• Kapalı ağızlıktır. (Tefe atkıyı sıkıştırdığı zaman ağızlık kapalıdır)
• Çift ağızlık açar.
• Bir çerçeve yukarıda ise aynı çerçevenin ikinci harekette de yukarıda kalması gerekiyorsa, o çerçeve aşağı indikten sonra yukarı kalkar.
• Çerçeve hareketi pozitiftir.
• Çerçeveyi yukarıya kaldıran roledir. Aşağı indiren boş borudur.
• Tomruk her atkıda 1/6 devir yapar.
Çalışma Prensibi :
Desenimizde yukarıya kalkması gereken bir çerçeve düşünelim. Çerçeveyi yukarıya kaldırmamız için o çerçeveye isabet eden armür çubuğuna role takmamız gerekir.
Çerçeveyi aşağıya indiren de role genişliğinde boş borudur. Şimdi yukarıya kalkması gereken çerçevenin yani platinin altına rolenin geldiğini düşünelim.
Platin eksen içinde yayın kuvvetini yenerek yukarıya kalkacaktır.
Üst bıçağın kontrolüne girecek olan alt bıçak ise platinin altındaki platin tulumba kolu vasıtası ile aşağı çekildiğinde kollar vasıtası ile üst bıçağı sağa doğru itecektir, ayağı orta merkezinden dairesel bir hareketle üst ucu sağa alt ucu sola hareket ederek çerçeveyi yukarıya kaldıracaktır.
Çerçevenin aşağıya inişi platininin altına boş borunun isabet etmesi ile olacaktır.
Platinin aşağıya düşerek kanca şeklindeki uca ait bıçağa takılarak tulumba kolunun tekrar aşağıya inmesi halinde bu sefer alt bıçak kolunu, bıçağı sola çekmesi ile platin kancası vasıtası ile ayak merkezi etrafında üst ucunu sola alt ucunu sağa çekecek ve çerçeve aşağı inecektir.
Tulumba kolunun yukarıya kalkması armürün hazırlanma devresidir. Bu devre zarfında ağızlığın kapanması atkının sıkıştırılma zamanıdır. Tulumba kolu aşağıya çekildiği zaman diğer bir hareketin başlangıcı olacaktır.
Çubuk üzerine dizilen boş ve dolu rölelerden sonra, yeni armürün bittiği yerden itibaren çubuğu sonuna kadar borularla doldururuz. Çünkü çalışma anında boş ve dolu rölelerin çubuk üzerinde sabitlenmesi gerekmektedir.
Eğer çubuk üzerinde oynama yapılırsa platinlerden kayacak ve ayak düşürme vasıtası ile örgü bozulacaktır.
Kartonlu Krompton Armürü :
Makaralı kromptondan hiçbir farkı yoktur. Tek özelliği kartonlu olmasıdır. Bu tertibatta, çerçeveyi yukarı kaldırabilmek için karton üzerine delik delmek, aşağıda kalması için ise karton üzerinde delik delmemek gerekir. Kartonlar her iki tarafından ip vasıtası ile dikilmelidir.
Krompton armürü aynı makaralı sistemin bütün özelliklerini kartonlu krompton armürü içinde uygulanır. Tek özelliği atkı raporlarının kartonlu kromptonda daha rahat çalışma imkanıdır.
Çalışma Prensibi :
Eğer karton üzerinde delik olmazsa iğne üzerindeki parçayı eksen içinde alt ucunu sağa, üst ucunu sola götürürken tırnağın üst kısmı kavisli olduğundan tırnağı bıçaktan kaçıracaktır. Platin alt bıçağa takılarak çerçeveyi aşağı indirecektir.
Karton üzerine delik deldiğimiz zaman delik hizasına gelen iğne delik içine girince iğne parçasında ve tırnaklarda hiçbir hareket olmayacaktır. Bıçak sağa hareket ettiğinde tırnak vasıtası ile horozu eksen içinde alt ucunu sağa üst ucunu yukarıya kaldırarak platini üst bıçağın hizasına getirerek çerçevenin kalkmasını sağlayacaktır.
RUTİ ARMÜR SİSTEMİ
DESEN OKUMA VE DESEN KARTONLARININ HAZIRLANIŞI:
STAUBLI-TYPE 300 ARMÜR
Jakarlı Ağızlık Açma Mekanizmaları
Jakar sistemi diğer sistemlere oranla değişik bir yapı gösterir. Eksantrikli armür sisteminde ağızlığın oluşumu için çözgü ipliklerine çerçeve gruplarınca hareket verilir.
Jakar sisteminde ise ağızlığın oluşumu için çözgü ipliklerine tek tek kumanda edilir. Bu nedenle jakar sistemi desen yapma olanakları açısından eksantrik ve armür sistemine oranla daha elverişlidir.
Jakar makineleri tek tomruklu (strok) ve çift tomruklu (strok) olarak iki sistemde incelenir.
Dokuma tezgahının üzerine dikey olarak kurulan bir ağızlık açma aparatıdır. Ayrıca makine kusursuz mekanik özellikleri ile bize çok değişik desenli kumaşlar yapma olanağı tanımıştır.
Jakar makinesi bir seri iğne ( Desen okuyan ve makineyi programla) bir seri (maylonlar aracılığı ile ağızlık açılmasını sağlayan) platinden oluşmuş bir sistemdir. Her hangi bir dokuma tezgahı bir takım deliklerle birlikte üzerine jakar makinesi takılarak jakarlı dokuma tezgahına dönüştürülebilir.
Jakar makinesi, dokuma tezgahına ek olarak kurulan bir aparat olduğuna göre birbirleriyle iki açıdan ilişkilidir
Dokuma tezgahı, jakar makinesine hareket verir.
Jakar makinesi çalışarak maylonlar aracılığı ile dokuma tezgahına ağızlık açar.
JAKARLI DOKUMA
Çözgü ipliklerine teker teker kumanda ederek ağızlık açmayı çeşitli motifler ve şekiller elde etmeyi sağlayan sisteme jakar sistemi adı verilir.
Armür sisteminin desenli kumaş yapımında yetersiz kalması, günümüzde jakar makinelerinin önemini bir kat daha arttırmıştır.
Özellikle son yıllarda sürekli teknolojik gelişmeler gösteren jakar sistemi uygulamadaki sorularını çözümleyerek bir çok alanda elverişli duruma gelmiştir.
Çoğunlukla döşemelik kumaşların dokunmasında kullanılan jakar makinelerinde kadife, halı, döşemelik, golden kumaşlar, perdelik kadife, perdelik goblen ve diğer jakarlı perdeliklerle birlikte örtülü kumaşlar, etiket, kravat ve battaniyeler yapılmaktadır
Jakar Makinesinin Sınıflandırması
Jakar makinelerini yapı ve çalışma özelliklerine göre şu şekilde sıralayabiliriz.
1 - Ağızlık durumuna göre
• Tek kurslu jakar makineleri
• Çift kurslu jakar makineleri
2 - Tomruk sayısına göre
• Tek tomruklu (strok) jakar makineleri
• Çift tomruklu (strok) jakar makineleri
3 - Bıçak tablolarının çalışmasına göre
• Tek kurslu – Tek bıçak tablolu jakar makineleri
• Çift Kurslu – Çift Tablolu jakar makineleri
4 - Havan sehpasının hareketine göre
• Havanı hareketsiz jakar makineleri
• Havanı hareketli jakar makineleri
5 - Kapasitelerine göre
• 200-400-800-1200’lü jakar makineleri
6 - İğnelerin diziliş ve çalışmasına göre
• Direkt iğne sistemli jakar makineleri
• Ön iğne sistemli jakar makineleri
Jakar Makinesi
Jakar makinesi , bir seri iğne ve bir seri platinlerden oluşmuş bir sistemdir.
İğneler; Desen dokuyan ve makineyi programlayan
Platinler; Maylonlar aracılığı ile ağızlık açılmasını sağlayan parçalardır.
Özellikleri
• Dokuma tezgahının üzerine (yerden yaklaşık 2-3 m yüksekliğine ) dikey olarak kurulan bir ağızlık açma aparatıdır.
• Ayrıca makinenin kusursuz mekanik özellikleri bize çok değişik desenli kumaşlar yapabilme olanağı taşımıştır.
• Herhangi bir dokuma tezgahı bir takım değişikliklerle birlikte üzerine jakar makinesi takılarak, jakar dokuma tezgahının dönüştürülebilir ki genellikle bu böyle olmaktadır.
• Jakar makinesi dokuma tezgahının ek olarak kurulan bir aparattır ve birbirleriyle iki açıdan ilişkilidir ;
• Dokuma tezgahı jakar makinesine hareket verir ve onu çalıştırır.
• Jakar makinesi çalışarak, maylonlar aracılığıyla dokuma tezgahına ağızlık açar.
Jakar Makinesini Oluşturan Elemanlar
1- Platinler 8-Küpeler
2- Bıçaklar 9- Maylo iplikler
3- İğneler 10- Alt Harnıç
4- Yaylar 11- Gücüler
5- Havan Tahtası 12- Gücü-Maylon ağırlıkları
6- Maylon Izgaralar 13- Tomruk
7- Üst Harnıç 14- Desen Kartonu
PLATİN :
Jakar makinesinin temel elemanıdır. İğnelerin yardımı ile desene göre Maylon ipliklerini kaldırıp indirerek çözgü ipliklerinin ağızlık açmasını sağlar.
(U) şeklindeki uçları kancalı çelik bir teldir. Platin çubuğunun biri diğerinden çoğunlukla uzundur. Uçlarından birinin kancalı olabileceği gibi her iki ucunda kancalı olabilir.
Bu nedenle platinleri;
-Tek Kancalı
-Çift Kancalı
olmak üzere ikiye ayırabiliriz.
Platinlerin değişik biçimlerde yapılmasının nedeni yaptıkları iş aynı olmasına rağmen jakar makinesindeki bıçakların platinlere hareket verme usullerindeki farklılıklarındandır.
Platinler, jakar makinesinde dikey olarak çalışır, bu çalışma sırasında dengeyi sağlamak için platin tabanı ile, platin uçlarının eğimi çok önemlidir. Ayrıca platin yapımında dikkat edilmesi gereken nokta platinin çalışma sırasındaki dengesini sağlamaktır.
Platinler, altlarındaki Maylon iplikleri ile birlikte ağızlık açılmasını, dolayısıyla deseni sağlayan direkt unsurdur. Makine üzerindeki platin sayısı jakarın kapasitesini belirler.
200-400-800-1200’lü diye adlandırılan jakar makinelerinde kaç platin olduğunu ve kaç hareketlik desen yapabileceği belirtilir.
Platinler, tek tek havan tahtası üzerindeki platin yataklarına dizilmişlerdir. Bu dizim platinlerin çalışma rahatlığı bakımından çok önemlidir.
BIÇAKLAR :
Ağızlık açılabilmesi için çözgü ipliklerinin yukarı kaldırılması gerekir. Daha önce bahsedildiği gibi çözgü ipliklerinin yukarı kaldırılmasını platinler ve buna bağlı olan maylon iplikleri yapar. Kısaca ağızlık açılabilmesi platinlerin yukarı kaldırılması ile sağlanır. İşte platinlerin yukarı hareketini sağlayan jakar elemanına bıçak denir.
Jakar makinesinde platin sırası kadar bıçak vardır. Bu bıçaklara tek yerden hareket vermek ve hareket bütünlüğü sağlamak amacı ile çerçeve biçiminde bir araya toplanmıştır. Buna bıçak tablosu denir.
Bıçak tablosu, bıçak eksantriğinden aldığı hareketle jakar iskeleti içinde aşağıdan yukarı dolu, yukarıdan aşağı boş olarak çalışırlar.
Kullanım yerlerine göre tek bıçak tablosu jakar makineleri olabileceği gibi birbirinden farklı zamanda hareket eden yani, biri aşağıdan yukarı doğru çalışırken diğeri yukarıdan aşağıya çalışan iki adet bıçak tablosu olan jakar makineleri de vardır.
Tek bıçak tablolu makinelerde, tek kancalı platinler kullanılır. Platinlerin kancası bıçağa dönüktür ve onun hareket alanı içindedir. Ayrıca çift bıçak tablolu jakar makineleri diğerine nazaran daha verimlidir.
İĞNELER :
Jakar makinesinde platinlerin kancaları bıçakların hizasındadır. Herhangi bir uyarım olmadığı takdirde çalışma sırasında tüm platinler bıçağa takılır ve hepsi yukarı kalkar.
İşte (desene göre ), platinlerin hangilerini yukarıya kaldırılması hangilerinin aşağıda kalmasının saptayacak desen kartonun platinlere etkimesini sağlayan jakar elemanına iğne denir.
Bu eleman çok ince bir çubuk olduğu için iğne olarak anılmıştır.
MAYLON IZGARALARI :
Maylonlar cam çubuklardan yapılmış ızgaralardır. Maylon iplikleri bu ızgaralarda yönlenirler. Izgaraların diğer bir görevi de Maylon ipliklerini çalışmadaki dikey sürtünmelerden korumak ve çabuk aşınmasını önlemektir.
KÜPELER :
Platinlerle Maylonları birbirine bağlayan ara bağlantıdır. Maylon iplikleri platinlere direkt olarak bağlanmaz sebebi de dizim değişiminde ve aşınmalardaki durumlarda Maylonun platine direkt olarak bağlanma güçlülüğüdür. Bu gibi durumlarda küpeler büyük kolaylık sağlar.
Küpeler çok işe yarar, çalışma sırasında Maylonları nazaran daha az sürtünmelere maruz kaldığı için aşınmazlar.
ÜST HARNIÇ :
Çözgü ipliklerinin yukarı kaldırılmasını sağlayan platin ve Maylonlara, çalışma rahatlığı sağlamak ve sıra karşıtlıklarını önlemek için üzerinde her platin için bir delik bulunan ve Harnıç tabir edilen bir tahta kullanılır.
Tahta üzerindeki her delik üstündeki bir platine isabet eder. Üst Harnıç için kullanılan tahta, sürtünmeye dayanıklı olmalıdır. Platin küpesine takılan maylonlar bu tahtadan geçirilir.
MAYLON İPLİKLER :
Çözgü ipliklerini sistemli olarak bir kısmının yukarı kalkmasını bir kısmının da aşağıda kalmasını sağlayan ve platinden hareket alan bir jakar elemanıdır. Maylon iplikleri, platinlerle çözgü ipliklerinin ilişkisini sağlar. Kısaca maylon ipliği jakarın hareketlerini çözgü ipliğine ileten ara elemandır.
Maylonlar bu görevini yapabilmek için üst kısımlarından platin küpelere bağlanır, yönlendirici ızgaralardan ve üst Harnıçtan geçerek alt Harnıçta raparlara dağıtılır. Alt Harnıçtan geçen maylon ipliğine 10-20 cm çalışma mesafesi bırakıldıktan sonra gücü teli ile ağırlıklar bağlanmıştır.
Maylon iplikleri keten mısır pamuğu, naylon, misina olabilir. En geniş kullanım alanı ketenden yapılan maylon iplikleridir.
Jakar Makinesine Gelen Hareket ve Dağılımı
a)Eski Tezgahlarda :
Hareket bütünlüğü olmadığı için makineye iki hareket iletilir. Bu usulde bıçak tablosunun çalışması için ayrı hareket iletilir. Bu nedenle bıçağın ve tomruğun hareketi farklı aşamalar kabul edilir.
Bıçak Tablosunun Çalışması
Tezgah ana mili üzerindeki (1) ile gösterilen diske, (3) nolu biyel kolu, (2) noktasında merkezlenmiştir. Diskin dönüşü ile birlikte (3) nolu biyel kolunun aşağı yukarı hareketi (4) vasıtası ile (5) nolu bıçak kollarına iletilir. Bıçak kolu da jakar makinesinde , yatağında bulunan bıçak tablosunu aşağı yukarı hareket ettirir.
Maylon ipliğinde aranan özellik; sürtünmeye karşı mukavemetli olmasıdır. Çalışma sırasında Maylon ipliklerin dikey sürtünmelerden korunmak ve mukavemetini sağlamak amacı ile balmumu ve yağ gibi bir takım maddelerle beslemek gerekir.
ALT HARNIÇ :
Maylon iplikleri yukarıda değinildiği gibi üst Harnıçtan geçirildikten sonra, alt Harnıçtan geçirilir.Alt Harnıç kumaşın enini ve sıklığını tayin eder.
Üst Harnıçın bir deliğinde , yani bir platine bağlanan maylon sayısı, alt harnıçta yeni kumaşta kaç desen raporu olduğunu belirtir. Maylonların alt Harnıçtan, belirli bazı prensiplere göre dizimi yapılır.
GÜCÜLER :
Çözgü ipliklerini ağızlık açmasını sağlayan ve Maylonların alt kısmına bağlanan bir teldir.
GÜCÜ MAYLON AĞIRLIKLARI :
Maylon ipliği ve gücünün altına bağlanan ağırlıklardır. Kalın ipliklerin dokunduğu tezgahlarda , maylon ağırlıkları daha ağır ve tezgahlar daha hafiftir. Genellikle 60 gr civarında 25-30 cm boyunda düzgün bir çubuktur.
Görevi :
Desene göre platin yukarı kaldırıldığı zaman, ağızlık açılır. Atkı atıldıktan sonra ağızlığın kapanması ve tefenin atkıyı sıkıştırması gerekir. Yukarı kalkan platin aşağıya indirilmesi için Maylonların altına ağırlıklar asılmıştır.
TOMRUK : Üzerinde delikler bulunan dört altı köşeli prizmadır.
Tomruğun üzerindeki delik sayısı jakardaki platin ve iğne sayısı ile eşittir. Tomruğun yalnız başına hiçbir işlevi yoktur ancak üzerine takılan kartonla birlikte yaptığı iş önemlidir. Karton tomruğu sert ağaçtan veya alüminyumdan yapılmaktadır. Çift tomruklu jakarlı makinelerde vardır. Ancak aralarında görev farkı yoktur.
Tomruğun Çalışması
Yine tezgahın ana mili üzerindeki bir dişliden zincirle hareket jakar makinesine iletilir. Jakara gelen döngü hareketi tomruk eksantrikle birlikte iler-geri harekete dönüşür.
Bu hareket tomruğun iğnelere bastırıp geri gitmesini ve yeni atkıya hazırlanmasını sağlar. Kartonun değişebilmesi için de her atkıda kendi ekseninden dönmesi gerekir. Buda yine tomruk eksantriğinden alınan diğer bir hareketle sağlanır. Böylece tomruğun hem ileri-geri hem de kendi ekseni etrafında dönmesini sağlar.
b) Modern Tezgahlarda :
Modern jakar makinelerinin çalışması hem kolaylık hem de verim bakımından olumlu gelişmeler gösterir.
Dokuma tezgahı ana mili üzerindeki bir dişli üzerinde zincirle hareket alınarak jakar makinesinin ana miline iletilir. Hareket dağılımını jakar ana mili sağlar.
Ağızlığın Açılması
Jakar makinelerinde sadece üst ağızlık açılır. Üst ağızlık, bir kısım çözgü ipliklerini yukarı kaldırarak diğerlerinin yerinde kalmasından elde edilen ağızlıktır.
Gerçekten jakar makinesine baktığımızda göreceğiz ki sadece kartondan delik denilen noktalara isabet eden platinler yukarı kalkar diğerleri yerde kalır.
Tek Tomruklu Jakar Makinelerinde Ağızlığın Açılması
İğnelerle platinler birbirleriyle devamlı temas halindedir. Platinler alttan küpeler ve maylon iplikleri ile beraber gücü teline bağlanmıştır.
Tomruklar , jakar makinesine doğru hareket ettiği zaman iğnelerin üzerine baskı yapar. Desen kartonunda yukarı kaldırılacak platin için delik delinmiştir. İğne bu deliğe girer ve tomruğun baskısına maruz kalmadığı için platine herhangi bir etkide bulunmaz . Platin normal durumda devamlı olarak jakarın bıçak tablosu hareket alanı içindedir.
İğne platine bir etkide bulunmadığı zaman platinde bıçağın hizasında kaldığı için bıçağın yukarı hareketi sırasında kancası bıçağa takılarak onun hareketine uyar ve yukarı kalkar.
Dolayısıyla maylon, gücü ve ağırlıklar platine birbiri peşi sıra bağlı olduğu için yukarı kalkarlar. Platinin bıçak tarafından yukarı kaldırılması ile yukarı kalkan güc&a
