ARMÜR (DOBİ) MAKİNELERİ

Armür mekanizmaları, jakar mekanizmasınınilk adımı sayılan, çerçeveli ağızlık açma olayınıgerçekleştiren makinelerdir.Bu bölümde aşağıdaki başlıklarda incelenmiştir.

a) Armür makinesinin tanımı,

b) Armür makinelerinin sınıflandırılması,

- Negatif hareketli armürler,

- Pozitif hareketli armürler,

- Tek kurslu armürler,

- Çift kurslu armürler,

- Mekanik kumandalı armürler,

- Elektronik kumandalı armürler,

c) Armür planının kartonlarının delinmesi,

d) Armür desen kartonlarının delinmesi,

- Armür kartonu delme makineleri,

e) Armür makinesinin çalışma prensibi.

Armür Makinesinin Tanımı

Armür, dokuma makinelerinde ağızlık oluştur­mak için kullanılan, bu amaçla çerçevelerin ha­reketlerini sağlayan ağızlık açma tertibatların­dan birisidir.

Armür mekanizmalarıyla desenlendirme olana­ğı, eksantrikli ağızlık açma tertibatlarından faz­la, jakarlı ağızlık açma tertibatlarından azdır. Arınür mekanizmaları kumanda sistemleri iti­barıyla, jakar mekanizmalarının çıkış noktası sayılabilir.

Aradaki fark, armürde gücülerin takılı olduğu çerçevelere hareket iletilmesi, jakarda ise ser­best halde bulunan gücülere tek tek hareket iletilmesidir.

Armürlü dokuma makinelerinde desenlendir­me çeşidi ve motiflerin büyüklüğü çerçeve sayı­sı ile sınırlıdır. Armürlü dokuma makinelerinde çerçeve adedi genel olarak en fazla 32 dir. An­cak özel durumlarda 48 çerçeve ile de çalışıla-bilmektedir. Çerçeve adedi armür mekanizma­sının yapımında belirlenir. Piyasanın ihtiyacına ve ekonomikliğine göre çeşitli sayılarda çerçe­veyle çalışmaya olanak tanıyan armürler yapıl­maktadır.

Armür Makinelerinin Sınıflandı­rılması

Armür makineleri temel prensibleri aynı olma­sına rağmen, kumanda sistemlerine göre, hare­ket iletimlerine göre sınıflandırılırlar. Armür makineleri hareket mekanizmalarına göre genel olarak Tablo 21.1'deki gibi sınıflan­dırılabilir.

 

Negatif hareketli armürler

Negatif hareket yapan armürler dokuma çerçe­velerini sadece yukarı kaldırır. Çerçevelerin ge­ri hareketi çerçevelere bağlanan yaylarla sağla­nır. Basit yapısı nedeniyle yaygın bir kullanım alanı bulmuştur [Şekil 21.18, Şekil 21.19].

 

Pozitif hareketli armürler

Pozitif hareket yapan armürler dokuma çerçe­velerinin hem yukarıya kaldırılmasını, hemde geri hareketini gerçekleştirir. Ağır kumaşların dokunduğu dokuma makineleri için tercih edi­lir 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Gücü çerçevelerine negatif bir ha­reket vererek çerçevelerin yukarı kalkmasını sağlayan armürlerin çerçevelere hareket ileti­minin ve yaylarla çerçevelerin geri hareketinin şematik gösterimi.

Tek kurslu armürler

Armür makinesinin bir devrinde bir atkı atılır. Atkı atma hızı çok düşük olduğu için günümüz­de sadece yünlü dokuma yapan eski tip mekikli tezgahlarda kullanılmaktadır.

Çift kurslu armürler

Armür makinesinin bir devrinde iki atkı atılır. Atkı atma hızı yüksek dokuma makinelerinde tercih edilir. Günümüzde bütün armür makineleri çift kurs-ludur. Modern dokuma makinelerinin hepsin­de çift kurslu armürler kullanılmaktadır 

 Mekanik kontrollü, pozitif ağızlık açan, 12, 20, 28 çerçeve ve 6000 atkı raporuyla çalışabilen mekikçikli ve kancalı dokuma maki­neleri için uygun olan armür (Staublı).

 

Gücü çerçevelerine pozitif bir ha­reket vererek çerçevelerin hem yukarı kalkma­sını hemde aşağı inmesini sağlayan armürlerin çerçevelere hareket iletiminin şematik olarak gösterimi.

Elektronik kontrollü, negatif ağız­lık açan, 16 çerçeve ve 6400 atkı raporuyla çalı­şabilen özellikle su jetli dokuma makinelerinde kullanılan armür (Stâublı).

Armür makineleri kumanda sistemlerine göre-de Tablo 21.2"deki gibi sınıflandırılır.

Mekanik kumandalı armürler

İlk yapılan armür mekanizmalarına ve günü­müzde de birçok modern armür makinelerine mekanik olarak kumanda edilmektedir. Ar-mürlere mekanik olarak iki şekilde kumanda edilir. Bunlar; a) Delikli kartonlarla kumanda sistemi,

b) Desen zincirleriyle kumanda sistemi.

Delikli kartonla kumanda edilen armürler

Dokurrîası yapılmak istenen kumaşın örgüsüne ve desene göre hazırlanan armür planına bakı­larak üzerlerine delikler açılmış bir dizi karton ve) a sonsuz şerit halindeki kartonla armüre ku­manda edilir. Günümüzde en çok kullanılan armür kumanda sistemidir [Şekil 21.23].

 Delikli bir dizi kart veya sonsuz şerit halindeki delikli kartonlarla kumanda edi­len armürlerin çalışma prensibinin şematik gösterimi.

Bu sisteme negatif kumandalı sistem adıda ve­rilmektedir.

Armür desen kartonlarının hazırlanması bu bö­lümde ayrıca anlatılmıştır.

Desen zincirleriyle kumanda edilen armürler

Dokunacak kumaşın örgüsüne ve desene göre hazırlanan armür planına bakılarak hazırlanan delikli çubuklar üzerine ağaç çivili bir dizi çu­bukla veya silindirik çubuklar üzerine geçiril­miş çelik rölelerle armüre kumanda edilir. Bu sisteme pozitif kumanda sistemi adı da verilmektedir. Desen zincirlerinin hazırlanma pren­sibi delikli kartorlarla aynıdır. Her çubuk bir veya iki atkı atımı için çerçevelere kumanda eder. Yukarı kalkması istenen çerçeveler için çivi takılır veya çelik role yerleştirilir. Bugün bu tip kumandalı armürlerin üretimi yoktur

Desen zincirlerine takılmış çiviler veya rölelerle kumanda edilen armürlerin çalış­ma prensiblerinin şematik gösterilişi.

Elektronik kumandalı armürler

Elektronik armürlerde mekanik armürlerdeki kartlar yerine manyetik kumanda çubukları vardır. Manyetik bloklar elektronik desen hafı­zası veya direkt mikro işlem birimiyle bağlantılı çalışır. Manyetik bloklardan sonra bu armür mekanizmalarında hareketler mekaniğe dönü­şür. Şekil 21.25'de görüldüğü gibi desen bilgile­ri elektrik sinyalleri olarak doğrudan manyetik çubuğa gönderilmektedir. Seçici her iki şalter koluna da kumanda etmektedir. Şalter kolları-da eksantrik tırnaklarına kumanda etmektedir. Alıcı disk ise ana mile serbest bağlıdır. Ana mil ile alıcı disk bir tırnakla irtibatlaşmıştır. Alıcı disk üzerindeki boşluğa tırnak girdiği zaman alıcı disk ana mil tarafından döndürü­lür. Alıcı diskin dönmesiyle çerçevelere hare­ket iletimi başlamış olur. Tırnak çentiğe girme­diği zaman hareket iletimi olmaz ve çerçeveler durumlarını korur. Elektronik kumandalı armürlerde mikro işlemli bir kumanda aleti vardır. Tüm hareketler bu kumanda aleti ile kontrol edilebilmektedir.

Elektronik kumandalı rotasyon armürün çalışma şeklinin şematik gösterilişi; A) Manyetik blok, B) Seçici kol, C) Şalter kolu, D) İkinci şalter kolu, E) Eksantrik disk tırnağı, F) Alıcı disk, G) Ana mil.

Armür Planının veya desen zincirlerinin Hazırlanması

Amür makinelerine istenilen örgüye ve desene göre kumanda edilmesini sağlamak için meka­nik armürlerde kullanılan desen kartonlarının hazırlanmışına rehber­lik eden armür planının yapılması gerekir. Ar­mür planı dokunacak kumaşın örgü veya motif raporu ve buradan çıkarılan tahar planından sonra yapılır.

Armür planı örgüye ve tahara göre atkı atılır­ken hangi çerçevelerin yukarıya kalkması ge­rektiğini gösterir. Bu konu örneklerle daha iyi anlaşılacaktır.

Örneğin; dimi örgülerin türevlerinden olan bal peteği yada gofret örgü olarak isimlendirilen örgülere bir örneğin armür planının çıkarılışı Şekil 21.26'da gösterilmiştir.

Şekil 21.26 : Şekilde A ile gösterilen bal peteği örgüsünün raporundaki çözgü ipliklerinin ha­reketleri gözlenerek öncelikle B ile gösterilen tahar planı çıkarılmıştır. Tahar planından örgü­nün kaç çerçeve ile dokunabileceği görülür. Bu örnekte sekiz çerçeve ile dokunacaktır. Tahar planı elde edildikten sonra tahar planıyla belli olan örgü raporundaki birbirine benzemeyen hareketlerin bir araya sırayla toplanması sure­tiyle C ile gösterilen armür planı elde edilir.

Tahar planında alttan itibaren birinci sıra bi­rinci çerçeveyi, armür planında da alttan itiba­ren birinci sıra birinci atkıyı temsil eder. Armür planında sütunlar ise soldan sağa doğru numa­ralanarak çerçeveleri temsil eder. Şekilde gös­terilen örnekte dokumada birinci atkı ipliği atı­lırken yedinci çerçeve yukarı kalkacak diğer çerçevelerdeki çözgü iplikleri aşağıda kalacak­tır. İkinci atkı atılırken altıncı ve sekizinci çer­çeveler yukarıya kalkacaktır. Atkı raporu bu

şekilde devam ederek on dördüncü atkıda bite­cek ve sonra tekrar edecektir. Bu raporun tek­rarlanması dokuma boyunca devam eder.

Armür Kartonlarının Delinmesi

Dokuması yapılacak örgünün veya desenin armür planı hazırlandıktan sonra bunun armür makinesine kumanda edebilecek hale getiril­mesi için mekanik kontrollü armürlerde desen kartonlarına delinerek veya desen çubuklarına çivi yada role takılarak aktarılması gerekir. Gü­nümüzde bütün mekanik kontrollü armürlerde desen kartonları kullanıldığı için burada armür desen kartonu delme  işlemi anlatılacaktır. Öncelikle armür planı çıkarılmış olan desenin çerçeve adedinin ve atkı rapor boyunun armürün kapasitesini aşmaması gerekir. Örneğin; Yukarıda armür planı çıkarılmış olan bal peteği örgüsünün çerçeve adedi ve atkı ra­poru her armür için uygulanabilir. Dokuma makinesinde takılı olan armür örneğin 16 çer­çeve kapasiteli olabilir. Bu örnekte armürün ilk sekiz ayağına kumanda edilir, diğerleri çalıştı­rılmaz. Yukarıdaki örnekteki bal peteği örgüsü­nün armür planından armür katanlarının hazır­lanması armür planındaki dolu noktalara kar­tonda delik olarak uygulanması şeklinde olur. Armür kartonları iki şekilde olabilir.

1- Tek tek kartlar halindedir; bu kartlar desene göre delindikten sonra karton dikme işlemiyle birleştirilerek sonsuz karton dizisi şeklinde ar-müre takılır.

2- Band halindedir; çeşitli ebatlarda ve çeşitli dayanıklı malzemeden yapılmış şeritler halinde bulunur. İstenen rapor boyu kadar kullanılır ve en son iki*ucu dayanıklı bir şekilde birleştirile­rek sonsuz şerit haline getirilir Şekil 21.27].

Armürler için poliester desen şe­ritlerini, sonsuz şerit yapabilmek için iki ucunu ultrasonik kaynakla birleştirme makinesi (Stı-mın).

Çıkarılan armür planına göre kartonların de­linmesine sağdan sola doğru başlanır. Armür kartonlarının armürdeki desen tomruğunda dönüşüde saat yönündedir. Delme işleminin ters yapılması yani soldan sağa doğru yapılması örneğin dimi örgülerinde dimi yönünü değişti­rir. Bu açıklamalara göre armür kartonlarının delinmesi Şekil 21.28'de gösterilmiştir desen C ve D'de ise renk raporları atkıda iki koyu, 2 açık, çözgüde 4 koyu, 4 açıktır. Fa­kat desen C'de motifli dimi örgüsü ile 2/2 dimi örgüsü, desen D'de 8 çerçeveli fantezi örgü ile 2/2 kırık dimi örgüsü kombine edilmiştir.

Desen E'de elde edilen efekt için, 4 koyu, 4 açık çözgü ve atkı renk raporu ile, 2/2 panama ve mo­tifli dimi örgüsü kombinasyonu yapıl­mıştır.

Desen F'de ise 2 koyu, 2 açık renk raporuna, 2/2 panama ve kuş gözü örgüsü kombinasyonu uygulan­mıştır. Şekil 138'de yollu örgü ile ba­sit atkı renk raporu ve basit çözgü renk raporu ile dokunmuş kumaş ör­neği görülmektedir.

Yollu örgü ile Basit Atkı Renk Raporu ve Karmaşık Çözgü Renk Raporu Efektleri

Şekil 139'da verilen konu ile il­gili tüm örneklerde karmaşık çözgü renk raporu 2 koyu - 2 açık ve bunu izleyen 4 koyu - 4 açık, atkı renk raporu ise 2 koyu - 2 açıktır. Desen A ve B'de 2/2 dimi örgüsü başka ör­gülerle kombine edilmiştir. Desen C ve D'de ise 2/2 panama ile 2/2 dimi örgüsü, motifli dimi örgüsüyle birlik­te kullanılmıştır.

Desen E'de 8'li fantezi dimi ile 2/2 kırık dimi örgüsü, F'de 2/2 dimi örgüsü ile bir başka örgünün kombi­nasyonu vardır.

Şekil 137 ve Şekil 139'daki tüm desenlerde örgülerin kullanıldığı alan­lar eşit alınmıştır. Bu alanların geniş­likleri farklılaştırılarak da çeşitli de­senler elde edilebilir. Bunun bir örne­ğini Şekil 140'ta görebiliriz.

Ekoseli Renk ve örgü Efektleri

örgü ve Renk Raporlarının Konumlarının Değiştirilmesi ile Yapılan Efektler

Şekil 141'de verilen A ve B de­senlerinde, örgü ve renk raporlarının birbirleriyle olan ilişkilerindeki konum­larının değiştirilmesiyle elde edilen ekose efektleri verilmiştir. Her iki desende de örgü 2/2 panama, çözgü ve atkı renk raporları 2 koyu, 2 açık­tır. Desen A'da örgü devam ederken renk raporu araya 4 açık rengin gir­mesiyle kesilmiş ve böylece de çizgi­lerin yönleri değişmiştir.

Desen B'de ise aynı efekt, çöz­gü ve atkı renk raporu yerine örgüde yapılan kesilme ile elde edilmiştir. Her iki desen de incelendiğinde; bi­rincisinin ikincisinden daha uygun ve ekonomik olduğu görülür. Çünkü ikin­ci desen özel tahar gerektirir.

Aynı zamanda hem örgü, hem de renk raporlarında yapılan değişik­liklerle de ekose efektleri elde edile­bilir (Tablo 2)

Basit örgü	Karmaşık çözgü renk raporu	karmaşık atkı renk raporu
Yollu örgü	Basit çözgü renk raporu,	karmaşık atkı renk raporu
Yollu örgü	Karmaşık çözgü renk raporu,	karmaşık atkı renk raporu
Diyagonal örgü	Karmaşık çözgü renk raporu,	basit atkı renk raporu
Diyagonal örgü	Karmaşık çözgü renk raporu,	karmaşık atkı renk raporu
Ekose örgü	Basit çözgü renk raporu,	basit atkı renk raporu
Ekose örgü	Karmaşık çözgü renk raporu,	basit atkı renk raporu
Ekose örgü	Basit çözgü renk raporu,	karmaşık atkı renk raporu
Ekose örgü	Karmaşık çözgü renk raporu,	karmaşık atkı renk raporu

 

Tablo 2

Basit örgü ile Karmaşık Çöz-gü ve Atkı Renk Raporu Efektleri

Bu kombinasyonlar Şekil 142'de-ki A ve B desenlerinde gösterilmiş­tir. Her iki örnekte de çözgü ve atkı renk raporları 2 koyu, 2 açık ve 4 koyu, 4 açıktır. A'da örgü 2/2 dimi, B'de ise 2/2 panamadır.

Dikkat edilirse her iki desende de dört farklı efekt vardır, l'inci bö­lümdeki efekt 2 koyu, 2 açık çözgü ve atkı renk raporundan, 2'nci bölüm­deki efekt 2 koyu, 2 açık çözgü ve 4 koyu, 4 açık atkı renk raporundan, 3'üncü bölümdeki efekt 4 koyu, 4 açık çözgü ve 4 koyu, 4 açık atkı renk raporundan, 4'üncü bölümdeki efekt ise 4 koyu, 4 açık çözgü ve 2koyu, 2 açık atkı renk raporundan oluşmuştur.

En iyi ekose efektleri daima çözgü ve atkı renk raporları aynı ol­duğu zaman elde edilir.

Şekil' 143'de basit örgü ile kar­maşık çözgü ve atkı renk raporu ile dokunmuş kumaş örneği görülmekte­dir.

Basit ve Karmaşık Çözgü Renk Raporları ile Yollu Örgü ve Karmaşık Atkı Renk Ra­poru Efektleri

Şekil 144'te desen A'da yollu bir örgü ile, 2 koyu - 2 açık basit çözgü renk raporu ve 2 koyu - 2 açıktan sonra 4 koyu - 4 açık gelen karmaşık atkı renk raporu kullanılmış­tır. Desen B'de ise yine yollu örgü kullanılmıştır. Yalnız bu kez çözgü ve atkı renk raporu karmaşıktır. Bu iki deseni incelediğimizde, her çey­rek parçasının farklı efektlerden oluş­tuğunu görebiliriz. Bu sonuç aynı örgü üzerinde farklı renk raporları kullan­maktan, ya da farklı örgülere benzer renk raporları uygulamaktan çıkmış­tır.

Basit ve Karmaşık Atkı Renk Raporları ile Karmaşık Çözgü Renk Raporu ve  Yatay Yollu örgü Efektleri

Bu tür düzenlemeler Şekil 145' deki desen A ve B'de gösterilmiştir, iki örnekte de iki basit örgü çapraz ya da yatay bantlar halinde yerleşti­rilmiştir. Çözgü renk raporları 2 koyu - 2 açıktan sonra gelen 4 koyu - 4 açıktır. A'daki efekt basit atkı renk raporu ile, B'deki efekt ise karmaşık atkı renk raporu ile elde edilmiştir. Bu düzenlemelerin bir öncekilerden farkı daha basit tahar gerektirmele­ridir. Fakat diğerlerinde de daha kısa armür planları kullanılır.

Basit ve Karmaşık Atkı Renk Raporları   ile   Basit   ve   Kar­maşık    Çözgü    Renk    Racoru ve Ekose örgü Efektleri

Ekose örgü ile çeşitli atkı ve çözgü renk raporlarının düzenlemele­ri Şekil 146'da desen A ve B'de ve­rilmiştir. Desen A'da atkı renk rapo­ru karmaşık, çözgü renk raporu basit, desen B'de ise atkı ve çözgü renk raporları karmaşıktır, örgüleri ekose biçiminde düzenlerken dikkat edilecek nokta; atkı ve çözgü yönünde uzun atlamaların oluşmasını önlemektir. Ay­rıca her bölümün boyutu eşit olmak zorunda değildir.

Figürlü Renk ve örgü Efektleri

Basit ve Karmaşık Renk Ra­porları ile Yapılan Figürlü Efektler

Ekose desenlerden başka, bakla­va ya da geometrik olmayan desen­lerde renk ve örgü efektleriyle elde edilebilir. Bu tür kumaşlar daha çok kadın elbiselik ve mantoluklarında kullanılmaya uygundur. Şekil 147'de verilen desen baklava zemin üzerine oturtulmuştur, örgüler, 2/2 panama, 1/3 ve 3/1 dimidir. Renk raporu 4 koyu - 4 açıktır. Bu desen, örgülerin baklava formunda düzenlenme yönte­mine bir örnektir. Dikkat edilecek noktalar;

a) örgülerin köşelerinde uzun atlamaların olmaması,

b) örgü ve renk raporunun, iste­nilen efekti çıkaracak şekil­de kombine edilmesidir.

Şekil 148'de ise geometrik ol­mayan figür oluşturma örneği veril­miştir. Çözgü ve atkı renk raporları l koyu - l açıktır. Bezayağı örgüsü ise zemin ve figür alanlarında farklı konumlarda kullanılmıştır. Sonuçta, figür yatay çizgilerden, zemin ise di­key çizgilerden oluşmuştur. Bu yön­de çözgü ve atkı raporları çok sayı­da iplikten meydana gelir. Burada yalnızca çok küçük bir parçası göste­rilmiştir. Figür ve zeminin birleşme yerlerinde iki dolu ya da iki boş nok­ta yan yana gelmiştir. Bu da figürün sınırlarının daha belirginleşmesine yardımcı olur.

Özel örgülerin Figürlü Efekt­ler Oluşturmak için Düzen­lenmesi

Şekil 149'daki A ve B desenle­rinde basit renk raporu ile küçük fi­gürlü efektler gösterilmiştir. Her ikisinde de aynı renk raporu ve farklı örgü ile benzer formlar elde edilmiş­tir. Desen A'da 3/3 balıksırtı örgü kullanılmıştır. Fakat bu efektleri elde etmek için, değiştirilmiş ana örgüle­rin yalnızca sınırlı bir kısmı kullanıla­bilir. Desen B'de ise aynı renkteki çözgüler ile atkıların birbirleriyle ke­siştikleri alanlarda bezayagı örgüsü kullanılmıştır. Bu, kumaşa istenilen sağlamlığı vermek için seçilen bir yöntemdir. Böylece desen B, desen A ile aynı efektte olmasına rağmen, elde edilen kumaş desen A ile yapı­landan daha sıkıdır.

Bu tür figürlü efektleri elde et­mek için kullanılan desenleme yönte­mi şöyledir: önce istenilen biçim çok hafif olarak işaretlenir. Sonra, kulla­nılacak renk raporu atkı ve çözgü yö­nünde yerleştirilir. Daha sonra: a) Her rengin, kendi rengi ile örgüye girece­ği bölgelere bezayagı örgüsü ya da başka bir basit örgü yerleştirilir, b) Koyu renkli çözgülerin açık renkli atkılarla kesiştiği alanlarda motif içinde ise tüm kareler doldurulur. Motif dışında ise boş bırakılır, c) Ay­nı şekilde koyu renkli atkılar ile açık renkli çözgülerin kesiştiği alanlar mo­tifin içinde ise boş bırakılır, motifin dışında ise doldurulur. Bu sistem Şe­kil 150'de gösterilmiştir. Bu sistemle çok değişik efektler elde edilebilir.

megep.meb.gov