Askeri Teknik Tekstillerin Tedarikinde Kullanılan Muayene
Yöntemleri
Kullanımları ihtiyaç haline gelen teknik tekstillerin üretimleri giderek yaygınlasmaktadır. Teknik tekstiller içerisinde yer alan askeri giyim ve teçhizatının tedarik edilmesi özellikle koruyucu özellikleri açısından büyük
önem tasır. Bu makalede, ülkemizde kullanılan askeri teknik tekstil giyim ve teçhizatının tedariği için hazırlanan teknik sartnameler, bu ürünlerin muayenelerinde kullanılan örnekleme yöntemleri ve test metotları hakkında bilgi verilmektedir.
Teknik tekstiller, yüksek teknik ve kalite gerekliliklerini karsılayan (mekaniksel, ısıl, elektriksel, dayanıklılık vs.) ve teknik fonksiyonları olan materyallerdir [1]. Bu tanıma uygun olan askeri teknik tekstiller, çoğunlukla koruyucu amaçlı olarak kullanılmaktadır. Bunlar: insan hayatı için tehdit olusturan zararlı maddeler ve kötü çevre kosullarına karsı koruma amaçlı giysiler, örtüler, çadırlar ve ekipmanlardır. Bu ürünlerin kullanım amaçları: balistik koruma, bıçak darbelerine karsı koruma, düsük hızlı etkilere karsı koruma, alevden koruma, atıklardan koruma, nükleer etkilerden koruma, biyolojik ve kimyasal zararlılardan koruma, kamuflaj, yüksek voltajdan koruma ve statik elektriklenmeden korumadır Kalite, bir ürünün kullanım amaçları doğrultusunda istenilen kullanım özelliklerine uygun olarak üretilme derecesidir [3]. Müsteri isteklerine uygunluk olarak kısaca tanımlanabilen kalitenin sağlanabilmesi için müsteri açısından tedarik edilecek ürünü yeterince tanımlayan teknik sartnamelerin hazırlanması gereklidir.
TEKNiK SARTNAME HAZIRLANMASI
“Teknik sartname; ihtiyacı karsılayan mal veya hizmetin verimlilik ve fonksiyonelliğini sağlayacak sekilde taktik, teknik ve her türlü diğer özelliklerini tereddüte yer bırakmayacak, açık ve anlasılır sekilde
kesin hükümler ile tarif eden, numune alma, denetim ve muayene yöntemlerini, ret ve kabul kriterlerini ve varsa ürüne ait kalite güvence ile ilgili hususları, kullanım sartlarını, isletme ve bakım özelliklerini,
ambalajlama, etiketleme, tasıma ve depolama gereksinimlerini, garanti ile ilgili hususları içeren, tedarikte serbest rekabeti engellemeyecek ve bütün istekliler için fırsat esitliği sağlayacak biçimde hazırlanan,
tedarik islemlerine esas ve temel teskil eden bir teknik dokümandır.
Askeri teknik tekstil, giyim ve teçhizatının tedariği için hazırlanan teknik sartnamelerde ürünün gerekliliklerini tanımlayan istek ve özellikler yer alır. Bu kısımda ürünün ölçüm yerleri ve ölçü
tablolarıyla birlikte dikim detayları; konfeksiyon özelliklerinde belirtilen giysiyi olusturan tüm malzemelerin (kumas, fermuar ve kordon gibi aksesuarların) istenen minimum performans değerleri verilir. Teknik sartnamede sayılar ile ifade edilen teknik kriterlere mutlaka tolerans verilmelidir. Tolerans; “en az...”, “en çok...” veya” “+/-...” seklinde, kullanım amacına etkisi de düsünülerek o özelliğin gerektirdiği hassasiyeti sağlayacak miktar tespit edilerek verilmelidir. Ayrıca üründe istenmeyen hatalar verilerek ve bunların küçük, büyük ve kritik hata olarak sınıflandırılması yapılır. Teknik sartnamede fiziksel muayeneye arz olunan parti büyüklüklerine göre alınacak örnekleme
miktarları ve kabul edilebilir hata sayıları ile laboratuar muayenesi için alınacak numune miktarları belirtilir. Teknik sartnamede üründen istenen performans özelliklerinin hangi metotlara göre muayene
edileceği, kumasın istek ve özellikleri tanımlanmıs tüm performans kriterlerine ait uygulanacak test standartları verilir. Teknik sartname hazırlığında dikkat edilecek önemli noktalardan biri de atıf yapılan
standartların kolay ulasılabilmesi için güncelliğinin kontrol edilmesidir.
MUAYENELER İÇİN NUMUNE ALMA
Tedarik edilecek mamulde muayene islemleri örneklem muayenesi veya %100 muayene ile yapılabilir. Tekstilde örneklem muayenesi daha çok kullanıldığı için sadece örneklem muayenesi hakkında bilgi verilecek olup, % 100 muayene yöntemine değinilmeyecektir.
Örneklem Muayenesi
Ana kütle hakkında en doğru kararın ancak tüm elemanların tek tek muayene edilmesi sonunda verilebileceği düsünülür. Fakat ilk bakısta mantığa çok uygun gelen bu yargının, imalat ve muayene teknolojisi ile maliyet faktörleri açısından irdelenmesi halinde her zaman geçerli olmadığı anlasılır. Kalite kontrolün önemli faaliyetlerinden biri olan muayenede örnekleme ana kütlenin uygunluk kalitesini belirleme amacına yönelmistir. Örneklem; hakkında bilgi toplanması gereken birim topluluğundan, baksa bir deyisle ana kütleden, sadece bir kısmını inceleyerek yapılan arastırmadır. Örneklem ile muayenenin %100 muayeneye göre avantajlı olmasına yol açan faktörler sunlardır:
*Maliyetler: Ana kütlenin tümünü muayene etmekle küçük bir kısmının muayeneden geçirilmesi arasında büyük maliyet farkı vardır. Ancak bu kıyaslamada sadece muayene islemlerinden doğan maliyetleri göz önüne almak doğru değildir. Hatalı bir parçayı gözden kaçırmanın maliyetini ve bilinen veya tahmin edilen hatalı parça yüzdesini de hesaba katan bir kıyaslama yapmak gerekir.
*%100 muayenenin verdiği asırı güven: Muayenelerde kalite spesifikasyonlarının tümünün gözden geçirilmesi mümkün değildir. Özellikle %100 muayenede spesifikasyonlardan ancak bir kısmı
üzerinde durulabilir. Uygulamada, yüksek kaliteyi veya çok titiz muayene yapıldığını kanıtlamak için %100 muayeneden geçmistir ifadesinin sık sık kullanılması bu gerçeğin anlasılamadığını
göstermektedir. Aslında, örneklemede daha çok sayıda spesifikasyonun kontrolü mümkün olduğu gibi, bazı istatistik göstergeler yardımı ile asırı sapmalara neden olan hata kaynaklarını zamanında
bulma olasılığı yüksektir.
*%100 muayenede ayıklamaya önem verilmesi: Geleneksel olarak %100 muayenede iyi-kötü ayırımı yapılmakla amaca ulasıldığı varsayılır. Sağlam parçaları ayıklamanın ötesinde hata tipleri ve bunların nedenleri üzerinde pek durulmaz. Bu tutum kalite kontrolün temel tanımı ve amaçları ile bağdasmamaktadır.
*Muayene islem sayısının çokluğu: %100 muayenede ölçme islemlerinin sürekli ve çok olması hatalı karar olasılığını arttırır. Monotonluğun yol açtığı bıkkınlık yanlıslıkla sağlam kabul edilmesi sonucunu doğurur.
*Sağlam parçaların reddedilme olasılığı: Kusurlu parça oranının çok düsük olduğu %100 muayenelerde islemleri yapan kisi asırı titizlik göstererek bazı sağlam parçaları da reddetme eğilimi gösterebilir. Bunun nedeni çevreye karsı isinin önemini göstermek veya amirlerinde
dikkatli çalısıyor izlenimi yaratmak olabilir. Kabul edilebilir nitelikteki parçaların reddi sürtüsmelere, üretim programlarının aksamasına ve maliyetlerin artmasına yol açar.
*Tahrip edici muayeneler: Mukavemet testleri gibi birçok laboratuar muayenesinde mamul kullanılmaz hale gelecek sekilde tahrip edilmesi gerekir. Bu gibi durumlarda kesinlikle örnekleme muayenesine gitme zorunluluğu vardır.
Örnekleme Yöntemleri
Örnekleme muayenesinde ana kütlenin özelliklerine ve saptanan amaçlara göre baslıca üç yöntemle örnek numune seçimi yapılır.
1. Rastgele (tesadüfi, random) Örnekleme: Muayene olacak yığından örnek büyüklüğü kadar numunenin rastgele biçimde seçilmesi veya partideki birimlere numara verip, örneklem grubuna gireceklerin rastgele sayılar tablosu aracılığıyla seçilmesi seklinde gerçeklestirilir. Homojen yapıdaki yığınlar için bu yöntem en uygun olanıdır. Tekstilde yükleme öncesi final kontrollerinde bu yöntem kullanılmaktadır.
2. Sistematik Örnekleme: Yığından belli zaman, mekân ya da tekrarlamalarla birimlerin seçilmesi yoluyla yürütülen bu yöntemde genellikle rastgele sayılar tablosu kullanılarak örnek birimleri seçilir.
3. Bilinçli (iradi) Örnekleme: Örnek grubuna girecek birimler bilinçli seçilir. Örneğin; yığındaki birinci, üçüncü, besinci… birimlerin seçilmesi gibi .
Örnek Hacminin ve Kalite Seviyesinin Saptanması
Örnek hacminin ve kalite seviyesinin saptanması için istatistiksel ve matematiksel teorilere dayanılarak hazırlanmıs genis çapta kabul görmüs MIL-STD-105, ISO 2859, DIN 40.080, BS 6001 ve NFK 06-
021/022 gibi örnekleme metotlarına basvurulmaktadır. Örnekleme muayenesinde örnek hacminin saptanması için parti ya da yığın büyüklüğü esas alınır. Örnek hacmini belirlemek için ise önceden
muayene seviyesinin saptanmıs olması gerekir. Aksi ilgili sartname veya alıcı tarafından belirtilmedikçe yaygın olarak II. Seviye Normal Denetim Örnekleme Planı kullanılır. Tablo 1’de özel ve normal denetim
seviyelerine göre belirlenecek örnek büyüklüğü kod harfleri verilmistir. Tablo 2’de ise seçilen kod harfinin yanlarında alınacak örnek büyüklükleri ve izin verilen en fazla hatalı sayıları yer almaktadır [7].
Ülkemizde tekstil sektörünün rekabet gücünün korunması için katma değeri yüksek ürünlerin üretimi ve ihracatı bir zorunluluk haline gelmistir. Sektörün teknik tekstillere yönelmesi, tekstil sanayisinin
devamlılığını sağlamak açısından avantaj sağlamakla beraber askeri teknik tekstillerin kullanımını da yaygınlastıracaktır. Klasik tekstillerde sağlanan bilgi birikiminin üzerine yapılacak bu alandaki gelismelerle özellikle koruyucu amaçlı yeni askeri teknik tekstil giyim ve teçhizatının üretilmesi de yaygınlasacaktır.teknolojikarastirmalar.com
