1. BASKI ÖNCESİ MAKİNE AYARLARINI
YAPMA
1.1. Film Druck Baskı Makineleri
Film druck baskı işlemi, belirli aralıklarla duran bir işlemdir. Kesiksiz değildir, yarı
kesikli bir işlemdir. Şablon, blanket ilerlerken kalkar. Bu durumda blanket şablona doğru
hareket eder ve raklenin sıyırma işlemi için durur. Bu esnada şablon aşağı inerek baskıya
hazır hâle geçer (Bu işlem otomatik olarak yapılır.). Sıyırma işleminden sonra kumaş, diğer
şablon çerçevesine doğru hareket eder. Bu işlem periyodiktir. Kumaş her raportta durur,
şablon iner ve rakle çekilir. Şablon geri kalkar ve kumaş bir sonraki raporta doğru hareket
eder. Böylece periyodik bir sistemle baskı işlemi devam eder. Şablonlar aynı anda kumaş
üzerine inerek desen aktarılır. Şablonlar yukarı kalktığı anda, blanket bir raport boyu kadar
ileri hareket eder. Sonsuz olarak hareket eden blanket, kumaşı düzgün olarak taşımak
zorundadır ve hareket esnasında sağa sola kaymamalıdır. Blanketin yıkama ve kurutma
esnasında zarar görmemesi çok önemlidir. En küçük bir blanket hatası, baskı hatalarına yol
açacaktır.
A-Kumaş giriş kısmı B-Kumaşı blankete yapıştırma kısmı C-Baskı kısmı D- Blanket EKurutucu
Şablonlar sabit, kumaş hareketlidir. Baskı esnasında şablonlar kumaşa temas eder,
daha sonra otomatik olarak kalkar, kumaş bir raport boyu ilerler ve şablon tekrar aşağıya
inerek kumaşa temas eder. Rakle şablon üzerindeki boyayı sıyırır ve baskı gerçekleşir.
Film druck baskının avantajları:
Büyük raportlu desenlerin basılması mümkündür.
Baskı eni, rulo baskıdan geniştir.
Şablon üretimi kolay, şablon maliyeti ise yüksektir.
Şablonlar uzun süre kullanılabilir. İyi bakılan bir şablon 30.000 metre kumaş
baskısına dayanabilmektedir.
Renk sayısı şablon sayısı kadardır. Makine uzunluğu renk sayısına göre değişir.
Şablon ,desen değiştirme baskı baskı ayarı kolaydır. Rotasyon baskıya göre
daha az zarar ile çalışılır.
Şablonların yıkanması için özel teçhizat gerektirmez.
Boyarmadde verimi en yüksek baskı tekniğidir. Aynı renk tonunda bir baskı
için film druck baskıda 20 g boyarmadde gerekirken rotasyon baskıda 30 g rulo
baskıda 50 g boyarmadde gerekir.
Dolayısı ile boyarmadde tüketimi en düşük baskı yöntemidir.
Elde edilen baskılar düzgündür. En yüksek renk canlılığı elde edilir.
Çok renkli, küçük partilerin basılması için uygundur.
Uygun şablon bezi sıklığı seçilerek metalik baskı, kabartma baskı gibi efekt
baskılar için uygundur.
Sıklığı fazla gaze bezleri kullanılarak son derece net kontürlerin eldesi
mümkündür.
Yan yana iki kumaş basılabilmektedir.
5
Film druck baskının dezavantajları:
Yer gereksinimi en fazla olan baskı tekniğidir. Bu şablon adedine bağlı olarak
artar.
Üretim hızı rulo ve rotasyon yöntemlerine göre daha düşük olduğu için baskı
maliyeti en yüksek baskı yöntemidir.
Yatırım maliyeti yüksektir. Türkiye'de film druck makine üretimi yoktur. Film
druck baskı makinesi rulo baskı makinesinden daha pahalı, rotasyon baskı
makinesinden ucuzdur.
Uzunlamasına çizgilerin kırıksız basılmasında uygun değildir.
Tablo 1.1: Film druck baskıda işlem sırası
6
Film druck baskı makineleri, şablon baskı prensibine dayanmaktadır. Bu baskı
makineleri ,baskı ve kurutma sırasında yüksek yer gereksinimi, emek ve zaman harcama gibi
günümüzdeki üretim hızıyla yarışamayacak el veya masa baskı sisteminin yerine
geliştirilmiştir. İşlem otomatikleştirilmiştir. Bu nedenle oldukça hızlıdır.
Tam otomatik film druck baskı makinelerinde kumaş blankete yapışık olarak hareket
eder, şablonların yeri sabittir. Baskıdan sonra kumaş, makinenin arkasındaki kurutma
bölmesine girer.
Bu yöntem, metrelerce uzunluktaki kumaş rulosuna açık en hâlindeyken uygulanabilir.
Otomatik film druck baskı, ticarî yöntem olarak daha üretken olan rotasyon baskı yüzünden
önemi azalmış bir yöntemdir. Fakat özellikle büyük raportlu desenlerde önemini
korumaktadır. Bunun yanında, düşük metrajlardaki çok renkli baskılarda önemli bir
yöntemdir. Tek desenden 500-1.000 metrelik çok renkli partilere kadar uygundur. Film
druck baskı tekniği ile basılan baskılar rulo baskılardan daha canlıdır. Çünkü düz şablonlu
baskıda baskı patı daha yüzeyseldir. Rulo baskıda ise baskı patı kumaşın daha derinliğine
nüfuz etmiştir. Bu ayrım, bir dereceye kadar baskıların hangi teknik ile basıldığının tespitine
yarar. Rulo baskıda arka yüze pat geçişi daha fazladır. Film druck şablonlu baskılarda
makine genişliği izin veriyorsa iki dar en kumaş yan yana basılabilir. Film druck baskı, yarı
kesikli bir işlemdir.Bunu rağmen çok kullanılan bir baskı sistemidir.
Film druck baskıda istenilen desen, metal bir çerçeve üzerinde gergin bir şekilde
takılan gaze bezi üzerine hazırlanır. Desen üzerinde basılmayacak kısımlarda, geçirgen
olmayan bir film tabakası oluşturulur. Kumaş ile temas hâlindeki ince ve sık dokunmuş gaze
bezi adı verilen bir tülün, bloke edilmemiş alanlarından baskı patının rakle yardımıyla
basınçla geçirilerek kumaş üzerinde renkli bir desen meydana getirilir.
1.2. Mamulü Baskı Makinesine Yerleştirme
Terbiye dairesinde ön terbiye işlemi gören tekstil materyali, baskı yapılacak film
druck makinesinin kumaş besleme kısmına yerleştirilir. Besleme kısmına yerleştirilen kumaş
merkezî bir açma sisteminden geçerek baskının gerçekleşeceği blankete aktarılır. Blankete
gelen kumaş yapıştırma silindiri vasıtası ile sonsuz hareketli blankete yapıştırılarak
sabitlenir. Yapıştırıcı silindir vasıtasıyla blanket üzerindeki yapıştırıcı yumuşatılarak
blanketin yapışma yeteneği arttırılır.
Yapıştırıcı sürme işlemi baskı süresince devam eder. Blankete sürülen yapıştırıcı
miktarı baskısı yapılacak kumaşın cinsine ve gramajına göre değişmektedir. Örneğin
polyester gibi gramajlı kumaşlarda yapıştırıcı kalın sürülürken genellikle polivinil alkol
(PVA) tercih edilmektedir. Floş-viskon gibi düşük gramajlı kumaşlarda ise yapıştırıcı ince
sürülür ve termoplast folye tercih edilmektedir. Kumaşın basılmak üzere yayıldığı kauçuk
veya plastik kaplanmış geniş bir bant (blanket) üzerinde baskı yapılmaktadır. Baskı
bölümünün uzunluğu 14-30 metre olabilir. Baskı için kumaş blanket üzerine yapıştırılır.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta kumaşın düzgün bir şekilde ve açık en hâlinde
blankete yapışmasını sağlamaktır. Bu da yukarıdaki şekilde de görülen silindirler ile
sağlanmaktadır. Açıcı silindirler kumaşın enine göre ayarlanmaktadır.
A- Kumaş gerginliği ayarlama B- C- Kırışıklık açıcı silindirler
D- Kumaş giriş silindirleri kumanda paneli E- H- PVA 'yı verme sıyırma silindirleri kolu
F- Blankete kumaşı yapıştırma,basınç G-Kumaşı makineye bağlama aparatı
Resim 1.3: Film-Druck Baskı Makinesi Kumaş Giriş Kısmı
A-Basılacak kumaş B- Kumaş açıcı silindirler C- Makine kontrol paneli D-Blanket
E- Kumaşı blankete yapıştırıcı silindir F- Yapıştırıcı sürme tertibatı
8
1.3. Kalıpları Yerleştirme
A-Şablon kafası B-Rakle ayar mekanizması C-Şablon takma pimi D-Şablon
E-Şablon ileri geri ayarı F-Şablon sağ sol ayarı G-Ayarları sabitleme freni
Film druck baskı kalıpları özenle hazırlanır. Her kalıbın ortasında kalıbı makineye
yerleştirmek için kulakçıklar bulunur. Kalıp yerleştirme işlemi iki kişi tarafından yapılır.
Kulakçıklar makinenin pimlerine yerleştirilir ve sabitlenir. Aynı işlem baskı sırasında kaç
kalıp kullanılacak ise hepsi için tek tek uygulanır.
Kalıp ayarlarında en önemli unsur kalıbın gönye ayarlarıdır. Yani kalıplar makineye
yerleştirilirken kumaşın enine dik , kenarlarına ve diğer kalıplara paralel olarak
yerleştirilmelidir. Film druck baskı kalıpları yerleştirilirken iki şablon arasındaki mesafenin
en az bir raport boyu olması gerekmektedir.
A-Şablon sağ sol ayarı B-Kalıp sağ sol ayar hareketi sabitleyici C- Kalıp bağlantı pimi
D- Kalıp-blanket mesafesi ayarı E- Kalıp ileri geri hareket ayrı sabitleyici
F-Kalıp G- Kalıp ileri geri hareketi H- Kalıp yerleştirme deliği
9
Film druck baskı makinelerinde basılabilecek renk sayısı, genellikle 6-12 renk arası,
en fazla 20 renktir. Renk sayısı baskı hızını etkilemez, raport boyu etkiler. Raport boyu 80
cm olan bir desende üretim hızı 1000 metre/saat iken raport boyu 140 cm' ye çıktığında
1.400 metre/saate ulaşılmaktadır. Bu durum baskı maliyetinde önemli bir unsurdur Çünkü
kumaş ilerleme hızı, raport boyuna bağlıdır. Raport boyu büyük olan desenlerde üretim hızı
daha yüksektir. Üretim hızı, raport boyuna bağlı olarak saatte 700-1200 metredir.
1.4. Kalıp Ayarları
Kalıp ayarı baskıda en hassas noktadır ve ne kadar hassas ayarlanırsa baskılar da o
kadar hatasız olur. Raport mesafeleri hassas ayarlanmadığı takdirde, enine renksiz çizgiler
oluşur.
Tüm kalıplar makineye takıldıktan sonra baskı sırasında motiflerin düzgün çıkması
için kalıpların hızları, sağ sol ayarları ve aşağı yukarı hareket gücü ayarlanır. Her kalıbın
kendine özgü bir ayar sistemi vardır.
Şekil 1.1: Kalıp kalkış açısı
A-Açılı kalıp kalkışı B- Paralel kalıp hareketi
10
A-Şablon kafası B-Rakle ayar mekanizması C-Şablon takma pimi D-Şablon
E-Şablon ileri geri ayarı F-Şablon sağ sol ayarı G-Ayarları sabitleme freni
Resim 1.8: Kalıp Ayarları
A- Kalıp sağ sol hareketi ayarı B- Kalıp sağ sol ayar hareketi sabitleyici
C- Kalıp ileri geri hareketi ayarı D- Kalıp blanket mesafesi ayarı
E- Kalıp ileri geri ayar hareketi sabitleyici
Kalıp ayarları baskı hızına, basılacak desen türüne ve şekline göre değişir. Kalıpların
yukarı kalkış iniş hareketi desen karakterine göre de farklılık göstermektedir. Kalıptaki
desenin büyüklüğü, lap veya tramlı oluşu kalıbın hareket şekline etki eden etkenlerdir.
Örneğin lap desenlerde kalıbın blanketle paralel kalkışı baskının dağılmasına, patın sıçrama
yapmasına neden olabilir. Bu nedenle kalıp, blanketle açı oluşturacak şekilde hareket
etmelidir. Kalıpların büyüklüğü minimum 70 cm, maksimum 300 cm olabilir
11
1.5. Kalıp Sırası
Kalıplar, baskı öncesi basılacağı renge göre ayrılarak koyu renkten açığa doğru
sıralanır ve makineye yerleştirilir. Bunun amacı koyu renklerin açık renklerden sonra basılıp
daha önce basılmış olan açık renklerin kirlenmesini önlemektir. Bazen bu sıra basılacak
desene göre değişiklik gösterir. Koyu renk önde olup açık renk sonra da gelebilir. Konturlu
kumaşlarda desenin konturu daha önce basılır. Çünkü desen konturu genellikle desene göre
daha koyu renkli olur. Eğer açık renk önce basılıp sonra koyu renkli kontur basılır ise
konturun desene oturmadığı, çakıştığı bölgelerde kirlenmeler meydana gelir. Koyu renk
basıldıktan sonra açık renk üzerinde baskı işlemi devam edeceğinden açık renk kirlenebilir.
Dolayısıyla en son açık renk basılır. Bunun nedeni ise daha önce basılan açık renkli pat
kumaşın emme yeteneğini en aza indirdiğinden daha sonra basılan koyu renkli baskı netliği
sağlanamaz, o bölgelerde yayılmalar meydana gelir.
Genel olarak, en koyu renkli pat ile baskıya başlanmakta ve ondan sonra koyuluğuna
göre diğer renkler açık olana kadar devam edilmektedir. Örneğin siyah, ,kırmızı, mavi, bej
gibi çok renkli baskı makinelerinde şablon kirlenmesinin önlenmesi açısından 1. renk siyah,
2. renk kırmızı, 3. renk mavi, 4. renk bej tercih edilmelidir.
1.6. Baskı Patı Besleme
Baskı patı besleme, baskı patı ilavesi
Kalıba ait baskı patı (hazırlanmış baskı patları)
Baskı sırasında baskı patı besleme, makine başındaki işçiler tarafından elle
gerçekleştirilir. Çok basit bir sistemdir. Boyalar büyük bidonlar içinde hazırlanır. Her kalıbın
başında basacağı rengin bidonu yerleştirilir. Bir kap yardımı ile boya bidondan alınıp kalıba
aktarılır. Baskı işlemine başlanır. Boya azaldıkça tekrar aynı sistem ile boya aktarımı
sağlanır. Baskı işlemi bitene kadar bu işlem devam eder.
Film druck baskılarda, şablon üzerine baskı patı bir noktaya değil, raklenin hareket
alanının içine gelecek şekilde, rakle boyunca boydan boya besleme yapılır. Bu işlem bazı
işletmelerde özel bir pompa düzeneği kullanılarak genellikle de elle ve bir kap yardımıyla
gerçekleşmektedir. Böylece rakle, baskı patını (pat boyayı) daha düzgün ve her yerde eşit
çekebilmektedir.
1.7. Rakle Seçimi ve Ayarları
Film druck baskıda kumaş üzerine aktarılan baskı patı miktarı
Rakle basıncı,
Rakle açısı,
Rakle çekme sayısı,
Şablon bezi gözeneklerinin genişliği,
Baskı patının viskozitesi,
Desen ile bağlantılıdır.
1.7.1. Rakle Özelliklerinin Baskıya Etkisi
Raklenin kauçuk ağzı ne kadar sert ise patın kumaşa nüfuz etmesi o kadar azdır.
Yumuşak raklelerde dolgun, keskin olmayan baskılar elde edilir.
Rakle ağzı ne kadar keskin ise o kadar az pat şablondan kumaşa geçer, o kadar keskin
baskılar elde edilir, nüfuz etmesi azdır. Ağzı yuvarlatılmış raklelerde nüfuz etme iyi,
keskinlik azdır.
Rakle seçimi desendeki motif yoğunluğuna, desen türüne ve karakterine göre değişir.
Rakle; basılacak kumaşa, desen karakterine, masa kaplamasına göre seçilir. Kauçuktan
yapılan raklede; kauçuk cinsi, profili, sertliği, rakle ağzının keskinliği ve rakleleme
sırasındaki durumu baskıyı etkiler. Kauçuk ve plastik olmak üzere iki çeşit rakle kullanılır.
Eğer basılacak desen lap bir desen ise kalın ağızlı rakle, tramlı bir desen ise ince ağızlı rakle
kullanılır. Tramlıda ince rakle kullanmamızın amacı kalıba uygulanan basıncı azaltarak
tramların kaybolmasını önlemektir. Rakle basıncı ayarı kumaşın inceliği ve kalınlığına göre
değişir. Örneğin kalın gramajı yüksek olan bir kumaşa daha fazla basınç uygulanırken
gramajı az olan kumaşa daha az basınç uygulanır.
A-Kauçuk rakleler B-Çift ağızlı salınımlı yatar rakleler C-Yuvarlak kesitli rakleler
D-Stork rakleler E- Magnetik demir rakleler F- Thorne
A-Rakle mesafe ayarı B-Rakle hız ayarı C-Manüel rakle hareketi D-Rakle geri geliş hızı
E-Tek bir kalıp açma kapama F-Rakle ayar sabitleyici G-Rakle çalışma konumu
H-Rakle basınç göstergesi I-Rakle basınç pres ayarı J-Kalıbın hareket hızı K-Tüm ayarları
sabitler
Raklenin hareketi de desen raport boyuna bağlı olarak ayarlanır. Buna rakle raport
ayarı denir. Rakle raport ayarı, desen raport ayarına bağlı olarak yapılır. Örneğin , şablon
boyu 110 cm ve desen şablonun ortasında ise sadece rakle desen boyunca hareket eder,
şablonun tamamında hareket etmez. Buna göre her şablondaki rakleleme mesafesi farklı
olabilir.
Rakleler, mekanik olarak atkı ya da çözgü yönünde hareket ederler. Çift veya tek rakle
sistemi olabilir. Genellikle sektörde kullanılan baskı makinelerinde rakleleme işlemi
kumaşın atkı yönünde yapılırken bazı tip baskı makinelerinde rakleleme hem atkı hem de
çözgü yönünde yapılmaktadır.
Rakle ağzının yapısı, raklenin şablon yüzeyi ile yaptığı açı , baskı patının kumaşa
aktarılması açısından çok önemlidir. Rakle çekimi ve şablonların hareketi tamamen mekanik
olarak gerçekleşmektedir. Rakle beklemeli sistemde, bir renk için iki kez rakle çekilirken
diğer renk için bir kez rakle çekilebilir. Eğer desen özelliğine göre rakle çekimi bir defa
yapılması isteniyorsa rakle şablonun karşı tarafında kumaş bir raport ilerleyene kadar bekler,
böylece o desene ait şablonda rakleleme işlemi bir kez yapılmış olur.
Tramlı desenlere uygulanan rakle çekme sayısı lap desenlere uygulanan rakle çekme
sayısından daha azdır. Hızlı rakleleme, daha az patı kumaşa geçirir.
Bu nedenle lap desenlerde rakleleme hızı düşükken tramlı desenlerde rakleleme hızı
fazladır. Tek rakle çekimi işleminde rakle ileri hareketini yapar, geri dönüşünde basınç
azaltılarak rakle geri gelir. Buna rakle uçuşu denir.
A-Rakle açma kapama B- Makine açma C- Makine kapama
D-Rakle gidiş geliş mesafesi ve hız ayarı E-Ayarları kaydeder F-Raklenin manüel hareketini
sağlar.
Rakle açıları, rakle çekme sayısı, patın kumaşa geçme derecesine göre ayarlanır.
Rakle basıncı büyük ve rakle bastırma açısı 45 dereceden küçük olduğunda, kumaşa
aktarılan pat miktarı ve patın kumaşa nüfuz etme derinliği daha yüksektir. 45-90 derece olan
rakle açılarında ve düşük rakle basıncında bu miktar daha az ve nüfuz etme derinliği daha
düşüktür. Ayrıca, geniş gözenekli şablon bezlerinden kumaşa daha fazla baskı patı
aktarılabilmektedir.
Rakle açıları
A-Rakle basınç baskı ayarı B-Rakle açı ayarı
C- Rakle ayar sabitleyici C- Rakle
UYGULAMA FAALİYETİ
Baskı öncesi makine ayarlarını yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
Baskı yapılacak kumaşı makinenin
önüne getiriniz.
Kumaş baskı için yeterli yüzey
düzgünlüğüne sahip olmalıdır.
Kumaşın baskısında kullanılacak
rakleleri seçiniz.
Raklelerin düzgün yüzeyli, temiz ve kuru
olmasına dikkat edilmelidir.
Baskı yapılacak mamulü makineye
yerleştiriniz.
Ramözden gelen dok veya arabadan besleme
yapılan kumaş açıcı silindirlerden dikkatlice
geçirilmelidir.
Kumaşın baskı yapılacak yüzü üstte
olmalıdır.
Kumaş taşıma aparatı kumaş giriş kısmına
paralel yerleştirilmelidir.
Isıtıcı silindirleri açınız.
PVA kullanıyorsanız kıvamını ayarlayınız.
Kumaşın blankete düzgün yapışmasına
dikkat ediniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
19
Şablonları yerleştiriniz ve ayarlarını
yapınız.
Şablonlar mümkün olduğunca temiz, kuru,
yeni olmalı ve delik olmamalıdır.
Şablonlar yerleştirilirken blankete zarar
verilmemelidir.
Şablonlar sırasına göre yerleştirilmelidir
Şablonları yerleştirirken gönye ayarlarına
dikkat edilmelidir.
Şablon ayarlamaları sabitlenmelidir.
Şablonun kalkış hareketi desen karakterine
uygun seçilmelidir.
Şablonlarda deseni ezme hareketi olmaması
için şablon blanket mesafesi iyi
ayarlanmalıdır.
Baskı patını koyunuz.
Şablon içindeki baskı patı azaldığında ilave
baskı patı koyunuz.
Baskı patını rakle hareket alanı içine
koyunuz.
Çift rakle sistemi kullanılıyor ise patı iki
raklenin arasına koyunuz.
Baskı patı koyduğunuz aracı başka bir pat
koymada kullanmayınız.
Rakleleri kontrol ediniz ve ayarlamaları
yapınız.
Raklelerin desen boyunca hareketini kontrol
ediniz.
Rakleler basılacak desenden çok uzun veya
kısa olmamalıdır.
Rakle açıları ve basıncını kontrol ediniz.
Rakleleme hızını doğru ayarlayınız
grafikerler.org
