Tasarım ve İşlemenin Tanımı
Tasarım; Zihinde canlandırılan biçimdir. Bu tanılamada zihinsel süreçlerin kullanımı ön plana çıkmaktadır. Farklılıkları bulma, hayal kurma, sorgulama, yaratıcı düşünme, eleştirel düşünme, akıl yürütme gibi üst düzey zihinsel süreçlerin tasarım yapmada önemli bir yeri vardır(Özen, 2006, 4; Yalçın, 2007, 40).
İşleme; İpek, yün, keten, metal vb. iplikler kullanılarak çeşitli iğneler ve uygulama biçimleri aracılığıyla keçe, deri, dokuma vb. üzerine yapılan bezemelere denir
Bilgisayar Destekli Tasarım Programları
Bilgisayara yüklenen özel desen çizim programlarında herhangi birinin (Accurate, Pulse, Punto, Richpeace Desing Pro 2000 vb) yardımı ile tasarım yapılabilmektedir. Bütün işleme teknikleri için ayrı ayrı sistemlere sahip olan bu programlarla desenin çizimi, boyutu, yerleştirilmesi, kullanılacak teknikler, kullanılacak renklerin sıralanması yapılmaktadır. Desen tamamlandığında tekrar kullanmak için kaydedilir, istendiği zaman diskete kopyalanarak veya bilgisayar ağı ile bilgisayar destekli makinelere aktarılmaktadır.
Araştırma yapılan bütün işletmelerde Accurate desen çizim programının kullanıldığı belirlenmiştir. Bu nedenle tasarım ile ilgili tüm bilgiler Accurate desen çizim programı göz önünde bulundurularak yapılmıştır
Bilgisayar Destekli Nakış Makinelerinin Tanımı ve Özellikleri
Bilgisayar destekli nakış makineleri; insan gücüne çok fazla ihtiyaç duyulmadan,aynı anda birden çok işleme yapabilen ve farklı sayıdaki kafalardan oluşan makinelerdir(İlker ve diğerleri, 1997, 20). Bilgisayarlı nakış makinelerinin 1, 2, 4, 6, 8, 12, 15, 18,24, 32, 52 gibi farklı sayıdaki kafaları bulunmaktadır (Makine Ustası, Şakir Sert ile 10 Eylül 2007’de Konya’daki Gaye Nakış Atölyesinde Yapılan Mülakattan). 1, 2 ve 4 kafalı olan makinelere numune makineleri denilmektedir
Bilgisayar Destekli Nakış Makinelerinin Bilgisayar Programlarının Özellikleri
Bilgisayar destekli nakış makinelerinin işleme yapmaya başlamadan önce makinenin bilgisayarına desenin yüklenmesi, renk sırasının belirlenmesi, hangi iğne ayaklarının çalışacağı ve işleme yapılacak yerlerin belirlenmesi gibi işlemlerin yapılması gerekmektedir. Bu nedenle öncelikle Tajima ve Barudan nakış makinelerinin bilgisayar programları tanımlanacaktır
Bilgisayar Destekli Nakış Makinelerinin Özellikleri
Tajıma Nakış Makinelerinin Özellikleri
Parçaların İsimleri
1.İşlem panel kutusu
2.Tehlikeli durumlarda
kapatılacak düğme(şartel)
3.Renk değiştirme motoru
4.Renk değiştirme kolu
5.İplik kılavuz sistemi
6.Birinci ayağın iplik
gerginliğini ayarlayan
düğme
7.Y-Eksen motoru
8.Ana şaft motoru*
9.Nakış kasnağı
10.Temel gerginlik düğmesi
11.İplik koptuğunu gösteren
lamba
12.Makine masası
13.Temel şaft motoru
14.Dönen çengeli şaft ile
kutuya gönderme
15.Ayaklık
16.Start kolunu kapatma
kutusu
17.İpliklerin kam disk
kutusu**
18.Start kolu
19.İğne kutusu
20.X- Eksen motoru
21.Ters konuma veya sıraya
koyma
22.Kontrol kutusu
23.Güç düğmesi (Anonim, 2002, 1/5).
*Şaft: bir motordan, bu motorla çalışan bir şeye güç veya hareket aktarmak için
dönen bir çubuk ya da çevresinde kayış veya çark dönen çubuk. (Anonim,1993,1389).
**Kam diski: Dairesel bir hareketi aşağı-yukarı bir dikey harekete veya sağa-sola
bir yatay harekete dönüştürecek biçimde şekillendirilmiş bir çark veya çark parçası.
Tajima Nakış Makinelerinde İpliğin İzleyeceği Yolu Gösteren Sistem
İpliğin makineye nasıl takılacağını gösteren sistem aşağıda gösterilmiştir.
Tajima nakış
makinesinin bobin kısmı
İpliğin makineye takılması için belli sıralama vardır. Çünkü iplik yanlış
takıldığında makine ipliği koparır ya da nakış üzerinde potluklar olur. Makine
kafalarının her iğneye takılacak iplikler için ayrı yerler vardır. Yukarıda da görüldüğü
gibi bobinin konulacağı yerden iğneye geçirilişine kadar ayrıntılarıyla gösteriliştir
İplik gerginlik yay vidası.(tansiyon)
Tajima Nakış Makinesinin Kafası
Borunun bitim noktası.
Birinci iplik gerginliğini ayarlayan yay vidası
Üsteki iplik
İğne silindiri.
Geri çekme kolu.
İşleme yapıldığında iplik koparsa o kafanın yeşil olan lambası kırmızı olur
Barudan Nakış Makinelerinde İpliğin İzleyeceği Yolu Gösteren Sistem
Ok işaretleri takip edilerek ipliğin nerelerden geçerek iğneye takıldığı
gösterilmiştir. Sadece 1 ile gösterilen numaraya bir kere, 2 ile gösterilen numaraya bir
buçuk ve 3ile gösterilen numaraya ise iki kere sarılmıştır. Diğer numaralarla gösterilen
yerlerde bulunan deliklerden geçilmiştir.
Barudan Nakış Makinesinin Kafası
İşleme yaparken hangi kafadaki iplik koparsa o kafanın kırmızı lambası yanıp
yanıp söner. İplik takıldığında başlama kolu ile eksik bir yer var ise o noktaya gidilir ve
çalıştırılır. Eksik yer işlendikten sonra tüm kafalar tekrar çalışmaya başlar
Barudan Nakış Makineleri Yağlanırken Kullanılan Yağlar ve Zaman Aralıkları
Barudan nakış makinelerinin her parçasının farklı zaman aralıklarında farklı
yağlarla yağlanması gerekmektedir
Barudan Nakış Makinelerinde Kullanılan Yağlar ve Zamanlarının Harflerle
Gösterilmesi
A1 4 veya 6 saate bir makine yağı ile yağlanır.
B2-B2-B3-B4-B5-B6 Haftada bir kere makine yağı ile yağlanır.
C7 Ayda bir kere 70 numara şanjman yağı ile yağlanır.
D8 3 ayda bir kere lityum gres spreyi ile yağlanır.
D9-D10 6 ayda bir kere lityum gres spreyi ile yağlanır.
E11 6 ayda bir kere beyaz gres yağı ile yağlanır.(90 ve 140 ağırlığındaki bütün
yağlar kullanılabilir
Bilgisayar Destekli Nakış Makinelerinde Kullanılan Araç ve Gereçler
Kullanılan Araçlar
Her işte olduğu gibi işlemede de kullanılan aracın önemi büyüktür. Yapılacak
işin önemine göre araç seçimi yapılmaktadır
Kullanılan Mekik Ve Masuralar
Yukarıda sayılarla gösterilen parçaların isimleri.
1.Makara(mekik) yuvası.
2.Makara(masura)
3.Alttaki iplik.
4.Kesik.
5.İpliğin yönü(iplik kılavuzu).
6.Vida.
Masura mekiğe yerleştirildiğinde iplik saat yönüne göre hareket etmelidir.
Yanlış yerleştirildiğinde makine çalışmaz.
Kullanılan Kasnaklar
Kasnak: Nakışın düzgün ve süratli işlenmesi için kumaş germede kullanılan
araçtır. İç içe geçen iki tahta veya çelik çemberden meydana gelir. İşlenecek kumaşın
gergin durmasını sağlar
Bilgisayar destekli nakış makinelerinin bütün kafalarının altında büyük bir
kasnağı bulunmaktadır. Bazı işlemeler makine kasnağı dışında da kasnak kullanılmasını
gerektirebilir.(çorap, kurulama bezi vb.)
Kullanılan İğneler
İğne: Dikiş ve işleme yapmakta kullanılan ince bir ucu sivri diğer ucunda iplik
geçirilecek delik bulunan çelik teldir
Günümüzde kullanılan iğnelerin büyük çoğunluğu çelikten yapılmakta ve
üzeri cilalanmaktadır. İşleme yapılırken ya da dikiş dikilirken iğnenin uzunluğu ve
kalınlığının kullanılacak kumaşın ve ipliğin kalınlığı ile orantılı olmasına özellikle
dikkat edilmelidir
Bilgisayar destekli nakış makinelerinde nakış yapılırken kullanılacak ipliğin
kalınlığına göre iğneler takılır. Kullanılan ipliğin lif cinsine göre iğnelerin numaraları ve
yönleri değişir.
Makine ayaklarına göre takılan iğne numaraları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.
1. ayağa 75
2. ayağa 80
3. ayağa 65
4. ayağa 70
5. ayağa 75
7. ayağa 65
8. ayağa 70
9. ayağa 70
10.ayağa 80
11.ayağa 65
12.ayağa 70
İğne numarası 80 olan ayaklar sim ayağı olarak geçmekte ve iğne yönleri
diğerlerinin tam tersidir
Kullanılan Taş Ütü
Bilgisayar destekli nakış makinelerinde yapılan bazı işlemelerde naylon
telanın kullanıldığı görülmektedir. Naylon telanın temizlenmesi için ise taş ütü
kullanılmaktadır. Taş ütü ısıtılır, naylon telanın bulunduğu kısım ütünün üzerine
konulur ve hafifçe bastırılır. İşlemeye hiçbir zarar gelmeden naylon tela ısının etkisiyle
erimiş olur.
Kullanılan Gereçler
Kullanılan Kumaşlar
Kumaşlar; bitkisel, hayvansal ya da kimyasal liflerden, tezgâhlarda el yardımı
ile ya da makine de dokunan her türlü dokumalardır. Kumaş çeşitleri aşağıdaki gibi
sınıflandırılmaktadır
Bitkisel Liflerden Üretilen Kumaş Çeşitleri:
Keten: Keten ilinden üretilen, parlak görünümlü bir kumaş türüdür.
Fabrikasyon olabileceği gibi yöresel olarak dokunanları da mevcuttur.
Patiska: Pamuk lifinden üretilen, sık ve düz dokunan dayanıklı bir kumaştır.
Yıkanmaya elverişlidir 90- 100- 140- 180- 220- 240cm. genişlikte üretilenleri
mevcuttur. Çoğunlukla beyaz renkte üretilmesine karşın renklileri de bulunmaktadır.
Basma: Pamuk ipliğinden üretilen, çeşitli renkte ve büyüklükte desenlerin
basılı bulunduğu bir kumaştır.
Opal: Pamuk lifinden üretilen, ince, sık ve düz dokunuşlu, hafif yumuşak bir
kumaştır. Çeşitli renkleri mevcuttur. Dayanıklı ve yıkanmaya elverişlidir.
Goblen: Keten lifinden üretilen parlak ve ince dokunuşlu bir kumaştır.
Kadife: Keten ve pamuk liflerinden üretilen yüzeyi çok sık ve kısa hay
bırakılarak dokunmuş, kalın ve parlak bir kumaştır. Tersi düz ve mattır. İpek lifinden
üretilen kadifeler de bulunmaktadır
Saten: Pamuk lifinden üretilen, parlak ve dökümlü bir kumaştır. İpek lifinden
üretilenleri mevcuttur.
Poplin: Pamuk veya keten lifinden üretilen, sık dokunuşlu ince bir kumaştır.
Pike: Kalın ve az bükümlü pamuk ipliğinden üretilen kabartmalı kumaş.
Hayvansal Liflerden Üretilen Kumaş Çeşitleri
Kaşe: Yün lifinden üretilen ve keçeleştirme işleminden sonra kumaş yüzeyi
tüylendirilmiş bir tür kumaştır.
Tela: At ve keçi kılları ile yün lifinden üretilen ipliklerle dokunan bir çeşit
kumaştır. Astar olarak da kullanılır.
Yün tela: Yün lifinden üretilen ipliklerle dokunan bir tür kumaştır.
İpek: İpek lifinden üretilen ipliklerle dokunan parlak sık dokunuşlu ve
dökümlü bir kumaştır.
İpek Saten: İpek lifinden üretilen ipliklerle dokunan tersi mat, yüzü parlak
olan dökümlü bir kumaştır.
Doğal ipekten üretilebildiği gibi suni ipekten de üretilenleri bulunmaktadır.
Tafta: İpek lifinden üretilen ipliklerle dokunan sert ve sık dokunuşlu, parlak
bir kumaştır. Doğal ipekten üretildiği gibi suni ipekten üretilen tafta kumaşlarda
bulunmaktadır.
Organze: İpek lifinden üretilen ince ipliklerle dokunan sık ve düz dokunuşlu,
şeffaf ve sert bir kumaştır. Doğal ipekten üretildiği gibi suni ipekten de üretilen organze
kumaşlar bulunmaktadır.
Şifon: İpek lifinden üretilen tek katlı ipliklerle bez ayağı tekniğinde dokunan,
ince ve şeffaf bir tür kumaştır. Doğal ipekten üretildiği gibi suni ipekten üretilen şifon
kumaşlarda bulunmaktadır
Ödemiş İpeği: İpek lifinden üretilen az bükümlü ipliklerden elde edilen parlak
ve sert bir kumaştır.
Kimyasal Liflerden Üretilen Kumaş Çeşitleri:
Tül: Naylon ipliklerden ağ şeklinde dokunarak üretilen bir tür kumaştır.
Terilen: Kimyasal liflerden üretilen ipliklerin bez ayağı ile sık olarak
dokunmasından elde edilen bir tür kumaştır.
Saten, tafta, organze, şifon v.b. ipek lifinden üretilen kumaşlar kimyasal
liflerden de üretilebilmektedir. Ayrıca diğer kumaşlarda da dayanıklılığı arttırmak için
belli oranlarda katılarak üretilenleri de mevcuttur
Bilgisayar destekli nakış makinelerinde her türlü kumaş üzerine işleme
yapılabilmektedir. Araştırma kapsamındaki işletmelerde genellikle saten, ipek, kot,
organze, kadife, şifon, tafta, havlulu, tül, keten, patiska, deri ve benzeri kumaşlar
üzerine işleme yapıldığı tespit edilmiştir. Kumaş seçimi müşterinin isteğine göre
yapılmaktadır.
Kullanılan İplikler
Her işleme tekniği, belirli bir türde iplik ihtiyacı gösterir. Bu nedenle işlemede
kullanılabilecek özellikteki iplikleri tanımak önemlidir. İşlemede kullanılacak iplikler;
temiz, pürüzsüz, esnek, az bükümlü, sağlam ve parlak olmalıdırlar, ipliklerin boya
vermeyen cinste olmasına muhakkak dikkat edilmelidir
İplikleri yapıldıkları lif özelliğine göre şu şekilde sınıflamak mümkündür.
— Bitkisel liflerden üretilenler; koton.
— Hayvansal liflerden üretilenler; Yün, ibrişim, kordone,
— Kimyasal liflerden üretilenler; Floş, naylon iplikler, orlon.
— Madensel liflerden üretilenler; Sırma, sim.
Koton: Pamuk lifinden üretilmektedir. İki kat ipliğin bükülmesinden meydana
gelmektedir. Normal bükümlü ve parlak görünüşlüdür. Piyasada çile ve kuka şeklinde
satılmaktadır. Çeşitli renkleri ve tonlarının yanı sıra çeşitli ebruli renkleri de
bulunmaktadır. 5- 8- 12 numara olmak üzere üç değişik kalınlıkta üretilmektedir. İplik
numarası büyüdükçe iplik kalınlığı incelmektedir.
Yün: Yün lifinden üretilen ipliklerdir. İki kat ipliğin bükülmesinden meydana
gelir. Piyasada çile ve yumaklar halinde satılmaktadır. Çeşitli kalınlıkta ve renkler- de,
normal ve az bükümlü olanları bulunmaktadır.
Kordone: ipek lifinden üretilmektedir. Üç kat ipliğin bükülmesinden meydana
gelir.
Floş: Suni ipekten üretilmektedir. Çok az bükümlü, yumuşak ve parlak bir
görünümdedir. Çeşitli renk ve tonları bulunmaktadır. Çileler halinde satılmaktadır.
Naylon iplikler: Naylondan yapılan iplikler parlak ve çok bükümlüdür. Çok
sağlam olduğu için pul-boncuk dikiminde, oya ve dantellerin yapımında kullanılır.
Orlon: Kimyasal liflerden üretilmektedir. İki kat ipliğin bükülmesinden
meydana gelir. Normal bükümlü ve parlaktır. Piyasada çile ve yumaklar halinde çeşitli
renkleri satılmaktadır
Sırma: Altın, gümüş veya madensel tellerin hadde’den geçirilerek ince teller
haline getirilmesidir.
Sim: Çok ince altın, gümüş ve madensel tellerin, ince ipek ya da pamuk
iplikleri üzerine sarılması ile elde edilen ipliklerdir.
Bilgisayar destekli nakış makinelerinde genellikle koton, yün, kordone, filoş,
naylon, orlon, sim, sırma ve benzeri iplikler kullanıldığı tespit edilmiştir. Araştırma
kapsamındaki işletmelerde iplik seçimi kumaş kalınlığının ve kimyasal işlem geçirip
geçirilmeyeceğine bağlı olarak seçilmektedir. Örneğin; kot kumaşı kimyasal işlemlerle
rengi açtırıldığı için bu kumaşta daha dayanıklı iplikler kullanılmaktadır.
Kullanılan Telalar
Tela: At ve keçi kıllarından dokunur. Yünden dokunan tela üzerine yün, orlon,
rafya ile işlemler yapılır. Sert, mat görünüşlü ve özellikle krem renklidir
Bilgisayar destekli nakış makinelerinde yapılan işlemelerde işlemelerin
toplanmaması ve daha muntazam işlenmesi içi makinenin kasnağının tamamına kâğıt
veya naylon tela serilmektedir. Kumaşın kalınlığına göre tela seçimi yapılmaktadır. Kot,
kadife gibi kumaşlar için kalın kağıt tela, terilen gibi ince kumaşlarda ince kağıt tela,
triko ve havlu gibi kumaşlarda ise naylon tela kullanıldığı tespit edilmiştir. Tela seçimi
kumaş cinsine göre yapılmaktadır.
Kullanılan Süsleme Gereçleri
Eskiden beri işlemelere güzel ve çekici bir görünüş kazandırmak için
kullanılan pul, boncuk v.b. yardımcı süsleme gereçleri günümüzde de gece kıyafetleri
ve aksesuarlar başta olmak üzere birçok alanda kullanılmaktadır.
Boncuk: Sedef, cam, kristal, ahşap, plastik, porselen veya çeşitli taşlardan
yapılmış, ortası delik, çoğu yuvarlak ve renkli süs taneleridir. İşlemede özellikle
camdan yapılan boncukların tercih edildiği görülmektedir.
Pul: Yuvarlak, ince, yassı, bombeli ya da düz, ortası delik, metal ya da plastik
parçalardır. Günümüzde değişik formlarda ve renklerde üretilenleri mevcuttur
Bilgisayar destekli nakış makinelerinde yapılan işlemelerde pul veya boncuk
kullanılabilmektedir. Yapılan araştırmada daha çok plastik pul veya boncuk kullanıldığı,
kullanılan pulların boyutlarının farklılık gösterdiği tespit edilmiştir.
Kullanılan İşleme Teknikleri
Dokuma İplikleri Üzerinde Yürütülen İğneler
Bu gurupta dokumanın en ve boy iplikleri ya serbest stilde ya da sayılarak
yapılan iğnelerle örtülür. Birinci türde sanatçının amacı, dokuma üzerinde kabartma
etkisi sağlamak; ikinci türde ise bezemeli, düzenli olarak dokunmuş bir kumaş
görünümü elde etmektir.
A) Serbest Stil İğneleri: Bu gurupta bulunan iğneler, gözeme, sarma, iğne
boyası (Çin iğnesi), balıksırtı, zincir iğnesi burada kullanılan iğnelerdir.
B) İplik Sayılarak Yapılan İğneler: Bu işleme türünde nakışlar en ve boy
iplikleri sayılarak uygulanılır. Türk işlemesinde, bu gurupta kümelenen iğneler şöyle
sıralanabilir. Hesap iğnesi, kum iğnesi, yüzeysel pesent, civankaşı, susma.
Dokuma İplikleri Kapatılarak Yapılan İğneler
Dokuma iplikleri kapatılarak yapılan iğnelerde sanatçının amacı yüzeyde
kabartma etkisi yaratmaktır. Bu gurupta kümelenen iğneler dokumanın küçük ya da
büyük yüzeylerinde bulunan ipliklerin nakışlarla ya da başka türde dokumalarla,
boncukla, pulla, kapatılması ile elde edilir. Burada yer alan nakışlar, kullanılan araç ve
gereçler göz önünde alınarak iki başlık altında toplanılabilinir; Atma iğneleri ve kapama
iğneleri
A) Atma İğneleri: Bu iğneler serbest stilde uygulanılan nakışlar olmasına
rağmen; iplikler kumaşa bağlanırken yapılan işlemlerin düzgünlüğü sayılarak yapılan
iğne izlenimi vermektedir. Kordon tutturma işi bu türün başlıca iğnelerinden biridir.
B) Kapama İğneleri: Bu gurup içinde bulunan nakışlarda işlenilecek kumaşın
üzerine başka bir nesne ya tutturulur ya da teğellenerek üstüne kordon geçirilir. Aplike,
boncuk işi, pul işi, başlıca iğnelerdir
Dokuma İplikleri Kesilerek Yapılan İğneler
İplik kesilerek yapılan iğneler, dokumanın atmasını önlemek ya da kesilecek,
kesilmiş kumaş uçlarını bezemek amacıyla ya kumaşın kenarında ya da oluşturulan
deliklerin çevresinde kullanılırlar. Burada sanatçının amacı kumaşa oyma izlenimi
kazandırmaktır. Bu iğneler uygulandıkları yere bağlı olarak kenar süsleme iğneleri ve
kumaş süsleme iğneleri şeklinde iki başlık altında toplanılabilir.
A) Kenar Süsleme İğneleri: Türk işlemelerinde fisto nakışı bu gurubun tipik
Örneğidir
Aplike: Halk arasında ‘kapama’ ‘ yama işi’ ismiyle bilinen bu iğne kumaşın
üzerine başka kumaştan hazırlanmış motifin tutturulması ile yapılır. Genellikle sınır
çizgileri çok hareketli olmayan motiflerin seçildiği aplike iki şekilde uygulanılır.
A) Kapama Aplike: Bu tür bezeme kalın kumaş kullanarak yapılır.
B) Düz Aplike: Bu tür aplike sınır çizgileri hareketli motifler için kullanılır.
Balıksırtı İğnesi: Balıksırtı yapraklar dallar gibi küçük ünitelerin bezenmesi
için uygulanılan sarma iğnesinin bir türüdür. Türk işlemelerinde yaygın olarak
kullanılan bu iğne bir birinin üzerine gelecek biçimde yerleştirilmiş, çapraz, karşılıklı
sarma nakışlarından oluşur.
Battaniye İğnesi: Dokumanın kenarlarını temizlemek ya da temizleyerek bir
başka dokumaya tutturmak için uygulanan bir iğnedir.
Boncuk İşi: Bazı kaynaklarda ‘pulat’ ismiyle geçen bu iğne Fransız
düğümünün iğneye iplik sararken iki iplik arasına boncuk yerleştirilmesi şeklinde
uygulanılır.
Buhara Atması: Bu iğne bezeyici olarak yaprak, çiçek yaprağı ve kalın
dalların işlenmesinde kullanılır.
Ciğerdeldi: Türk işlemesinde motiflerin çevresini bezemek amacıyla
kullanılan bu iğne kare bir çevreden çıkan dört yüz, dört diagonal nakış aynı merkezde
birleşerek ortada bir delik oluşturmaktır.
Civankaşı: Kumaş üzerinde dokuma ya da brokar etkisi yaratmak için
uygulanılan bu iğne sarma ile yapılan üçgenlerden oluşur.
Çapraz İğne: Halk arasında kanaviçe olarak bilinen bu iğnenin uzun çapraz
iğne, goblen iğnesi ve yıldız iğne ile çift çapraz iğne çeşitlemeleri vardır.
Çin İğnesi: Halk arasında iğne boyası olarak isimlendirilen bu iğne, sarmanın
bir türü olup büyük ve düzensiz örneklerin bezenmesinde ya da çok renkli
düzenlemelerde kullanılır.
Fıstık İğne: Sarma iğnesiyle tutturma nakışının bileşimi ile yapılan bir tür
doldurma iğnesidir. Üç dikey sarma nakışının ortasını kuşatan iki dolama nakışından
oluşur.
Fisto Nakışı: Kumaşların kenarlarında atmayı önlemek amacıyla yapılan
bezeyici bir iğnedir.
Girit İğnesi: Romanya iğnesinin bir türü olup karşılıklı nakışların belli
aralıklarla birbiri ile kesişmesi sonucunda elde edilir.
Gözeme: Genellikle, Türk işlemesinde bu iğne; motiflerin dış veya iç
çizgilerini göstermek için uygulanılır.
Hasır İğne: Bu iğne bir biri üzerine kaydırılarak yerleştirilmiş dikdörtgen ya
da kare biçiminde sarma gruplardan oluşmaktadır.
Hesap İğnesi: Türk işlemelerinde ya yalnız başına ya pesent ya da başka iğne
bileşimleri ile uygulanan hesap iğnesinin düz ve verev iplikler üzerinde uygulanan iki
türü vardır.
İğne Ardı: Yaygın olarak kullanılan bir tür serbest stil iğnesidir.
İki Yüzlü Kaz Ayağı İğnesi: Kazayağı iğnesinin iki yüzü sayılarak yapılan
bir çeşitlemesidir.
Jakobyen Atması: Yatay, dikey ya da diyagonal ipliklerin kumaş üzerine
serilmesi ile bir doldurma iğnesi olarak uygulanan bu iğne; çiçeklerin göbekleri gibi
yoğun bir işlemeye gereksinim duyulmayan yerlerde kullanılır.
Kaz Ayağı İğnesi: Bitkisel bezemeleri özellikle filiz ve dalları bezemek için
kullanılan serbest stil iğne çeşitlemesidir.
Kordon Tuttura: ‘Yatırma’ olarak isimlendirilen bu atma işi kalın ipliğin ya
da kordonun kumaş üzerine serilerek başka bir iplikle tutturulması ile yapılır.
Kum İğnesi: Bazı bölgelerde ‘örme işi’ ismiyle bilinen bu iğne, dokumanın
yüzeyini yan yana sıralanmış gözemelerden oluşur. Dokumanın ya da ipliğin özeliğine
bağlı işlenen bu iğne, kumaş yüzeyinin ya en ya da boy ipliği üzerinde yapılan basit
nakış işlemi ile elde edilir.
Muşabbak: İşlemenin iki yüzü aynı görünümü veren sayılı bir iğnedir. Bu
iğne diyagonal iplikler üzerinde işlenir. Genellikle bir motif bezemek için ya yalız
başına ya da hesap iğnesi, balıksırtı vb. iğnelerle beraber çalışılır.
Mürver: İsmini Mürver ağacı çiçeğinden alan mürver, sayılı iğneler arasında
yer alır.
Papatya İğnesi: Her halkası ayrı bir işlemle tutturulan bir zincir iğnesidir.
Serbest stilde uygulanan bu iğne yaprakların oluşumunda kullanılır.
Pesent: Türk işlemelerinde yüzyıllar boyu çok uygulana geleneksel bir
iğnedir. Pesent gözeme sırasının dönüşünde tekrar edilerek, boş bırakılan yerlerin
doldurulmasıyla oluşur. Düz pesent ve verev pesent olmak üzere ikiye ayrılır.
Pul İşi: Türk işlemelerinde süsleyici gereç tutturularak yapılan bir bezeme
iğnesidir.
Romanya Atması: Romanya atması geniş boyutlu yüzeylerin kapatılmasında
bir atma işi türüdür.
Romanya İğnesi: Romanya atmasının bir türü olan Romanya iğnesinde atılan
her nakış dokumaya bağlanarak yapılmaktadır. Bu iğne ya sarma iğnesinin
yapılamayacağı büyük yüzeyli motiflerde ya da Romanya atmasının yapılamayacağı
küçük motifler üzerine uygulanır.
Sarhoş Bacağı İğnesi: Ya yalnız başına ya da buhara iğnesi gibi iğne
bileşimleri ile uygulanan bir serbest stil iğnesidir.
Sarma: Serbest stilde uygulanan bu iğne ya yalız başına ya da başka iğnelerle
birlikte işlenir.
Slav İğnesi: Türk işlemelerinde doldurma iğnesi olarak kullanılan bir tür
dokumanın iplikleri sayılarak yapılan iğnedir.
Yüzeysel Pesent: Doldurma iğnesi olarak yatay ya da dikey iplikler üzerinde
uygulanılan bu nakışın yüzden görünümü pesente benzer. ‘Heybe nakışı’, ‘Türk işi’ vb.
gibi isimlerle bilinmektedir.
Zincir İşi ( Tambur İşi): Eski dönelerden beri bilinen bir halkalı iğne
çeşitlemesidir.
Bilgisayar destekli nakış makinelerinde yapılan işlemelerde sarma, aplike, çin
iğnesi, çapraz iğne, fisto nakışı, makine dikişi, pesent, pul işi bocuk işi, kordon
tutturma, balıksırtı, gözeme, iğne ardı, civankaşı, hasır iğne tekniklerinin kullanıldığı
görülmüştür. Fakat bu alanda uzman kişilerle yaptığımız mülakatta battaniye iğnesi,
buhara atması, ciğerdeldi, Girit iğnesi, hesep iğnesi, kazayağı, jakobyen atması,
muşabbak, mürver, papatya iğnesi, Romanya atması, Romanya iğnesi, sarhoş bacağı
iğnesi, slav iğnesi ve zincir işi iğne tekniklerinin de yapılabildiği öğrenilmiştir.
Araştırma kapsamındaki işletmelerde genellikle aplike, sarma, çin iğnesi,
pesent, makine dikişi, pul işi tekniklerinin kullanıldığı tespit edilmiştir.
Kullanılan Süsleme Konuları
‘Süsleme genel anlamıyla şöyle tarif edilebilir. Resim sanatının bir kolu olup,
belirli bir eşyanın abidenin daha da güzelleştirilmesi için üsluplaştırılmış şekil, resim ve
motiflerle değerlendirilmesidir. Demek ki ana teması desen deseni de oluşturan
motiftir’
Motif; birçoğu yan yana gelerek bir bezeme işini oluşturan ve kendi başlarına
birer birlik olan unsurlardan her birine motif denir
Bu motif ve desenleri beş ana gurupta toplayabiliriz.
Bitkisel Motifler: Süslemenim en yaygın kolu olup çok zengin ayrıntılar
halinde bulunurlar. Başlıca dört gurup altında toplanabilirler.
A)Çiçekler: Papatya, lale, karanfil, gül, yıldız çiçeği, sümbül.
B) Yapraklar: Stilize yapraklar, doğal görünüşte olanlar, tek dilimliler, üç
dilimli olanlar (seberk),beş dilimli olanlar (Pençberk), birbirine sarılmış yapraklardan
meydana gelen terkipler (sadberk), tatbik edildiği sahaların teknik zorunluluğuna uygun
özellikleri olanlar, hançer ve geometrik yapraklar gibi.
C) Ağaçlar: Selvi ağacı, meyveleri belirtilmiş meyve ağaçları, çiçek açmış
ağaçlar.
D) Yemiş ve Meyveler: Üzüm, limon, kiraz, ananas.
Hayvansal Motifler: Bu süslemeyi üç grup altında inceleyebiliriz.
A) Yalın Hayvan Formları: Bu gurupta kendi alanında iki grup altında
toplanmaktadır.
— Efsanevi Veya Mitolojik Motifler: Ejderha
— Stilize Hayvan Motifleri: Kuş, kartal, güvercin, ayı,
köpek, kedi, uğur böceği, kelebek, kaplumbağa, inek, ördek, at, deniz
hayvanları.
B) Rumiler: Hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinin stilize edilmiş
şekillerinden oluşan çok yaygın bir Türk süsleme elemanıdır.
Geometrik ve Sembolik Motifler: Yüzyıllar boyu en sık ve ayrıntılarla
kullanılmış desen türlerinden birisidir. Başlıca iki grup altında toplanmaktadır.
A) Geometrik Motifler: Geometri kurallarına ve ölçülerine uyarak stilize
edilen kesin motiflerdir. Geometrik ağlar, daire, üçgen ve poligonlar gibi.
B) Sembolik Motifler: Herhangi bir şeyi simgelemek amacı ile kullanılan
veya belirli bir fikri uyandıra şekillerdir. Serbest ve müstakil şekillerde oldukları kadar,
geometriye ve sayılara dayananları pek çoktur.
Mimari ve İnsan Yapısı Formlardan Esinlenen Motifler: Dört gurup
altında toplanmaktadır.
A) Kaplar: Vazo, sepet,
B )Mimari Motifler: Cami, ev, kule
C) Gemi ve Kalyonlar
D)Nesne Motifleri: Yastık, gitar.
Doğadan Stilize Edilen Motifler: Bulut, güneş, ay, yıldız, deniz, akarsu,
durgun su, ateş ve nur motifleri.
Yazının Süsleme Motifi Olarak Kullanılması: Genellikle eski harfler bazı
hallerde süsleme elemanı olarak kullanılmıştır
Araştırmaya konu olan bilgisayar destekli nakış makinelerinde yapılan
işlemelerde bitkisel, geometrik, figürlü, nesneli motiflerin kullanıldığı tespit edilmiştir.
Kullanılan Renkler
Renk: Işığın terkibinde bulunan çeşitli dalgalardaki ışınların bir cisme çarptığı
zaman o cismin uyandırdığı hislerden her biri
Renklerin Sınıflandırılması
A. Temel Renkler: Sarı, kırmızı, mavi
B. Sıcak Renkler: Sarı, turuncu, kırmızı
C. Soğuk Renkler: Mavi, yeşil, mor
D. Kontrast Renkler: Yeşil, kırmızı, mavi, turuncu, sarı tonları
E. Yardımcı Renkler: Yeşil, turuncu, mor
F. Nötr Renkler: Siyah, beyaz, gri
Birbirine yakışan renkleri şu şekilde ifade edebiliriz:
1. Kontrast renkleri birbiri ile
2. Aynı rengin tonları aralarında
3. Bütün renkler nötr renklerle
4. Soğuk ve sıcak renkler birbiri ile yakışır.
İnceleme kapsamına alınan 83 işleme örneğinin renklendirilmesinde hiçbir
sınırlama yapılmadığı bütün renklerin ve tonlarının kullanıldığı tespit edilmiştir.
Kullanım Alanları
Değişen moda, teknoloji, iletişim araçlarının güçlülüğü ve çağdaş yaşamın
getirdiği koşullarla Türk sanatlarının işleme alanında da geleneksel çizgiden ayrılan
göreneklerle beslenen çıkışlar gözlenmektedir. Yeni giysiler, yeni döşenen evlerdeki
möbleler ve beyaz
