YÖNTEM
TanImlayIcI tipte olan bu çalIŞma KasIm 2004'de
AdIyaman ilinde bulunan bir tekstil fabrikasI
çalIşanlarInda yapılmIştır. Burada çalışan 96 kişiden
89'una (%92.7) ulaşılmış ve çalışmaya alınmıştır.
Çalışanlara yaş, cinsiyet, eðitim düzeyi ve medeni
durumu gibi demografik özelliklerini içeren bir anket
formu ile ruhsal durumlarını gösteren, "Ruhsal Belirti
Tarama Listesi (SCL-90-R)" testi, araştırmacı hekimler
tarafından yüz yüze görüşme tekniği ile uygulanmıştır.
Ruhsal Belirti Tarama Listesi (SCL-90-R) Derogatis
(8) tarafýndan geliþtirilen ve 90 maddeden oluþan, hiç,
çok az, orta derecede, oldukça fazla, ileri derecede
þeklinde cevaplardan oluþan, psikiyatrik belirtilerle
kendini gösteren zorlanma düzeyini ölçen bir test olup,
yüksek skorlar psikiyatrik bozukluða iþaret etmektedir.
Anksiyete (Bunaltý), depresyon, kiþilerarasý duyarlýlýk,
fobi (korku), obsesyon (tekrarcılık), öfke, paranoid
(þüphecilik), psikotik (ruhsal), somatizasyon (organsal),
ek skala ve global þiddet indeksi alt baþlýklarýný ölçen
ve psikolojik belirtileri taramak amacýyla kullanýlan
bir testtir. Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalýþma Dað
(9) tarafýndan yapılmıştır.
BULGULAR
Çalışma grubunu oluşturan toplam 89 kişinin
35'ini (%39.3) erkekler, 54'ünü de (%60.7) kadýnlar
oluşturmaktadır. Çalışanların yaş ortalamaları 26.9
± 6.6 yıl (min:17, max:51) idi.
Erkeklerin yaþ ortalamaları 31.0 ± 7.2 yýl
(min:22, max:51), kadınların yaş ortalamaları 24.2
± 4.4 yıl (min:17, max:36) olarak saptandı. Yapılan
analizde kadın ve erkeklerin yaş ortalamaları arasındaki
fark anlamlıydı (p<0.05) ve araştırmamızda çalışan
kadınların yaş ortalaması erkeklere göre daha küçüktü.
Çalışanların eğitim durumları incelendiğinde
3'ünün (%3.4) okur yazar olmadığı, 26'sının (%29.2)
ilkokul, 17'sinin (%19.1) ortaokul, 38'inin (%42.7) lise,
5'inin de (%5.6) üniversite mezunu oldukları
belirlendi.
Çalýþanlarýn medeni durumlarý incelendiðinde;
54'ünün (%60.7) bekar, 31'inin (%34.8) evli, 4'ünün
de (%4.5) dul olduðu gözlendi.
Yapılan analizde Ruhsal belirti tarama listesini
oluşturan alt basamaklardan depresyon skorunun
kadınlarda erkeklere göre anlamlı olarak daha yüksek
olduğu bulundu (x2=5.883, SD=1, p=0.015). Kişiler
arası duyarlık skorunun da kadınlarda erkeklere göre
anlamlý olarak yüksek olduðu bulundu (x2=7.528,
SD=1, p=0.006). Eðitim durumlarýnýn ilköðretim
ve öncesi (1. grup) ile lise ve sonrasý (2. grup) olarak
gruplandýrýlmasýndan sonra yapýlan analizde birinci
grupta depresyon skoru yüksek olanlarýn oraný
%21.7 iken, ikinci grupta bu oran %14.0 olarak
bulunmuþ, yapýlan analizde ise aradaki bu farkýn
istatistiksel olarak anlamlý olmadýðý görülmüþtür
(p>0.05).
Somatizasyon: Sýkýntý ve yakýnmalarýn bedensel
hastalýk þeklinde ifade edilmesi.
Anksiyete (sýkýntý) : Tedirginlik, sinirlilik gerilim
gibi yakýnmalar ve somatik belirtiler.
Obsesif Kompulsif : Tekrarlayan davranýþlara
yol açan saçma düþüncelerin varlýðý
Psikotizm: Gerçeði deðerlendirme yetisinde
bozulma olmasý.
Paranoid Düþünce: Güvensiz, kuþkucu, kýskanç,
kavgacý yapý.
Hostilite: Düþünce duygu ve davranýþ
boyutlarýndaki öfke ve düþmanlýk.
Fobik Anksiyete: Açýk yerlere seyahat, kalabalýða
veya vasýtalara karþý duyulan korku sýkýntýsý.
Ek Skala: Ýþtah ve uyku bozukluklarýyla ilgili
yakýnmalar.
Çalýþma grubundaki ruhsal belirtilerin
incelenmesinden; obsesif kompulsif bozukluk ve
paranoid düþünce bozukluðunun %23.6 ile birinci
sýrada olduðu saptanmýþtýr. Kiþilerarasý duyarlýlýk
bozukluðunun ise % 20.2 ile ikinci sýrada olduðu,
Depresyonunun ise %17.9 ile üçüncü sýklýkta olduðu
belirlenmiþtir. (Tablo 1)
n= 89 Normal Yüksek %
Genel oran 82 7 7.9
Somatizasyon 84 5 5.6
Anksiyete 83 6 6.7
Obsesif kompulsif 68 21 23.6
Depresyon 73 16 17.9
Kiþilerarasý duyarlýlýk 71 18 20.2
Psikotizm 84 5 5.6
Paranoid düºünce 68 21 23.6
Hostilite 81 8 8.9
Fobik anksiyete 83 6 6.7
Ek skala 82 7 7.9
Tablo 1. Çalýþanlarda Ruhsal Bulgularýn Daðýlýmý
Mühendis ve Makina - Cilt: 46 Sayý: 543
makale
32
TARTIÞMA
Çalýþma grubundaki kiþilerin çoğunluğunu (% 60.7)
kadınların oluşturması, araştırma yapılan işyerinin
faaliyet alanının tekstil olmasına bağlanmıştır. Çünkü
tekstil sektörü gerek el becerisini gerektirme, gerekse
ince el işlemlerini içermesine bağlı olarak, kadın ve
çocukların bu sektörde daha yoğun istihdam
edilmelerine neden olmaktadır. Ayrıca çalışanlara
ödenen aylık ücretler de bu sektörde kızların istihdam
edilmelerinin bir diğer nedenidir. Tanır (10) ve TÝSK
(11) verilerine göre de kadýnlar daha çok tekstil ve
gýda sektöründe istihdam edilmektedirler.
Ruhsal belirti bugularýndan depresyona yatkýnlýk
skorunun, kadýnlarda erkeklerden anlamlý olarak daha
yüksek bulunmasý ise, kadınların ister gelişmiş, isterse
geliþmekte olan toplumlarda olsun, çalışma hayatının
zorluklarının yanı sıra, aile içinde ev işleri ve çocukların
bakımından da birinci derecede sorumlu olmalarına
bağlanmıştır. Kadınlarda iş ortamona baðlý streslere
ek olarak aile ortamýndan kaynaklanan sorunlarýn da
eklenmesi, stres yaratmakta bu durum ise
depresyonun artmasýna yol açabilmektedir.
Ülkemizde deðiþik toplum özellikleri taþýyan bireyler
üzerinde yapýlan diðer çalýþmalarda da, depresyon
kadýnlarda erkeklere göre anlamlý olarak daha sýk
görülmektedir. (12, 13).
Çalýþmamýzda, kadýnlarda kiþilerarasý iliþkilerde
duyarlýlýk skorlarý da erkeklerden anlamlý olarak daha
yüksek bulunmuþtur. Bu durum ise kadýn iþçilerin yaþ
ortalamalarýnýn daha düþük olmalarýna, çalýþan
kadýnlarýn % 81.5inin bekar olmalarýna ve çalýþmanýn
Adýyaman Ýli gibi görece kapalý, sosyal imkanlarý
yetersiz olan bir toplumda yapýlmasýna baðlý olabilir.
Obsesif kompulsif bozukluklar olarak
tanýmladýðýmýz tekrarcýlýk da kadýnlarda erkeklere göre
daha yüksek bulunmuþtur. Bu durum ise yapýlan iþin
ince el becerisi gerektirmesine ve çalýþan üzerindeki
hata yapma baskýsýna baðlý olabilir. Hata yapmaktan
korkan kiþi ise yaptýðý iþi kontrol amacýyla tekrar
etmektedir. Bunlarýn haricinde Ruhsal Belirti Tarama
Listesini oluþturan diðer alt baþlýklarýn tümünde
Erkek Yüksek % Kadın Yüksek %
Genel oran - - 7 13
Somatizasyon - - 5 9.3
Anksiyete - - 6 11.1
Obsesif kompulsif 6- 17.1 15- 27.8
Depresyon 2 -5.7 14- 25.9
Kiþilerarasý duyarlýlýk 2 -5.7 16- 29.6
Psikotizm 1 -2.9 4- 7.4
Paranoid düşünce 4- 11.4 5-17
Fobik anksiyete - - 6 11.1
Ek skala 1-2.9 6 -11.1
kadýnlarýn skorlarý erkeklere göre daha yüksek
bulunmuþtur (Tablo 2). Bu durum ise kadýnlarýn
çalýþma hayatýndan ve aile ortamýndan kaynaklanan
streslere daha çok maruz kalmalarýna ve ruhsal
problemlerini tetiklemesine baðlanmýþtýr.
SONUÇ VE ÖNERÝLER
Depresyon gibi ruhsal problemlerin varlýðýnda,
iþe devamsýzlýk, veriminin ve kalitenin düþmesi, iþ
uyuþmazlýklarý artacaktýr. Çalýþma hayatýnda bir
çalýþanýn zamaný, çalýþmasý, gücü belirli bir ücretle
kiralanmýþtýr. Fakat çalýþanýn heyecaný, giriþimciliði, iþine
baðlýlýðý gibi davranýþlar satýn alýnamaz. Ancak iþ
güvencesi, iþyerinde yükselme olanaðý, iyi bir ücret ve
iyi sosyal iliþkiler ile kazanýlarak verimlilik artýrýlabilir
Uluslararasý Çalýþma Örgütü ve Dünya Saðlýk
Örgütü çalýþanlarýn saðlýðýnýn korunmasý ve saðlýk
kapasitelerinin yükseltilmesini üye ülkelere tavsiye
etmektedir. Bu baðlamda gerek iþ yerindeki stresin
önlenmesi ve gerekse iþyerinde strese daha duyarlý
olan kadýnlarýn bu konudaki risk grubu olduðunu
ve daha sýk izlenerek stresi oluþturacak koþullardan
korunmalarýnýn; işyerindeki strese ve buna baðğlý
depresyon gibi psikolojik bozukluklarýn azalmasıný,
iþ verimini artýrmasýný, işyerinde sosyal ilişkilerin en
iyi konuma getirilmesini ve iþyerinde saðlýklý ortamýn
oluþturulmasýný saðlayacaðý kanýsýndayýz.
KAYNAKÇA
1. Steptoe, A., (1984). Psychophysiological Processes in
Disease. In A. Steptoe and A. Matthews (Ed.). Health
Care and Human Behaviour. London: Academic Press.
2. Baltaþ, Z., (1984). Kavram Olarak Stres, Pedagoji Dergisi,
2, s.211-220, Ýstanbul
3. Eriþim: (http://www.mcaturk.com/stres_nturhan_isstresi.htm)
Eriþim tarihi: 20.12.2004
4. Akbulut, T., (1994). Ýþçi Saðlýðý Prensip ve Uygulamalarý.
Sistem Yayýncýlýk, Ýstanbul, s.269-273
5. Sabuncu, H., (2004) 12. Ulusal Ýnsan Yönetimi Kongresi.
Ýstanbul, 2004.
6. Baltaþ, Z., (2000). Saðlýk Psikolojisi, Halk Saðlýðýnda
Davranýþ Bilimleri. Remzi Kitabevi. Ýstanbul
7. Grzywacz JG, Almeida DM, Neupert SD, Ettner
SL., (2004) SocioeconomicStatus and Health; a Micro
Level Analysis of Exposure and Vulnerability to Daily
stressors. J Health Soc. Behav.2004 mar;45(1):1-16
8. Derogatis LR., (1977) SCL-90 Administration,
Scoring,and Procedure Manual for the Revised Version.
Baltimore, 1977.
9. Dað Ý., (1991) Belirti Tarama Listesi (SCL-90-R) nin
Üniversite Öðrencileri Ýçin Güvenirliði ve Geçerliliði. Türk
Psikiyatri Dergisi 1991; 2:1, 5-12.
10. Tanýr, F., (1999) Bir Tekstil Fabrikasýnda Çalýþanlarýn Saðlýk
Durumlarýnýn Araþtýrýlmasý. Çalýþma ve Sos. Güv. Bak.
YODÇEM Yayýn No:14.
11. Eriþim (www.tisk.org.tr) Eriþim Tarihi: 20.12.2004
12. Önal AE, Tümerdem Y, Arý D., (2001) Ýstanbul
Halkalý'da 40 Yaþ Üstü Nüfusta Beck Depresyon Ölçeði ile
Depresyon Prevalansýnýn Saptanmasý.Türkiye Klinikleri
Medical Research 2001; 19(2): 94-99.
13. Saðduyu A, Öðel, K, Özmen E, Boratav C., Birinci
Basamak Saðlýk Hizmetlerinde Depresyon. Türk Psikiyatri
Dergisi, 2000; 11(1):3-16
