1. ÇÖZGÜNÜN HAZIRLANMASI
1.1. Numune Kumaş Dokuma Hakkında Genel Bilgiler
1.1.1. Numune Dokuma Tezgâhı
Dokuma tezgâhları genel olarak çözgü ve atkı ipliklerinin dokuma kumaş oluşturma
sistemlerine uygun olarak dokunmasının sağlandığı araçlardır. Elektrik motoru gücüyle
çalışan tezgâhlara dokuma makinesi; insan gücüyle çalışan tezgâhlara ise el dokuma tezgâhı
denir.
Kontramajlı el dokuma tezgâhları, numune ( armürlü ) el dokuma tezgâhları, jakarlı el
dokuma tezgâhları, masa tipi el dokuma tezgâhları, bilgisayar kontrollü el dokuma tezgâhları
gibi çeşitleri bulunmaktadır.
.
Resim 1. 3: Jakarlı el dokuma tezgâhı.. Resim 1. 4: Bilgisayar kontrollü el dokuma tezgâhı
Bu tezgâhlardan en çok kullanılanları kontramajlı el dokuma tezgâhları ve numune (
armürlü ) el dokuma tezgâhlarıdır. Numune ( armürlü ) el dokuma tezgâhları 24
çerçeveye kadar farklı hareket sağlamaları ve çalışma kolaylıkları nedeniyle numune
kumaş dokumada en çok tercih edilen el dokuma tezgâhıdır.
Teknolojilerine göre farklılıklar gösterseler de dokuma tezgâhları genel olarak aynı
ana kısımlardan oluşur.5
Şekil 1. 1: Dokuma makinesi kısımları
İskelet: Dokuma tezgâhının tüm elemanlarını üzerinde taşıyan kısımdır.
Çözgü levendi: Çözgü ipliklerinin üzerine sarıldığı silindire denir.
Çözgü köprüsü: Çözgü ipliklerinin, üzerinden geçerek çapraz çubuklarına
doğru yönlendirildiği kısımdır
Resim 1. 5: Çözgü levendi ve çözgü köprüsü6
Resim 1. 6: Çerçeveler
Çerçeveler: Üzerinde gücü tellerinin bulunduğu, gücü askısını taşıyan ve bu
gücü gözlerinden geçen çözgü ipliklerini aşağı yukarı hareket ettirerek ağızlık
açılmasını sağlayan kısımdır
Gücü telleri: Çerçevelerde bulunan gücü askılarına takılır ve üzerindeki gücü
gözlerinden çözgü iplikleri geçirilir. Çözgü ipliklerini bağlı oldukları çerçeve ile
birlikte hareket ettirir.
Resim 1. 7: Tuş tertibatı
Tuş tertibatı: Numune ( armürlü) el dokuma tezgâhında armür planına göre
ağızlık açılmasını pedalla birlikte sağlayan tertibattır.
Tefe :Üzerine tarağın takıldığı ve atkı sıkıştırma işlemini yapan kısımdır. Mekik
atılırken mekiğe kılavuzluk yapar.7
Kumaş köprüsü: Dokunan kumaşın kumaş levendine sarılabilmesi için
yönlendirir.
Kumaş levendi: Dokunan kumaşın sarıldığı silindire denir.
Resim 1. 8: Tefe, tarak, kumaş köprüsü ve kumaş levendi
Resim 1. 9 : Armür tertibatı
Armür tertibatı: Armür planına göre hazırlanan armür kartonu ya da paletlerin
üzerine takıldığı, çerçevelere hareket veren kısımdır8
Resim 1. 10: Pedal
Ayaklar: Çerçevelerin hareketini sağlar. Armürlü numune tezgâhında bir tane,
kontramajlı tezgâhlarda çerçeve sayısı kadar bulunur.
Çapraz Kısmı: Çözgü ipliklerinin çapraza alındığı kısımdır. Kopan çözgü
ipliğin yerinin tespitini ve tahar işleminde çözgü ipliklerinin sırayla alınmasını
sağlar.
Resim 1. 11: Çapraz çubukları
Tarak: Çözgü ipliklerinin kumaştaki sıklığını düzenler ve atkı atıldıktan sonra
üzerine takıldığı tefe yardımıyla atkının sıkıştırılmasını sağlar. Kumaş enini
belirler. Tarak üzerinde bulunan dişlerin 10 santimdeki sayısı tarak numarasını
verir.9
Resim 1. 12: Taraklar
Mekikler: Üzerinde atkı ipliklerinin sarıldığı masurayı taşıyarak açılan
ağızlıktan atkının geçirilmesini sağlar.
Resim 1. 13: Mekikler
1.1.2. Numune Dokuma Tezgâhında Kullanılan Araçlar
Numune dokuma tezgâhlarında çalışırken tornavida, pense, somun takımı gibi el
aletleri ve cetvel, makas gibi araçların yanında tahar işleminin yapılması ve kumaşın
sıklıklarının ölçülmesi için özel araçlar kullanılır.
Resim 1.14:Gücü ve tarak tığları Resim 1. 15: Lup
Gücü tığı: Çözgü ipliklerini çerçeveler üzerinde bulunan gücü tellerinin
gözlerinden, istenen tahar planına göre geçirmemize yardımcı olan araçtır.
Tarak tığı: Gücü taharı yapılmış çözgü ipliklerini tarak dişlerinden
geçirmemizi sağlayan araçtır.10
Lup: Kumaş üzerindeki atkı ya da çözgü sıklığını saymamıza yarayan büyütücü
mercekli, farklı büyüklüklerde özel merceklerdir.
1.1.3. Dokuma Düğümleri
Dokuma işlemleri sırasında kopan ipliklerin bağlanması için kullanılan düğüm
çeşitleridir. Dokumacılıkta kullanılan düğüm uçlarının kısa, düğümlerin küçük ve sağlam
olması gerekir. Dokuma düğümleri seri şekilde atılabilmeli ve makinelerde iplik kopuşu
nedeniyle meydana gelen duruş sürelerini en aza indirebilmelidir.
Dokuma düğümleri iplik cinsine göre çeşitlilik gösterir.
Tablo1.1: Dokuma düğümleri
1.1.4. Dokuma kumaşların sınıflandırılması
Dokuma kumaşları yapılarına, kullanılan hammaddesine ve kullanım alanlarına göre
sınıflandırabiliriz.
Tablo 1. 2: Dokuma kumaşların sınıflandırılması
Dokuma Düğümleri
Pamuk Düğümü
I.Pamuk
Düğümü
II. Pamuk
Düğümü
Yün Düğümü İpek Düğümü
Çözgüde İpek Düğümü
Atkıda İpek Düğümü
DOKUMA KUMAŞLAR
Yapılarına göre
dokuma kumaşlar
1.Basit yapılı
kumaşlar ( tek
katlı kumaşlar v. b. )
2. Karmaşık yapılı
kumaşlar (çift katlı,
havlı kumaşlar vb. )
Hammaddesine göre
dokuma kumaşlar
( Pamuklu, yünlü, ipek
ve sentetik kumaşlar
vb.)
Kullanım
alanlarına göre
kumaşlar
( Giysilik,
döşemelik,
endüstriyel
amaçlı kumaşlar
vb. )11
Resim 1. 16: Kumaş örnekleri
1.2. Çözgü Hazırlama
1.2.1. Çözgünün Tanımı
Dokuma kumaşlar iki iplik sisteminin birbiriyle 90 derecelik açı yapacak şekilde,
dokuma örgülerine göre birleştirilmesiyle oluşan tekstil yüzeyleridir. Bu ipliklerden kumaşın
boyunu oluşturan başka bir deyişle kumaş boyunca uzanan ipliklere çözgü adı verilir.
Çözgü iplikleri belirli sayıda ve birbirlerine paralel halde bulunur. Dokuma kumaşın
karakteristik özelliklerini kazandıran, atkı ipliklerine oranla daha kaliteli ve sağlam olan
ipliklerdir.
Çözgü hazırlama nedenlerimiz:
Çözgü ipliklerini istenilen uzunlukta ve dokunacak kumaşta istenen sayıda ve
raporda olacak şekilde hazırlamak,
Çözgü ipliklerini çapraza alarak iplikleri paralel hale getirmek ve diğer
işlemlerde kolaylık sağlamak,
Pamuklu gömleklik kumaş
Sentetik giysilik kumaş Yünlü kumaş
Fitilli kadife kumaş Havlu kumaş
Döşemelik kumaş12
Çözgü ipliklerinin eşit gerilim altında sarılmasını sağlayarak kumaşta
oluşabilecek hataları gidermektir.
Bobin halinde bulunan iplikler çözgü hazırlama işleminden sonra dokumada
kullanılacak hale gelir. Çözgü hazırlamada yapılacak ilk iş çözgü uzunluğunun tespit
edilmesidir. Bu uzunluk dokunacak kumaşın boyu, çekmeler ve kayıplar göz önüne alınarak
bulunur. Hazırlayacağımız çözgü tek renk iplikten oluşacağı gibi renkli ipliklerden de
oluşabilir( Bk. Ana Örgüler modülü). Çözgü uzunluğunu belirledikten sonra kaç tel çözgü
hazırlayacağımızı ve çözgü renk raporunu belirleriz.
Hazırlanacak örnek çözgü bilgileri:
Çözgüsü hazırlanacak örgü: B 1
1
Çözgü raporu: 10 mavi+2 sarı+2beyaz+10 sarı+2 beyaz+2mavi+10 beyaz+2 mavi+2
sarı
İplik numarası: 40/2 Akrilik
Hazırlanacak çözgü tel sayısı: 420 tel
Çözgü uzunluğu: 2 m
Renk raporlu çözgü hazırlamada çözgü iplik renklerine göre aşağıda örneği verilen
hesaplamalar yapılır.
Çözgü Renk Raporu
Çözgü iplik
renkleri
Çözgü Renk Raporu Toplam
Mavi 10 2 2 14
Sarı 2 10 2 14
Beyaz 2 2 10 14
Rapordaki çözgü tel sayısı 42
Rapordaki çözgü sayısı
Rapordaki MAVİ çözgü sayısı: 10 + 2 + 2 =14 tel
Rapordaki SARI çözgü sayısı: 10 + 2 + 2 =14 tel
Rapordaki BEYAZ çözgü sayısı: 10 + 2 + 2 =14 tel
Rapordaki çözgü sayısı: 14 + 14 + 14 = 42 tel13
Rapor tekrar sayısının hesaplanması
Rapor tekrar sayısını çözgü renk raporuna göre kendimiz belirleyeceğimiz gibi toplam
çözgü tel sayısını rapordaki çözgü tel sayısına bölerek hesaplayabiliriz.
Çözgü renk raporundaki çözgü sayısı: 42 tel
Toplam çözgü tel sayısı: 420 tel
Rapor tekrar sayısı 420 = 10 kez tekrar eder.
42
Her renk için gerekli çözgü tel sayısının hesaplanması
Mavi çözgü sayısı: 1 raporda 14 tel var ise 10 raporda; 14x10 =140 tel
Sarı çözgü sayısı: 1 raporda 14 tel var ise 10 raporda; 14x10 =140 tel
Beyaz çözgü sayısı: 1 raporda 14 tel var ise 10 raporda; 14x10 =140 tel
Her renk için gerekli çözgü uzunluğunun hesaplanması
Mavi çözgü uzunluğu: 1 çözgü 2 m uzunluğunda ise 140 çözgü; 140x2 = 280 m
Sarı çözgü uzunluğu: 1 çözgü 2 m uzunluğunda ise 140 çözgü; 140x2 = 280 m
Beyaz çözgü uzunluğu: 1 çözgü 2 m uzunluğunda ise 140 çözgü; 140x2 = 280 m
Hazırlayacağımız çözgü bilgilerine göre el dokuma tezgâhlarına iki yöntemde çözgü
hazırlarız. Bu yöntemler duvarda çözgü hazırlama ve dolapta çözgü hazırlamadır.
1.2.2. Duvarda Çözgü Hazırlama
Dokuma atölyesinde alanın sınırlı olduğu durumlarda kullanılır. Atölye duvarına ağaç
ya da metal çubukların birbirine ve yere paralel olarak monte edilmesiyle aparat hazırlanır.
En az 4 çubuktan oluşur içteki iki çubuk çözgünün çapraza alınmasını sağlar. Farklı
uzunluklarda çözgü hazırlamak istendiğinde duvarın uzunluğuna göre çubuklar belirli
mesafelerde çakılarak aparat geliştirilebilir. Çubuklar yan yana olabileceği gibi kare şeklinde
bir aparatta oluşturulabilir.
Hazırlanacak çözgü uzunluğuna göre en dıştaki çubuğa çözgü ipliği bağlanarak çözgü
hazırlamaya başlanır. İplikler içte bulunan çubuklar üzerinde çapraza alınır. İstenen çözgü tel
sayısına ulaşılana kadar iplikler aparata sarılır.14
Şekil 1.5: Aparatta çapraz oluşumu Resim 1.7: Çapraz çubukları
Şekil 1. 6:Duvarda hazırlanmış çözgü15
1.2.3. Dolapta Çözgü Hazırlama
Şekil 1. 7: Dolapta çözgü hazırlama
Bu yöntemde kendi etrafında dönebilen dolap adı verilen aparat kullanılmaktadır.
Çözgü ipliği başlangıçtaki çubuğa bağlanır ve istenen uzunluk sağlanarak duvarda çözgü
hazırlamada olduğu gibi çapraz işlemi yapılır
Şekil 1. 8:Dolapta hazırlanmış çözgü16
Dolap kendi etrafında döndürülerek istenen çözgü sayısına ulaşılana kadar işleme
devam edilir. Çözgü hazırlama işlemi bittikten sonra çapraz karışmaması için bağlanır.
1.3. Çözgü Hazırlamada Dikkat Edilecek Noktalar
Çözgü hazırlanması sırasında;
Çözgü ipliklerinin çaprazının doğru alınmasına,
Renk raporunun doğru olmasına,
İpliklerin birbirine paralel olmasına, üst üste gelmemesine,
Hazırlanan çözgü sayısının tam olmasına,
İpliklerin çok gevşek ya da çok gergin olmamasına,
Bütün çözgü ipliklerinin aynı gerginlikte olmasına
Çözgü iplerinin çubuklara çok sıkı bağlanmamasına,
Çözgü iplikleri tezgâha bağlanırken çapraz tarafından bağlanmamasına, dikkat
edilmelidir.17
2. ÇÖZGÜNÜN TAHARLANMASI
2.1. Taharın Tanımı
Tahar, çözgü ipliklerinin tahar planına göre gücü tellerinin gözlerinden ve tarak
dişlerinden geçirilmesi işlemidir. Tahar işleminin ilk aşaması gücü taharı, ikinci aşaması
tarak taharıdır.
Tahar işlemi istediğimiz örgüde kumaş dokuyabilmemiz için hatasız yapmamız
gereken zorunlu bir işlemdir.
Tahar işleminin doğru yapılmasıyla:
Dokunacak kumaşın örgüsüne göre ağızlık açılması sağlanır.
İstenen örgünün dokunması sağlanır.
Seçilen örgüye değişik tahar çeşitleri uygulanarak farklı kumaş görünümleri
elde edilebilir
Tarak taharı yapılmasıyla çözgü ipliklerine belirli bir en kazandırılır ve kumaş
eni elde edilir.
Tarak taharı yapılarak dokunacak kumaşın çözgü sıklığı belirlenir. Çözgü sıklığı
dokunan kumaşın gramajını, dolayısıyla kalitesini etkiler.
2.1.1. Gücü Taharı
Gücü taharı, örgü raporuna göre çıkarılan tahar planına uygun olarak yapılır. Çözgü
ipliklerinin gücü gözlerinden, gücü tığı yardımıyla tahar planına uygun olarak geçirilmesi
işlemidir.
Gücü taharına başlanmadan önce çerçevelere çerçeve başına düşen çözgü ipliği kadar
gücü teli takılmalıdır. Bunu da tahar planına göre hesaplarız (Bk: Tahar ve Armür Planları
modülü)
Şekil 2. 1: Örnek tahar planı
Şekil 2,1’de görülen örnek tahar planına göre her çerçeveden 1 çözgü teli geçecektir.
Bu da bize bir rapor için her çerçevede 1 gücü teli bulunması gerektiğini gösterir. Örneğin
hazırlanan toplam çözgü tel sayısı 400 tel ise;
Çerçeve başına düşen gücü teli= Toplam çözgü tel sayısı / Rapordaki Gücü Sayısı
Çerçeve başına düşen gücü teli: 400/ 4= 100 gücü
Bu yapılan işleme göre yukarıda örnekte verilen örgünün gücü taharı için her
çerçeveye
100’ er adet gücü teli takılmalıdır.
Şekil 2.2’deki tahar planına göre ise 1. çerçeve için 1; 2. çerçeve için 2; 3.çerçeve için
2 ve 4. çerçeve için 1 gücü teli, gerekmektedir.
Toplam çözgü tel sayısı 420 tel verilmiş ise
Çerçeve başına düşen gücü teli:
420 ( toplam çözgü tel sayısı) / 6 ( Rapordaki Gücü sayısı)= 70 gücü
1.Çerçeve için: 1X70 = 70 gücü
2.Çerçeve için: 2X70 = 140 gücü
3.Çerçeve için: 2X70 = 140 gücü
4.Çerçeve için: 1X70 = 70 gücü teli gerekmektedir.
2.1.2. Tarak Taharı
Çözgü ipliklerinin dokuma tarağının diş boşlukları arasından tarak tığı kullanarak
tarak planına göre geçirilmesi işlemidir. İstenilen kumaşın enine ve çözgü sıklığına göre
tarak seçilir. Tarak taharıyla kumaşın eni ve sıklığı belirlenir.34
Dokuma tarağında 10 cm’de bulunan diş boşluğu tarak numarasını verir. Tarak
dişlerinden geçen çözgü teli sayısı ile çözgü sıklığı belirlenir. Örneğin: 420 tel olarak
hazırladığımız çözgüyü 60 numara bir taraktan dişten 1 çözgü teli geçecek şekilde
taharladığımızda 10 santimetrede 60 çözgü teli olacaktır. Aynı çözgüyü aynı taraktan dişten
2 çözgü teli geçecek şekilde taharladığımızda ise 10 santimetrede 120 çözgü teli olacak ve
çözgü sıklığı artacaktır.
Dokuma tarağında dişlerin başladığı yerden bittiği yere kadar olan mesafeye “tarak
eni” denir.Tarak taharında tarak eninin tamamı kullanılmayabilir. Bu durumda çözgüler
tarağın her iki tarafında eşit boşluk kalacak şekilde tarak dişlerinden geçirilmelidir. Bunun
sebebi dokunacak kumaşın tarağın tam ortasında yer almasıyla tefe vuruşunun net ve kumaş
kenarlarında eşit basınç oluşturulmasını sağlamaktır.Tarağın çözgülerin taharlandığı kısmına
“faydalı tarak eni ( tarak üzerindeki çözgü eni)” denmektedir.
Yukarıdaki örneğe göre;
Dişten geçen tel sayısı 1 olduğunda tarak üzerindeki çözgü eni:
10 cm.’de 60 çözgü teli bulunuyorsa
( Faydalı tarak eni)X cm’de 420 tel bulunur. Bu orana göre
Faydalı tarak eni: 420 X 10 / 60 = 70 cm bulunur.
Dişten geçen tel sayısı 2 olduğunda tarak üzerindeki çözgü eni:
10 cm’de 120 çözgü teli bulunuyorsa
X. cm’de 420 tel bulunur.
Faydalı tarak eni: 420 X 10 / 120 = 35 cm. bulunur.
Tarak ortalaması: (Tarak eni –Faydalı Tarak Eni) / 2 işlemini yaparak bulunur.
Tarak eni= 100 cm olarak ölçüldüğünde
Faydalı tarak eni= 70 cm olduğunda;
Tarak Ortalaması: (100 – 70 ) / 2 = 15 cm
Faydalı tarak eni= 35 cm olduğunda;
Tarak Ortalaması: (100 – 35 ) / 2 = 32,5 cm bulunur.
Bulduğumuz bu uzunluklar tarak enimize göre her iki kenardan bırakacağımız
mesafeyi ifade eder. Tarak taharına tarağın kenarından bulunan mesafe kadar boşluk
bırakılarak başlanır ve tüm çözgü ipleri tarak planına göre tarak dişlerinden geçirilerek
bitirilir.35
2.2. Tahar İşleminde Dikkat Edilecek Noktalar
Tahar işlemi yapılırken:
Tahar planı doğru olarak uygulanmalıdır.
Bozuk olan gücü telleri değiştirilmeli ve ihtiyaç olan kadar gücü teli çerçevelere
takılmalıdır.
Bozuk dişli taraklar kullanılmamalıdır.
Tarak eni ve tarak ortalaması hesapları doğru olarak yapılmalıdır.
Gücü tellerinden çözgü iplikleri teker teker geçirilmelidir
Tarak dişlerinden çözgü iplikleri tarak taharında belirlenen tel sayısına göre
geçirilmelidir.
Tahar işlemi sırasında kopan çözgü iplikler dokuma düğümleri kullanılarak
bağlanmalıdır.
Tarak taharı yapılırken gücü taharı kontrol edilmelidir.
Renk raporlu çözgülerde renk raporunun bozulmamasına dikkat edilmelidir.
İş güvenliği kurallarına uyulmalıdır.
Faydalı tarak eni
Uygulama faaliyetinde hazırladığınız çözgünün tahar ve tarak planına uygun olarak
verilen sürede gücü ve tarak taharını yapınız .
İşlem Basamakları Öneriler
Gerekli araç gereci hazırlayınız.
Bezayağı örgüsünün tahar planını çiziniz. Bk.Tahar Ve Armür Planları
modülü
Her çerçevede bulunması gereken gücü teli sayısını
hesaplayınız. Çerçevelerde bulunan gücü teli
sayılarının yeterli olup olmadığını kontrol ediniz
Bozuk ve hatalı gücü tellerini gücü askısından
çıkararak değiştiriniz.
Çaprazdaki sıraya göre ilk çözgü ipliğini birinci
çerçevedeki birinci gücü telinin gücü gözünden bir
arkadaşınızın yardımıyla geçiriniz.
3. BEZAYAĞI ÖRGÜLÜ KUMAŞ DOKUMA
3.1. Dokuma Tekniği ile Kumaş Oluşumu
Bir dokuma kumaşın oluşabilmesi için üç temel hareketin yapılması gerekir. Bunlar
atkının atılması için ağızlığın açılması, açılan ağızlıktan atkının atılması, tefe ve tarak
yardımıyla tefeleme yapılarak atkının kumaş oluşum çizgisine sıkıştırılmasıdır. Bu üç temel
hareketle birlikte çözgünün salınması ve dokunan kumaşın sarılması gerekir.
3.1.1. Ağızlık Açma
Armür planına göre hareket etmesi gereken çerçeveler yardımıyla üstte olması gereken
çözgü ipliklerinin yukarı kaldırılmasıyla çözgüleri iki guruba ayırarak mekiğin içinden
geçebileceği kadar boşluk oluşturulmasına “ağızlık açma” denilir.
Şekil 3. 1: Çözgülerin ağızlığı oluşturması
Atkı
Üstteki çözgüler
Ağızlık
Altta bulunan çözgüler
Ağızlık açma çeşitleri iki başlık altında toplanabilir.
Çözgü ipliklerinin hareketine göre ağızlık tipleri:
Üst ağızlık: Bu ağızlık tipinde çözgü ipliklerinin bir kısmı yukarı
kalkarken diğer grup çözgü iplikleri hareket etmez
Şekil 3. 2: Üst ağızlık
Alt ağızlık: Çözgü ipliklerinin bir kısmı aşağı indirilirken diğer grup
çözgü hareket etmez. Ağızlık kumaş çizgisinin altında oluşur.
Şekil 3. 3: Alt ağızlık
Tam ağızlık: Bu ağızlık tipinde ise çözgü ipliklerinin bir kısmı yukarı
kalkarken diğer grup çözgü aşağı iner
Şekil 3. 4: Tam ağızlık44
Makinenin ağızlık elde etme şekline göre ağızlık çeşitleri
Açık ağızlık: Birinci atkıda açılan ağızlık hareketi, ikinci atkıda da aynı
çerçevelerin hareketiyle oluşacaksa, atkının sıkıştırılması sırasında ağızlık
kapanmaz. Bu tip ağızlık açan tezgâhlar atkı sıklığı az olan kumaşların
dokunmasında tercih edilir.
Şekil 3. 5: Açık ağızlık (Tefeleme anında çerçevelerin duruşu)
Kapalı ağızlık: Atılan her atkıdan sonra çerçeveler yerine döner. Tefe
atkıyı sıkıştırdığında ağızlık kapalıdır. Bu tip tezgâhlar atkı sıklığı fazla
olan kumaşların dokunmasında kullanılır.
Şekil 3. 6: Kapalı ağızlık(Tefeleme anında çerçevelerin duruşu)
3.1.2. Atkı Atma
Atkı atma, atkı masurasına sarılı olan atkı ipliklerin açılan ağızlıktan mekik yardımıyla
geçirilmesidir. Atkı atma işlemiyle çözgü ve atkı ipliklerinin bağlantı yapması sağlanır.
3.1.3. Tefe Vurma
Çözgü ipliklerini arasına yerleştirilen atkı ipliği tefe vurma işlemiyle dokuma tarağı
tarafından kumaşın oluştuğu çizgiye doğru itilerek sıkıştırılır.45
Ağızlık açılması, atkı atılması ve tefe vurulması işlemlerinin tekrarıyla kumaş
dokunur. Atılan her atkıyla kumaş çizgisi dokuma tarağına yaklaşır ve mekiğin geçebilmesi
için ağızlık açısı daralır. Bu sebeple bu üç ana işleme ek olarak çözgünün salınması ve
kumaşın sarılması gerekir.
Çözgü iplikleri kumaş levendine bağlandıktan sonra aralarında boşluklar oluşur.
Çözgü ipliklerinin atkı atılması sırasında paralel halde olmasını sağlamak için çözgü iplikleri
paralel hale gelene kadar ön dokuma ( önlük dokuma) yapılması gerekir.
Resim 3. 1: Kumaş levendine bağlanmış çözgülerin görünümü
Resim 3. 2: Ön dokuma işlemi yapılmış çözgü ipliklerinin görünümü
Ön dokuma yaptıktan sonra armür planına göre bezayağı kumaş dokunması işlemine
geçilir. Bezayağı örgülü kumaş kaç çerçeve ile dokunursa dokunsun ilk atkıda tek numaralı
çerçeveler ( 1,3,5,...), ikinci atkıda çift numaralı çerçeveler ( 2,4,6,....) yukarıda olacak
şekilde ağızlık açılır. İstenilen kumaş uzunluğu sağlanana kadar; armür planına göre
ağızlığın açılması, atkının atılması, tefenin vurulması, çözgünün salınması ve kumaşın
sarılması işlemleri tekrar edilir.46
3.2.Kumaş Dokumada Olabilecek Hatalar
Çözgünün gücü ve tarak taharı yapılırken oluşabilecek hatalar ve bunların giderilme
yöntemlerini öğrenme faaliyetleri içerisinde öğrendiniz. Bu hatalar giderilmez ise kumaş
dokuma sırasında hata olarak ortaya çıkarlar. Bu sebeple tahar hatalarının dokumaya
başlamadan önce giderilmesi gerekmektedir. Bu hataların dışında numune kumaş
dokunurken ortaya çıkabilecek hatalar şunlardır;
Atkı atılırken atkının fazla çekilmesi ya da gevşek bırakılması nedeniyle
kenarların düzgün olmaması,
Armür planına göre atkı atılmamasından dolayı örgünün hatalı dokunması,
Atkı sıkıştırılırken aynı basınçla tefe vurulmamasından dolayı sıklık hataları,
Atkı renk raporu sırasına dikkat edilmemesi nedeniyle renk raporu hataları,
Kopan çözgünün bağlanmamasından dolayı çözgü boyunca tel boşluğu
oluşması,
Ağızlığın yanlış açılması nedeniyle aynı ağızlığa ikinci atkının atılması,
Kopan çözgü ipliklerinin yanlış gücülerden ya da tarak dişlerinden geçirilmesi
nedeniyle çözgü yönünde örgünün hatalı olması ve çözgü yönünde izler
oluşması, dokuma işlemi sırasında oluşabilecek hatalardır.
Bu hataların oluşmaması için dokuma sırasında, armür planına ve renk raporu planına
dikkat edilmesi, kopan çözgülerin tahar planına göre gücülerden ve tarak dişlerinden
geçirilmesi, atılan atkıların aynı basınçla tefelenmesine dikkat edilmelidir
3.3. Numune Dokuma Tezgâhından İş Almada İzlenecek Yollar
Numune dokuma tezgâhında istenilen uzunlukta kumaş dokunduktan sonra kumaş
tezgâhtan çıkarılır. Bu işleme “iş alma” adı verilmektedir. Tezgâhtan iş alma işlemi
yapılırken izlenecek yolları şu şekilde sıralayabiliriz;
Çözgü iplikleri çapraz çubukları tarafından çerçevelerin önünden kesilir.
Tezgâhın ön tarafından çözgü iplikleri çekilerek gücü gözeleri ve tarak
dişlerinden çıkarılır.
Kumaş levendi döndürülerek levende bağlanan çözgüler düğümlerin önünden
kesilerek kumaş tezgâhtan alınır.
Kesilen kumaş temizlenir ve her iki uçtan eşit olarak çözgü iplikleri düzeltilir
Kumaş uçlarında çözgüler atkıların çıkmaması için bağlanır.47
Resim 3. 3: Temizlenmiş ve uçları bağlanmış el dokuma kumaşlar
3.4. Atkı Hazırlama
Atkı ipliğinin çözgü ipliklerinin oluşturduğu ağızlıktan mekik yardımıyla atılabilmesi
için masura adı verilen makaralara sarılması işlemine “atkı hazırlama” denir. Bu işlem elle
yapılabileceği gibi masura sarma aparatlarıyla da yapılmaktadır.
Atkı atılırken masuranın mekik içinde rahatça dönmesi ve atkıyı salması gerekir. Bu
sebeple masuraya atkı sarılırken ipliklerin masura üzerinde iki tarafa toplanmaması, ya da
bombe oluşturmaması gerekir. Atkı ipliği masuraya paralel bir şekilde iplikler üst üste
bindirilmeden sarılmalıdır
Şekil 3. 8: Masuralar49
UYGULAMA FAALİYETİ
Uygulama faaliyeti 3’te hazırladığınız tezgâhta verilen sürede bezayağı örgülü kumaş
dokuyunuz..
İşlem Basamakları Öneriler
Gerekli araç gereci hazırlayınız.
Bezayağı örgüsünün armür planını çiziniz. Tahar planını göz önüne
alınız.
Bk.tahar ve armür planları
modülü
Atkı ipliğini hazırlayınız.
Armür planına göre ilk atkıda yukarıda olması
gereken çerçeveleri belirleyiniz.
Bk.tahar ve Armür Planları
modülü
Armür planına göre belirlenen çerçeveleri yukarı
kaldırarak ağızlık açınız.
Açılan ağızlıktan mekiğe sarılı atkı ipliğini geçiriniz.
UYGULAMA FAALİYETİ50
Atkı ipliğini tefe yardımıyla yerleştiriniz.
Önlük dokuma işlemini yapınız.
Bezayağı örgülü kumaşı ağızlık açma, atkı atma,
tefe vurma işlemlerini tekrarlayarak dokuyunuz.
Kumaşı tezgâhtan alınız.
Çözgü uçlarını bağlayınız.51
Değerlendirme Ölçeği
Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmaları kendiniz ya da arkadaşınızla
değişerek değerlendiriniz.
Değerlendirme Kriterleri Evet Hayır
Gerekli araç gereci hazırladınız mı?
Bezayağı örgüsünün armür planını tahar planına uygun olarak çizdiniz
mi?
Atkı ipliğini tekniğine uygun olarak hazırladınız mı?
Armür planına göre yukarıda olması gereken çerçeveleri doğru olarak
belirlediniz mi?
Armür planına uygun şekilde ağızlık açtınız mı?
Atkıyı ağızlık içinden tekniğine uygun olarak geçirdiniz mi?
Tefe ile atkıyı doğru şekilde sıkıştırdınız mı?
Önlük dokuma işlemini doğru olarak yaptınız mı?
Bezayağı kumaşı istenen uzunlukta dokudunuz mu?
Kumaşı tezgâhtan tekniğine uygun olarak çıkardınız mı?
Kumaşı temizleyerek uçlarını düzgün bağladınız mı?
Malzemeleri ekonomik olarak kullandınız mı?
Dokuma işlemini verilen sürede tamamladınız mı?
Toplam
Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetine dönerek
işlemi tekrar ediniz.52
acarerugur.com
