DENİM YIKAMA ÇEŞİTLERİ YIKAMA ÇEŞİTLERİ
* NORMAL YIKAMA:
Konfeksiyon ürününe yumuşaklık ve çekmezlik özelliği kazandırmak için sadece
yumuşatıcılarla yapılan bir yıkama çeşididir. Bu amaçla aşağıda bahsedilen değişik
yumuşatıcılar kullanılır.
1-Katyonik yumuşatıcılar
Beyaz mallar dışında bütün renkli pamuklu mallarda yumuşak bir tuşe
elde edilmesini sağlarlar. Beyazlarda ve açık renklerde sararmaya neden olurlar.
Suyla yapılan bir yıkama ile maldan rahatlıkla uzaklaştırılabilirler.
2-Non-iyonik yumuşatıcılar
Beyaz ve açık renklerin yumuşatılmasında kullanılırlar. Etkileri katyonik
yumuşatıcılara göre daha azdır çünkü malın içine nüfuz etmeyip, yalnızca yüzeyde
kalırlar.
3-Silikonlar
Mala yumuşaklığın yanında kayganlık verirler.
*HAŞIL SÖKME
Denim kumaşı, ipliği boyalı bir kumaştır. Çile halindeyken boyanır ve daha
sonra dokunur. Bu dokuma işlemi sırasında mekiğin gidiş gelişlerindeki yüksek hız
ve sürtünme nedeniyle oluşabilecek kopma ve tozuşmayı önlemek için çözgü
ipliklerinin üzerine kayganlığı ve mukavemeti arttıran haşıl malzemesi sürülür. Bu
amaçla nişasta ve nişasta türevleri, CMC veya PVA gibi sentetik haşıl malzemeleri
kullanılır. Yıkama için kritik nokta burada başlar çünkü kırıksız, abrajsız ve istenilen
tuşede bir yıkama yapılması için kullanılan haşıl malzemelerinin uzaklaştırılması
gerekmektedir. Bu işlem sentetik haşıllarda çok kolaydır çünkü bunlar su ile
yıkandığında malın üzerinden uzaklaşırlar ama nişasta bazlı haşıl kullanıldığında
durum değişir çünkü nişasta suda çözülmediği için nişastayı parçalamak
gerekmektedir. Bu amaç için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Yıkamada bu
yöntemlerden en çok kullanılan haşıl sökücü enzimlerdir (alfa amilaz).
Haşıl sökme işlemi sırasında en önemli problem haşılın düzgün ve yeteri
kadar sökülememesi nedeniyle ortaya çıkabilecek kırık ve abrajdır. Burada dikkat
edilmesi gereken en önemli nokta makinaya atılan malların yeterince ıslanıp bir
miktar yumuşayıncaya kadar kırılmamasını sağlamaktır. Çünkü makina dönmeye
başladıktan sonra mallar kendi ağırlıklarıyla birbirlerini sıkıştırırlar ve zaten sert
oldukları için katlandıkları yerlerden iz yaparlar. Bu problemleri azaltmak için ıslatıcı
ve kırık önleyiciler kullanır. Islatıcı, malın makinada çok hızlı bir şekilde suyu
emmesini sağlarken aynı zamanda kullanılan diğer kimyasalların malın içine daha iyi
nüfuz etmesini sağlar. Kırık önleyiciler ise iki farklı şekilde etki ederler. Birinci
gruptaki kırık önleyiciler malın etrafında ince kaygan bir film tabakası oluşturarak
makina içinde katlanan malın kat yerinin sürekli değişmesini sağlar. Bu sayede kat
yeri kalıcı bir iz yapmaz. İkinci gruptaki kırık önleyiciler ise malın içindeki boşlukları
doldurarak malı şişirirler ve bu sayede kırık yerinin sürekli değişmesini sağlarlar.
*ENZİM YIKAMA:
Konfeksiyon ürünlerindeki tüylenmeyi gidermek amacıyla yapılır. Bu işlem için,
enzim firmaları tarafından özel olarak üretilmiş, selülozun zincir yapısını kırabilen
biyolojik aktif asidik enzimler kullanılır. Bu işlem sonucunda tüylenme giderilerek
parlak ve pürüzsüz bir yüzey elde edilir. Ancak bu işlem sırasında kumaş gramajında
düşüş olacağı da göz önünde bulundurulmalıdır.
Enzimlerin etkinliklerini maksimum düzeye çıkarmak için pH, sıcaklık, elektrolit
ve metal iyonlarının düzeyleri gibi faktörleri kontrol altında tutmak gerekmektedir. Bu
faktörlerin içinde en önemlileri pH ve sıcaklıktır. Aşağıda örnek olarak bir asit
cellulase enzimin ph ve sıcaklık ile etkileniminin grafiği verilmiştir.
Yukarıdaki grafiklerdende anlaşıldığı gibi enzimlerin etkili olabilmesi için
kullanım koşullarına çok dikkat edilmesi gerekmektedir.
Anti-pilling enzimler ile yapılan yıkamalar özellikle son yıllarda yoğun artış
göstermiştir. Önceleri yalnızca tencel elyafın yıkanmasında kullanılan asit enzimler
artık pamuklu mamül yıkamalarının çoğunda kullanılmaktadır. Özellikle indigo boyalı
mallarda geri boyama yapma riskleri olduğu unutulmamalıdır. Mamülün yüzeyinde mikrofibrilleri parçalayarak pürüzsüz bir yüzey elde edilmesini sağlarlar. Bu da doğal
olarak tekstil materyalinin daha yumuşak bir tuşe almasına neden olur. Elde edilen
etki kalıcı bir etkidir yani iyi anti-pilling işlemi yapılmış malın kullanıcıya ulaştıktan
sonra tekrar tüylenme olasılığı iyice azalmış demektir. Etkin sonuç için tüylenmesi
giderilecek tekstil materyalinin önce tüylendirilmesi gerekir bu sayede enzimin
çalışması kolaylaşır ve malın tüketiciye sunulduktan sonra tüylenmesi riskide azalır.
Anti-pilling enzimi ile çalışırken unutulmaması gereken en önemli nokta bu
işlem sırasında mukavemet kaybı olduğudur.
* TAŞ YIKAMA:
Taş yıkama, yıkamacılığın temel ve önemli bir işlemidir. Bu yıkamada,
konfeksiyon ürünleri pomza taşı kullanılarak yıkanır. Ürünlerin birbirine sürtünüp
ovalaması, kullanılan taşlar yardımıyla hızlandırılarak bir yıkama efekti elde edilir.
Ortaya çıkan efekt, oldukça yüzeysel olup, tüylenmeyi de beraberinde getirir.
*KURU TAŞLAMA ( KAR YIKAMA ):
Konfeksiyon ürünleri kimyasal madde emdirilmiş taşlarla susuz ortamda işleme
tabi tutulur. Kimyasal olarak genellikle permanganat veya hipoklorit kullanılır. Derin
nokta efektlerin elde edildiği bir yıkama çeşididir. Bu tür yıkamalarda, yıkama
sonrasında elde edilecek renk, tamamen kumaşın boyama aşamasında kullanılan
boyarmaddelerin kar yıkamada kullanılan kimyasallara karşı olan haslık değerlerine
bağlı olarak değişir. Günümüzde yukarıda söz konusu olan renk açıcı kimyasallar
çeşitli dolgu maddelerine emdirilerek veya karıştırılarak da kullanılmakta, böylece
taşın özellikle örgü mamullerde ortaya çıkardığı delik gibi sorunlar da
engellenmektedir.
* ENZİM TAŞ YIKAMA:
Taş yıkama sonucu elde edilen efektlerden daha derin yıkama efektlerinin
istendiği durumlarda, pomza taşının yanı sıra taş enzimi diye adlandırılan nötral
enzimler de birlikte kullanılır. Sadece taş ile yapılan yıkamalarda görülen tüylenme
problemi , bu yıkamada enzim kullanıldığı için yaşanmaz.
Enzimler canlı mikro organizmalar tarafından yapılan protein molekülleridirler.
Enzimler kullanıldıkları zaman meydana gelen aşınma aslında enzimler olmaksızın
da gerçekleşebilirler. Ancak enzimler aşınmanın meydana gelebilmesi için gereken
başlangıç enerjisini azaltarak, aşınmanın daha hızlı gerçekleşmesini sağlarlar. Yani
reaksiyonda bir katalizatör olarak görev yaparlar. Bu sebeble enzimler biyolojik
katalizatörler olarak adlandırılabilir.
Başta denim olmak üzere bir çok tekstil ürününün yıkanmasında sellülaz enzimleri kullanılırlar. Sellülozu parçalayarak tekstil ürününün efekt almasını sağlarlar.
Enzimler denim mamüllerin taşlanması sırasında taş ile birlikte veya tek başlarına kullanılırlar. İşletmelerde işlemin enzim, enzim+taş veya sadece taş ile yapılıp yapılmayacağına istenilen etkiye göre karar verilir çünkü bu işlemlerin hepsi arasında ufak farklılıklar vardır.
Örneğin mekanik etkiyle elde edilen her renk kimyasal olarak elde edilen renge göre daha gri ve mattır.(indigo boyalı mallarda). Yıkama makinalarında mekanik etkiyi oluşturan faktörler aşağıda sıralanmıştır:
-taş
-yıkama makinasının devri
-tambur çapı(malın düşüş yüksekliği)
-makinanın kanat yapısı
-makinanın tambur yapısı(tambur delikleri)
-makinadaki mal adeti ve su miktarı
Kimyasal olarak(enzimle) elde edilen efektler ise daha noktasaldır. Enzimle elde edilen efektlerin bir başka farklılığı ise daha canlı ve parlak olmalarıdır. Özellikle
ince kumaşların taşlanmasında taş yerine enzim tercih edilir çünkü taşın ince kumaşları parçalaması mümkündür ama unutmamak gereken bir nokta da enzimlerin de kullanım miktarları ve süreleri ayarlanmaz ise mamulün yıpranmasına ve mukavemet kaybına yol açacaklarıdır. Açık renk ve yüksek miktarda efekti olan
mallarda enzim ve taş birlikte kullanılır çünkü ancak bu sayede istenilen renk ve
efekt elde edilir.
Taş+cellulase enzimlerinin avantajları
-yıkama süresinin kısalması
-yüksek kontrast
-canlı ve parlak renkler
-yıkama makinasında düşük yıpranma
Taş enzimleri değişik şekillerde sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırmanın en yaygın olanı çalışma ph‘larına göre yapılan sınıflandırmadır. Bu şekilde enzimler ikiye ayrılır:
1-nötral sellülaz enzimleri
2-asit sellülaz enzimleri
i-)asit taş enzimleri
ii-)anti-pilling enzimler
*RİNSE YIKAMA:
Ürüne olabildiğince az yıkama efekti verilerek yalnızca çekmezlik ve tuşe
kazandırmak amacıyla yapılan durulamalardır.
- SOLDURMA:
Taş veya enzim taş ile yapılan yıkamalar sonucunda yıkama efekti elde edilirken denim kumaşların boyanmasında kullanılmış olan indigo boyarmaddenin rengi belli bir noktaya kadar açılabilir. Bu seviyeden daha açık renkte olması istenen yıkamalar için enzim yıkamayı takiben ayrıca bir soldurma işleminin yapılması gereklidir. Soldurma işlemi, genellikle hipoklorit veya permanganat kullanılarak yapılır. İşlem sonrasında renk elde edildikten sonra kullanılan kimyasalların artıkları nötralize işlemleri yapılarak kumaştan uzaklaştırılır. Hypo ile yapılan ağartmalar genellikle mavi nüanslı ağartmalardır. Hypo ile istenilen en açık renklere (buz mavisi) ulaşmak mümkündür. Bu tip ağartmalar hyponun aşırı mukavemet kaybına yol açması nedeniyle kontrollü olarak yapılmalıdır.
Hypoklorit ile yapılan ağartmadan sonra hemen peroksit veya bisülfit ile nötralizasyon işlemi yapılmalıdır, aksi takdirde sararma ve mukavemet kaybı gelişir. Permanganat ile ağartma daha çok lokal olarak yapılan (tabanca ile püskürtme gibi) işlemlerde ve lycra gibi sıcaklık ve hypoklorit etkisi altında zarar gören elyafların ağartmasında kullanılır. Permanganat moleküllerinin büyük oluşu renk açma işleminin daha kontrollü ve yavaş olmasını sağlar. Ancak kalın dikişli bölgelerde büyük molekül dezavantaj yaratır ve bu bölgelerde renk koyuda kalır.
*AKAR BOYA YIKAMA:
Pigment boyarmaddeler kullanılarak boyanmış ürünlere uygulanan yıkama çeşididir. Pigment boyarmaddeler kumaşa mekanik olarak yapıştırılmış olduğundan , bayama sırasında kullanılmış olan bağlayıcı binder maddesinin miktarına ve fiksaj
koşullarına bağlı olarak yıkama sıcaklık ve süresi ayarlanır.
* PERLİT YIKAMA:
Perlit maddesi ile yıkanan ürüne tüylenmiş, eskimiş efekt kazandırılarak çok kullanılmış görünümü verilir.
*KUM YIKAMA (Soda Yıkama):
Kimyasallarla yıkanarak ürüne çok giyilmiş, eskimiş, tüylenmiş bir efekt kazandırılır.
* ÖZEL APRELER
Genellikle kumaşın yüzeyine yapışarak bir film tabakası oluşturan akrilat veya
benzeri malzemelerdir. Çoğu zaman kullanım amacı, sürtünme haslıklarını
iyileştirmektir. Ayrıca mukavemet arttırmak için veya buruşmazlık ve crash efektleri
elde etmek için de kullanılan özel apreler vardır.
EK OLARAK YAPILAN KURU İŞLEMLER
Günümüzde modanın etkisiyle, çok kullanılmış görünümlü giysilerin yaygın halde
kullanılması sonucunda bıyık , rodeo , sprey rodeo gibi işlemler de konfeksiyon
ürünlerine uygulanmaktadır. Bu işlemler sonucunda, el işçiliğine bağlı olarak ürünler
arasında farklılıklar görülebilir.
RODEO:
* Kum Rodeo: Üründe, eskimiş efekt istenen bölgeye özel tabancayla basınçlı
hava ve kum püskürtülür.
* Sprey Rodeo: Üründe, eskimiş efekt istenen bölgeye permanganat özel bir
tabancayla püskürtülür veya fırça ile sürülür. Böylece elde edilen kullanılmış
görünüm daha derin ve kumaş rengi ile daha fazla kontrast oluşturacak
şekilde ortaya çıkar.
* Scrabing: Kum ile yapılan rodeo işlemi yerine , elde zımparalanarak yapılır.
Rodeo işleminden farklı olarak zımparalanmış yüzeylerde cross efekt tabir
edilen atkı yönünde çizgi efektlerini (kumaşa bağlı olarak) almak mümkündür.
BIYIK:
* Zımpara bıyık: Uzun süre kullanılmış giysilerdeki katlanma ve kırışıklıklar
sonucunda oluşan eskimiş görüntülü çizgiler, hazırlanan şablonlar ile ürün
üzerinde önceden yaratılması işlemidir.
* Sprey bıyık: Zımpara bıyık ile yapılan işlemlerin benzerinin permanganat
spreyi ile yapılmış şeklidir.
TİNT BOYAMA:
Ürüne sararmış veya kirli görünüm kazandırmak amacıyla tüm yıkama
işlemlerinden sonra yapılabilen ek bir boyama işlemidir. Tint boyama ile istenilen
renk ve nüansta kirlenmiş görüntüsü almak mümkündür.
PARÇA BOYAMA:
Ham veya ön terbiyesi yapılmış örgü veya dokuma kumaşlardan mamul
ürünlerin direkt, pigment veya reaktif boyarmaddelerle istenilen renklere boyanması
işlemidir.
mmf.cu.edu
