1. GİRİŞ
Doğal renkli pamuk doğada bulunan renkli pamuk tohumları ve ayrıca bunların genetik olarak
değiştirilmesiyle üretilen tohumlardan elde edilmektedir. Doğal halde beyaz, yeşil, kahverengi ve bu
renklerin tonlarında bulunmakla beraber diğer renklerin elde edilebilmesi için çalışmalar dünya genelinde
ve ülkemizde devam etmektedir. Bu kurumlar arasında fiili olarak üretim yapan Nazilli Pamuk Araştırma
Enstitüsü’dür. Nazilli DT15 tipi devetüyü rengindeki doğal renkli pamuğun Nazilli Pamuk Araştırma
Enstitüsü tarafından 2005 yılında patenti alınmıştır.
Çevre dostu elyaf olarak da anılan doğal renkli pamuk pazarı tüm dünyada hızla büyümeye devam
etmektedir. Bu ürünün tercih edilme nedenleri:
Doğal renkli pamuk kullanımı ile ortadan kaldırılan boyama işlemleri sırasında kullanılan
enerji, su, boya ve yardımcı maddelerin maliyetinin olmaması.
Boyama işlemi sonucu kumaşın sahip olduğu ağır metaller, fenoller, kanserojen ve alerjik
boyar maddelerin insan sağlığına olumsuz etkilerinin ortadan kalkması.
Doğaya bırakılan boyalı atık suların çevredeki canlılar üzerindeki olumsuz etkilerinin
elimine edilmesi.
Ekolojik dengenin korunması ve su kaynaklarının gereksiz kullanımının engellenmesi.
Doğal renkli pamuk ile katma değeri yüksek tekstil mamullerinin üretilmesi.
Bu çalışmada, Şekil 1’de görülen Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü tarafından aynı yörede yetiştirilmiş
olan beyaz (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk tipleri kullanılmıştır.
Şekil 1. Beyaz pamuk (Şahin 2000 solda), doğal devetüyü renkli pamuk (Nazilli DT15 sağda)
Bu çalışmanın amacı doğal renkli pamuktan elde edilen dokuma ve örgü kumaşların haslıklarının
saptanmasıyla boyama işleminin çıkarılacağı dokuma ve örgü kumaşların üretilmesidir. Bu amaçla doğal
devetüyü rengindeki ve aynı tonlarda boyanmış dokuma ve örgü kumaşların haslıkları detaylı bir şekilde
karşılaştırılmıştır. Bu konuda yapılan çalışmalar incelendiğinde, doğal renkli pamuktan üretilen dokuma
ve örgü kumaşların haslıklarının yeterince incelenmediği görülmüştür. Bu araştırmanın tamamlanmasıyla
literatürdeki bu boşluğun doldurulmasının yanı sıra doğal renkli pamuğun ticari bir anlam kazanması
beklenmektedir.
Doğal renkli pamuk ile ilgili yapılan çalışmalardan bazıları şöyledir. Feodorov (1941 ve 1943), renkli
pamuklarla beyaz renkli yerli standart çeşitler arasında karşılaştırmalı denemeler yaparak, renkli liflerin
özelliklerinin iyileştirilmesi konusunda uygulanacak yöntemleri açıklamıştır[1,2]. Romanov ve Laykov
(1944), koyu kahverengi lifli pamuklar ile beyaz lifli standart pamukları lif özellikleri yönünden
karşılaştırarak bu pamukların ümit vaat edici olduğunu belirtmişlerdir[3]. Maksimenko (1958), G.
Hirsutum L., G. Barbadense L. ve diğer başka türlerle çeşitli melezleme yöntemleri kullanılarak elde
ettikleri melez döllerinde devamlı seçme yöntemi ile kahve, yeşil ve bunlara yakın renklerde liflere sahip
olan bitkiler elde ettiğini bildirmiştir[4].Lee (1996), doğal renkli pamuğun dünya çapında birçok renk
tonuyla yetiştirildiğini ve yetiştirilen pamuğun oldukça yumuşak olduğunu ve boyama ihtiyacını Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
32
karşıladığını belirtmiştir[5]. Gencer (1998b), G. hirsutum L. ve G. barbadense L. türlerine ait renkli
pamuk genotiplerinin (kahverenginin çeşitli tonları, yeşil ve krem) agronomik, fizyolojik ve teknolojik
özellikleri ile bunların melezlerinin performansları üzerinde çalışmıştır[6]. Williams ve Harridge (1996),
kahverengi, yeşil ve beyaz renkli pamuklarda, seçilen 12 yıkama ve kuru temizleme uygulamaları
sonucunda renkte meydana gelen değişiklikler üzerine bir çalışma yapmışlardır. Bütün kumaş renklerinde
her bir yıkama ve kuru temizleme uygulamalarında önemli farklılıklar bulduklarını belirtmişlerdir[7].
Kechagia ve arkadaşları (2005), doğal renkli pamuklarda yaş işlem sonucundaki haslık özelliklerini
incelemişlerdir. Bu amaçla, doğal kahverengi pamuk ile beyaz upland pamuğuna kostikle (Na2CO3 ve
NaOH) ağartma işlemleri uygulamışlardır. Ayrıca bu çalışmada ekolojik olması sebebiyle doğal
kahverengi pamuğa enzimatik ağartma işlemi uygulanmıştır. Her iki yaş işlem sonucunda doğal
kahverengi pamukta renk koyulaşması saptanmıştır[8]. Öktem ve arkadaşları, (2005) Türkiye’de Ege
bölgesinde yetiştirilen 6 farklı doğal renkli pamuk tipinin fiziksel özelliklerini ve yıkama, sürtme, ter, ışık
ve tükürük haslıklarını incelemişlerdir. HVI cihazı ile yaptıkları lif özellikleri incelemesi sonucunda açık
kahverengi pamuk tipinin en iyi eğirme performansına sahip olduğunu görmüşlerdir. Çalışma sonucunda
açık kahverengi pamuk tipinin yıkama haslığı testi sonrasında ve diğer üç tip doğal renkli pamuk tipinde
ise ışık haslığı testi sonrasında renk koyulaşması saptanmıştır. Diğer yandan tüm renkli pamuk tiplerinin
yeterli seviyede renk haslığına sahip oldukları gözlemlenmiştir[9].
2. MATERYAL
Çalışmada kullanılan ve Şekil 2’de görülen beyaz (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15)
pamuk liflerinin Uster HVI cihazı ile elyaf özellikleri tespit edilmiştir. Bu liflere ilişkin belli başlı elyaf
özellikleri Tablo 1’de verilmiştir.
Şekil 2. Projede kullanılan pamuk tipleri
Tablo 1.Doğal kahverengi ve beyaz pamuğun lif özellikleri
Lif Özellikleri Beyaz
pamuk
Doğal
kahverengi
pamuk
Elyaf inceliği, Micronaire 4.22 4.06
UHML, mm 29 26.9
Đplik eğirme indeksi 132 98
Olgunluk 0.87 0.86
Düzgünsüzlük indeksi 82.9 80.8
Kısa elyaf indeksi (SFI) 5.79 13.20
Mukavemet, g/tex 28.1 22.1
Uzama, % 4.9 5.3 Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
33
Türkiye’de 2003 ve 2006 yılları arasında en çok kullanılan pamuk tipleri ve yöreleri Tablo 2’de
görülmektedir.
Tablo 2. 2003 ve 2006 yılları arasında Türkiye’de en çok kullanılan pamuk tipleri ve yöreleri
GAP Çukurova Ege
Delta Opal D.Diamond Baly-308
GOLDA Delta Pine-5690 CARMEN
GW Teks Mig-119 D.Diamond
Mig-119 Nazilli 84 S FLORA
Stonoville-453 SG-125 Mig-119
Stonoville-468 Stonoville-453 Nazilli 84 S
Stonoville-468 Nazilli M-503
Stonoville-488 SG-125
Stonoville-468
Şahin-2000
Bu çalışmada kullanılan pamuk tiplerinin yöre pamuklarıyla kıyaslanarak kalite seviyelerini gösteren
pamuk özellikleri Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3. 2003 ve 2006 yılları arasında Türkiye’de en çok kullanılan pamuk tiplerinin özellikleri
GAP
Aralık Ort.. S.D.
Çukurova
Aralık Ort. S.D.
Ege
Aralık Ort. S.D.
Şahin
2000 NDT15
Đncelik
(Mic.) 3.45-5.08 4.53 0.35 3.70-5.90 4.89 0.38 4.01-5.20 4.96 0.25 3.94 3.83
Uzunluk
(UHML) 28.2-31.0 29.4 2.11 24.6-31.5 28.6 1.03 25.9-31.4 29.2 0.91 29.0 27.53
SCI 133-176 149 10.5 108-174 141 12 125-192 152 11.3 143 101
Olgunluk
Index 0.84-0.94 0.90 0.02 0.81-0.99 0.92 0.02 0.86-0.95 0.91 0.02 0.86 0.84
Düzgünsüzlü
k indeksi 83.1-87.5 85.2 1.01 80.7-90.3 85.8 1.32 83.4-89.8 85.6 0.99 83.1 82.1
Kısa elyaf
indeksi 4.14-9.51 7.14 1.85 3.5-11.0 7.6 2.0 3.5-10.1 7.2 1.99 8.30 11.16
Mukavemet
(g/tex) 27.9-35.9 31.4 2.11 24.2-36.6 30.2 2.1 27.7-37.9 32.3 2.40 30.50 25.20
Uzama
(%) 5.50-6.97 6.23 0.35 4.7-8.2 6.6 0.7 4.80-7.60 6.07 0.61 5.7 6.3
Rd 71.9-80.3 76.3 1.77 54.0-83.1 73.2 5.49 69.2-81.6 77.2 2.34 80.3 43.6
+b 7.10-9.53 8.04 0.64 6.1-10.0 8.4 1.00 6.5-10.6 8.3 0.89 10.3 20.9
Tablo 3’de doğal renkli pamuğun (NDT15) pek çok özelliğinin yöre pamuklarının kalite aralığı içinde yer
aldığı görülmektedir.
Çalışma kapsamında kullanılan beyaz (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk lifleri
ticari bir tekstil işletmesinde Ne 30/1 karde triko ( αe=3.7) ve Ne 30/1 karde dokuma (αe=4.2) iplikleri
olarak üretilmiştir. Đplik üretimlerine ilişkin parametreler Tablo 4’te verilmiştir. Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
34
Tablo 4. Đplik üretim parametreleri
Đplik tipleri Üretim parametreleri Dokuma Örgü
Tarak şeridi numarası, Ne 0.120 0.120
Cer şeridi numarası, Ne 0.120 0.120
Fitil numarası, Ne 1.10 1.10
Đğ devri, r.p.m. 12500 12500
Büküm faktörü, αe 4.2 3.7
Ticari bir tekstil işletmesinde (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk liflerinden üretilen
Ne 30/1 karde triko iplikleri daha sonra örgü kumaş haline getirilmiştir. Elde edilen beyaz örgü kumaşın
haslık testleri için yeterli bir kısmı doğal kahverengi kumaşa yakın bir renkte boyanmıştır. Böylece doğal
renkli ve boyalı örgü kumaş numuneleri elde edilmiştir. Elde edilen örgü kumaş özellikleri Tablo 5’de
verilmiştir.
Tablo 5. Örgü kumaş özellikleri
Özellikler
Numuneler Kumaş
kalınlığı
(mm)
Kumaş
gramajı
(g/m²)
Çubuk
sayısı
(adet/cm)
May sayısı
(adet/cm)
Đlmek
yoğunluğu,
LFA
Doğal
renkli 0,47 154 16 20 27
Boyalı 0,45 153 16 20 27
Beyaz 0,46 154 16 21 27
Ticari bir tekstil işletmesinde (Şahin 2000) ve doğal kahverengi (Nazilli DT15) pamuk liflerinden üretilen
Ne 30/1 karde dokuma iplikleri daha sonra 1/1 bezayağı, 2/3 dimi ve 1/4 saten doku tiplerinde dokuma
kumaş haline getirilmiştir. Elde edilen beyaz dokuma kumaşın gerekli haslık testleri için yeterli bir kısmı
doğal kahverengi kumaşa yakın bir renkte boyanmıştır. Böylece doğal renkli ve boyalı dokuma kumaş
numuneleri elde edilmiştir. Üretilen dokuma kumaş numunelerinin özellikleri Tablo 6’da görülmektedir.
Boyalı ve doğal renkli kumaş numunelerine ait renk ölçümleri ise Tablo 7’de verilmiştir.
Tablo 6. Dokuma kumaş özellikleri
Özellikler
Numuneler Kumaş Gramajı (g/m²) Kumaşkalınlığı (mm) Atkı sıklığı (tel/cm) Çözgü sıklığı (tel/cm)
Beyaz bezayağı 128 0,26 25 37
Beyaz dimi 128 0,32 25 37
Beyaz saten 126 0,34 25 37
Boyalı bezayağı 128 0,24 25 38
Boyalı dimi 128 0,26 25 38
Boyalı saten 126 0,31 25 38
Doğal renkli bezayağı 137 0,25 25 40
Doğal renkli dimi 140 0,33 25 41
Doğal renkli saten 136 0,34 25 41
Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
35
Tablo 7. Numune kumaşların renk ölçümleri
Numuneler L a b Λ K/S ∆E
Doğla renkli örgü 67,47 8,04 19,52 420 1,43 X
Boyalı örgü 69,44 9,42 20,42 440 1,23 2,57
Doğal renkli bezayağı 65,20 6,76 17,69 420 1,59 X
Boyalı bezayağı 65,71 7,26 17,72 460 1,37 0,71
Doğal renkli dimi 65,29 6,95 18,78 420 1,67 X
Boyalı dimi 64,83 7,31 17,33 460 1,44 1,56
Doğal renkli saten 65,01 7,27 18,84 420 1,71 X
Boyalı saten 64,21 7,48 17,82 460 1,53 1,31
3. SONUÇLAR VE TARTIŞMA
Boyanmış veya basılmış tekstil materyali üzerindeki boyarmaddenin, dış etkenlere karşı gösterdiği
dirence renk haslığı denir. Materyalde dış etkiler sonucu renk kaybı olabilir. Çevre faktörleri ve sürtünme
gibi kullanma faktörleri, renklerin değişmesine sebep olur. Bu durumda renk solmasından bahsedilir.
Renk solması, ya boyarmaddenin elyaf üzerinden uzaklaştırılması veya boyarmadde molekülünde
meydana gelen yapı değişikliği sonucu renk şiddetinin azalmasıdır. Renk haslıklarının bağlı olduğu
değişkenlerden temel olanları şöyledir:
• Kullanılan boyarmaddenin özelliği,
• Materyale göre boyarmadde seçimi,
• Boyarmadde molekülleri ile elyaf arasındaki bağların çeşidi ve sayısı [10].
Dolayısıyla bu çalışmada esas olan kumaş üretildikten sonra boyamanın yapılması ve genetik olarak
renkli üretilmiş bir pamuktan kumaş eldesi sonrasında kumaşta medyana gelen haslık özelliklerinin
kıyaslanmasıdır.
3.1. Örgü Kumaşların Haslık Sonuçları
3.1.1. Sürtme Haslığı
Sürtme haslığı testleri Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarında crocking
cihazıyla “TS EN ISO 105-X12 Tekstil - Renk haslığı deneyleri - Bölüm X12: Sürtmeye karşı renk haslığı
tayini” ve “TS 7807 EN ISO 105-D02 Tekstil Renk Haslığı Deneyleri- Bölüm D02: Sürtmeye Karşı Renk
Haslığı- Organik Çözücüler” standartlarına göre yapılmıştır. Sonuçlar renk akması ve lekeleme olarak gri
skala yardımıyla değerlendirilmiştir.
Tablo 8. Örgü kumaşlara ait sürtme haslığı test sonuçları
Tablo 8’de sergilenen sonuçlara göre sürtme haslığı testleri sonucunda doğal renkli ve boyalı kumaşın
renk akma ve lekeleme dereceleri aynıdır.
Renk akması Lekeleme Test Boyalı Doğal renkli Boyalı Doğal renkli
Kuru sürtme
haslığı
5 4-5 5 5
Yaş sürtme
haslığı
4 4 5 5
Organik
çözücülerle
sürtme haslığı
4 4-5 5 5 Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
36
3.1.2. Ter Haslığı
Numunelere Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarında “TS EN ISO 105-E04 Tekstil -
Renk haslığı deneyleri - Bölüm E04: Terlemeye karşı renk haslığı tayini” standardına göre ter haslığı testi
yapılmış ve renklerinde meydana gelen değişme gri skalaya göre değerlendirilmiştir. Renk akması
sonuçlar Tablo 9’da ve lekeleme dereceleri Tablo 10’da görülmektedir.
3.2.3. Yıkama Haslığı
Yıkama haslığı testi ise Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarında “TS EN ISO 105-
C10 Tekstil - Renk haslığı deneyleri - Bölüm C10: Sabunla veya sabun ve soda ile yıkamaya karşı renk
haslığı tayini” standardına göre yapılmış ve renk akması ve lekeleme dereceleri gri skalayla ayrı ayrı
değerlendirilmiş ve sırasıyla Tablo 9 ve Tablo 10’da sunulmuştur.
3.1.4. Kuru Temizleme Haslığı
Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarında kuru temizleme haslığı testi “TS 473 EN ISO
105-D01 Tekstil Mamulleri-Renk Haslığı Deneyleri Bölüm D01-Kuru Temizlemeye Karşı Renk Haslığı
Tayini” standardına göre yapılmış olup gri skalaya göre olan değerlendirmeler Tablo 9 ve Tablo 10’da
gösterilmiştir.
3.1.5. Işık Haslığı
Işık haslığı testi BUTAL Bursa Tubitak Test ve Analiz Laboratuarlarında “TS 1008 EN ISO 105-B02
Tekstil- Renk Haslığı Deneyleri- Bölüm B02: Yapay Işığa Karşı Renk Haslığının Tayini- Ksenon Ark
Soldurma Lambası Deneyi” standardına uygun olarak yapılmış ve sonuçlar Tablo 9 ve Tablo 10’da
sergilenmiştir.
Tablo 9. Örgü kumaşlara ait kuru temizleme, ter, yıkama ve ışık haslığı testlerine ait renk akması
sonuçları
Test Boyalı Doğal renkli
Kuru temizleme
haslığı
5 5
Asidik ter
haslığı
5 5
Bazik ter haslığı 5 4 (Koyulaşma)
Yıkama haslığı 5 4-5
(Koyulaşma)
Işık haslığı 3 2-3
Tablo 9’a göre her iki kumaşın da kuru temizleme haslıkları çok iyidir. Kumaşların asidik ter haslıkları da
çok iyiyken doğal renkli kumaşın bazik ter haslığının boyalıdan daha düşük olduğu ve kumaşın renginde
bir koyulaşma meydana geldiği görülmüştür. Yıkama haslığı da doğal renkli kumaşların renginde bir
koyulaşmaya neden olmuştur. Işık haslığı ise her iki kumaş için de ortalama değerdedir.
Tablo 10. Örgü kumaşlara ait ter ve yıkama haslığı testlerine ait lekeleme derecesi sonuçları Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
37
Yıkama haslığı Asidik ter haslığı Bazik ter haslığı
Lifler Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli
Asetat 5 5 5 5 5 5
Pamuk 5 5 5 5 5 5
Polyamid 5 5 5 5 5 5
Polyester 5 5 5 5 5 5
Akrilik 5 5 5 5 5 5
Yün 5 5 5 5 5 5
Tablo 10’daki sonuçlar göstermiştir ki her iki kumaşında lekeleme derecesi çok iyidir. Yani diğer
kumaşları test sırasında hiç lekelememiştir.
3.1.6. Tükürük ve Ter Haslığı
Ter haslığı bir başka standarda göre yeniden yapılmıştır. Bu standart ter ve tükürük haslığı testlerini eş
zamanlı olarak yapmayı öngörür. Bu test için sonuçlar “dayanıklıdır (+), dayanıklı değildir (-)” şeklinde
yorumlanır. Söz konusu testler Gaziantep Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği laboratuarlarında “DIN
53160-1 Determination of the colourfastness of articles for common use - Part 1: Resistance to artificial
saliva” ve “DIN 53160-2 Determination of the colourfastness of atricles in common use - Part 2:
Resistance to artificial sweat” standartları esas alınarak yapılmıştır
Tablo 11. Örgü kumaşlara ait tükürük ve ter haslığı test sonuçları
Test Boyalı Doğal
renkli
Tükürük
haslığı
+ +
Ter haslığı + +
Tablo 11’de görülen sonuçlara göre her iki kumaşında tükürük ve tere karşı dayanımı vardır.
3.2. Dokuma Kumaşların Haslık Sonuçları
Haslık testleri için uygulanan standartlar dokuma ve örgü kumaşlar için aynıdır; dolayısıyla numuneler
aynı şekilde test edilmiştir.
3.2.1. Sürtme Haslığı
Dokuma kumaşlara ait kuru, yaş ve organik çözücülerle sürtme haslığı test sonuçları Tablo 12’de
görülmektedir. Dokuma kumaşlara ait sürtme haslığı test sonuçları incelendiğinde kuru sürtme haslığı için
numunelerde herhangi bir farklılık olmadığı görülmektedir. Diğer yandan yaş sürtme haslığı renk akması
değerinde boyalı kumaş ve organik çözücülerle sürtme haslığı lekeleme değerinde ise doğal renkli kumaş
tiplerinde önemsiz bir haslık düşmesi saptanmaktadır. Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
38
Tablo 12. Dokuma kumaşlara ait sürtme haslığı test sonuçları
Kuru Renk akması Lekeleme
sürtme
haslığı
Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli
Bezayağı 5 5 5 5
Dimi 5 5 5 5
Saten 5 5 5 5
Renk akması Lekeleme Yaş sürtme
haslığı Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli
Bezayağı 4-5 5 4-5 4-5
Dimi 4-5 5 4-5 4-5
Saten 5 5 4-5 4-5
Organik Renk akması Lekeleme
çözücülerle
sürtme
haslığı
Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli
Bezayağı 5 5 5 4-5
Dimi 5 5 5 4-5
Saten 5 5 5 4-5
3.2.2. Yıkama Haslığı
Yapılan yıkama haslığı test sonrasında kumaşlar gri skalaya göre değerlendirilmiş ve Tablo 13’de
görülen renk akması testi sonrasında doğal renkli kumaşta bir derece koyulaşma saptanmıştır. Dokuma
kumaşlara ait yıkama testlerinin çok lifli refakat bezini lekeleme derecesi sonuçları Tablo 14’de
sunulmuştur; bu sonuçlara göre, doğal renkli ve boyalı kumaş tipleri için lekeleme oldukça iyidir, yani hiç
lekeleme olmamıştır ve farklılık gözlemlenmemiştir.
Tablo 13. Dokuma kumaşlara ait yıkama haslığı testinin renk akması sonuçları
Yıkama Renk akması
haslığı Boyalı Doğal renkli
Bezayağı 5 4 (Koyulaşma)
Dimi 5 4 (Koyulaşma)
Saten 5 4 (Koyulaşma)
Tablo 14. Dokuma kumaşlara ait yıkama haslığı testinin çok lifli refakat bezini lekeleme derecesi
sonuçları
Yıkama haslığı
Bezayağı Dimi saten Lifler
Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli
Asetat 5 5 5 5 5 5
Pamuk 5 5 5 5 5 5
Polyamid 5 5 5 5 5 5
Polyester 5 5 5 5 5 5
Akrilik 5 5 5 5 5 5
Yün 5 5 5 5 5 5 Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
39
3.2.2. Ter Haslığı
Numuneler, asidik ve bazik olmak üzere iki ayrı ter haslığına tabi tutulmuşlardır. Kumaşların renk
akması ve lekeleme dereceleri Tablo 14 ve Tablo 15 ‘de gösterilmektedir. Ter haslığı testlerinin renk
akması sonuçlarına göre doğal renkli kumaş tiplerinde asidik ve bazik ter haslığı değerlerinde önemsiz bir
haslık düşmesi mevcuttur. Lekelemenin doğal renkli ve boyalı kumaş tipleri için oldukça iyi olduğu ve
her iki kumaş tipi için de farklılık olmadığı gözlemlenmemiştir.
Tablo 15. Dokuma kumaşlara ait ter haslığı testlerinin renk akması sonuçları
Asidik ter Renk akması
haslığı Boyalı Doğal renkli
Bezayağı 5 4-5
Dimi 5 4-5
Saten 5 4-5
Bazik ter Renk akması
haslığı Boyalı Doğal renkli
Bezayağı 5 4-5
Dimi 5 4-5
Saten 5 4-5
Tablo 16. Dokuma kumaşlara ait ter haslığı testinin çok lifli refakat bezini lekeleme derecesi
sonuçları
Asidik ter haslığı
Bezayağı Dimi saten Lifler
Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli
Asetat 5 5 5 5 5 5
Pamuk 5 5 5 5 5 5
Polyamid 5 5 5 5 5 5
Polyester 5 5 5 5 5 5
Akrilik 5 5 5 5 5 5
Yün 5 5 5 5 5 5
Bazik ter haslığı
Bezayağı Dimi saten Lifler
Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli Boyalı Doğal
renkli
Asetat 5 5 5 5 5 5
Pamuk 5 5 5 5 5 5
Polyamid 5 5 5 5 5 5
Polyester 5 5 5 5 5 5
Akrilik 5 5 5 5 5 5
Yün 5 5 5 5 5 5 Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
40
3.2.4. Kuru Temizleme Haslığı
Yapılan kuru temizleme haslığı testi sonrasında her iki kumaş tipinde de bir farklılık saptanmamış
ve sonuçların iyi olduğuna karar verilmiştir. Sonuçlar Tablo 17’de görülmektedir.
Tablo 17. Dokuma kumaşlara ait kuru temizleme testi sonuçları
Kuru Renk akması
temizleme
haslığı
Boyalı Doğal renkli
Bezayağı 4-5 4-5
Dimi 4-5 4-5
Saten 5 5
3.2.5. Işık Haslığı
Tablo 18’de sunulan dokuma kumaşlara ait ışık haslığı testleri sonuçları incelendiğinde, ışık haslığı
açısından doğal renkli kumaş tiplerinin boyalılara göre oldukça kötü haslık gösterdikleri görülmektedir.
Tablo 18. Dokuma kumaşlara ait kuru temizleme ve ışık haslığı testleri sonuçları
Işık Renk akması
haslığı Boyalı Doğal renkli
Bezayağı 5 3-4
Dimi 5 3-4
Saten 5-6 3-4
3.2.6. Tükürük ve Ter Haslığı
Tablo 19 da görülen dokuma kumaşlara uygulanan tükürük ve ter haslığı testi sonuçlarına göre
boyalı ve doğal renkli kumaş tiplerinin tükürük ve tere karşı dayanıklı olduğu gözlemlenmiştir.
Tablo 19. Dokuma kumaşlara ait tükürük ve ter haslığı test sonuçları
Bezayağı Dimi Saten
Test Boyalı Doğal
renkli Boyalı Boyalı Doğal
renkli Boyalı
Tükürük
haslığı
+ + + + + +
Ter haslığı + + + + + +
4. SONUÇDeğirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
41
Bu çalışmada kullanılan doğal renkli pamuk tipi, yine bu çalışmada kullanılan beyaz pamuk tipinden daha
düşük kalite değerlerine sahip olmasına rağmen, Türkiye’de çoğunlukla kullanılan beyaz pamuk tipleri ile
aynı kalite sınıfında yer almaktadır. Genel kabullerin aksine, doğal renkli pamuk ipliğinin sahip olduğu
kalite değerleri mukavemet özelliğinin haricinde beyaz pamuk ipliğinin özellikleri ile benzer ya da beyaz
pamuk ipliğinden daha iyi olarak saptanmıştır. Bir diğer dikkat çekici sonuç ise büküm katsayısı
değerinin 3,7’den 4,2’ye çıkarılmasının doğal renkli pamuk ipliğinin mukavemet değerinin %6’lık
artışına sebep olurken, beyaz pamuk ipliğinin mukavemet değerinin %12’lik artışına sebep olmasıdır.
Bu çalışma kapsamında üretilen doğal renkli örgü kumaş numunelerini haslık açısından değerlendirilmiş
yıkama, sürtme, ter, kuru temizleme ve tükürük haslıkları testlerine tabi tutulmuşlardır. Bu testlerin
sonucunda kumaşların akma ve lekeleme sonuçları iyidir. Yalnızca yıkama ve ter haslıkları testleri
sonrasında renklerde koyulaşma meydana gelmiştir ki bu koyulaşma renk değişmesi boyutunda değildir.
Bu çalışmada üretilen doğal renkli dokuma kumaş numunelerinin haslık değerleri incelendiğinde, boyalı
dokuma kumaş numunelerinin haslık değerleriyle karşılaştırıldığında ışık haslığı dışında oldukça yakın
değerlere sahip oldukları görülür. Işık haslığı değerlerinin iyileştirilmesi amacıyla yaş işlem uygulamaları
araştırılmaları yapılabilir. Yıkama haslığı açısından renk solmasının aksine koyulaşma gösteren doğal
renkli dokuma kumaş numuneleri için bu koyulaşma değerinin kullanıcı açısından bir hoşnutsuzluk
yaratmayacağı düşünülmektedir
Sonuç olarak, doğal renkli pamuk iplik, örgü kumaş ve dokuma kumaş üretimi aşamalarında tekstil
işletmesine herhangi bir ilave sorun getirmemektedir. Üretim aşamasında çalışmaların arttırılmasıyla
şüphesiz ürün kalite değerleri dahi arttırılabilecektir. Diğer yandan dokuma ve örgü kumaş numunelerine
uygulanan haslık testlerinin sonuçları göstermiştir ki üretilen bu renkteki ürünler için boyama işleminin
çıkarılması olasıdır. Bu durumda bu şekilde üretilen kumaşın daha ucuza ve daha kolay bir biçimde mal
edildiği açıktır. Dolayısıyla üretilen doğal renkli pamuğun katma değeri yüksek ürün üretiminde
kullanılmaya uygun olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.
TEŞEKKÜR
Yazarlar bu çalışmanın ipliklerinin elde edilmesine olan desteklerinden ötürü Sanko Holding’e teşekkür
eder.
Bu çalışma Gaziantep Üniversitesi BAP birimi tarafından desteklenen Prof.Dr. Ali KĐREÇCĐ
yöneticiliğindeki MF.09-01 kodlu proje kapsamında oluşturulmuştur.
KAYNAKLAR
[1] Feodorov, V., 1941. Tabii Renkli Lif Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. Sovyetler Birliği Tekstil
Sanayi Bakanlığı Dergisi, No: 10. Moskova-Sovyetler Birliği.
[2] Feodorov, V., 1943. Tabii Renkli Pamuklar. Sovyetler Birliği, Tekstil Sanayi Bakanlığı Dergisi, No:
12. Moskova-Sovyetler Birliği.
[3] Romanov, N., Laykov, V., 1944. Koyu Kahverengi Pamuklar Üzerinde Araştırmalar. Sovyetler Birliği
Pamuk Sanayisi Araştırma Enstitüsü 1944 Yılı Raporu. Moskova-Sovyetler Birliği.
[4] Maksimenko, I., 1958. Tabii Renkli Pamuklar. Türkmenistan'da Pamuk Islahı, (Kitap). Türkmenistan
Bilimler Akademisi Yayını. Aşkabat-Türkmenistan.
[5] Lee, J., 1996. A New Spin on Naturally Colored Cottons. Agricultural Research. April 1996
Washington. 44(4): 20-22.
[6] Gencer, O., 1998. An Investigation on Coloured Cotton in Turkey: Morphological, Physiological,
Techonolgical Properties and F1and F2 Performances of their Crosses. World Cotton Research Değirmenci, Z., Kireçci, A., ve Kaynak, H. K., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (2) 30-42
42
Conference-2. "Nev Frontiers in Cotton Research". September 6-12, 1998, Athens-Greece. Abstract
Book, p: 41.
[7] Williams, B. L., Horridge, P. 1996. Effects of Selected Laundering and Drycleaning Pretreatments on
the Colors of Naturally Colored Cotton. Family and Consumer Sciences Sesearch Journal. Thousand
Oaks; December, 1996. 25(2): 137-159.
[8] Kechagia, U., Tsaliki, E., Eleftheriadis, I., Xanthopoulos, F., (2005), “Effect of wet treatments on
color fastness of naturally colored cotton”, VIII.International Conference of High Technologies in
Textiles, pp:126-129. 18-20 September, Cracow, Poland.
[9] Öktem, T., Gürel, A., Özdil, N., Akdemir, H., Özdoğan, E., izci, B., (2005), “Naturally colored cotton
production under aegeon region conditions in Turkey and importance for textile industry”,
VIII.International Conference of High Technologies in Textiles, pp:130-135. 18-20 September, Cracow,
Poland
[10] Çukurova Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, TKS 328 Tekstil Labaratuvarı deney föyü,
2010.
teknolojikarastirmalar.com
