BATMAN 'DA HAZIR GİYİM SANAYİİ SEKTÖR ANALİZİ
Sunuş
Tekstil ve hazır giyim sanayii gelişmekte olan ülkelerin ekonomisinde lokomotif sektör olma
özelliğine sahip olup sanayileşme sürecine geçişte etkin rol oynamaktadır. Ayrıca sektörünün
emek yoğun bir sektör olması, bu tür ülkelerdeki istihdam sorununa da ilaçtır.
Tekstil; elyaftan başlayarak iplik, dokuma, örme, boya ve baskı gibi süreçleri, hazır giyim ise bu
süreci kullanım eşyasına dönüştürecek işlemleri kapsamaktadır. Elyaftan iplik ve mamul kumaşa
kadar olan kısım tekstil, kumaştan giyim eşyası elde edilene kadar olan süreç ise hazır giyim
sektörünün içinde değerlendirilmektedir.
Ülkemizde tekstil ve hazır giyim sanayii imalat sanayi içinde öncü sektör konumundadır. Tekstil
ve hazır giyim sektörü; imalat sanayi içinde üretim, ihracat ve istihdam açısından ilk sırada yer
almaktadır. Ülke ekonomisinde bu denli büyük paya sahip olan tekstil ve hazır giyim sanayinde
meydana gelecek dalgalanmalar etkisini tüm ülke ekonomisi üzerinde göstermektedir.
Dünya’da tekstil ve hazır giyim sektörlerinin Batı’dan Doğu’ya kayma eğilimi içerisinde olduğu
bu dönemde Türkiye sahip olduğu avantajlı konumu koruyarak ve ileri teknoloji kullanımı ile
mevcut konumunu besleyerek bu büyük sektörde hak ettiği yere ulaşma hedefindedir. Bu hedefin
gerçekleşmesinde tekstil ve hazır giyim sanayiine yönelik teşviklerin yanı sıra mevcut tekstil
üretim merkezleri kümelenme çalışmaları da büyük önem taşımaktadır.
Bu yeni eğilimde ülkemiz tekstil ve hazır giyim sektörünün lider ülkelerinden biri olması; yeni
rekabet koşullarına uyum sağlanması, markalaşma ve ürün çeşitliliğini sağlamasının yanında ileri
teknoloji üretim tekniklerini kullanımını başarmasıyla sağlanabilecektir. Bu anlamda atılacak ilk
adımlardan biri de ülkemiz tekstil ve hazır giyim sektörünün üretim, kapasite kullanımı, istihdam
gibi tüm dinamikleri ile araştırılması, mevcut durumun tespiti, ihtiyaç analizi ve ileriye dönük
stratejilerin tespiti önem arz etmektedir. Bu kapsamda Sanayi Genel Müdürlüğü tarafından
ortaya konacak olan Tekstil, Hazır Giyim, Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2011–2014 Yılı Stratejik
Planı hazırlık aşamasındadır.
Elinizdeki bu dokümanda,resmi kaynak taraması sonucu oluşan Türkiye geneli görünümünün yanı
sıra ağırlıklı olarak Batman özelinde saha araştırmaları sonucu edinilen sektöre ilişkin mevcut
duruma dayanarak ileriye dönük olası eylemler vurgulanmak istenmiştir.
Batman merkezde yer alan eski tekel binaları ve havaalanı binasını içine alarak oluşan Tekstil
Kent bölgesindeki 7 tanesi üretimde 2 tanesi başlangıç aşamasında olan 9 şirket, Kozluk ve
Beşiri’de eski tekel binasını kiralayan 2 şirket ve merkez ilçede faaliyet gösteren ve Batman
Organize Sanayi Bölgesi’ne taşınacak 2 şirket ile yüz yüze yapılan mülakat, katılımlı toplantılar
ve anket çalışmaları sonucunda Batman ilinde canlanan hazır giyim imalatı konusunda genel
bir fikir sahibi olunmuştur. Ayrıca bu 13 şirket arasından seçilen 5 şirketin çalışanlarına anket
uygulanmış ve sektör için en önemli unsur olan insan kaynakları yapısı araştırılmıştır. Raporun
sonunda Türkiye İhracatçılar Birliği’nin 2011 Nisan ayında yayımladığı “2023 Türkiye İhracat
Stratejisi’nin Uygulamaya Aktarılması ve Sektörel Kırılımı” raporunun içinde değinilen “Hazır
Giyim ve Konfeksiyon Sektörü Kritik Çıktıları” ile Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği’nin her ay
yayımladığı “Hazır Giyim Sektör Endeksleri” bülteninin 2011 Şubat ayı verilerine ek olarak yer
verilmiştir.T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI
1. DÜNYADA TEKSTİL
VE HAZIR GİYİM SANAYİİ
Büyük oranda iş gücündeki maliyetlerin şekillendirdiği tekstil ve hazır giyim sektörü dünya genelinde daha çok
sosyal açıdan az gelişmiş ülkelerin ekonomilerinin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.Günümüzde Çin,Bangladeş,
Hindistan, Hong Kong, Endonezya gibi iş gücü maliyetlerinin çok düşük olduğu ülkeler sektörün imalat kısmında
ilk sıralarda yer almaktadırlar. Konumu itibariyle Avrupa perakende şirketlerinin tercih sebebi olan Türkiye’nin ise
rekabet içinde olduğu segment bu ülkelerden oldukça farklıdır. Yurtiçinde kaliteli işlerin çıkması ve maliyetlerin
Avrupa imalatına nazaran çok daha düşük olması ülkemizi daha üst bir skalaya taşımış saygın perakende şirketlerinin
güvenerek iş ortamı yakaladığı bir pozisyona gelmesini sağlamıştır.
“Dönem itibariyle Kuzey Afrika ülkelerindeki demokrasi dalgası (domino etkisi) sonucu oluşan iç
karışıklıklar da hesap edildiğinde Türkiye için konjonktür avantajlarının olduğu söylenebilir.”
Hazır giyim sektörünün en büyük pazarı Amerika’dır. Amerika’yı Almanya ağırlıklı bir piyasanın oluşturduğu Avrupa
ülkeleritakip eder. Avrupa ülkelerinin risk oranını paylaştırarak ürün elde ettiği piyasada, lojistik açıdan gecikmelerin
yaşanmasından dolayı ancak 2-3 ay sonrasında raflara yerleşen uzak doğu ürünleri pazarın belli bir kısmını
oluştururken kıtaya yakın Kuzey Afrika ülkeleri ile Türkiye pazarın diğer bir kısmını oluşturmaktadır. Benzer dağılım
Türkiye yurtiçi piyasalarında da geçerlidir. Ülkemiz ürünlerinin kalitesinin yanında, Uzakdoğu ürününün hızlı değişen
modaya ayak uyduramamasına ve lojistik risklere karşın ülkemiz ürünleri, Avrupa’daki perakende şirketleri için bir
emniyet supabıdır.
2. TÜRKİYE’DE TEKSTİL VE
HAZIR GİYİM SANAYİİ
Krizden otomotivle birlikte en çok etkilenen sektörlerden biri olan tekstil, 2010 yılından itibaren ilerleme kaydetmeye
başlamıştır. 2009 yılını tekstil ihracatında %19 düşüşle kapatan sektör, 2010 yılında ihracat çıtasını yeniden
yükseltmiştir.
Türk Tekstil veHazır giyimSektörü, hemyarattığı istihdamhemde aylık 1milyar doları aşan ihracat geliriyle Türkiye
ekonomisinin itici gücü konumundadır. Sosyal Güvenlik Kurumu’nunOcak 2010 tarihli verilerine göre tekstil ve hazır
giyim sektöründe toplam 687 bin 441 sigortalı işçi çalıştığı görülürken, genel anlamda sektörde toplam 2,5 milyon
kişi istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Yine SGK verilerine göre, tekstil ve hazır giyim Sektörü’nde toplam 40 bin
320 işyeri kayıtlıdır.
Dünya Ticaret Örgütünün 2009 yılı uluslararası ticaret istatistikleri raporuna göre 2008 yılı toplam dünya
tekstil ihracatı 250,198 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin dünya tekstil ihracatı içindeki payı
%3,75, AB’nin ise %32’dir. Türkiye’de toplam ihracatın %7,12’ini, AB’de toplam ihracatın %1,4’ünü tekstil
ihracatı teşkil etmektedir. Dünya tekstil ithalatının %2,1’ini Türkiye, %31,9’unu AB yapmaktadır.
2008 yılı toplam dünya hazır giyim ihracatı 361,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin dünya
hazır giyim ihracatı içindeki payı %3,73, AB’nin payı ise %31,1’dir. Hazır giyim ihracatı Türkiye toplam
ihracatı içinde %10,3’lük, AB hazır giyim ihracatı AB toplam ihracatı içinde %1,9’lik pay oluşturmaktadır.
Hazır giyim dünya ithalatında ülkemizin payı %0,6 iken, AB’nin payı %47,3 dür. Ayrıca ülkemiz, yaklaşık 130
milyar dolar ticaret hacmine sahip dünya deri ve deri ürünleri sektöründe % 1 paya sahiptir.
Ağır vergiler, enerji, istihdam gibi girdilerin getirdiği yükler nedeniyle bazı hazır giyim firmalarının yurt
dışında fason üretim yaptırmaları yerli konfeksiyon yan sanayicilerinin kapasitelerinde azalmalara neden
olmaktadır.
Vergi Oranları
2011 Temmuz ayından itibaren uygulamaya geçirilmek üzere tekstil ürünleri ithalinde %20, konfeksiyon
ürünleri ithalinde %30 oranında ilave gümrük vergisi getirildi. Yerli üreticileri korumak amacıyla Dış Ticaret
Müsteşarlığı’nın açtığı korunma önlemi soruşturmasına paralel olarakBakanlar Kurulu, söz konusu tekstil ve
konfeksiyon ürünlerinin ithalatında %20-30 arasında ilave gümrük vergisi uygulanmasına karar vermiştir.
Karar, imalatçının yüzünü güldürürken diğer tarafta perakendecilerin tepkisini çekmiştir. Bu karara karşı
sektördeki öncü perakende şirketlerinin de satış fiyatlarına 21 Temmuz’dan itibaren %20-30 oranında bir
zam yapması beklenmektedir.
“Temmuz ayında uygulamaya geçirilecek ek gümrük vergisi ile birlikte perakende-imalatçı
dengesinde imalatçının avantaj elde edeceği piyasa için üreticiler tarafından özel bir planlama
yapılıp stratejiler belirlenmelidir.”
Teşvikler
Tekstil Kent içinde faaliyette bulunan şirketlerden biri hariç diğerleri başlangıç döneminin verdiği sıkıntılar
nedeniyle teşvik programlarından yararlanamamaktadırlar. Yeterliliği ispatlamak için gerekli belgeleri
edinerekkısazamaniçindedestekprogramlarındanyararlanabilecekbiryapıkazanmalarıiçindekolaylaştırıcı
yolların açılması önem arz etmektedir. Bu tekstil ve hazır giyim sanayi bölgesinde Hazine Müsteşarlığı
tarafından verilen Yatırım Teşvik Belgesi’ne sahip sadece bir şirket yer almaktadır. Tekstil Kent dışında
kurulu/kurulacak şirketlerin tamamı bu belgeye sahiptir. Bu belge ile Bölgesel Teşvik Sistemi’nde 4. bölgede
bulunan Batman ilinde yatırım yapan/yapacak için şirketler, KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi, faiz
desteği, yatırım yeri tahsisi ve gümrük vergisi muafiyeti gibi desteklerden yararlanabilmektedirler.1
Bu
destekler tekstil ve hazır giyim sanayi için aşağıdaki tabloda gösterilen yatırım konuları ve asgari yatırım
tutarları kapsamında geçerlidir.
2.2 Kamu Politikaları
1http://www.hazine.gov.tr/irj/go/km/docs/documents/Hazine%20Web/Mevzuat/Yeni%20Te%C5%9Fvik%20Sistemi/%C4%B0nteraktif%20Harita.html
*Tekstil sektöründe; kütlü pamuk işleme yatırımları ve sentetik elyaf ve sentetik iplik üretimine yönelik komple yeni,tevsi, entegrasyon cinsindeki yatırımlarteşvik edilmez.
iplik ve dokuma (yün ipliği, akıllı ve çok fonksiyonlu teknik tekstil, halı, tafting, dokunmamış-örülmemiş kumaş, çuval hariç) konularında sadece modernizasyon cinsindeki
yatırımlar teşvik edilir.
SANAYİİ SEKTÖR ANALİZİ
Sektörde iş gücü ve vergi maliyetlerinin yanında diğer yüksek girdi enerjidir. Batman Merkez’de faaliyet
gösteren ve yakın zamanda OSB’ye taşınacak olan iki giyim firması geçmişte yaptıkları başvuru sonucu
enerjidesteğindenyararlanmaktadır.Genel kanaatönümüzdeki yıllardabutürbirdesteğinuygulanmayacağı
yönündedir.
2023 yılı için 500 milyar dolar ihracat hacmi ve dünyada en büyük 10 ekonomiden biri olma hedefi
doğrultusunda Dış Ticaret Müsteşarlığı’na bağlı İGEME (İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi) ihracat teşvik
programları düzenlemektedir. Dış ticaret odaklı bu teşvikler, pazar araştırması projesi desteği, pazar
araştırmasıraporlarıveistatistiksatınalımıdesteği,elektronikticaretsitelerineüyelikdesteği,sektörelnitelikli
ticaret heyeti programlarının desteklenmesi, uluslar arası rekabetçiliğin geliştirilmesinin desteklenmesi
(eğitimvedanışmanlıkdestekleri), yurtdışıbirim,markavetanıtımfaaliyetlerinindesteklenmesi, yurtdışında
gerçekleştirilen fuar katılımlarının desteklenmesi, çevre maliyetlerinin desteklenmesi, Türk ürünlerinin
yurtdışında markalaşması, Türk malı imajının yerleştirilmesi ve TURQUALITY’nin desteklenmesi, AR-GE
desteği, istihdam yardımı ve tasarım desteği başlıklarında harcamalarınız üzerinden hesaplanan %50-80
oranında karşılıksızmali destekleri kapsamaktadır. İmalat ve ticarethanelere yönelik tasarlanan bu teşvikler
özellikle çevre ülkelere ihracat yapma isteğinde olan yeni iş adamları için önemli bir kaynaktır. Ortadoğu
ülkeleri başta olmak üzere birçok ülke ile ticaret yapma potansiyeli yüksek olan Batman hazır giyim
imalatçıları da İGEME desteklerinden faydalanarak ürünü tanıtma, markalaşma, uluslar arası standartlarda
iş ortamı yaratarak bunu tescilleme ve perakendeci gözünde itibar bulma imkânına ulaşabileceklerdir.
“Batman’ın sektör öncüleri kalıcı olmak için Ortadoğu’yu hedef alan markalaşma faaliyetleri
geliştirmelidir.“
İhracata yönelik devlet yardımlarının temel amacı, firmalarımızın ihracata yönelik faaliyetlerini gerek
üretim, gerekse pazarlama aşamalarında destekleyerek, uluslararası pazarlarda karşılaştıkları sorunların
giderilmesine yardımcı olmak ve rekabet gücü kazanmalarına olanak sağlamaktır.2
Ayrıca Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı KOSGEB tarafından düzenlenen kredi faiz desteği, KOBİ proje
desteği tematik proje desteği gibi destek programları bulunmaktadır.3
Ülke genelinde 26 Kalkınma Ajansı’nın kurulumuyla bölgesel kalkınma faaliyetlerinin önem kazandığı
günümüzde Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt illerinde faaliyet gösteren Dicle Kalkınma Ajansı da üretim
odaklı geri ödemesi olmayan mali destek programları düzenleyerek ekonomik ve sosyal alanlara etki eden
ve topyekûn kalkınmaya katkı sağlayan projeleri desteklemektedir.
2 http://www.igeme.org.tr/fa/section-fa-ndx.cfm
3 http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/b.aspx?ref=17T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI
Eylül 2008’de ortaya konan Ulusal Tekstil, Hazır Giyim ve Deri Sektörü Stratejisi ülkenin batısındaki (daha
gelişmiş) bölgelerdeki üretim kapasitesinin doğudaki (daha az gelişmiş) bölgelerine kayarak tekstilin farklı
segmentlerinde ve değer zincirinin farklı noktalarında uzmanlaşan bölgeler öngörmektedir. Bu strateji son
teşvik planıyla desteklenmiştir. Bu yeni teşvik planı firmaları üretimlerini veya yeni tesislerini Türkiye’nin az
gelişmiş, özellikle Güneydoğu Bölgesine taşımaları veya kurmalarını teşvik etmektedir ve tekstil ve hazır
giyim sektörünü bu bölgelerdeki öncelikli yatırım alanı olarak ortaya koymaktadır.
Rekabet koşullarının İstanbul ve Bursa başta olmak üzere ülkenin batı kısmında şekillenen sektörü yavaş
yavaş doğuya doğru itmesi ve kamu politikaları son 10 yıldır Gaziantep, Kahramanmaraş, Adıyaman
üçgeninde tekstil kümelenmesinin oluşmasına yol açmıştır. Şimdilik bu dalganın son durağı olan Batman
ise sektörü öğrenme aşamasındadır.
İstanbul’da yoğunlaşmış sektörün, daha az gelişmiş yörelerin ekonomik canlılığının artması ve göçün
yönünün değişerek ildeki nüfus baskısının azaltılması açısından bu ilden çekilmesi olumlu etki yaratacaktır.
Sektör için önem arz eden işgücü maliyetlerinin gelişmiş kentlerde zamanla firmaya daha çok mali yük
getirmesi de katkının gerçekleşme ihtimalini güçlendirmektedir. Sektör şimdilik istihdam artışına geçici
bir ivme kazandıran ve diğer sanayi faaliyetlerinin büyümesi için zaman kazandıran bir sektör olarak
görülmektedir. Buna ek olarak Batman’ın, sektörün konfeksiyon ve hazır giyim imalatı aşamasında olan ve
bu şekilde kalma olasılığı yüksek olan yörelerden biri olduğu gerçeğini de unutmamak gerekir. Adıyaman
OSB’deki kümelenmeörneğinielealdığımızdakarmarjlarınındüştüğüvecazibesini yavaş yavaş kaybetmeye
başlayan bir yapı önümüze çıkacaktır. İlk önce ekonomik kalkınmayı başlatan ardından gelişimin hızlanması
ile birlikte bir anlamda kendini yok etmeye başlayan sektör, ekonomik kalkınmayı hazırlayan bir katalizör
olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde konuşlanmıştır.
“İş gücü maliyetlerinin cazibesinin yitirmesi ihtimaline karşı Batman’da hazır giyim sektörü
sonrasında edinilen deneyim ile farklı sanayi alanlarının oluşması için de ayrı bir strateji
belirlenmelidir.”
Sektörün sosyal yapıya etkisi yüksektir. Bir dönem kadın intihar oranının yüksekliği ile gündeme gelen şehir
için tekstil sektörü, kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarının da faaliyetleri ile kadınların
toplumda kendilerine yer edinmesini sağlayan en önemli araç olmuştur. İlde istihdam yaratarak gelir
kapısının açılması ilk göze çarpan etki olarak gözükse de il için sektör, kadınlar başta olmak üzere insanlara
birey olma şansı veren, güçlü kişiliklerin oluşmasını sağlayan belki de bazısı için kimliğini bulmasını
kolaylaştıran bir uğraşı olmuştur. Özellikle Beşiri ve Kozluk ilçelerindeki üretim tesislerinin böyle bir ortamı
hazırlaması Bölge’de sektörün ekonomik ve sosyal açıdan kırsal kalkınmaya da el attığının göstergesidir.
Merkez ilçedeki firmaların dahi servis güzergâhlarını zamanla ilçelere kaydırma olasılıkları yüksektir. Zira
Batman ilçelerinin tarıma dayalı bir gelir hacmi bulunmaktadır. Alternatif endüstriler gelişmemiştir ve son
yıllarda tarımdan kopan yüksek kadın nüfusun yanında sektörde birçok Güneydoğu Anadolu insanı gizli
işsizdir. Yakın gelecek için de ticaret ya da sanayi odağı olacak bir Batman ilçesi de öngörülmemektedir.
Bu sosyal yapı projeksiyonu hazır giyim ve konfeksiyon sektörünün uzun dönem kalıcı olabileceği ihtimalini
güçlendirmektedir.
“Sektörü büyük bir adımla öteye geçirecek tarıma dayalı işlenmiş ürünlerin değerlendirildiği
yatırımlar yapılabilir, fakat bu yatırımların başlangıç maliyetleri oldukça yüksek olduğundan
makro bazda ülke ekonomisine katkı sağlayabileceği tartışma konusudur.”
2.3 Türkiye’de Sektörün Doğu Seyri ve Sosyal Yapıya EtkisiBATMAN YDO HAZIR GİYİM SANAYİİ SEKTÖR ANALİZİ
11
2005-2010 yıllarında Batman ilindeki benzer büyümenin yaşandığı Adıyaman’da ATEKS (Adıyaman Tekstil
ve Hazır Giyim Kümesi) adı altında sektör doğmuş ve hızla gelişmiştir.
GAP İdaresi’ne bağlı olan ve zamanında başarılı faaliyetleri ile ses getiren fakat kapatılan GAP-GİDEM
uzmanlarının kolaylaştırıcılık görevini üstlendiği, dönemin TOBB Türkiye Hazır Giyim Sanayi Meclis Başkanı
UmutOran veGünkarA.Ş. YönetimKuruluBaşkanıKemalGüneş’in de bulunduğuBölge dışından dört kanaat
önderinin olduğu, Adıyaman Valiliği, Adıyaman Belediyesi, Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası, Adıyaman
Üniversitesi, Ticaret ve Sanayi İl Müdürlüğü, KOSGEB, sektörel dernekler ve sektörden iş adamlarının
katılımıyla da yerel sahiplenmenin gerçekleştirdiği geniş bir ekibin başarısı olmuştur.
Amacı; “Adıyaman odaklı olmak üzere Gaziantep, Malatya, Kahramanmaraş, Kilis, Mardin, Şanlıurfa ve
Diyarbakır’ı içerisine alan coğrafi alanda sektörün rekabet gücünü yükseltmek üzere değer zincirinde
yer alan eksik oyuncuların tamamlanarak toplam katma değerin bölgede yaratılması ve yerel ekonomik
kalkınmaya katkıda bulunulması” şeklinde belirlenmiştir.
Kısa ve orta vadeli projeler kapsamında yer alan ve hayata geçirilmesi sağlanan projelere örnek olarak;
• Valiliğin desteği ile hava alanının açılması,
• Adıyaman Tekstil Eğitim Merkezi (ATEM)’nin çok paydaşlı bir organizasyon ile hayata geçirilerek
iki yılda 12 eğitmen, 882 ara eleman yetiştirilmesi,
• “Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü Kümelenme Derneği”nin (ATEKS) kurulması,
• Adıyaman OSB’nin faaliyete geçmek üzere açılması,
• ATEKS için yol haritası çalışmasının tamamlanması belirtilebilir.
2011 yılı itibariyle Adıyaman’da hazır giyimsanayii sektörü 80-90 adet kadar atölyenin üretimde olduğu bir
kapasiteye ulaşmıştır. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Derneği Başkanı İsmet Nedim Açıkgöz
ile yapılan mülakatta şehirde sektörün imajının dramatik bir şekilde bozulmaya başladığı, şehre gelip
yatırım yapan şirketlerin yerel paydaşlarca titizlikle seçilmesinin gerekliliği ortaya çıktı. Özellikle edinilen
tecrübelere dayanarak; işçinin maaşını ve sigortasını yatıramayacak çapta olan ve böylece sektörü halka
karşı olumsuz bir şekilde tanıtabilecek şirketler yerine çıtayı yükseltecek kapasitedeki şirketlerle çalışmanın
önemi vurgulanmıştır.
Ayrıcaşehir,iplik fabrikasıgibitarımadayalıişlenmişürünlerinanagirdiolduğuyatırımlarınyapılmasıilehazır
giyim sanayiinden geniş bir tekstil sahasının oluştuğu bir şehir haline gelirse Batman çiftçisi görece daha
yüksek getirisi olan endüstriyel ürünlere yönelme konusunda daha cesur adım atabilecektir. Böylece tekstil
şirketleri sadeceBatman’dan değil komşularıMardin veDiyarbakır’dan da işlenmiş tekstil hammaddesi elde
edebilecektir. Hatta entegre yapılarla güçlenecek sektör şirketleri için Batman-Mardin-Diyarbakır üçgeni
yüksek potansiyeldir.Bahsi geçen yatırımlar hayata geçtiğitakdirdeGAPBölgesi için uzun zamandırişlenen
bir konu olan tekstil kümelenmesinin diğer bir sacayağı da Batman olabilecektir. Fakat iplik fabrikasının
kurulumu gibi yatırımlar başlangıç maliyeti oldukça yüksek olan yatırımlardır ve uzman kanaatine göre
Çin ve Hindistan gibi güçlü rakiplerin bulunduğu rekabet ortamında dönem itibariyle Türkiye’nin böyle bir
yatırıma ihtiyacı yoktur. Dolayısıyla risk düzeyinin yüksekliği yatırımın önündeki önemli bir engeldir. Yatırımı
cazip kılan faktörise Türkiye’nin dünyada talebi yüksel olan organik pamuk konusunda dünya lideri oluşudur.
Şanlıurfa başta olmak üzere GAP Bölge’sinde başlayan organik pamuk yetiştirilmesi noktasındaki eğitimler
ve kümeleme çalışmaları Bölge’de organik pamuk endeksli bir büyümenin olabileceğine işarettir.
2.4. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümesi Örneği T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI
3. BATMAN’DA TEKSTİL VE HAZIR GİYİM SANAYİİ
Batman’da eski tekel binalarının yerini konfeksiyon firmalarının aldığı 2010 yılı itibariyle yıllardır petrol ile
anılan il farklı bir sektör kazanmıştır. Şirketlerin çoğunluğunu İstanbul’da faaliyette bulunan Batmanlı iş
adamları oluşturmaktadır. Şirketlerin kısa dönem stratejileri olmakta hedeflerindeki üretim kapasitesine
ulaşmaları için makine/teçhizat alımına devam etmektedirler. Bu süreçte peyderpey kalifiye personel
teminini gerçekleştirmektedirler. Şirketlerin hemen hemen tamamı bu hedeflerini 2011 yılı sonuna kadar
gerçekleştirmeyi planlamaktadırlar.
“Şirketler, personel sirkülasyonunu (turnover) sonlandıran bir insan kaynakları politikası
oluşturup, uzun dönemi kapsayan ve arz-talep dengesini gözeten bir üretim planlaması yapıp,
belirlenen stratejilere sadık kalmalıdırlar.”
Batman merkezde yer alan eski tekel binaları ve havaalanı binasını içine alarak oluşan Tekstil Kent
bölgesindeki 7 tanesi üretimde 2 tanesi başlangıç aşamasında olan 9 şirket, Kozluk ve Beşiri’de eski tekel
binasını kiralayan 2 şirket ve merkez ilçede faaliyet gösteren ve Batman Organize Sanayi Bölgesi’ne
geçecek 2 şirketile yüz yüze yapılanmülakat ve anket çalışmaları sonucunda Batman ilinde canlanan hazır
giyim imalatı konusunda genel bir fikir sahibi olunmuştur. Ayrıca bu 13 şirket arasından seçilen 5 şirketin
çalışanlarına anket uygulanmış ve sektör için en önemli unsur olan insan kaynakları yapısı araştırılmıştır.
Şirketlerin iş süreçleri genellikle klasik hazır giyim imalatında bulunan şirketlerinki gibidir. Sürece aşağıdaki
şekilde kabaca değinilmiştir. Bazı ürünleriçin nakış/baskı ya da yıkamaya gerek duyulmaktadır. Tekstil Kent
içinde yıkama-kurutmaünitesiolan tekbir şirket vardır.Kot üretimi yapan şirketiçinbu ünite vazgeçilmezdir.
Diğer firmalar yıkamaya gerek duyulan ürünleri için bu şirketle anlaşmalı çalışmaktadırlar. Batman Merkez
ilçede bulunan Tekstil Kent dışında Beşiri’de yer alan tekstil şirketinin de üretim sürecinde yıkama ünitesi
bulunmaktadır. Elde edinilen ürünler ise ağırlıklı olarak penye türevleri olup kot, pantolon, gömlek, tişört,
eşofman ve iç giyim ürünleridir.
3.1 Batman Hazır Giyim İmalat Şirketleri
Tasarım
Hazır
Kumaş
Kesim Dikim Paket
Üretim Süreci
Ütü Kalite
Kontrol
Nakış
Baskı
Yıkama
Tüm şirketlerin iş yaptığı pazar İstanbul’dur. Şirketler pazar konusunda hiçbir sıkıntı yaşamamaktadırlar.
1600 kmuzaklıktaki şehre karayolu ile ürünler nakledilmektedir. Şirket sahipleri ve yöneticilerinin İstanbul’da
geçmişte faaliyet göstermiş olmalarından dolayı piyasa yabancı değildir. Bazı şirketlerin yine bu şehirde
ayrı bir üretim tesisi bulunmaktadır. Batman firmalarının rekabet içinde oldukları yer İstanbul olduğu için
kendi içlerinde işbirliğine açıktırlar.
İhracatçışirketlerdeürünleriniöncelikleİstanbul’agönderipkalitetestindengeçtiktensonraAvrupaşehirlerine
göndermektedir. İhracat ağırlıklı olarak Almanya’ya yapılmaktadır. Zaten genel olarak Almanya’ya gelen
tekstil ürünleri tüm Avrupa’ya dağıtılmaktadır. Direk ihracat gerçekleştiren şirketler olduğu gibi İstanbul’da
distribütörler aracılığı ile ürün ihraç eden hazır giyim şirketleri de mevcuttur. Bir Batman hazır giyim şirketi
de Amerikan bir şirketle anlaşmalı çalışmakta ürünlerini kıtaya nakletmektedir.
Firmaların hammadde kaynakları ise çeşitlilik
göstermektedir. Genelde kesişim noktası İstanbul
ve Kahramanmaraş olmakla birlikte firmalar İzmir,
Malatya, Adana, İzmir, Bursa ve Uşak’tan hazır kumaş
tedarik etmektedirler. Bazı firmalara çalışmış oldukları
perakendeci tarafından hazır kumaş tedarik edilmekte ve
gönderilmektedir.
Tekstil sektöründe imalatın yanında perakendeci
de olup ürünlerini satmak oldukça güçtür. Belki de
50’den fazla farklı ürün imal edildiği takdirde reyonunu
doldurabileceği düşünüldüğünde, Batman şirketleri için
kısa ve orta dönemde bu yapıya kavuşmalarını düşünmek
fazla iyimser bir öngörü olur. Fakat son yıllarda önemli
işbirliğifırsatlarının yakalandığıOrtadoğu ülkelerini pazar
olarak eksene yerleştiren bir perakendecilik stratejisi de
geliştirilebilir. Özellikle Irak, Suriye ve İran’ı hedef alan
tasarımlar ve markalaşma faaliyetleri ile gelecek yıllar
için bir dış ticaret altyapısı kurulabilir.
Başta İstanbul olmak üzere ülkenin batısında faaliyet gösteren firmalar ayrıca Batman’da üretim tesisi
kurmak istemektedirler. Girişimcilerin çoğu Batmanlı olduğu için yatırım ortamına yabancı değillerdir. Daha
birçok girişimci hazır giyimimalatı üzerine yatırımyapmak için beklemektedir.DİKA Batman YatırımDestek
Ofisi’nde görüşmede bulunulan mevcut şirket sayısı kadar ciddi girişimci vardır. Arazi tahsisi ile yatırımların
hayata geçeceği düşünülmektedir.
Batman hazır giyim sanayi firmalarının kalifiye personel eksikliğinden sonra en önemli sorunu enerji
maliyetlerinin yüksekliği ve sürekli yaşanan elektrik kesintileridir. Bazı firmalar kesintileri önlemek amacıyla
jeneratörtemin etmişlerdir.Diğer bir problemise finansmana erişimnoktasında yaşanmaktadır. Bankaların
risk oranının düşük olmasına rağmen çoğunlukla önyargılarla açıklanabilecek sebeplerden dolayı kredi
verme konusunda gönülsüzlerdir.
Tüm şirketler gibi Batman firmaları için ilk izlenim çok önemlidir. Tek bir şirketin sergileyeceği kötü intiba
Batman şirketlerini tümünü etkileyebilecektir. Piyasa şartlarında iş olmayan bir dönemde perakendeci
firmanın parçası ortalama 2x lira olan bir ürün için x lira veya altında rakamlar teklif ederek Batman
piyasasını düşürme girişimine karşı hazır giyim şirketi tarafından alınacak tavır önemlidir. Şimdilik kaliteli
ticaret ortamının yakalandığı ilde ortaya konulacak kötü imaj tüm doğruları götürebilir.T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI
Sektörün kente bu kadar çabuk nüfuz etmesi ekonomik hareketliliğitetiklemiştir. Yıllardır TPAOve TÜPRAŞ
gibi petrol üzerine işlevi olan kurumların yön verdiği şehir ikinci bir dinamik sektör kazanmıştır. Petrole
endeksli sanayi yapısından farklı olarak hazır giyim sanayiinin hızla gelişimi sadece kent merkezi değil
kırsal alanda da birçok vatandaşa gelir kapısı olmuştur. Beşiri ve Kozluk ilçelerinde açılmış olan hazır
giyim fabrikaları servislerini çevre köylere de göndermekte ve kırsal bölgelerdeki ekonomik yapıda şaşırtıcı
bir çeşitlilik sağlamaktadırlar. Özellikle kırsal kalkınmanın öneminin farkına varıldığı bu dönemde tarıma
endeksli gelire bağlı olan bu bölgelerin farklı bir alanda endüstrileşmesi hem ekonomik hem de sosyal
açıdan önemli bir artıdır. Özellikle eğitim programlarıyla yetenekleri gelişen genç nüfus toplumda birey
olma şansını bulmaktadır. Kısacası ekonomik ve sosyal göstergeleriyle ülke genelinde son sıralarda yer
alan Batman ili için sektör büyük bir fırsattır.
Mevcut 15 civarında hazır giyim imalat şirketinin bulunduğu Batman’da seçilen 7 şirket üzerinden bir
projeksiyon yapıldığında yıl sonuna kadar 2.000’e yakın bir istihdam potansiyeli olduğu görülmektedir.
7 şirketin mevcut personel sayısı ve 2011 yılının sonuna kadar planlamış oldukları kapasite artırımı ile
istihdametmeyi düşündükleri çalışan sayısını gösteren tablo aşağıdadır. Tabloda bu 7 şirket,mevcutta 150
kişiden az ve 150’den çok kişiyi istihdam eden şirketler olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
Bu 7 şirketin bir örneklem oluşturduğunu anımsayıp sektöre girecek yeni firmaların olacağı hesaplara
katıldığında kısa dönemde hazır giyim sanayiinin katlanarak büyüyeceğini ifade etmek iyimserlik
olmayacaktır. Dolayısıyla bu büyük istihdam hacmini, verim oranını yükseltecek şekilde merkez ilçe dışında
bulunan ilçe merkezleri ve kırsal bölgelerdeki işsiz nüfusla doldurmak kaçınılmaz olacaktır. Tüm şirketlerin
servis hizmeti vererek personelin ulaşımsorununu çözüyor olması personeli ulaşımmaliyeti ve zahmetinden
kurtararak sektörü özellikle kırsal alanda ikamet eden kişilere cazip gelen bir konuma sokmuştur.
%52’sini kadınlarınoluşturduğu232tekstil sektörüçalışanınauygulananveDicleKalkınmaAjansıtarafından
yürütülen ankete göre;
• Çalışanların %97’si işlerinden memnun,
• Mevcut işine başlamadan önce sektörde çalışanların oranı %78,
• İş devam ettiği sürece uzun süre çalışmaya devam edebileceğini söyleyenlerin oranı %96,
• Mevcut işinin yerine kasiyer olarak çalışmayı tercih edebileceğini düşünenlerin oranı ise sadece %18’dir.
Anket sonuçlarının tamamına raporun sonunda yer alan ekler bölümünde yer verilmiştir.
“Araştırma, ilde yeni olmasına rağmen çalışanların tekstil sektörüne karşı bakışlarının olumlu
yönde olduğunu ortaya çıkarmaktadır.”
Anket, firmaların personel sirkülasyonunu sonlandırıp sürekli ve planlı eğitimlerle hemiş kalitesinin artırması
hem de çalışan motivasyonunun korunması gerekliliğini vurgulamaktadır. Firma anketlerinde en çok ihtiyaç
duyulan ve temininde zorluk çekilen pozisyon olarak dikişmakinesi kullanan, ustabaşı ve bant şefinin olduğu
ifade edilmiştir.
İŞKUR Eğitim Programları
Firmalarla yapılan mülakatlar ve firma sahiplerine uygulanan anket sonuçlarına göre Batman’daki hazır
giyim şirketlerinin en büyük sorunu kalifiye personel bulamamalarıdır. 2007 yılında üretime başlamış
olan Batman’daki ilk hazır giyim firmasının istihdam potansiyeli ve Batman Valiliği’nin kadınlara yönelik
gerçekleştirmiş olduğu sosyal kalkınma içerikli projeler el işlerine yatkın genç kadınların keşfine olanak
sağlamıştır. Ardından İŞKUR ile yapılan işbirliği programları ile sektör odaklı eğitimler düzenlenmiş kalifiye
personel açığı giderilmeye çalışılmıştır. 2010 yılında açılan firmalarla ile birlikte eğitim faaliyetlerinin
önemi daha da artmıştır. İŞKUR ile ortaklaşa çalışmış 5 firma halen edindiği personeli çalıştırmaya devam
etmektedir. Programın özünde firma aldığı personele İŞKUR desteği ile eğitim hizmeti sunmakta ve altı ay
sonunda bu personelin en az yarısına SGK kayıtlı ve istihdam edilmiş bir statü kazandırmaktadır.
“Firmaların tamamı İŞKUR ile işbirliği içinde olma konusunda oldukça isteklidir. Bu itibarla
İŞKUR faaliyet programlarında geçen eğitim verilecek tekstil sektörü personel sayısının
artırılması beklenmektedir.”
2011 yılı için firmaların kapasite artırma planları da düşünüldüğünde Batman’da sektörün personel ihtiyacı
mevcudun 2 ya da 3 katına kadar çıkabilecektir. Bu dönemde İŞKUR destek programları daha da önem
kazanacak özellikle tekstil sektörüne hitap eden eğitim desteklerinin öncelikli ele alınması gerekliliği
kaçınılmaz olacaktır.
3.3 Şirketlerinin Personel Yapısı ve İK Politikası
Şirketlerin Çalışan ProfiliT.C. DİCLE KALKINMA AJANSI
Bölge’nin sulama ve enerji projesi olan GAP kapsamında Batman ilinin sulama projesi sol sağ sahil
sulamaları2012yılındatamamlanacaktır.Dolayısıylasulu tarımile pamuk ürünün üretiminin yaygınlaşacağı
düşünülürse hazır giyim sanayii (apparel industry) kümesinin oluşmaya başladığı Batman ili bir basamak
atlayarak tekstil sektörünün tüm aşamalarıyla baştan sona yaşanacağı bir hal alabilecektir.
İlde TOBB veri tabanında göre 9 adet çırçır fabrikası vardır. Batman’ın yanında Diyarbakır, Mardin ve
Şanlıurfa’daağırlıklıolaraküretilenpamukyineburalardakiçırçırfabrikalarındaişlendiktensonraGaziantep’e
iplik fabrikalarına gönderilmektedir.Batman’da kurulacak biriplik fabrikası bu ürününBölgedeki dağılımında
pay sahibi olan bir müşteri olabilecektir. Böylece konfeksiyon (hazır giyim) sektörünün yanında kumaş
üretimi ile baştan sona üretim zinciri olan gerçek birtekstil sanayii oluşabilecek akabinde kemer, ayakkabı,
düğme, fermuar ve deri fabrikaları da gelebilecektir. Fakat dönem itibariyle fiyatların yüksekliğinden dolayı
pamuk ürününün yerine mısırın tercih edilmesi ve sadece bir çırçır fabrikasının faal olması bu öngörüyü
zayıflatmaktadır.
Kısa dönemiçin genel kanaat ülke genelinde iplik fabrikasına ihtiyaç duyulmadığı yönündedir. Eylül 2008’de
yayımlanan “Tekstil, Hazır Giyim Deri Ürünleri Sektörlerine Yönelik Stratejik Belge”ye göre Türkiye’de yeni
iplik fabrikalarının kurulmasından ve mevcutların salt kapasite artırıcı yatırım yapılmasından kaçınılmalıdır.
Diğer bir senaryoda ise zamanla mevcut 15 civarında olan ve 2011 yılsonuna kadar iki katına kadar artma
ihtimali yüksek olan şirketler arasından markalaşan ve kurumsal bir yapı oluşturabilen şirketler ayakta
kalabilecek diğerleri ise zamanla sektörden uzaklaşmak zorunda kalacaktır.Geçmiş örneklerincelendiğinde
bu tür kıpırdanmaların ardından 5-10 yıl içinde bu sürecin yaşandığı görülmektedir.
3.4 Sektörün Geleceği
Tarımsal Sulama
Türkiye İl Bazlı Pamuk İşleme Fabrikası Sayıları
* GAP Eylem Planı’na göre Ceylanpınar - Mardin 136 km. uzunluğundaki ana kanal (Kızıltepe-Derik) 2012
* Batman Sağ ve Sol sahil sulamaları (2012)
* Batman Ilısu Barajı’na ek olarak yapılacak Cizre Barajı sulama projesi ile Nusaybin, Cizre ve İdil İlçeleri (2015)
Kaynak: TOBB sanayi veri tabanıBATMAN YDO HAZIR GİYİM SANAYİİ SEKTÖR ANALİZİ
17
Tümdünyada yayılan çevre değerleri bilinci, Türkiye’nin en büyük ve en önemli sektörü olan tekstil sektörünü
de derinden etkilemiştir. Batı Avrupa ülkelerine özellikle Almanya’ya ihracat yapan tekstil sanayicileri için
tekstil mamullerinin ekolojik olarak üretilmeleri olmazsa olmaz bir koşul haline gelmiş durumdadır.
Türkiye ekolojik tekstil ürünlerinin en önemlisi olan organik pamuk konusunda dünyada lider durumdadır.
Batman ve çevresi için sektörün devamlılığı ve tekstil kısmının da işlevlik kazanması adına gelecekte organik
pamuk yetiştiriciliğinin önemli bir etken olma ihtimali vardır. Bu konuda GAP İdaresi’nin önemli çalışmaları
olup Organik Tarım Küme Geliştirme Projesi adı altında organik tekstil sektörü üzerine araştırmalar
yapmaktadır. Bu çalışmaların sonucunda GAP Bölgesi’nde Şanlıurfa merkezli bir organik tekstil kümesinin
oluşma ihtimali yüksek görünmektedir. Zira şehir, İzmir’den sonra organik pamuk konusundaki liderliğimizi
sağlayan diğer illerden biridir. Hazır giyim sanayiinin yeni şekillenmesine rağmen hızla büyüdüğü Batman
ilinde, tekstil sektörünün de gelişmesi açısından organik pamuk üretiminin ve işlenmesinin gerçekleşmesi
hayal değildir. GAP Bölgesi’nde oluşması planlanan bu kümenin önemli bir parçası da Batman olabilecektir.
GIA Analiz firmasının son açıkladığı küresel verilere göre organik pamuk üretiminin gelecek yıllarda geniş
yelpazede üretim ve pazarlama hacmine yükselmesi beklenirken, 2015 yılına kadar Dünya organik tekstil
pazarının 19,8milyar dolarticaret hacmine ulaşma ihtimali yüksektir.Birçok Pazar araştırma raporuna göre
gelecekte Hindistan, Türkiye ve ABD’nin hatırı sayılır küresel organik pamuk üreticisi olması beklenirken,
esas olarak transgenik pamuk, sentetik böcek ilaç ve gübrelerinin maliyeti yükseltmesi organik üretime
geçişi güçleştirebilecektir.
Çevre bilinciyle faaliyet göstermek isteyen firmaların almaları gereken, şirkette ekolojik standartların
yakalandığını ispat eden ve uluslararası arenada kabul gören etiketler vardır. Türk firmaları tarafından
ekolojik tekstil konusunda en çok bilinen etiket Almanya’da kullanılan ekolojik etiket Öko-Teks enstitüleri
tarafından verilen Öko-Tex Standart 100 Etiketi’dir. Standart için gerekli koşullar, tekstil ürünü tarafından
sağlanıyorsa, üreticiye ürünlerini “ Öko-Tex standard 100’e göre zararlı madde içermemektedir” şeklinde
işaretlemesi imkanı vermektedir. GOTS (Global Organic Textile Standard) Etiketi ise uluslararası organik
üretim metotlarını denetleme örgütüdür. Sadece minimum %70 pamuk içeren ürünler GOTS’a göre
sertifikalandırılır.Üretimde kullanılan tümkimyasal, boyarmadde ve aksesuarların ilgiliGOTS standartlarına
uymasıgerekir.OnaylıSertifikasyonfirmalarıtarafındandenetlenenişletmeler,ürünlerisertifikalandırıldıktan
sonra GOTS etiketini kullanmaya hak kazanırlar. 5
Dünyanınenbüyükorganikpamuküreticisiolmanınülkeekonomisineolanfaydasınıartırmak için,Türkiye’nin
aynı zamanda Dünya’nın en büyük organik pamuklu tekstil mamulleri üreticisi olması gerekmektedir. Çünkü
asıl büyük katma değer bu üretimzincirindedir. Böylece ülkemizde üretilen tekstil ürünlerinin imajına da çok
olumlu bir katkı sağlanmış olacaktır.
Ekolojik Tekstil ve Organik Pamuk
4 Organik pamuk, organik tarım yöntemleri kullanılarak üretilmiş, sentetik gübre ve zirai mücadele ilaçları
(pestisit, fungusit, herbisit,..) kullanılmadan elde edilmiş pamuktur.
5 GAP Organik Tarım Küme Geliştirme Projesi - 2011T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI
Organik Pamuk
Organik Pamukta doğal gübre kullanımı sonucu toprak
daha da zenginleşmektedir.
Organik pamuk tarımında zararlı böceklerle mücadele
için doğadaki dengeden yararlanılmakta, yabani otlar
için elle veya mekanik toplama yoluna gidilmektedir.
Organik pamuğun çırçırlanmasında çırçır makinesinin
temizlenmesi ve çırçırlanacak pamuk miktarlarının
fazla olmaması nedeniyle maliyet daha yüksek
olmaktadır.
Organik pamuğun işlenmesinde kişinin sağlığını tehdit
edici bir kimyasal etki yoktur.
Organik pamuğun eğrilmesinde işletmenin tamamen
temizlenmesinin getireceği maliyet ve fazla olmayan
pamuk miktarı nedeniyle eğirme maliyeti yüksek
olmakta,
Organik pamuğun eğrilmesinde işletmenin tamamen
temizlenmesinin getireceği maliyet ve fazla olmayan
pamuk miktarı nedeniyle eğirme maliyeti yüksek
olmaktadır.
Organik pamuğun boyanmasında yüksek fikse
özellikli, ağır metal içermeyen, pahalı boya kullanımı
ve kullanılan kimyasalların % 80-90 biyolojik
parçalanabilir olmasıyla daha az kirli suyu doğaya
verilmektedir.
Organik pamuğun boyanmasında standartlar dâhilinde
seçilen boyalar nedeniyle standart şartlarını karşılayan
boyarmaddelerle boyama yapılabilmektedir. Bu da renk
seçimini kısıtlayabilememektedir.
Organik pamuk üretiminde sentetik reçinelerin
(easycare apre – non ıron apre) kullanılmasına izin
verilmemektedir.
Normal pamuk tarımında ise bitkinin büyümesi,
toprağın beslenmesi, böceklerin yok edilmesi ve
yabani otlarla mücadele için toprak ağır kimyasallar ile
yüklenmektedir.
ticaret.edu
