1. GİRİŞ
Dolgu lifleri, düşük ağırlıkta, yüksek ısı izolasyonuna, ölçülü hava geçirgenliğine ve iyi bir hacimlilik elastikiyetine
sahip, hacimli dokusuz yüzeyler elde edilmesini sağlayan liflerdir (1). Dolgu lifleri, yatak, yorgan, yastık ve uyku
tulumu dolguları, anorak, vatkalı pardösü, sabahlık, spor giysileri, denizci ve havacı giysileri için katlı tülbent
vatkaları, sabit döşemeler, alt ve arka minderleri, taşıt döşemeleri ve toz, hava filtreleri yalıtım vatkaları gibi bazı
özel malzemelerde kullanılmaktadır. Bozacı, E., Özdoğan E., Seventekin N. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114
Eskiden dolgu malzemesi olarak yün, kapok, saman, hayvan derisi ve kılı ve kuş tüyü, gibi doğal malzemeler
kullanılmasına karşılık, şu anda sentetik liflerin dolgu malzemesi olarak kullanılması artan bir önem kazanmıştır.
Dolgu lifi olarak en iyi sonuçları sağlayan ve bu nedenle de en fazla kullanılan sentetik lif, poliester lifleridir. Bu
malzemelerin kullanımında fiyat her zaman belirgin bir rol oynamıştır. Ancak PES’in ticari olarak artan üretimi ve
düşen fiyatları nedeniyle dolgu lifi olarak kullanımında zamanla artış olmuştur. (2)
Dolgu liflerinden elde edilen iyi bir vatkanın hacminin % 2–6 kadarını lifler, geri alan % 94-98’ini ise hava
oluşturmaktadır. Poliester liflerinin özgül ağırlığı (1.36–1.41 g/cm3
) diğer sentetik liflere göre daha yüksektir. PES
liflerle elde edilen vatkanın hacmi, diğer liflere göre 3 kat daha fazla bir hacme sahiptir (1).
1.1 Dolgu ürünün performansını etkileyen lif özellikleri
Birçok farklı kullanım alanı olan dolgu liflerinden beklenen özellikler değişkenlik gösterebilmektedir. Dolgu
liflerinin uyku veya giyim konforunu sağlayan fizyolojik özellikleri, ısı yalıtımı ile hava ve nem geçirgenlikleridir.
Bütün normal liflerin ısı iletim sayısı havanın ısı iletim sayısının yaklaşık 10 katı kadar yüksektir. Dolgu liflerinden
oluşan bir vatkanın ısı yalıtım yeteneği, lifin yapıldığı malzemenin ısı iletim özelliğine pek bağlı olmayıp,
vatkadaki hava miktarına ve hava boşluklarının şekline bağlıdır. Yani vatkadaki lif miktarı ne kadar azalır, hava
miktarı da ne kadar artarsa, vatkanın ısı yalıtımı o kadar artarak, havanın yalıtım değerine yaklaşmaktadır. Ancak
lifler arasında kalan boşlukların çok büyük olması halinde, vatka içersindeki hava hareketinin fazlalaşması
nedeniyle ısı izolasyonu etkisi azalabilmektedir (10).
Diğer yandan, vatkanın belirli bir hava geçirgenliğine sahip olması aynı zamanda nem geçirgenliğini de
sağladığından zorunludur. Nemin liflerin içerisinde hareketini, taşınma hızını belirleyen difüzyon sabiti (10.10–4
cm2
/s) çok düşüktür. Bununla birlikte, su buharının hava ile taşınmasını belirleyen difüzyon sabitesi 25.10–2
cm
2
/s’dir. Yani lifin içerisindekine göre 250 kez daha büyüktür. Dolayısıyla dolgu lifleri gibi vücutla direk temas
etmeyen malzemede nem (ter) nakli, liflerin hidrofil veya hidrofob olmasına göre herhangi bir rol oynamamaktadır.
Çünkü terin büyük kısmı lifler arasında kalan gözeneklerdeki hava tarafından taşınmaktadır ve hidrofob yüzeyleri
nedeniyle sentetik lifler bu bakımdan iyi sonuçlar sağlamaktadır. Özetle lifler arasında kalan gözeneklerin
büyüklük ve miktarı doğru seçildiğinde, sentetik liflerden yapılmış vatkaların hem iyi bir ısı yalıtımı, hem de iyi bir
ter nakli sağlayabildiği ortaya çıkmaktadır (10).
Dolgu liflerinden beklenen diğer özellikler, dolgunluk, hacimlilik, elastikiyet, yumuşaklılık, sıkıştırabilme gibi
konular olup, bu özelliklerin önem derecesi mamul tipine bağlı olarak büyük farklılıklar göstermektedir. Ayrıca bu
özellikler kullanıma, kuru temizlemeye veya yıkamaya karşı dayanıklı olmalı ve kullanımdan sonra eski halini
alabilmelidir. Bakteriler sıcak ve nemli ortamları sevdiğinden hidrofob poliester dolgu lifleri hijyenik açıdan doğal
liflere göre daha uygundur. Liflerin yüzey yapıları ve liflerde büyükçe gözeneklerin bulunmaması da, bu liflerde
her türlü mikrop ve bakterinin yerleşmesini ve üremesini zorlaştırmaktadır. Ayrıca poliester liflerinin keçeleşme
eğiliminin olmaması, güve ve diğer haşerelere karşı dayanıklılığı, tozutmaması gibi özellikler de dolgu lifi olarak
kullanılmasında avantaj sağlamaktadır (10).
Poliester lifleri alerjik özellik göstermezler ve düşük nem geri kazanma özellikleri bunları yaş veya nemli
koşullarda az hassas hale getirmektedir. PES lifinin yıkama sonrası kuruması için az enerji gerekmektedir. Bu gibi
özellikler, polipropilen gibi diğer sentetik liflerde de bulunmaktadır.
Doğal bir malzeme olan kuş tüyü iyi bir yalıtkandır. Kuş tüylerinin oluşturduğu boşluk havayı tutmakta ve “ölü
hava boşluğu” oluşturmaktadır. Bu da, vücudu sıcak tutmaktadır. Kuş tüyü ağırlıkça kıyaslandığında, diğer liflere
göre en iyi yalıtımı sağlamaktadır. Kuş tüyü, nemi absorbe eder ve buharlaşmak üzere, vücut dışına
uzaklaştırılmasına yardım eder, esnektir. Giysiyi giyen kişinin vücuduna göre şekil almaktadır ve temizlenmesi
kolaydır. Bunların yanı sıra, kuş tüyü kullanmanın çeşitli dezavantajları da mevcuttur. Kuş tüyü pahalıdır, kolay toz
tutabilmektedir ve bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabilmektedir. Ayrıca kuş tüyü havada kolaylıkla
sürüklenebilmektedir. Tüy geçirmez astar ile kaplanması ve yeterli yalıtımın sağlanması için dikilmeden önce
giyside düzgün biçimde yerleştirilmesi gerekmektedir. Dolgu malzemesi olarak kuş tüyü içeren giysiler
ıslandıklarında, kuş tüyü yalıtım yeteneğinin sadece %10’unu koruyabilmektedir ve kuruması uzun sürmektedir.
Mamul yeterince iyi kurumadığında küf oluşabilmektedir. Bununla birlikte, kuş tüyü içeren giysiler uzun süre
katlanıp, sıkıştırılıp saklandıklarında, kuş tüyü içerdiği havayı kaybedilmekte ve yalıtım kapasitesi azalabilmektedir
(4). Kaz tüyü dolgu malzemesi en az % 70 tüy, % 10 lif ve % 20 kalıntı içermektedir. Çin ve Avrupa olmak üzere
dünyada iki ana kaz tüyü kaynağı bulunmaktadır (5). Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114 Dolgu Lifleri
…
106
Dolgu lifi ürünlerinde esas olarak beklenen özellik, doldurma gücü veya belli bir hacmi doldurmak için gerekli olan
lif miktarıdır. Düşük yükler altındaki yükseklik ilk hacim olarak tanımlanmaktadır. Đlk hacmi etkileyen lif
özellikleri, eğilme modülü, kıvrım tipi/derecesi, lif-lif sürtünmesi ve birim alandaki lif miktarıdır. Destekleyici
hacim ise, belirli bir yük altında alınan son yoğunluktur. Destekleyici hacim de aynı faktörler tarafından kontrol
edilmektedir ancak istenen değerler farklıdır. Đlk hacim, yüksek genlik, düşük frekans mekanik kıvrım ve kısmen
yüksek denye ile arttırılabilmektedir. Destekleyici hacim ise, düşük genlik, yüksek frekans mekanik veya spiral
kıvrım ile elde edilebilmektedir. Lif eğilme modülü, denyenin dördüncü kuvveti ile orantılıdır ve bu nedenle
denyenin hacimde çok önemli bir etkisini olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, 4-15 denye lifler
konvansiyonel olarak dolgu lifi üretiminde kullanılmaktadır ve etki beklenenden daha düşük olmaktadır. Bunun
nedeni, yüksek denyedeki ürünlerin birim ağırlık başına daha az lif içermesi ve daha düşük toplam lif-lif
sürtünmesidir. Bu tip liflerin kıvırcıklaştırılması da zordur. Bu işlem poliester liflerinde ısı kristalizasyonu ile
yapılır. Yumuşaklık, ilk ve destekleyici hacim arasındaki farka ve bazı durumlarda gerilme-uzama eğrisine bağlıdır.
Yaylanma özelliği, sıkıştırma sonrası eski hale dönebilme yeteneğidir. Bu elastik modülün bir fonksiyonudur ve liflif sürtünmesi için gerekli olan depolanan enerjiye dayanımdır. Yaylanma, elastik modülün bir fonksiyonudur. Düz
lifler, diğerlerine nazaran daha az yaylanma özelliği göstermektedir (2).
1.2. Dolgu liflerinin Kullanım Alanları
Poliester dolgu liflerinin özellikleri yastıklarda kullanım için çok uygundur ve bu pazarda en önemli lif haline
gelmişlerdir. Düşük fiyatı ve pazarda yaygın olarak bulunması nedeniyle geri kazanılmış poliester ve poliester
üretim artıkları da yastıklarda kullanılmaktadır. 35 adet 2 litrelik PET şişeden bir uyku tulumu için yeterli dolgu lifi
çıkabilmektedir (2,6).
Yastıklardan beklenilen öncelikli olarak hacim, yumuşaklık, yaylanma özelliği, tekrar kabarabilme ve
yıkanabilirliktir. Đçi boş lifler, yastığın hacmini arttıracak ve ağırlığını azaltacak şekilde daha yüksek eğilme
modülü vermektedir. Düşük sürtünmeli, düz silikon lifler, yumuşaklık ve tekrar kabarabilme özelliğini
arttırmaktadır (2).
Yorgan, yatak örtüsü, yatak, minder gibi ürünlerden oluşan yatak grubunda, her bir ürün değişik performans
kriterleri içermektedir. Yorganlar hafif, yumuşak olmalı, kabarık görünmeli ve sıcak tutmalıdır. Liflerin dışarı
çıkması özel kumaşlar ile engellenmektedir (2). Günümüzde yatak üreticileri ürünlerine yeni nitelikler ve faydalar
kazandırmak amacıyla farklı, pahalı kumaş tipleri, konstrüksiyonları, değişik ve yaratıcı lif karışımları
kullanmaktadırlar. Yastık ve yataklarda Tencel ve Seacell’den üretilen kumaşlar bile kullanılmaktadır. Dolgu lifi
olarak gümüş aşılanmış dolgu lifleri de kullanılmaktadır (7). Ayrıca yatak ve yastık dolgularında biyo-aktif lifler de
kullanılabilmektedir. Biyo-aktif lifler, genel olarak mikro-organizmalara karşı aktivite gösteren tekstil lifleridir (8).
Mobilya ve filtreler, dolgu lifinin kullanıldığı en büyük pazarı oluşturmadır. Bu amaçla, genel olarak ucuz ve
marka olmayan PES ürünler kullanılmaktadır. Döşemelik mobilyaların kol ve arka kısımlarında PES dolgu lifi çok
miktarda kullanılmaktadır. Kullanılan lifler, 15 denye gibi ağır liflerdir, ancak 6 denye gibi hafif lifler de
kullanılmaktadır. Koltuk minderlerinde kullanılan liflerden, yüksek destekleyici hacim, iyi yaylanma özelliği ve
formunu koruması beklenmektedir. (2)
Mükemmel yalıtım özellikleri bulunan içi boş lifler geniş çapta yatak ve uyku tulumlarında kullanılmaktadır. Diğer
tipteki dolgu lifleri ise yangın ve sağlık problemleri nedeniyle hızla mobilyalardaki köpüklerin yerini almaya
başlamıştır. Mobilyalarda, yay yerine, esnekleştirilmiş dar dokuma bantlar ve toksik gazlar çıkaran tehlikeli
köpükler yerine, güç tutuşur dolgu ve astar kumaşları kullanılmaktadır. Tüm ev tekstili endüstrisinde yüksek
düzeyde güç tutuşur elyaf ve kumaşlar artan şekilde kullanılmaktadır (9, 10).
Yastıklar ve yorganlar dışındaki dolgu lifi uygulamalarında, daha kolay kullanım ve mobilya veya üründen dışarı
çıkmasının önlenmesi amacıyla, lifler stabilize edilmektedir. Önceleri bu amaçla polivinilasetat, vinilasetat,
akrilikler ve polivinilklorür, lateks reçinelerin sulu emülsiyonları kullanılmaktaydı. Ancak bu sistemler hava ve su
kirliliğine neden olduğu için birçok üründe yerini binder kullanımına bırakmıştır. Amorf monokomponentler binder
lifler, çok fazla çekmeye neden olduklarından genellikle PET üzerine düşük sıcaklıkta eriyen amorf poliester ile
kaplanan bikomponent binder lifler kullanılmaktadır.
Filtrelerde, yuvarlak ve trilobal lifler kullanılmakta ve liflerden yüksek kir tutma kapasitesi beklenmektedir. Daha
düşük denyedeki liflerden daha fazla verim alınmaktadır.
Uyku tulumu pazarı, konvansiyonel ve ileri teknoloji ürünleri olarak iki kısma ayrılmıştır. Konvansiyonel ürünlerde
doldurma kapasitesi, hacim ve fiyat belirleyici faktörlerdir. Đleri teknoloji ürünlerinde ise, düşük ağırlık, yüksek
hacim, ıslak koşullara düşük hassasiyet gibi gereksinimler söz konusu olmaktadır. Yüksek hacimli, içi boş, düzgün Bozacı, E., Özdoğan E., Seventekin N. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114
107
lifler stapel veya tow formda kullanılmaktadır(2). Pek çok tulum, kaz veya ördek tüyü ve sentetik dolgu
malzemeleri olmak üzere iki çeşit dolgu malzemesinden yapılmaktadır (11).
2. POLĐESTER DOLGU LĐFLERĐ
PES dolgu liflerinin gelişim süreci şu şekilde sıralanmaktadır:
1955 Đlk defa dolgu lifi tasarlandı
1968 Đlk silikonlu lif
1971 Đlk içi boş lif
1982 Đlk 4 delikli içi boş lif
1987 Patentli kumaşların piyasaya girişi
1989 Đlk 7 delikli içi boş lif
1994 3 denye içi boş lifin tanıtımı
1997 Mikrop tutmaz liflerin Đlk kez Avrupa’da tanıtımı
Sarmal-kıvrımlı liflerin ilk kez Avrupa’da tanıtımı
1998 Teflon® ile ikili marka projesinin tanıtımı
2000 Geliştirilmiş içi boş sarmal-kıvrımlı lifler
2001 Toz tutmaz mite liflerin piyasaya sürülmesi
2003 Kalıplı, horlamayı önleyici ergonomik yastığın tanıtımı
2004
95°C sıcaklıkta yıkamayı sağlayan modifiye yapılı poliester lifin piyasaya
sürülmesi
2005
Daha iyi bir uyku kalitesi için uyuma sıcaklığına göre kendi sıcaklığını
dengeleyen yatak malzemelerinin tanıtımı
(12)
1955 yılında Du Pont firması, özellikle dolgu lifi olarak kullanılacak özel lif üretimine başlamıştır. Bu lifler, 4,75
denye, 8-10 kıvrım/inch içeren, stapel ve kontrollü tırtıklı, kıvrımlı liflerdir. Dolgu lifi olarak satılan bu kesikli
lifler, zamanla yastıklarda, uyku tulumlarında pamuğun, kuş tüyünün ve köpüğün yerini almıştır. Bu yeni liflerden
elde edilen ürünler, yüksek hacimli, hafif, yıkanabilir olmanın yanı sıra alerjik değildir. Bu ilk özel lif üretiminden
3 yıl sonra, Du Pont firması 4,25 denye, spiral kıvrımlı, daha iyi hacim veren ve koruyan Dacron 88 isimli lifi
üretmiştir. 1962 yılında Dacron 99 isimli lif, pazarda özellikle yastıklarda kullanım amacıyla yerini almıştır. Bu
lifler kullanılarak, spiral ve mekanik kıvrımın kombinasyonu ile yumuşak, orta ve sert yastıklar geliştirilmiştir.
1962 yılında mobilya ve yataklarda, sığır, domuz ve at kılının yerini alması için T-56 isminde 15 denye, yeni bir lif
üretilmiştir. Rohm ve Haas, National Starch ve Goodrich gibi firmalar ise dolgu amacıyla kullanılmak üzere lateks
binder emülsiyonlarını piyasaya sürmüşlerdir. Bu lifler daha sonra dalga oluşumunu önlemek üzere, su yatağı
üreticileri tarafından da kullanılmıştır.
Dolgu liflerinin üretimi 60’lı yıllarda artmıştır. Amerikan Eastman firması, 1,4-siklohegzandiol ve tereftalik asit
esasına dayanan Kodel lifini üretmiştir. Whinfield ve Dickson’un patentlerinin süresi geçtiğinde, Eastman
ürünlerini ucuz polietilentereftalat ile değiştirmiştir. Daha sonraları, süper beyaz Kodel 142 isimli ürünü elbise ve
sutyenler için piyasaya sunmuşlardır. Đngiltere’de dolgu lifi üreten ICI firması ile Amerikalı Fortrel firması işbirliği
yapmıştır. Avrupa’da doğal dolgu liflerinin tercih edilmesi nedeniyle sentetik dolgu liflerinin gelişimi yavaş
olmuştur.
60’lı yılların başlarında ucuz pamuk karışımlarının fiyatına satılmakta olan dolgu liflerinin fiyatları, 70’lerin
başlarından itibaren geliştirilen özel lifler nedeniyle artmıştır. Dupont firması tarafından geliştirilen kalıcı silikon
finişli, düşük sürtünme katsayılı lif, yastıkların kuş tüyü gibi, ancak daha fazla sıkıştırılabilir olmasını sağlamıştır.
T-808 isimli içi boş dolgu lifi de, hacmi yaklaşık %15 oranında arttırmıştır.
70 ve 80’lerde ürün modifikasyonları hızla artmıştır. Petrol krizi nedeniyle artan enerji fiyatları izolasyon pazarında
poliester liflerin yerini cam lifinin almasına neden olmuştur. Du Pont ve Eastman firması, düşük sıcaklıkta eriyen
poliester kopolimerleri esasına dayanan monokomponent binder liflerini piyasaya sunmuşlardır. Bunlarda lateks
reçinelerine göre, kurutma adımı atlandığı için üretim sırasında daha az enerjiye gereksinim duyulmakta, daha fazla
elastikiyet sağlanabilmekte ve reçinenin çevresel sorunları elemine edilebilme gibi birçok avantajı mevcuttur.
Ancak düşük erime noktasına sahip binderlerin amorf yapıları yüksek çekmeye neden olmaktadır. Daha sonraları
bu binder liflerinin yerini çekirdek/nüve binder lifleri almıştır. 3M firması da, hızlı çekim poliolefinle
güçlendirilmiş poliester esasına dayanan Thinsulate R lifini üretmiştir. 80’lerin ortasında, Albany International
poliester mikro denye liflere dayanan süper yalıtım özelliğinde lifler üretmiştir. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114 Dolgu Lifleri
…
108
Du Pont firması, düşük denye poliester lifleri içeren Thermolite dolgu liflerini ve diğer firmaların kullandıkları tek
kanallı dolgu lifi yerine, Quallofil isimli 7 boşluklu lifi de üretmiştir. Boşluklu konjuge bir lif de Unitika ve Sam
Yang tarafından üretilmiştir. Bu lif, boşluk ve spiral kıvrım kombinasyonundan oluşmakta ve hacim sağlamaktadır.
Öncelikli olarak mobilya ve oyuncaklarda kullanılmaktadır. Du Pont tarafından Stafresh isimli antimikrobiyel
dolgu lifi de üretilmiştir. Bu ürün dolgu liflerinin koku ve küf dayanımını arttırmıştır.
80’lerin sonunda, dolgu liflerinde yeni biçimler ortaya çıkmıştır. Taranmış liflerin yerine yaklaşık 1/8’’ çapında
küçük kaygan karışmış kümeler, yastıklar ve mobilyalarda kullanılmıştır. Bu karışık kümecikler kolaylıkla
birbirinden geçebildikleri için bu ürünler kolaylıkla tekrar kabarabilmektedir ve kuş tüyünden daha estetiktir. Du
Pont’un bu kapsamda piyasaya sunduğu lif Comfortel olup, Unitika firması Amerika’da bu lifleri Optima ismi ile
piyasaya sunmuştur. Genel olarak dolgu lifleri stapel olarak satılmaktadır. Hoechst/Celanase firmasının ürünleri
buna istisna olarak verilebilmektedir (2).
Dolgu lifi olarak en yüksek kullanım oranına sahip olan poliester liflerini olarak üç grupta incelemek mümkündür.
2.1. Normal Poliester Dolgu lifleri
Dolgu liflerinin, dolgunluk, yumuşaklık, hacimlilik elastikiyeti, sıkıştırılabilirlik ve hatta indirekt olarak (vatkada
lifler arasında kalan hava boşluklarını etkilediğinden) fizyolojik özellikleri, kimyasal yapılarının yanında birinci
derecede liflerin incelikleri, boyları, kesitleri ve kıvrımlılık şekilleri ile ilgilidir.
Genellikle poliester dolgu liflerinin 5-7 dtex, hatta döşemelerde kullanılanlarının 12-17 dtex incelikte olmaları
tercih edilmektedir. Daha ince lifler, istenilen diriliği sağlamadıkları için, kalın lifler de fırça kılı karakteri
gösterdiklerinden istenmemektedir. Optimal lif uzunluğu olarak da, 30-50 mm arasındaki uzunluklar söz konusu
olmaktadır. Liflerin daha kısa olmaları hacimliliğin yetersiz olmasını, daha uzun olmaları ise liflerin birbirine
takılarak topak oluşturmaları tehlikesi arttığından pek tercih edilmemektedir.
Liflerin iyi bir kıvrımlılığa sahip olmaları da önemlidir. Hatta iki boyutlu kıvrımlar yerine, üç boyutlu, sarmal
yapıda kıvrımlara sahip liflerin kullanılması, hacimlilik bakımından iyi sonuçlar sağlamaktadır.
Dolgu liflerinin yüksek kopma dayanımlarına veya başlangıç modüllerine sahip olmalarına gerek yoktur. Bu
nedenle, son yıllarda poliester artıklarının yeniden değerlendirilmeleri sırasında elde edilen düşük kalite poliester
eriyiği, rahatlıkla dolgu lifi çekiminde kullanılabilmektedir (1).
2.2. Kanallı Poliester Dolgu lifleri
Quallofil, Fidion, Diolen 620 ve 623, Loftguar, Superloft,Hollow Fibre, Trevira 806….gibi kanallı lifler,
kanallarında da hava bulunduğundan, dolgu malzemesindeki hava miktarını arttırarak, daha iyi ısı yalıtımı, daha
yüksek hava ve nem geçirgenliği sağlarken, aynı zamanda mamulün ağırlığının daha düşük, tutumunun daha
yumuşak olmasını sağlamaktadır.
Bu lifler, özel yapıda deliklere sahip düzeler kullanılarak elde edilmektedir. Örneğin Du Pont firması tarafından
üretilen Quallofil lifleri, dört tane lif eksenine paralel kanal içermektedir. Kanallı liflerin incelikleri genellikle 4,4-
6,7 dtex arasında değişmekte olup, boyları da 50-75 mm civarındadır.
Kanallı dolgu lifleri de, taraklarda tülbent haline getirildikten sonra, birkaç kat tülbent üst üste konarak hazırlanan
vatkalar halinde kullanılmaktadır. Genellikle dolgu vatkasının binder vasıtasıyla sabitleştirilmesi
uygulanmamaktadır. Bu nedenle, bunlardan elde edilen vatkalar daha yumuşak olmaktadır. Hatta birçok durumda
liflerin yüzeylerine kaygan bir özellik kazandıran silikonlu preperasyonlar uygulayarak lif/lif tutulmasının azalması
böylece birbirleri üzerinden kolaylıkla kayabilen lifler sayesinde dolgu vatkasının daha da yumuşak olması
sağlanmaktadır (1).
2.3 Poliester dolgu kabloları
Yukarıda belirtilen her iki dolgu vatkası tipinde de kesikli lifler kullanılmaktadır. Yani lif üretimi esnasında, lif
tellerinin paralel durumda bulunduğu lif kabloları önce kesilmiş ve elde edilen karışık durumdaki kesikli lifler daha
sonra taraklarla açılıp paralelleştirilerek tülbentler elde edilmektedir.
Lif tellerin paralel durumda bulunduğu lif kabloları kesilmeden de kullanılmaktadır. Bu şekilde elde edilen lif
kablosu tülbentleri, istenilen kalınlığa kadar üst üste katlandıktan sonra, birer alt ve üst bez ile birlikte çok iğneli
dikiş makinesi tarafından dikilerek, stabil bir yapı kazanmaktadır. Makinenin daha sonraki kısmında ise, alt ve üst
beze sahip vatka şeridi istenilen ende veya boyda enine yönde kesilmektedir.
Bu şekilde lif kablolarından doğrudan elde edilen dolgularda, lif telleri birbiri üzerinden kayabildiklerinden, güzel
yumuşak bir tutum elde edilirken, dikişle sağlanan fiksaj sayesinde, lif tellerinin tamamen kayarak dolgunun
deforme olması veya topaklar oluşturması gibi tehlikede söz konusu olmamaktadır. Bu nedenle, bu şekildeki dolgu Bozacı, E., Özdoğan E., Seventekin N. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114
109
vatkalarının kullanıldığı mamullerin, ılıman yıkama programları uygulandığında, çamaşır makinesinde yıkanmaları
da mümkün olmaktadır (1).
2.4. Piyasada bulunan poliester dolgu lifleri
Piyasa çeşitli markalara ait birçok özel dolgu lifleri içeren son ürün bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak, Aerelle,
Climarelle, Comforel, Comforel Allerban , Comforel Soft, Comforel Supreme, Dacron, Dacron 95, Hollofil,
Hollofil Allerban, Hollofil Ergo 3Plus, Quallofil, Quallofil Air, Quallofil Air Allerban, Quallofil Extralife, Fillwell,
Polarguard ve Invista verilebilir.
2.4.1 Comforel
Şekil 1. Comforel lifleri
Comforel, küçük elyaf topçuklarından meydana gelmektedir ve tüy gibi kolayca tekrar kabartılabilmektedir.
Comforel elyaf topçukları ezilmeye ve dolaşmaya dayanacak şekilde tasarlanmıştır, ürünün ilk şekli ve kabarıklığı
uzun süre korunmaktadır, makinede yıkanıp kurutulabilmektedir (13). Kullanıcıya yumuşak ve rahat bir his
vermektedir ve kuş tüyü gibi etki sağlamaktadır (14).
Comforel Allerban lifi, toz mite, bakteri ve mantar oluşumu önleyici özellik göstermektedir. Toz mite’larının
ürettiği alerjenler, astım gibi solunum yolu hastalıkları ile ilişkilidir. Elyaf dolguya yapılan önemli bir katkı olan
Allerban, aktif madde olup, toz mite’larının ve mantarların yanı sıra bakteri oluşumunun önüne geçen bir maddedir.
Comforel Supreme lifleri kullanımda ekstra şişkinlik veren dolgu lifleridir. Maksimum sıcaklık ve hacim vermek
üzere yüksek hava içeriğiyle düşünülmüş içi boş elyaftan üretilmektedir.
Comforel Soft lifleri, yumuşaklık hissini artırmak amacıyla tasarlanmış, ince ve esnek dolgu lifleridir (15).
2.4.2 Dacron
Şekil 2. Dacron lifleri
Dacron lifleri yüksek kaliteli, içi boş, sağlam destek sağlayan, dayanıklı, şeklini ve sıkılığını koruyan liflerdir.
Dacron 95° lifinden üretilen ürünler, 95° sıcaklıkta makinede yıkanıp kurutulabilmektedir. Dacron® 95° küme
elyafları ezilmeye ve dolaşmaya dayanacak şekilde tasarlanmış olup, yastığın uzun süre ilk günkü şeklini
korumasını sağlamaktadır.
2.4.3 Climarelle
Isı düzenleyici Climarelle mikro kapsül, ısıyı aktif bir biçimde koruyup gerektiğinde azaltabilmektedir. Climarelle
içeren ürünler, ince ve hafif elyaflar ile Climarelle mikro kapsül içeren yüksek teknoloji ürünü, minimum ağırlıkla,
yüksek konfor sağlamaya yönelik olarak bir araya getirilmiş çok ince ve hafif liflerden oluşmaktadır.
2.4.4 Hollofil
Hollofil, homojen ısı dağılımını sağlayan bir dolgu lifidir. Böylece ısı farkları düşürülüp, vücut sıcaklığının
homojen tutulmasını sağlamaktadır. Bu dolgu lifleri, makinede yıkanıp kurutulabilmektedir. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114 Dolgu Lifleri
…
110
Şekil 3. Hollofil lifinin enine kesiti
Hollofil liflerin farklı türleri bulunmaktadır. Hollofıl Allerban, toz mite, bakteri ve mantar önleyicidir. Hollofıl
Ergo 3D plus ürünleri, geliştirilmiş hava sirkülasyonu için 4 özel kanallı içi boş liflerden üretilmektedir. Bunlar
nem birikmesini azaltırken, mikro iklim yaratmaktadırlar.
Hollofil II ve Hollofil 808 lifleri, yüksek izolasyon sağlamaktadır, yumuşaktır, yaylanma özelliği vardır ve tekrar
eski haline dönebilmektedir.
2.4.4 Quallofil
Şekil 4. Hollofil lifinin enine kesiti
Yüksek yaylanma ve destek özelliği için, gelişmiş dört kanallı liflerdir. Kuş tüyü gibi etki, yumuşaklık, rahat ve
destekleyici his sağlamaktadırlar (16). Qualofil lifleri ıslandıklarında kuş tüyünden %25 daha iyi performans
göstermekte ve üç kat daha hızlı kurumaktadır (17).
Quallofil Air ürünleri, çok ince ve aşırı hafif liflerden oluşmaktadır. Đçi boş elyaflar hava sirkülasyonunu
geliştirirken nemin birikmesini azaltarak, mikro klima oluşturmaktadır.
Quallofil Extra Life, 3 boyutlu helozonik sarmal yapısı sayesinde iyi yaylanma yeteneğine sahip, görünüm ve
şeklin korunmasına yardımcı olan liftir. Özellikle mobilyalarda kabarıklık ve yumuşaklık sağlamaktadır. Aleve
düşük tepki özelliği göstermektedir (BS 5852, Kısım 2, Kaynak 2’ye uygundur) (19).
Şekil 5. Quallofil Extra Life lifinin görünümü
2.4.5 Fillwell Bozacı, E., Özdoğan E., Seventekin N. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114
111
Fillwell, non-woven sektöründe çok geniş bir kullanım alanına sahip PES dolgu lifidir. Yuvarlak kesitli, boşluklu
yapıdaki, silikonize edilmiş ve yumuşak tutumlu boşluklu yapıdaki lifler incelik olarak geniş bir aralığa sahiptir
(19). Fillwell PES dolgu elyafının, geniş üretim aralığı, yüksek performans ve yumuşak tutum gibi çeşitli
avantajları mevcuttur. Fillwell lifinin uzunluğu 38 – 76 mm arasında değişmektedir (28).
Fillwell Eco-Logic, özellikle lif ağırlığını arttırmadan elastikiyet, sağlamlık, hacim gibi özelliklere sahip boşluklu
yapıda üretilmiş özel bir liftir. Fillwell Eco-Logic liflerinin mevcut tipleri, boşluklu silikonize olmuş boşluklu ve
yumuşak tutumlu boşluklu olarak 3’e ayrılmaktadır.
Fillwell Eco-logic liflerinin özellikleri, yüksek elastikiyet, sağlamlık, hacim, eski haline dönebilme, yumuşak
tutum, iyi yalıtım ve kalıcı kıvrım olarak sayılabilmektedir (20).
Fillwell® Wellcare, anti-mikrobiyel ve anti-dustmite özelliklerine sahip PES dolgu elyafıdır. Üretimleri sırasında
bazı özel ilavelerle dayanıklı hale getirilmektedir (19).
Fillwell®Wellcare Anti-Dustmite lifleri Eko-Tex standartlarına uygundur. Dustların üremelerini engellemektedir,
mite allerjilerini önlemektedir, anti-bakteriyel ve anti-fungaldır.(8).
2.4.6 Terital Saniwear
Terital Saniwear antibakteriyel lif, standard poliester lifinin mekanik ve fiziksel özelliklerini değiştirmeden, aktifin
organik madde ile birleşmesi ile elde edilmiştir. Gerekli miktarda aktif madde, lif çekiminden önce eriyik
formundayken ilave edilmektedir. Genellikle kötü kokulara neden olan patojenik olmayan mikroorganizmaların
büyümesinin engellenmesi bu şekilde sağlanmaktadır. Bu antibaktariyel lif Öko-tex 100 standardlarına da
uygundur. Lifin pamuk ve dolgu lifi tipi olarak iki formu bulunmaktadır (21, 22).
2.4.7 Recron Fibrefill
Recron Fibrefill, dolgu amacıyla kullanılan içi boş yapıda bir liftir. Özel üretim tekniği nedeniyle, aynı ağırlıktaki
pamuk ve diğer lifler ile kıyaslandığında daha fazla doldurma yeteneği ve yumuşaklık sağlamaktadır. Recron
Fiberfill, yastık, uygu tulumu, yorgan gibi dolgu lifi uygulamaları için uygundur.
Şekil 6 Recron Fiberfill
Recron Fibrefill Thermobond, vatka uygulamaları için özel tasarlanmış bir üründür. Recron Fibrefill ve düşük
sıcaklıkta eriyen poliester lifinin homojen karışımından oluşmaktadır. Bu lif yataklarda, mobilyalarda, yalıtım
ürünlerinde kullanılabilmektedir. Lifin, 6 ve 15 denye, silikonize ve silikonize olmayan çeşitleri bulunmaktadır
(23).
2.4.8 Polarguard
Polarguard, izolasyon amacıyla üretilen kontinu filament bir poliester lifidir. Amerikan ordusu bu lifi çok soğuk
havalar için özel tasarlanmış uyku tulumlarında kullanmaktadır. Bu lifler, düşük ağırlıkta yüksek ısıtma sağlamakta
ve kolaylıkla sıkıştırılabilmekte, ıslandıklarında bile iyi izolasyon sağlayabilmektedir. Polarguard 3D lifi, uyku
tulumlarında ve eldivenlerde kullanılmaktadır (24). Polarguard ve bundan yapılan izolasyon ürünleri, kesikli
poliesterden yapılan ürünlere göre, daha iyi bir ısıtma özelliği göstermektedir, daha yumuşak, daha esnek ve daha
sağlamdır. Makinede ya da elde yıkanabilmekte ve kurutulabilmektedir, böceklere, küf ve mantara karşı
dayanıklıdır (25).Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114 Dolgu Lifleri
…
112
Şekil 7. Polarguard lifinin genel özellikleri
Polarguard HV poliester filamentleri, düşük ağırlıkta daha iyi izolasyon sağlaması amacıyla tasarlanmıştır.
Polarguard HV lifleri mat değildir, herhangi bir kuvvet uygulandığında kolaylıkla yırtılmaz. Polarguard HV, diğer
PES filamentlerin sağlamlık, boyutsal stabilite, ıslakken sıcak tutma gibi tüm karakteristik özelliklerini taşımaktadır
(25).
Şekil 8. Polarguard HV lifinin enine kesiti
Polarguard® HV, hidrofob yapısı nedeniyle, ıslakken bile iyi bir izolasyon yeteneğine sahiptir. Uyku tulumlarında
yapılan bağımsız bir çalışmada, Polarguard® HV ve kesikli liflerin izolasyonları karşılaştırılmıştır. Kesikli liflerden
yapılan ıslak uyku tulumlarının izolasyonu, kuru haldeki izolasyonuna göre %57 düşmüştür. Polarguard® HV’nin
ise aynı koşullarda ısı izolasyonu, kuru haldeki izolasyonuna göre sadece %38 düşmüştür. Polarguard® HV
yapısında bulunan büyük üçgen boşluklu çapraz enine kesit, sıkı ve sıcak olmasını sağlamaktadır (25).
Filament poliester olan Polarguard® 3D liflerinin kümeleşme eğilimi düşüktür. Polarguard® 3D, diğer
Polarguard ürünlerine göre daha incedir. Polarguard 3D yüksek boşluklu üçgen çapraz kesiti sayesinde hacimli
olmaktadır. Yapısının daha ince olması sayesinde daha sıkı daha yumuşak ve daha dökümlüdür ve çok uzun süre
kullanımdan sonra oluşacak nepsleri engellemektedir. Bu özellikler sayesinde Polarguard® 3D, hazırgiyim
sektöründe kullanımına uygundur (25).
Polarguard ∆ filament poliester, dayanıklılık, boyutsal stabilite, iyi hava tutma ve ıslandığında bile aşılamayan
sıcaklık gibi özelliklere sahiptir. Kesikli lif izolasyonundan farklı olarak, Polarguard ∆’da kümelenmeler
olmamaktadır (25). Polarguard ∆, boşluklu bir enine kesite sahiptir. Geniş boşluk, daha az ağırlıkla daha yüksek
hava yaratmaktadır ve sıcak tutmaktadır. Uyku tulumlarında ve sert çevre şartlarındaki dış koşullarda iyi
performans sağlayan izolasyon sağlamaktadır (25). Polarguard ∆ hidrofob özelliğinden dolayı ıslandığında bile iyi
bir izalosyon özelliğine sahiptir.
Şekil 9. Polarguard ∆ lifinin enine kesitiBozacı, E., Özdoğan E., Seventekin N. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114
113
2.4.9 Micro-loft
Micro-loft, kuş tüyü gibi yumuşak ve daha az hacimde daha yüksek sıcaklık eldesi amacıyla tasarlanmış mikrofiber
karışımı liflerdir. Isı kaybını önleme, düşük ağırlık ve sıkıştırılabilirlik avantajları sağlamaktadırlar. Makinede
yıkanabilir, kurutulabilir, kokusuzdur ve alerjik değildir (26).
2.5. PES dışındaki diğer dolgu lifleri
Lenzing Lyocell FILL, ağaçlardan, çevre dostu işlemler uygulanarak elde edilmektedir. Bu nedenle %100 doğal,
biyolojik olarak parçalanabilir liflerdir. Diğer materyaller ile karşılaştırıldıklarında yüksek izolasyan kapasitesi
göstermektedirler. Lenzing Lyocell lifinden elde edilen ürünler çok incedir ancak sıcak tutmaktadır, iyi nem
yönetimi göstermektedir.
Lenzing Lyocell FILL, liflerinin silikonize formu (stapel uzunluğu=60 mm) ilk kez 2000 yılında üretilmiştir. Temiz
üretim teknolojisi nedeniyle “Ökoteks Standart 100 Sınıf 1” belgesine sahiptir. Lenzing Lyocell FILL lifleri ve
karışımları, yatak, yatak pedleri, yorgan ve yastıklarda kullanılmaktadır. Bu lifler, başta poliester lifleri olmak
üzere çeşitli liflerle karıştırılarak kullanılabilmektedirler.
Biofresh, antibakteriyel akrilik liftir. Aktif içerik olarak triklosan içermektedir. Anti bakteriyel özellik yıkama ile
uzaklaşmamaktadır. Son kullanım alanları aktif giyim, dış giyim ve uyku tulumları olarak sıralanmaktadır.
3. SONUÇ
Dolgu lifleri yatak, yorgan, yastık, uyku tulumu gibi yatak malzemeleri, anorak, spor giysileri gibi giysi
malzemeleri, taşıt döşemelikleri, sabit döşemelikler gibi döşeme malzemeleri ve toz, hava filtreleri, izolasyon
vatkaları gibi bazı özel malzemelerde kullanılmaktadır. Sayılan malzemelerin çok yönlülüğünden anlaşılabileceği
gibi, son kullanım yerine bağlı olarak dolgu liflerinden beklenilen özellikler değişiklik gösterebilmektedir. Dolgu
liflerinden beklenen genel özellikler, dolgunluk, hacimlilik, elastikiyet, yumuşaklılık ve sıkıştırabilirliktir. Bunun
yanı sıra beklenen fizyolojik özellikler, ısı yalıtımı ile hava ve nem geçirgenlikleridir. Bu özelliklerin önem
derecesi ise ürün tipine bağlı olarak büyük farklılıklar göstermektedir. Son yıllarda bu özelliklerin yanı sıra, anti
bakteriyel olması, konfor sağlaması, çevre dostu olması, insan sağlığı için zararlı olmaması, kolay bakım
özellikleri, kolay yıkabilmesi gibi beklentiler doğmuştur. Bu amaçla, dolgu lifi olarak çeşitli lif üreticileri
tarafından değişik özelliklerde lifler piyasaya sürülmüştür. Ayrıca fiyatlardaki düşme ile birlikte PES dolgu lifi
kullanımı artmaktadır.
Önümüzdeki yıllarda, dolgu pazarının %4-6 oranında büyümesi beklenmektedir. Enerji fiyatlarının artışına
paralel olarak, yalıtım önem kazanacak ve artış gösterecektir. Artan alev dayanımı ile poliester malzemelerin, ev
yalıtımında kullanımı artmıştır. Isıtıcı ve klimaların filtreleri daha hızlı bir oranda büyüyecektir. Özellikle üçüncü
dünya ülkelerindeki nüfus artışının talebi arttırması ve enerji maliyetleri nedeniyle, bu bölgelerde daha fazla
miktarlarda dolgu lifi ürünlerin kullanılması beklenmektedir.
Günümüzde daha rahat bir yaşam tarzı ve buna bağlı olarak yatak örtüsü ve battaniyelerin yerlerini daha
fazla dolgu lifi kullanılan ve daha iyi yalıtım sağlayan yorganlara bırakması beklenmektedir. Artan ulaşım
masrafları, özellikle yüksek hava/lif oranlı dolgu lifi ürünlerinin lif üretim merkezleri, genel olarak son kullanım
yerine yakın yerlerde yapılanmaktadır.
Geri dönüşümlü araçlara olan eğilim nedeniyle koltuklardaki, kontrol panellerindeki ve tavanlardaki köpük
yerini poliester liflerine bırakmıştır. Önümüzdeki yıllarda, poliester dolgu ürünlerinin kullanımının önemli oranda
artacağı beklenmektedir.
LĐTERATÜR
1- Tarakçıoğlu I., “Poliester Liflerinin Üretimi ve Terbiyesi”, Tekstil Terbiyesi ve Makinaları, Cilt III, 230-
234, 1986
2- Brunnschweiler D., Hearle J., “Tomorrows Ideas&Profits, Polyester 50 Years of Achievement”, The
Textile Institute, 1993-1, 232-235
3- Analysis of us technical and industrial textile industry, Textile&Apparel Technology&Management,
Raleigh, 2002
4- Wright S., “Making Outwear with down or polyester fiberfill”, Guide C-230, Extension Clothing
Specialist, College of Agriculture and Home Economics New Mexico State University, 2001
5- http://www.dogadayasam.com/Uyku.htm
6- http://www.doitpoms.ac.uk/tlplib/recycling-polymers/end.php?printable=1
7- http://www.anythingbutsleepy.co.uk/ Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 104-114 Dolgu Lifleri
…
114
8- Salvio G., “Bio-Activ Fibers A New Polyester Fıbre Wıth Antıbacterıal Actıvıty”, Montefıbre Spa (Italy),
http://www.mef.it/en/polyester/pdf/sani_con00.pdf
9- Ekmen Ö., “Hortumlarda Kullanılan Teknik Tekstil Yapıları Hakkında Bazı Çalışmalar”, Yüksek Lisans
Tezi, D.E.Ü., 2005
10- Emek A., “Teknik Tekstiller Dünya Pazarı, Türkiye’nin Üretim ve Đhraç Đmkanları”, T.C. Başbakanlık Dış
Ticaret Müsteşarlığı Đhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2004
11- http://www.dogadayasam.com/Uyku.htm
12- http://www.advansa.com/fibres-yarns-tr/dolgu-elyaflari
13- http://www.advansa.com/fibres-yarns-tr/ev-tekstili
14- http://www.unitedfillings.co.uk/html/comforel.htm
15- http://www.advansa.com/fibres-yarns-tr/comforel-
16- http://www.unitedfillings.co.uk/html/quallofil.htm
17- http://www.brad.ac.uk/acad/chemistry/localaccess/FAPPF.html
18- http://www.unitedfillings.co.uk/html/quallofilxl.htm
19- http://www.wellman-intl.com/products_fillwell.html
20- http://www.unitedfillings.co.uk/html/fillwellwell.htm
21- http://www.portoflex.com/inglese/fidion.html
22- http://www.mef.it/en/polyester/pdf/sanicon00.pdf
23- http://www.ril.com/html/business/py_ff_know.html
24- http://www.brad.ac.uk/acad/chemistry/localaccess/FAPPF.html
25- http://www.polarguard.com
26- http://www.brad.ac.uk/acad/chemistry/localaccess/FAPPF.html
27- Eichinger, D., Männer, J., Feilmair, W., Krüger, P., “Lenzing Lyocell Fill: Filler fibre for quilted articles”,
Donbirn/Austria, 19-21 Sept. 2001, 40th International Man-made Fibres Congress
28- http://www.wellman-intl.com/products_fillwell.html
29- Horrocks A.R., Anand S.C., “Teknik tekstiller el kitabı”,583 sayfa
30- Özçelik G., Gürkan P., Öktem T., Seventekin N., “ Đçi Boş Kanallı Yapıdaki (Multi Hollow) Lifler”,
Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi, 2002/1, S.9-16
