ENDÜSTRİYEL DİKİŞ İPLİKLERİ
1.Giriş: Endüstriyel dikiş iplikleri, kumaş yüzeylerini birleştirmek için kullanılan, çeşitli işlemlerden geçirilerek farklılaştırılmış özel türde katlı ve bükümlü ipliklerdir. Dikiş iplikleri iki boyutlu kumaşları üç boyutlu tekstil ürünlerine çevirirler. Bu yazıda; genel olarak dikiş ipliklerinin yapıları, çeşitleri, karakteristikleri, numaralandırma sistemleri, uygulanan bitim 0işlemleri ve kısaca dikiş ipliklerine uygulanan testlere değinilecektir. 2. Dikiş ipliğinin sınıflandırılması: Kaliteli bir dikiş ipliği; dikiş makinesinden rahatça geçebilmeli, istenen kalitede dikiş oluşturabilmeli, dikilmiş kumaşta mamulün ömrü kadar kopmadan bozulmadan işlevini sürdürebilmelidir. Dikiş ipliklerinde genellikle pamuk, keten, ipek gibi doğal; polyester, naylon gibi sentetik elyaf veya bunların karışımları kullanılır. Dikiş ipliklerini yapısal oluşum ve hammaddelerine göre sınıflandırabiliriz. Bunlara göre: 2.1.Dikiş ipliklerinin yapısal oluşumuna göre: *monofil ( Tek Filamentli ) Dikiş İplikleri *Çok Katlı ( Bükümlü ) Dikiş iplikleri *Nüveli ( Özlü ) Dikiş İplikleri *Tekstüre Edilmiş Dikiş İplikleri 2.1.1. monofil ( Tek Filamentli ) Dikiş İplikleri Tek, kalın, bükümsüz, kesiksiz elyaftan oluşan tek filamentli dikiş iplikleri birçok dikiş ipliğine göre daha sert, sağ lam ve esnektir. Erime noktası naylon 6'ya göre yüksek olduğu için genellikle naylon 6.6 polimerinden yapılır. İğne olan sürtünmesi fazladır ve iğ ne ısınmaları monofil dikiş ipliklerinde daha fazla olur. 2.1.2. Çok Katlı (Bükümlü ) Dikiş İplikleri İki ya da daha fazla ipliğin bükülmesi ile yapılır. Büküm yönüne göre Z büküm veya S bükü m olabilir. Endüstriyel dikiş ipliklerinde genellikle Z bükümlü iplikler veya Z ve S bükümlerinin birleşimleri kullanılır. 2.1.3. Nüveli (Özlü ) Dikiş İplikleri Gövdesi filamentten yapılan ipliğin çevresine pamuktan veya kesikli sentetik elyaftan kılıf oluşturma işlemi ile elde edilirler. Dış kısımdaki kesikli elyaftan yapılmış kılıf, ipliğin sürtünmesini azaltır, ipliğe dolgunluk verirken, iç kısımdaki kesiksiz elyaf ise ipliğin mukavemetini sağlar. Nüveli, özlü, ilikli, kılıflı, corespun olarak da adlandırılan bu iplik 100 % pamuk ipliğinden daha sağlamdır.Yıkamaya bağlı daha az çekme ve dış kılıf sayesinde iğne ısınmalarına karşı daha iyi dayanım özellikleri vardır 2.1.4 . Tekstüre Edilmiş Dikiş İplikleri Tekstüre; düzgün, kesiksiz, sentetik elyafa mekanik-termik işlemler vasıtası ile kıvrım verilerek şekil ve yeni özellikler kazandırma yöntemidir. Tekstüre edilen iplik, çekim kuvvetleri ortadan kalkınca, iç gerilimlerinin tekrar dengeye gelmesi ile kıvrımlaşır, büzülür. Tekstüre edilen iplikler daha büyük bir hacme, daha fazla ısı yalıtımına, daha sıcak bir tutuma kavuşurlar. Bu iplikler daha çok esneklik gerektiren dikişlerde kullanılır. 2.2. Hammaddelerine göre dikiş iplikleri: Pamuk Dikiş İplikleri Keten Dikiş İplikleri İpek Dikiş İplikleri Polyester Dikiş İplikleri Poliamid Dikiş İplikleri Metalik Dikiş İplikleri Lastik Dikiş İplikleri ve Aerolen Dikiş İplikleri Eğrilmiş Hacimli Yün Dikiş İpliği olarak sınıflandırılabilir 2.2.1.Pamuk Dikiş İplikleri: Genel olarak merserize edilerek kullanılan pamuk dikiş iplikleri; merserize pamuk dikiş ipliği; üç katlı bükümlü, merserize kalın pamuk dikiş ipliği; 40 Etiket No.lu ve altı katlı iplik olarak üç ana çeşittedir. Bunlardan altı katlı iplik sağlam dikiş ve dantel ipliğidir. Daha yuvarlak, daha pürüzsüz ve elastiktir. Tüm ipliklerin en düzgünüdür. İğnede ve kumaşta sürtünmeye dirençlidir. Genellikle pamuklu ve keten kumaşlarda kullanılır. 8 en kalın, 155 en ince iplik numaralarında üretilir. 2.2.2. Keten Dikiş İplikleri: Kaba ve pürüzlü yüzeyli ipliklerdir, tek veya katlı olarak üretilirler. Eğer nemli ortamda kalacaksa küf tutmazlık işlemi yapılmalıdır. Estetik önem taşımayan giyim ve teknik tekstil ürünlerinin dikiminde sınırlı bir kullanımı vardır. 2.2.3.İpek Dikiş İplikleri: İpek termoplastik bir elyaf olmadığı için makinede dikilirken ısınmadan dolayı dikiş problemi yaratmaz. A tipi (ince); ince ve hassas kumaşlarda, D tipi (kalın); dekoratif dikişlerde kullanılır. 2.2.4.Polyester Dikiş İplikleri: Yapı sal oluşum olarak, Eğrilmiş PES Dikiş İpliği, monofilament PES Dikiş İpliği, PES Filament Dikiş İpliği, PES nüveli ( corespun ) Dikiş İpliği olarak üretilirler. a.Eğrilmiş PES: % 100 PES kısa kesikli elyaftan üretilmiş ipliğin iki veya daha fazla katın bükülmesi ile yapılır. Üretiminde parafinli ve silikonlu yağlama işlemi yapılır. Eğrilmiş polyester dikiş ipliği gerilim altında uzayıp, tekrar eski haline gelebilir, sağlam ve pürüzsüz bir yapısı vardır. Dikiş makinesi iğnesinin sürtünme yıpranmasına ve ısıtmasına dirençlidir. b. monofilament PES: Ekstrusion prosesi ile üretilir, pürüzsüz, kesiksiz, tek bir filamentten oluşur. Yüksek uzama ve elastikiyeti vardır. Sürtünmeye dirençlidir, yüksek dikiş sağlamlığı verir. c. PES Filament Dikiş İpliği: PES filamentlerden oluşan 3 katlı dikiş ipliğidir. U zatılıp, eski haline geri gelir, çekmez ve pürüzsüz yapılıdır ve yağlama işlemi yapılır. Dikiş makinesi iğnesinin sürtünme yıpranmasına dirençlidir. d. PES Nüveli Dikiş İpliği: Özde PES filament ve çevresinde kesikli elyaftan yapılmış kaplamadan oluşur. Filament kısım sağlamlığı artırırken, kaplama kısım ise doğal görünümü ve performansı artırır. Kaplama kısım pamuktan yapılmış ise POLY/ C OT, polyesterden yapılmış ise POLY/ POLY olarak isimlendirilir. 2.2.5. Poliamid (Naylon) Dikiş İplikleri a. Eğirilmiş PA Dikiş İpliği: Üç katlı, eğrilmiş, ışık geçirebilen, yüksek elastikiyetli, sağlam naylon dikiş ipliğidir b. monokord PA Dikiş İpliği: Çok filamentli naylon ve polyesterin tek bir dikiş ipliği oluşturacak şekilde birleşmesinden yapılmıştır. Çekmez, sağlam, elastik, belirli bir iplik numarasına göre daha az hacimli, yüksek hızlarda erimeye eğilimlidir. c. monofil PA Saydam Dikiş İpliği: Tek filamentlidir, yüksek uzama yeteneği vardır, özellikle görünmez dikişlerde kullanılırlar. 2.2.6.Metalik Dikiş İplikleri Filamentler ile lamine, düz veya silindirik metalik ipliklerin gevşek bükülmesi ile oluşan ipliklerdir. Örneğin; Simli İplik, 0.04-1.15 mm çaplarında gümüş teller, metal kaplamalı bakır teller, galvanize olmuş bakır veya pirinç tellerden oluşan yuvarlak, bükümlü veya yassı ipliklerdir. Dekoratif dikişlerde, nakış işlerinde, vs. kullanılır. 2.2.7.Elastik İplik Değişik türde ipliklerle gevşek olarak sarılan lastik çekirdekli ipliklerdir. Sağlam ve esnektir. Giysilerde büzgü oluşturmak için kullanılır. 2.2.8. Aerolen İpliği Dikdörtgen ya da kare kesite sahip yapay sünger ipliklerdir. Üzeri sağlam ipliklerle kaplanmıştır. Kemerler veya askı bantları için kullanılır 2.2.9. Eğirilmiş Hacimli Yün Dikiş İpliği Yün ve kıvrımlı sentetik kesikli elyaf karışımlı katlı ipliklerin bükülmesiyle oluşan hacimli ipliklerdir. Gevşek dokunmuş, açık örgülü kumaşlarda nakış yapmak için kullanılır. 3. Dikiş İpliklerinin Önemli Karakteristikleri: Bir dikiş işleminde ipliğe, dikiş makinesinin üst kısmında; kılavuzlar, iplik gerdirici, iplik yayı, iplik verici, iğnenin gözü arasında oluşan sürtünme, makinenin alt kısmında ise kumaş sürtünmesi, ipin masuranın üzerinden geçmesi sırasında oluşan sürtünme ve alt iplik üst iplik arasındaki sürtünme gibi birçok sürtünme kuvveti etki eder. Bu yüzden ipliğin numarası, dayanımları ne olursa olsun, iyi bir performans gösterebilmesi için, dikiş ipliğinin üniform dayanım, çap, sürtünme özelliklerine sahip olması gerekir. Dikiş ipliklerinin önemli özelliklerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz. Sağlamlık Büküm Ayarı Düzgünlük, pürüzsüzlük Dikiş İpliği Yağları, apreleri Ergime noktası Elastiklik Gerilme kuvveti Sürtünme katsayısı Aşınması Renk solmazlığı Uzama Kısalma, çekme 4. Dikiş ipliği bitim işlemleri: Dikiş ipliklerinin iyi bir performansa sahip olabilmesi için bir takım bitim işlemlerinden geçirilmesi gerekmektedir. Bu bitim işlemlerini dört ana başlık altında inceleyebiliriz. Merserizasyon Yumuşak Apre Parlatma Mumlama 4.1. Merserizasyon: Pamuklu veya pamuk kaplı polyester nüveli dikiş ipliklerine uygulanan kostik - soda banyosunda yapılan işlemdir, değişim kalıcıdır. Merserizasyon işleminde iplikler gerilim altında kostik - soda çözeltisinden geçerler. Bu işlem pamuk elyafının şişmesine ve kesitlerinin daha yuvarlak hale gelmesine sebep olur. Daha sağlam, daha parlak, daha düzgün bir yüzey oluşturmak için yapılır. Merserizasyon işlemi pamuğun boyaya afinitesini ve haslığını iyileştirir, doğal elastikiyeti azaltır, % 12 gibi gerilim dayanımı artırır. 4.2. Yumuşak Apre: İplik üzerindeki yumuşak apreler, ipliklerin kendilerini dokuya uydurarak yüzeyi kesmeden delmesine olanak verir. Örneğin; teyel iplikleri sonradan söküldüklerinde bir iz bırakmamaları için yumuşatma apresi yapılmış olmalıdır. 4.3. Parlatma: Düzgün, sert yüzeyli bir dikiş ipliği oluşturan nişastalanmış ve parlatılmış pamuklu ve sentetik ipliğe uygulanan bir işlemdir. Bu iplikler; düğme dikmede, ilik açmada, yorgan dikmede, halı dikiş ipliklerinde kullanılır. 4.4. Mumlama Parafin ve silikon karışımlı yağlama işlemidir. Silikon apresi ipliğe kayganlık vererek, sürtünmeden oluşan ısınmayı azaltırken, parafin ise ipliklerin iğnelerden kolayca kaymasını, yumuşak şekilde kumaşa geçmesini sağlayarak iplik sürtünmelerini azaltır. 5. Dikiş İpliklerine Uygulanan Testler: 5.1. Eğilip-Bükülebilirlik Testi: 15 cm uzunluğunda iplik çekme işlemine tabi tutulmadan zorlanır, ilmek açılmadan önceki ilmeğin ölçüsü en küçük olan ip, daha bükülebilir olan iptir. Numuneleri alınır, ilmek oluşturulup, bu ilmek yavaşça açılmaya 5.2.Dikiş Dayanıklılık Testi: Dikilmiş iki parça kumaş, kumaş kopma mukavemeti cihazına takılır, dikiş tam orta noktaya gelir ve cihaz çalıştırılır, kopma tamamlandığında, kumaşın ve dikişin gördüğü hasarlar değerlendirilir. 5.3.Renk Sabitliği Testi: Bir iplikteki renk sabitliği; üretim ve daha sonraki kullanım sürecinde maruz kalacağı değişik ortam ve etkilere karşı ipliğin göstereceği dirençtir. Dikiş ipliğinde renk değişimi test şartlarında kontrol edilerek, belirli renk çizelgesinde değerlendirilerek renk sabitliğinin dayanıklılıkları ölçülür. Yıkama Dayanıklılığı, Işık dayanıklılığı gibi... Bunlardan ışık dayanıklılığı testinde; ışık dayanıklılığı bilinen boyalı 8 yün kumaş ile birlikte ışığa tabii tutulur. Test numunesindeki solma dereceleri ile yün kontrol numunelerindeki ton değişiklikleri karşılaştırılır. Test numunesi; 1' den 8' e kadar numaralandırılan kumaşlardan benzer özellik gösterdiği kumaş ile aynı dayanımdadır.1;Işık dayanıklılığı zayıf, 8, Işık dayanıklılığı yüksek olarak değerlendirilir. Yıkama Dayanıklılığı testinde ise hafiften şiddetliye doğru devam eden Gri Skala olarak adlandırılan renk değişiklik çizelgesi kullanılır. Gri çizelge 1' den 5' e kadar çifter gri kumaş örneğinden oluşur. Yıkama testinde belirlenen yıkama şartlarında test yapılır. Yıkama sonrası numuneler durulanır, kurutulur. Beyaz test numunesinin renk ve ton değişiklikleri gri çizelgeden karşılaştırılır. 5.4. Sürtünme Testleri İplik-İplik, İplik-Metal yüzeyleri arasındaki sürtünme değerlerinin uygun ve düzgün bir değerde, elektrostatik elektriklenme değerlerinin minimum değerlerde olması gerekmektedir. Aksi takdirde iğne ısınmaları, iplik kopmaları, dikiş düzgünsüzlüğü, ısı ile esneyen ipliğin dikişten sonra çekmesi, dikiş kalitesinin bozulması gibi, hızın çok önemli olduğu hazır giyim dikim işleminde istenmeyen durumlarla karşılaşılır. Bu yüzden dikiş ipliği hazır giyime verilmeden önce sürtünme özellikleri ve statik elektriklenme değerleri bilinmelidir. 5.5. Sürtünme Değerlerinin Ölçülmesi: Friksiyon metre cihazında elyaf-metal (FM), elyaf-elyaf (FF) sürtünme değerleri ile statik elektriklenme değerleri ölçülür. Bu cihaz ile 800 m/dak' ya kadar değişen hızlarda,200ºC yükselebilen sıcaklıklarda, elde edilen sürtünme grafiklerine göre ipliğin sürtünme ve statik elektriklenme değerleri yorumlanır. Yandaki şekilde, Honigmann Friksiyonmetre Cihazında sürtünme testleri yapılan bir dikiş ipliğinin elyaf-metal sürtünme katsayısı ve statik elektriklenme değerlerinin zamanla değişim grafiği gösterilmektedir. Bir sonraki Teknik Bültenimizde bu sürtünme testleri, değerlendirmeleri daha ayrıntılı bir şekilde incelenecektir. Yağlama İşlemi: Dikiş ipliğini sağlamlaştırmada, Düğümlenmeyi ve karışmayı önlemek amacıyla, Dikiş işleminde ipliğin elyaf/elyaf (FF), elyaf/metal (FM) sürtünmelerini uygun değere ayarlamak için İpliği iğneden geçirmede kolaylık için İki veya daha fazla ipliği beraber tutabilmek için ve İplikte oluşan statik elektriklenmeyi düşürebilmek için uygulanır.
coatsindustrial.com
