1. Giriş
Günümüzde, çevre kirliliği ile ilgili sorunların tüm dünyada büyük önem kazanması ve enerji kaynaklarının hızla tükenmesinin bir sonucu olarak, her endüstri dalının rekabetçi pazar ortamında varlığını sürdürebilmesi için, çevre bilincinin olması ve doğal kaynakların iyi kullanılması gerekli hale gelmistir. Endüstriyel isletmeler ve bilimsel kurumlar, bu konuda, eskiye oranla daha ciddi yaklasımla alternatif temiz üretim yöntemleri aramaya baslamıslardır. Dolayısıyla tüm sektörler, daha az kimyasal madde ve su kullanarak, daha az atık su ve atık hava açığa çıkartarak, çevreyi daha az kirleten ve enerji tüketimi düsük olan çevre dostu üretim yöntemlerinin gelistirilip uygulanması konusunda üzerlerine düseni yapmak durumunda kalmıslardır. [1]Tekstil terbiyesinde, çevre yükünü azaltmak ve çevreyle uyumlu bir üretim gerçeklestirmek için, terbiye islemlerinde kullanılan maddelerin seçilmesi, bilinçli ve dikkatli bir sekilde yapılmalıdır. Bu kimyasal maddelerin kullanımı tamamen ortadan kalkamayacağına göre, en azından doğayla daha dost, daha uyumlu maddeler ve yeni teknolojiler tercih edilmelidir. Ekolojik yöntemlerin önem kazandığı günümüzde, enzimlerin tekstil terbiyesinde kullanımı her geçen gün artmaktadır. Doğal protein olan enzimler, çok kolay ve hızlı bir sekilde biyolojik olarak parçalanmaktadır. Bu özellikleriyle atık su yükü olusturmamaktadır. Enzim kullanımı sayesinde, islemler ekolojik olmakta ve mamulün doğal özellikleri korunmakta dolayısıyla katma değeri artmaktadır. Bu çalısmada da yün lifleri ve yün liflerinin ön terbiye(karbonizasyon ve ağartma) ve bitim islemlerinde (tutum ve boyama özelliklerinin iyilestirilmesi) enzimlerin kullanılması üzerine yapılan çalısmalar derlenmistir. [1,2]Yün terbiyesinde baslıca önemli sorun kaynakları arasında, harman yağları, örgü yağları ve diğerpreparasyon maddeleri yer almaktadır. Bu maddeler yıkama sırasında uzaklastırılmakta ve dolayısıyla da nihai atık suların KOĐ yüklerine ve su zehirliliklerine katkıda bulunmaktadır. Bununla ilgili en önemli sorun kaynakları; iyi rafine edilmemis madeni yağlar (aromatik karbon içeren), APEO (biyolojik olarak parçalanamayan ve zehirli metabolitlere sebep olan), silikonlar (biyolojik olarak parçalanamayan ve özel yıkama maddeleri olmadan uzaklastırılması zor olan), biyositler (sulardaki canlılar için zehir etkisi gösteren) dir [3].
On yılı askın bir süreden beri, enzimler yıkama maddelerinin içerisinde belirli ve inatçı lekeleri uzaklastırmak amacıyla kullanılmaktadır. Biyoteknolojinin kullanımı, yıkama maddelerinin yıkama verimini önemli ölçüde iyilestirmistir. Yıkama maddelerinde kullanılan enzimler yumurta akı, nisasta ve yağ içerikli lekeleri eskiden olmadığı kadar etkili bir sekilde uzaklastırırken, tekstilleri grilesmeye karsı korumakta ve renkli çamasırların renklerinin solmasını engellemektedir. Günümüzde yıkama maddeleri içerisinde kullanılan enzimler; proteaz, amilaz, lipaz, selülazlardır. Enzimlerin düsük sıcaklıkta aktif olmasından dolayı, yıkama islemi sırasında tekstillerde korunmaktadır. Burada bir ön yıkama gerekli olmayıp, bu sayede su ve enerji tasarrufu da sağlamaktadır. Yıkama maddesinin yapısındaki diğer maddelerle (örneğin tensidler gibi) birlikte yıkama yardımcı maddesi miktarlarında daha fazla bir azalma sağlamak mümkün olmaktadır. Aynı zamanda enzimler tamamen biyolojik olarak parçalanabilir özelliktedir. Böylece atık su yükü azalmaktadır. [4]Yün ön terbiye islemlerinden gelip de (ağartma gibi) atık sularda bulunabilen diğer zararlı etki gösterebilecek madde kaynakları da enzimlerin kullanımı yardımıyla azaltılabilmekte ve aynı zamanda enzimlerin kombinasyonu neticesinde daha iyi sonuçlar (örneğin daha iyi beyazlık derecesi gibi)alınabilmektedir. [1,2]
2. YÜN LiFLERi HAKKINDA GENEL BiLGi
Dar anlamda yün, koyunların üstünü kaplayan yapağı gömleğinin kırpılmıs, yıkanmıs ve temizlenmis durumuna denir. Fakat pratikte diğer bazı hayvanların sırtlarından elde edilen birçok kıl topluluklarına da yün adı verilmektedir. Örneğin Ankara keçisinden elde edilen tiftiğin ‘Ankara Yünü’, Ankara tavsan
teknolojikarastirmalar.com
