TAKDİM
Tükenmez bir sabrın, takdire değer bir emeğin, tebrike değer bir kabiliyetin ve derin bir zevkin ortaya koyduğu; kendine özgü bir dille konuşan, canlı bir varlık olan Halı , güzel sanatların ilk sıralarında yer alır.
Allah'ın eşref-i mahlûkat olarak yarattığı insan; adımlarını sürekli olarak iyiye, doğruya ve güzele doğru atarsa, neler yapmaya muktedir değil ki!. Çözülmesi gereken bir şifre, bir bilmece, bir sır olan kadınımız, kızımız; Halı dokurken çok zaman tabiatı bir model, çiçeği bir örnek ve zevkini kılavuz olarak alır kendisine.
Hülyalı kafasındaki kendine has terkip kudretiyle, duygu ve düşüncelerini o masum gönlündeki temiz aşk ve sevdasıyla yoğurur. Düğüm düğüm, nakış nakış aksettirir halı üzerine. Onu basit bir eşya olmaktan kurtarır, ressamların tablolarına konu yapar, sanatın zirvesine çıkarır.
Türk El Sanatlarının önemli bir kolu olan. asırlardır gerek kültür, gerek sanat, gerekse ekonomik hayatımızda önemli bir yer tutmuş, mazi ile atı arasındaki bir kültür bağını ifade eden Halıcılığımız hakkında yazılan eser sayısı, maalesef iki elin parmakları sayısıncadır.
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığımızın, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü bünyesinde, kuruluş amacına yönelik olarak el dokusu halıcılık konusunda faaliyet gösteren "El Sanatları Eğitim Merkezi Müdürlüklerinde her yıl 8'er aylık kurs verilmektedir
1987'nin Ekim'inden 1994'ün Aralık ayına kadar görev yaptığım Isparta 60. Yıl El Sanatları Eğitim Merkezi Müdürlüğünde; bu 8'er aylık eğitim süresi, sonunda birer Halı Öğreticisi olacak kursiyer öğrencilerin çevre, yaş ve ekonomik durumları ile, eğitim seviyeleri dikkate alınarak, gördükleri kursla ilgili, onların ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir ders kitabının olmayışı önemli bir eksikliğimizdi.
İşte bu mütevazı çalışma, bir telif eserden ziyade, bu konuda uzun yıllar araştırmalar yapan değerli uzmanların çalışmaları imkan nispetinde gözden geçirilerek, öncelikle Eğitim Merkezlerimizdeki kursiyer öğrencilerin meslekî bilgi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla hazırlanmıştır.
Bu vesileyle, teşviklerini gördüğüm Bakanlık yetkililerine, emeği geçen tüm mesai arkadaşlarıma, bütün hocalarıma ve özellikle yakın ilgisini esirgemeyen Sayın Fahrettin KAYIRMAZ Bey'e ve dostlara teşekkür ediyorum.
Üretken emeğe saygı duyarım.
Faydalı olmak dileğiyle.
KASIM 1997 Abdullah GÜLCEMAL
I. BÖLÜM
HALICILIKLA İLGİLİ TANIM VE TEKNİKLER HALICILIKLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR:
1. HALI:
Çözgü denilen bükülmüş yün, pamuk, veya ipek ipliklerinin halının boyuna yan yana dizilmesinden meydana gelen çözgü iskeletinin her çift teline; yün, ipek ve floş ipliğinden ilme (düğüm) yapılarak sıra oluşturulması ve üzerine bir sıra yün veya pamuk ipliğinden atkı, (alt kalın, üst ince, döke) atılıp sıkıştırmak suretiyle, belirli bir desen karakteri ve hav yüksekliğine sahip olarak dokunan yaygıdır.
1.1. ÇÖZGÜ:
Halı tezgahının alt ve üst leventleri arasına, halı boyunca yatay, zemine dik ve birbirlerine paralel olarak çaprazlama geçirilen yün, pamuk ve ipekten bükülerek imal edilmiş ipliklerdir.
1.2. GÜCÜ:
Çözgü tellerini birbirine paralel bir şekilde halı kalitesine göre eşit olarak taksim eden, atkı atılırken istenilen açıklığı temin etmek için; arka ve ön tellerin birbirinden ayrılmasını sağlayan bir sistemdir.
1.3. ATKI:
Halının ilme sıraları arasına ve halının enine paralel olarak elle geçirilen, çözgü ile beraber halının zemin dokumasını oluşturan yün, pamuk veya ipek ipliğidir
Yurdumuzda imal edilmekte olan halılarda, genellikle alt atkı ve üst atkı olmak üzere iki atkı kullanılmaktadır.
A. ALT ATKI (KALIN ATKI-KALIN GAYAR) :
Halının ilme dokumasının bir sırası bittikten sonra, halının enine olmak üzere ve halının kalitesine göre tespit edilmiş atkı ipliği, varangelen ağacı aşağıda iken çözgünün arasından geçirilerek düz bir şekilde çekilir ve kirkitle sıkıştırılır.
B. ÜST ATKI (İNCE ATKI-DÖKE-İNCE GAYAR):
Alt atkı atıldıktan sonra, varangelen ağacı yukarı kaldırılarak ince atkı çözgünün arasından geçirilir. Kirkitle ilmelerin arasına yedirilerek kirkitle sıkıştırılır.
Atkılar atıldıktan sonra, sıkıştırma ipi (patkı - baskı ipi) mutlaka kullanılmalıdır. Çünkü; sıkıştırma ipi kullanılmadığı takdirde, kirkit darbeleri bilhassa üst (ince) atkıyı kesebileceği gibi, her ilmeye de isabet etmeyeceğinden istenilen sıkıştırmayı yapamaz. Bu bakımdan, hangi halı tipi olursa olsun sıkıştırma ipi kullanmakta fayda vardır.
Bu sıkıştırma ipi, hak arasında "ağ ipi" tabir edilen, sentetik iplikten yapıldığı gibi. halıda kullanılan kalın atkı veya çözgü ipliğinden birkaç kat yapmak suretiyle bükülerek de elde edilebilir. Fakat, sentetik daha mukavim ve uzun ömürlü olduğu için, sıkıştırma ipi olarak sentetik ağ ipinin kullanılması daha ekonomiktir. Atkılar atıldıktan sonra "sıkıştırma ipi" çözgü arasından geçirilerek ve kirkitle bu ipin üzerine vurularak sıkıştırma işlemi yapılır.
1.4. İLME (DÜĞÜM):
Halı dokunurken yün, ipek veya floş ipliğinin, çözgünün her çift teline belirli bir biçimde yan yana bağlanarak sıralar oluşturan iplik düğümleridir.
1.5. HAV:
Hav, çözgü tellerine bağlanmış ilme adı verilen düğüm uçlarının belli uzunluklarda kesilmiş şeklidir.
1.6. SAÇAK:
Saçak, halının iki başında çözgü ipliklerinin kesilmesinden arta kalan uçlardır. Saçak boyu, halının ebadına göre değişmekle birlikte, genelde 10 cm. bırakılır.
1.7. ÇİTİ (ZİNCİR) :
Halının başlangıç ve bitim uçlarında kilim dokusuna paralel olarak, saçak dibinde çözgü veya atkı ipliğinden zincir şeklinde yapılan bir dokudur.
1.8. HALI KİLİMİ:
Halıda havlı dokumanın dağılmaması için, başlangıç ve bitim kısımlarında yapılan düz dokudur.
1.9. KENAR ÖRGÜSÜ:
Halı yanlarının sağlam olması için, zemin renginde ve iki katıl zemin ilme ipliğiyle yanlara örülen dar şerit kısımdır.
1.10.ETLİK (KIYI KOLONU):
Halı kiliminden sonra, bordürden evvel zemin renginde halı ebadına göre yapılan havlı dokumadır. Halının kenarlarını çevreler.
1.11. BORDUR:
Halının dört kenarının çevreleyen, etlik, dış sedef (küçük su), büyük su (enli kıyı) ve iç sedeften meydana gelen kışıma bordur denir. Dış ve iç sedefler bir yada birkaç tane olabilir.
1.12. ZEMİN (ORTA) :
Halının bordürle çevrelenen orta kısmı olup desenli veya düzdür.
II. BÖLÜM
1. HALIDA KALİTE VE KALİTE HESAPLAMALARI
Halı üretimi ve ticareti ile ilgilenen herkesin, sık sık kullandığı bir tabir vardır. “İşte bu çok kaliteli bir halı. Kalitesi düşük. Kalitesi yüksek. Bu halının kalitesi kaç?. Kalite oturmamış" gibi...
Kalite hakkındaki bu çeşitli ifadeler bizi halıda kalitenin ne olduğunu; açık ve net bir şekilde araştırmaya zorlamaktadır.
HALIDA KALİTE NEDİR:
Kalite; Halıda 10 cm. enine giren çözgü teli ile, 10 cm. boyuna giren ilme sıra sayısıdır.
10 cm.de ki çözgü teli sayısı ile, 10 cm.deki ilme sıra sayısının çarpımı bize 1 desimetre karedeki toplam ilmeyi (düğümü) verir. Diğer bir ifadeyle, 1 desimetre (dm) karedeki ilme sayısı, o halının kalitesini gösterir.
Meselâ; Kalite 26 x 33 dediğimizde, bu iki rakamdan birincisi olan 26 sayısı, halının 10 cm. (1 dm) enine giren çözgü teli sayısını; ikinci rakam olan 33 ise halının boyuna olan 10 cm. (1 dm) deki ilme sıra sayısını gösterir. Bu iki rakamın çarpımı ise 1 dm. karede ki toplam ilmeyi verir. 26 x 33 = 858 ilme.
Halının tipi, boyutları ne olursa olsun; kalite hesaplamalarında hep aynı yol takip edilir.
Ebatta verilen ilk rakam daima halının ENİNİ, ikinci rakam ise halının BOYUNU ifade eder.
Kalitenin ilk rakamı ile ebadın ilk rakamının çarpımı halıdaki toplam TEL SAYISINI verir.
Kalitenin.ikinci rakamı ile ebadın ikinci rakamının çarpımı o halının toplam SIRA SAYISINI verir.
Bulunan Tel sayısı ile, Sıra sayısının çarpımı ise; halıdaki TOPLAM İLME (DÜĞÜM) sayısını gösterir.
Halının alanı ise; En ebadı ile Boy ebadının çarpımıyla bulunur.
Verilen ebatlar cm. biriminden ise, sonuç cm2dir. Dm. ise sonuç dm2dir. Ebatlar metre (m.) olarak verilmişse sonuç metrekare (m2) olacaktır. Amma, halıcılık da hesaplama işlemleri genellilikle desimetre üzerinde yapılır.
ÖRNEK: 1
Kalite : 26x33 150 cm. = 15 dm.
Ebat : 150 x 250 cm. 250 cm. = 25 dm.
Tel sayısı = En kalitesi x En ebadı. Tel sayısı = 26x15 = 390 Sıra sayısı = Boy kalitesi x Boy Ebadı Sıra sayısı = 33 x 25 = 825
Toplam ilme Sayısı = Tel Sayısı x Sıra Sayısı
Toplam ilme Sayısı = 390 x 825 = 321750
Halının alanı = En ebadı x Boy ebadı.
Halının alanı = 15 x 25 =375 desimetrekare.
ÖRNEK: 2
Kalite : 60x60 170 cm. = 17 dm
Ebat : 170 x 270 cm. 270 cm. = 27 dm
En kalitesi x En ebadı = Tel sayısı 60 x 17 = 1020
Boy kalitesi x Boy Ebadı = Sıra sayısı 60 x 27 = 1620
Tel sayısı x Sıra sayısı = Toplam ilme sayısı 1020 x 1620 = 1.652.400
En ebadı x Boy ebadı = Halının alanı
17 x 27 = 459 desimetrekare 459 dm2 = 4.59 m2dir.
Kalitedeki 1.rakamın 10 cm.ye giren çözgü telini, 2. rakamında yine 10 cm.ye giren ilme sıra sayısını ifade ettiğini; Tel sayısı ile Sıra sayısının çarpımının bize 1 desimetrekaredeki toplam ilme miktarını verdiğini yukarda izah etmiştik.
Alan ölçüleri yüzer yüzer büyüyüp küçüldüğüne göre; 1 dm2deki ilme sayısını 100 ile çarparsak, o halının metrekaresindeki ilmeyi buluruz.
Misal: Kalite 26 x 33 = 858 1 dm.2 deki ilme.
858 x 100=85.800 1 metrekaredeki ilme sayısı. Veya;
Toplam düğüm sayısı
Veya; ------------------------------ = 1 m.2 deki düğüm sayısı.
Halının alanı
Netice olarak; dokunacak her hangi bir halının kalitesi ve ebatları değişebilir. Fakat bütün halıların kalite hesaplamalarında yukarda gösterilen metot aynen uygulanır.
2. HALICILIKTA MALİYET VE İŞÇİLİK HESAPLARI
Her halının kalitesine ve kullanılan iplik numarasına göre m2 ye gidecek olan malzeme miktarları farklı farklıdır.
Bu husus; El Halısı Teknik Özelliklerini gösterir tabloda açıklanmıştır. Dokunması istenilen halının kalitesi ve ebadı bilinmeli ve buna göre de sarf olunacak malzeme miktarının hesabı yapılmalıdır. Şimdi, bununla ilgili bir örnek verelim.
A. MALİYET HESABI:
Bizden 26 x 33 kalite, 180 x 280 cm. ebadında bir Isparta halısı istenmektedir. Bu halının maliyet hesabını yapalım.
Isparta halısında 1 m2ye : 3.000 kg. 2.5 Nm. ilmelik yün ipi
0.750 kg. 6/9 Nm. Çözgülük pamuk ipi
0.900 kg. 6/8 Nm. Atkılık Pamuk ipi gider.
Dokunacak halının ebadı: 180 x 280 cm. = 18 x 28 dm.
Dokunacak halının alanı: 18 x 28 = 504 desimetrekare = 5.04 m2
1 m2 Isparta halısı için 3.000 kg. ilmelik yün ipi giderse 5.04 m2 Isparta halısı için ne kadar ilmelik yün ipi gider?
1 m2 için 3.000 kg.
5.04 m2 için x
x= 5.04 x 3.000 = 15.120 kg. yün ipi. 5.04 x 0.750 = 3.780 kg. çözgülük.
5.04 x 0.900 = 4.536 kg. atkılık.
III. BÖLÜM
HALILARIN SINIFLANDIRILMASI
Günümüzde üretilen halılar; üretim şekline göre, kullanılan ham maddeye göre, kullandığı yere göre, bir desimetre karede ki ilme sayısına göre ve ebatlarına göre sınıflandırılmaktadır.
1. ÜRETİM ŞEKİLLERİNE GÖRE.
a- El Halıları: Herhangi bir makine gücünden yararlanmadan, başlangıçtan bitimine kadar tamamen insan gücüne bağlı ve tek tek düğüm atılarak dokunan halılardır. Her el dokusu halının ayrı bir özelliği ve sanat değeri vardır.
b- Makine Halıları: Makine halıcılığının memleketimizde 25-30 yıllık bir geçmişi vardır. Makine halıcılığı, el halıcılığı ile kıyaslanamayacak ölçüde çabuk ve verimli olup, makine gücüne dayanması nedeniyle az fakat bilinçli bir emeğe ihtiyaç gösterir. Makine halıcığında 8 saatlik bir çalışma devresinde, yaklaşık 1000 metrekare halı imal edilebilir. Fakat bu büyük üretim kapasitesine rağmen bir sanat değeri taşımazlar. Kullanılan renkler sınırlı olup 3-5 veya 8 rengi geçmez. Makine halılarında, el halısında olduğu gibi düğüm tekniği yoktur.
2. KULLANILAN HAM MADDEYE GÖRE:
a. Tamamen yünden dokunmuş olan halılar, (ilmesi, çözgüsü ve atkısı yün olan halılar)
b. ilmesi Yün, çözgü ve atkısı pamuk olan halılar,
c. ilmesi Yün, çözgü ve atkısı ipek olan halılar,
d. ipek Halılar, (ilmesi, çözgüsü ve atkısı ipektir.)
3. KULLANILDIKLARI YERE GÖRE:
Halılar kullanıldıkları yerlere göre de çeşitli isimler almaktadır.
a. Paspas Halılar: Genelde 40 x 40 cm. veya 50 x 50 cm boyutlarında olup sandalye üzeri için 4-6 adet bir takım halinde dokunur.
b. Heybe Halıları: Heybelerin arka yüzleri kilim ve heybe gözlerinin ön yüzleri halı olarak dokunur. 40 x 40 cm. veya 60 x 60 cm. boyutlarında olur.
c. Yastık Halıları: Bu halılar, daha ziyade 6 tanesi bir takım halinde kullanılır. Sedir ve divanlarda kullanılan yastıkların ön yüzeylerine geçirilir.
d. Namazlık Halıları: Üzerinde namaz kılmak amacıyla yapılan, çoğunlukla mihrap desenli olan dokumalardır.
e. Seccade Halılar: Aynen Namazlık gibi üzerinde ibadet etmek maksadıyla dokunan halılardır. Ebat olarak namazlıktan daha büyük boyutlardadır.
f. Duvar, Sedir (Divan) Halıları: Genellikle dekorasyon amacıyla duvara asılan veya divan üzerine örtü olarak kullanılan halılardır.
g. Yer Döşeme Halılar: Kelle, Taban, Büyük Taban ebatlarında dokunurlar. Yer döşemesi yada dekorasyon için kullanılırlar.
4. BİR DESİMETRE KAREDEKİ İLME SAYISINA GÖRE :
a- Ekstra ekstra ince. ( dm2de 3600 - 2401 ilme)
60 x 60 Hereke, 50 x 50 Sivas, 50 x 50 Yağcıbedir.
b- Ekstra ince: ( dm2de 2400 -1811 ilme)
40x55 Yahyalı, 40 x 50 Ladik.
c-ince: (dm2de 1810-1361 ilme)
40 x 50 Taşpınar, 40 x 40 ince Anadolu, 40 x 40 Kalitedeki Malatya, Kars, Gördes, Ezine Yuntdağı, 30 x 50 Kula, 36 x 42 Bünyan, 38 x 38 ince Isparta (Hasgül)
d-Orta: (dm2de 1360 - 671 ilme)
32 x 40 Bergama, 26 * 40 Milas, 26 x 33 Isparta, 24 x 30 Döşeme altı.
e-Kaba: (dm2de 670x214 ilme)
22x28 Demirci, 18x28 Simav.
5. EBATLARINA GÖRE:
Paspas : 40 x 40 - 50 x 50 cm.
Yastık :50 x90 -60 x 100 cm.
Namazlık : 80 x 120 -100 x 150 cm.
Seccade :120 x 180 -140 x 220 cm.
Kelle :150 x 250 - 200 x 300 cm.
Taban :210x310-250 x 350 cm. Büyük Taban :300 x 450
Büyük Taban :300 x 450
6. DESENLERİNE GÖRE:
a- Düz halılar,
b- Desenli Halılar.
Yukarıda kalitesi ve ebadı belirtilen 5.04 metrekarelik bir İsparta halısına gidecek toplam malzeme miktarını bulmuş olduk. Bulunan malzeme miktarına ne kadar para ödememiz gerekir?
Malzeme Cinsi Toplam Malzeme Fiyatı Kg/ TL Tutarı TL.
1-ilmelikYünlpi 15.120 kg. x 32.750TL = 495.180 TL.
2-Pamuk Çözgülük 3.780 kg. x 22.200TL = 83.916 TL.
3-Pamuk Atkılık 4.536 kg. x 22.220TL =100.699 TL.
YEKÛN: 679.795TL.
İşçilik ücreti hariç, 5.04 m2lik 26 x 33 kalite 180 x 280 cm. ebadındaki halımızın bize olan maliyeti 679.795 TL.dir. Toplam maliyeti, halının alanına bölersek 1 metrekaresinin maliyetini buluruz. 679.795: 5.04 = 134.879 TL
NOT: Malzemenin nem durumu, dokuyucunun acemi oluşu, dokuyucunun ilme atarken uzun bağlaması gibi hususlar dikkate alınarak, metrekareye verilecek yün ipi miktarı, Teknik Tabloda gösterilen miktarlardan biraz fazla olmalıdır.
6.1. İPEK HALI
I m2. 8-10 no.lu Hereke ipek halıya 5.000 gr. ile 6.000 gr. ipek kullanılması gerekir.
Fire Gram
4.500 gr. düğümlük % 67 3.015 gr.
250 gr. ince atkılar------
250 gr. kalın boy atkısı------
100 gr. çözgülük % 33 330 gr.
3.345 gr.
l m2, halıda kalan ipek miktarı 2.655 gr. olup fire ve zayiat oranı % 55-80'dir.
6.2. YÜN, PAMUK HALI
A. Nakliye Ambar Fireleri:
a)Yün ipliği hammaddesi fireleri :
l-Taşradan gelen yün yapak, tiftik, kasapbaşı ve çorap açıntısı yünün nakliye
civarında fire verebilir.Bu firesinin % 3-5,
2-Bu maddelerin ambar firelerinin % 2 olacağı tespit edilmiştir.
b)Yün ipliği fireleri:
l-Taşradan gelen yün hali ipliklerinin merkezdeki ana ambara nakliyelerinde bulun mevsimlerde % 2 fire verebileceği,
2-Yıl içinde ambardan geçen boyalı ve boyasız her nevi yün hali ipliklerinin ambar firesinin ortalama % 3 olacağı,
3-Merkez ambarlarından taşradaki imalat ambarlarına yapılacak yün ipliklerinin nakliye, tahmil ve tahliyesinde % 3 fire verebileceği,
4-Hali yün ipliklerinin tezgahlara intikalinden mamul hali haline gelinceye kadar % 4-5 nispetinde fire verebileceği,
5-Hali imalat için yukarıda belirtilen şamalardan geçen yün ipliğinin hali imaline gelinceye kadar vereceği TOPLAM fire nispetinin (Boyama fireleri hâriç) % 12-13 olabileceği tespit edilmiştir.
B-Kapak Yıkama fireleri:
Hali ipliğinde kullanılan yapağıların sebil veya iç Anadolu, Ege, Sark, Trakya mali gibi çeşitli
bölgelere ait olması, yapağının kalın veya ince elyaflı, çok kirli, çakırdaklı, gömlek veya döküntü gibi hususiyetleri randımana etki etmektedir. Bu hususlar dikkate alındığında;
l-Kirli yapağı yıkamasında % 45-55 arasında temiz yapağı elde edilebileceği tespit edilmiştir.
2-Kirli yünden elde edilen temiz yün tespiti gayet güçtür. Kirli yün denen tabak yününün çok veya az kireçli olması, temiz veya çok kirli olması, yıkama seklindeki çeşitlilikler, yıkanmadan yalnız toz çarkından geçirilerek kirecinin alınması gibi çeşitli aktörlere göre elde edilen temiz yün randımanları çok değişik rakamlar arz etmektedir. Buna göre yıkama sırasında :
a)Kirkim kuzu yünü: % 10-20
b)Kirli tabak yünü : % 20-40
c)Toz çarkından geçirilen kirli yünlerin : % 18-20 arasında fire verebileceği tespit edilmiştir.
C-Yün ipliği Hamurdan Randımanı Firesi:
a)Yün ipliği yapmak için hazırlanan, harman yıkanmış yapak, güz yünü, kasapbaşı, yün, çorap açıntısı yün ve tarak altı gibi tali hasılattan meydana gelmişse harman bünyesindeki hammaddelerin değişik nispetlerine göre % 70-90 arasında yün ipliği elde edilebileceği,
b)Hazırlanan harman, yalnız yıkanmış yapağı ve yünden teşekkül etmişse harman bünyesindeki yün yapağı nispetleri ve bunların elyafının uzun ve kısalığına göre % 80-90 yün ipliği elde edilebileceği tespit edilmiştir.
c) l-Hazırlanan harman, % 80 Anadolu yapağısı % 15 kuzu yünü veya besi yününden teşekkül ettiği takdirde, yoluk ve tarak altı gibi tali hasılat nispetinin % 5-6 arasında olabileceği,
2-Hazırlanan harman, % 30-60 nispetinde yapağından olduğu takdirde, yoluk, tarak altı, gibi tali hasılatın% I5'e yükselebileceği,
3-Tarak altı ve yoluk gibi tali hasılat satışa arz edilmeyerek % 75-80 eksiği ile harmana katıldığı için ayrıca hasılat kaynağı olarak mütalaa edilemeyeceği, tespit edilmiştir,
D-Boyama Fireleri:
Yün ipliklerin boyanması esnasında vereceği fire bu ipliği meydana getiren yapak ve kasapbaşı yünün sıcak su veya sodalı su ile yıkanıp yıkanmadığına, harmana giren maddelerin nispetlerine göre fire nispetinin asgari % 8, azami % 15 olabileceği tespit edilmiştir.
E-Hali imalinde Kullanılan Pamuk ipliği Firesi:
l-Gerek çile, gerekse bobin halindeki pamuk ipliklerinin katlama ve bükümlerinde % 5'e kadar fire verebileceği,
2-Katlanıp bükülerek atkı ve direzi haline getirilmiş pamuk ipliklerinin tezgaha intikaline kadar % 3 fire verebileceği, tespit edilmiştir.
F-Tali Hasılatın Sarfiyat Kabul Edilmesi:
Son yıllarda kirpik, çekinti ve saçakların bedelsiz olarak isçiye bırakılması teamül haline gelmiş olduğu cihetle, kirpik, çekinti ve saçağın tali hasılat olarak değerlendirilmeyip sarfiyat olarak kabul edilmesinin gerekeceği tespit edilmiştir.
7. ISPARTA TİPİ HALILARDA YÜN VE PAMUK İPLİĞİ SARFİYATI:
Isparta tipi halıların çeşitli kalitelerinde aşağıdaki ortalama miktarlarda yün ve pamuk ipliği sarf edildiği tespit edilmiştir.
7.1. YÜN İPLİĞİ PAMUK İPLİĞİ SARFİYATI
Halı Cinsleri Sarfiyatı kg. Atlı kg. Çözgü kg.
85.800 Düğümlü halılar için 3.500 1.000 0.900
85.000 Düğümlü halılar için 3.300 1.000 0.900
82.500 Düğümlü halılar için 3.100 1.000 0.850
78.000 Düğümlü halılar için 3.000 1.000 0.850
75.000 Düğümlü halılar için 2.900 1.000 0.800
72.000 Düğümlü halılar için 2.800 1.000 0.800
7.2. İNCE KALİTELİ HALILAR VE YÜN HALILAR:
Son yıllarda, bölgede atkısı ve çözgüsü yün halılar ile ince kaliteli halılar dokunmaya başlanmıştır.
Bu halılara sarf edilen ilme, atkı ve çözgü miktarları ile bunlardan tali hasılat olarak elde edilen kirpik, çekinti, saçak miktarlar aşağıdaki cetvelde tespit edilmiştir.
a) Atkısı, Çözgüsü Pamuk ipliğinden Olan Halılar:
Halı cinsi Yün ipliği kg. Çözgü atkı kg. Kirpik-Çekinti kg. Saçak kg.
40x50 4.5-5 0.850 1.750-2 1.250 0.200
40x40 4.5 0.8501.6000.9000.250
32x40 4 1.000 1.600 0.900 0.250
30x30 3.5 1.000 1.250 0.800 0.250
50x50 5.5 1.1002.250 1.5000.250
60x60 5.5 l .000 2.500 l.750 0.250
b)Atkısı ve Çözgüsü % 100 yün Olan Halılar:
Atkısı ve çözgüsü yün ipliği olan 30 x 40 - 34 x 44 - 30 x 50 kaliteli halılarda (Atkı-çözgü dahil) bir metrekaresine 5 kg. yün ipliği kullanıldığı, bu halılarda bir metrekareden 250 gr. saçak, l kg. kirpik ve çekinti çıklığı,
c)İnce halılarda ve % 100 yün halılarda elde edilen saçak, kirpik ve çekintinin bedelsiz olarak isçiye bırakılmakta olduğu,
d) Genel olarak yeni dokuma bölgelerinde ve öğrenen isçiler tarafından dokunan halılarda, yukarıda tespit edilen yün ve pamuk ipliği sarfiyatlarında normal miktarlar dışında % 5-10 arasında ayrıca bir zayiat vermesinin normal olduğu, tespit edilmiştir.
Dokumasız yer halılarının döşenmesinde döşenen yerin sekline göre % 2-3 civarında fire ve zayiat verilebilir.
8. İPEK HALILAR
Asaletin, ihtişamın, zenginliğin simgesidir. 1950 yıllarında kayseri ve yöresinde, yün halıcılık yavaş yavaş ipek ile tanışmaya başlamıştır. Dünyanın en kaliteli ipeği, Bursa ve yöresinde üretilmektedir. Ancak, Marco Polo’dan bu zamana kadar, tüm ülkelerin vazgeçilmez dokuma ham maddesi olmuş ve insanlar buna ulaşabilmek için Çin’den Avrupa’ya çok yollar katetmişlerdir.
Oluşumu bile mucize olan ipek doğusu, ipek böceğinin kendi etrafında yaptığı koza ile başlar. Uzun işlemlerden sonra ip haline getirilir. Daha sonra halı olarak dokunmaya başlanır. 1m2 ipek halının, yaklaşık 4 ile 6 ayda dokunduğunu düşünecek olursak, ipek halıların kıymetini daha iyi anlayabiliriz.
9. HALILARIN SINIFLANDIRILMASI
1. Üretim yöntemine göre
2. Ham maddeye göre
3. Kullanıldığı yere göre
4. Desen grubuna göre
5. Kalitesine göre
5. Kalitesine Göre
İnce, orta, kaba diye 3 gruba ayırıyoruz
1. 10.000 – 2401 Ekstra Ekstra İnce
2. 2400 – 1851 Ekstra İnce
3. 1850 – 1401 İnce
4. 1400 – 701 Orta
5. 700 – 215 Kaba
kalite sorulduğunda en ve boyu birbirleriyle çarparız.
4. Desen Durumuna Göre
1. Desenli halılar
2. Düz halılar
3. Kullanıldığı Yere Göre
Yer döşemesi olarak;
§ Çeyrek; 150 x 250 cm
§ Kelle; 200 x 300 cm
§ Taban; 240 x 350 cm ve daha yukarısı
§ Seccade; 140 x 210 cm
§ Namazlık; 80 x 120 cm
§ Orta seccade; 100 x 150, 120 x 180 cm
2. Ham Maddeye Göre
1. Tamamen yünden dokunmuş halılar; çözgü, atkı, ilme
2. Yün pamuk karışımı halılar (çözgüsü, atkısı pamuk)
3. Tamamı ipek olan halılar
4. Pamuk, ipek karışımı halılar (Çözgüsü, atkısı pamuk, ilmesi ipek – çözgüsü pamuk, atkısı ilmesi ipek karışımı halılar)
5. Karışık malzemeli halılar (Sim, Sırma, Klaptan Gümüşsuyu ip)
isilakhaliyikama.com
