Haşıllama İşleminin Amacı ve Önemi

Haşıllama İşleminin Amacı ve Önemi

 

Hızla gelişen tekstil sektöründe kalite  ve üretim hızı (randıman) önemli bir yere sahiptir. Özellikle gümrük birliğinde bulunmamız nedeniyle kalite ön plana çıkmış bulunmaktadır. Kaliteli mamul ve randımanlı bir dokuma günümüz tekstilcilerininilk hedefleridir.Dokuma randımanı ve kaliteli bir mamulün dokunabilmesi için her ne kadar dokuma salonunun şartları önemli ise de çözgü hazırlamadan gelen ipliklerin kalitesi de önemlidir.

Kaliteli bir çözgü ve randımanlı bir dokuma işlemi için tüm çözgü iplikleri haşıllanmalıdır. Tekstil sektörümüzde çift katlı ipliklerin haşıllanmadan kullanıldığı görülmektedir, fakat bu durum yine de dokumada % 5’e varan bir randıman kaybına sebep olmaktadır.

Üretim işlemlerinin niteliğine göre bazı durumlarda kalitenin doğrudan ve zamanında saptanması zor olabilir. Özellikle üretim birimler halinde değilde, sürekli yapıldığı veya birim halinde yapılan üretimin uzun süre aldığı durumlarda üretim sırasında kontrol edilmesi, örneğin kalite ile doğrudan ilişkili olan randımanların izlenmesi biçiminde bir kontrol yapılması söz konusu olabilir.

Yine haşıl flottesinin konsantrasyonunun ve viskozitesinin kontrollerinin yapılması, flottenin yapılacak haşılın ve kullanılan ipliğin özelliklerine göre pişirilmesi, sıcaklıkların ayarlanması, makine ayarlarının yapılması vb. gibi işlemler ile haşıllanacak levendin kalitesini etkileyecektir.

Kısaca haşıllama sırasında yapılacak kontroller ve ayarlamalar haşıllanacak levendin kalitesini ve dolayısıyla dokumaya sevk edilecek çözgülerin kalitesini etkileyecektir. Bunun için haşıllama sırasında tüm parametreler göz önünde tutulmalı, haşıllanacak ipliklerin özellikleri tespit edilerek makine ayarları iyi yapılmalı ve kullanılacak olan haşıl maddeleri iyi bir şekilde seçilmelidir. Makine ayarları iyi yapılmadan ve kullanılacak haşıl maddeleri iyi seçilmeden yapılan haşıllama fazladan bir maliyet, dokumada düşük bir randıman ve sonucunda kalitesi düşük bir mamul elde edilmesine neden olur.

BÖLÜM 2

 

2.1 ) HAŞIL NEDİR ?

 

Genel olarak haşıl; çözgü ipliklerinin dokuma sırasında maruz kalacakları mekanik hareketlere karşı gerekli fiziksel ve kimyasal özelliklerini muhafaza veya daha da arttırmak maksadıyla, çözgü ipliklerindeki elyaf uçlarını birbirine yapıştırmak, ipliğin yüzeyini bir haşıl filmi ile kaplamak ve mukavemetini arttırmak için hazırlanan çeşitli ve uygun kimyasal tertipte yapıştırıcı özelliği bulunan viskoz bir sıvıdır.

Çözgü ipliklerinin yukarıda tarifi verilen haşıl içerisinden geçirilmesi işlemine haşıllama denir. Haşıllama işlemi, iplik kalitesini değiştirmez. Fakat haşıllanan iplikten istenilen kalitede bir dokuma ve dokuma tezgahlarından yüksek bir randıman alınmasına yardımcı olur.

 

 

2.2 ) HAŞILLAMA İŞLEMİNİN AMACI VE ÖNEMİ :

 

1- Dokuma makinelerinde kumaş haline getirilmek üzere çözgü ipliklerinin, zedelenmeden, fiziksel özelliklerini kaybetmeden mukavemetini ve sürtünme kabiliyetini arttıran, dokuma işleminin kesiksiz, hatasız, kumaş kalitesini bozmadan ve istihsal verimini arttıran, çözgü ipliklerindeki elyaf uçlarını birbirine yapıştırıcı ve ipliğin düzgün ve kaygan bir silindir haline getirmek için gerekli özellikleri bulunan ve dokuma işleminden sonra tatbik edilecek boyama ve haşıllama işlemlerini engellemeden kumaştan kolaylıkla giderilebilen ve terbiye işlemlerine menfi tesir yapmayan kimyasal maddelerden hazırlanan viskoz bir sıvıdan geçirmek.

 

2- Dokuma makinesinde çalışılacak mamul için gereken miktar ve özellikteki çözgü ipliklerini dokuma levendine aktarmak.

 

a- Çözgü ipliklerini dokuma levendine eşit sıklıkta sarmak,

 

b- Çözgü ipliklerini dokuma levendine homojen sertlikte sarmak

 

c- Çözgü ipliklerini dokuma levendine optimum ve eşit gerginlikte sarmak

 

3- Çözgü ipliklerinin yüksek randımanla dokunabilmesi için gereken özellikleri çözgü ipliğine kazandırmaktır. Bu özellikler ise ;

 

a- Çözgü ipliğine mukavemet kazandırmak,

 

b- Çözgü ipliğine elastikiyet kazandırmak,

 

c- Çözgü ipliğine kayganlık kazandırmak,

 

d- Çözgü ipliğinin yüzeyindeki lifleri iplik gövdesine yapıştırmak,

e- Çözgü ipliğinde düzgün ve esnek bir film tabakası oluşturmak,

 

f- Çözgü ipliği cinsine göre gereken nemi ipliğe kazandırmaktır.

 

4- Dokuma sırasında ipliklerin birbirlerine sürtünerek pamuklaşmasını önlemek,

5- İmal edilecek kumaşın cinsine göre çözgü makinesinde çözgüsü yapılan çözgü leventlerinin birleştirilerek tek bir levent haline getirilmesi,

 

6- Dokuma makinesinin randımanını ve kumaş kalitesini arttırmak için çözgü ipliğinin özelliklerini iyileştirmek,

 

Günümüzde hızla gelişen tekstil sektöründe Türkiye’nin önemli bir yeri vardır. Dokumada genellikle hammadde olarak pamuk ipliği kullanılmaktadır. Elde edilen kumaşın kaliteli olması ve dokuma makinelerinin randımanlarının yüksek olması önem arz etmektedir. Günümüzdeki dokuma makinelerinin çalışma hızları da düşünülürse dokuma işleminin sürekliliği açısından haşıllama işlemi önem kazanır.

 

2.3 ) HAŞILLAMADA KULLANILAN BAZI TERİMLER :

 

1- Haşıl konsantrasyonu : 100 Kg. haşıl karışımında kullanılan kuru katı miktarı (Kg)

2- Haşıl alma : 100 Kg. kuru, haşılsız iplik üzerindeki Kg. cinsinden haşıl karışımıdır.

3- Haşıl viskozitesi : Haşılın akışkanlık direncidir. Viskozik fazla ise akışkanlığı azalır.

2.4 ) HAŞILLAMA İŞLEMİNDE KULLANILAN MADDELER :

 

Haşıl flottesini hazırlamak için gerekli olan maddelerdir. Genel olarak üç sınıf altında gruplandırılabilir;

 

2.4.1 ) SU

2.4.2 ) TEMEL HAŞIL MADDELERİ

 

a- Doğal haşıl maddeleri

1- Nişasta

2- Modifiye nişasta

3- Selüloz türevleri

4- Protein

b- Sentetik haşıl maddeleri

1- Polyvinilalkol

2- Polyakrilatlar

3- Stiren, Polystiren, Anhidrit kopolimeri

4- Diğerleri ( selüloz eterleri, karboksi metil selüloz ,…vs.)

 

 

 

2.4.3 ) YARDIMCI HAŞIL MADDELERİ

 

1- Islatıcılar

2- Yumuşatıcılar

3- Yağlayıcılar

4- Antistatik maddeler

5- Nem tutucular

6- Köpük kesiciler

7- Antiseptikler

8- Vakslar

 

2.4.1 ) SU :

Haşıllama dokuma hazırlık işlemlerinden sulu ortamda yapılan tek işlemdir. Bu nedenle tekstil terbiye konularını da kapsamaktadır. Yaş işlem olması nedeniyle kullanılan suyun sertliği önemlidir.( Bazı bölgelerimizde sanayi sularının sertliği oldukça yüksek olup, 40 Alman setliğine kadar çıkabilmektedir.) Sert bir su kullanmak suretiyle haşıllanan ipliğin el ile kontrolü sırasında gevşek olduğu görülür. Bunun aksine yumuşak su kullanılarak haşıllanan iplikler ise elastiki ve sağlamdır. Bu sebeple haşıl hazırlanırken haşıl makinelerinde bulunan kondensat düzeninden çıkan damıtık su kullanmanın büyük faydalar sağlayacağı açıktır.

Doğal su kimyasal bakımdan temiz sayılmaz. Birçok yabancı maddeyi içermektedir. Doğal tatlı sular içindeki katı maddeler ya çözülmüş bir durumda ya da bulanık bir halde karışmış bulunmaktadır ki suyun bunlardan temizlenmesi ancak filtreden geçirilmesi sureti ile yapılabilir.

Su içindeki çözünmüş maddeler doğal suya çeşitli setlikler vermekle bu suların işletmelerde kullanılmasına engel olur. Suyun setliği içerisindeki kireçli veya magnezyumlu tuzların miktarlarıyla tayin ettirilir.

Kimyasal sureti temizlenerek yumuşatılması istenilen suya analizi suretiyle saptanan kireç ve magnezyum tuzları oranlarına eşdeğer miktarlarda sudkostik yada soda katılır. Bu işlem sonucunda kalsiyum ve magnezyum tuzları karbonat halinde çökerek suyu yumuşatır.

 

 

2.4.2 ) TEMEL HAŞIL MADDELERİ :

 

a.) DOĞAL HAŞIL MADDELERİ :

 

a.1.) NİŞASTA :

 

Nişasta kimyasal yapı bakımından bir polysakarit’tir. Bitkinin tohumlarından elde edilir. Brüt kimyasal formülü ( C6-H10-O5 )’dır. Çeşitli bitkilerin tohumlarındaki nişasta oranları farklıdır. Mikroskopla bakıldığında nişastanın zerrelerden oluştuğu görülür. Nişasta birçok bitkide bulunduğu kalite ve cinsleri itibariyle de birbirine benzemez. Her bitkideki zerrelerin kendine özgü bir şekli vardır. Teknik amaçla kullanılacak olan nişastalar çok tahıl ve mahsulü köklerinde bulunan bitkilerden elde edilir. Saf nişasta toz halinde olup yoğunluğu 1.6 g/cm³’tür. Nişasta molekülleri çok küçük taneciklerden oluşur. Bu tanecikler patates nişastasında 10-15 mikron çapındadır. Nişasta yapısında - su içerir. Nişasta filmleri �’den fazla rutubette elastikiyetlerini kaybederler ve yumuşamaya başlarlar. En çok elastik kabiliyetlerini korudukları rutubet aralığı p- � arasıdır. p rutubetin altında ise haşıl filmi bünyesindeki rutubeti kaybetmeye başlar. Buda haşıl filminde yine kırılganlığa yol açar. Sıcak nişasta molekülleri pelteleşme derecesine yaklaştıkça haşıllama özellikleri de azalmaya başlar. Böylece o molekülün haşıllama bakımından bir özelliği kalmaz, çünkü pelteleşme başlamıştır.

 

Başlıca bitkilerdeki nişasta oranları aşağıda belirtilmiştir.

 

Mısır nişastasında : x

Pirinç nişastasında : u

Buğday nişastasında : h

Patates nişastasında :

 

Nişasta molekülleri birbirlerine oksijen köprüleri ile bağlanmış olup glikoz micellerinden oluşmuş bir polysakarit’tir. Bu da;

 

1- Amylopektin

2- Amylose’den meydana gelir.

 

Amylopektin; nişastanın pelteleşen kısmı olup, molekülleri dallıdır. Nişasta cinsine göre p- � bulunur. Suda kolayca çözünür ve haşılın özelliğini verir. Amylose ise; haşılda kıvamlaşmayı temin eden kısımdır. Yani haşıl içerisinde selüloz micelleri meydana getirir. Haşıl kuruduğunda iplik üzerinde jelatinimsi bir film tabakası meydana getirir. Suda çözünmez ve kristal bir yapıya sahiptir. Mısır nişastasında ' ve patates nişastasında " oranlarında bulunur. Amylose’ların PD yaklaşık 1500 iken amylopektinlerde 10000’dir.

Nişasta tanecikleri su ile ıslatıldıkları zaman kabarır, koyu ve yapışkan bir macun şeklini alır; fakat bununla beraber dağılıp parçalanmaz. Eğer ıslatılmasına devam edilirse nişasta zerreleri arasında az mukavemette olanları patlamaya başlar ve bünyesindeki enzimlerden amiloz ( dinstans ) maddesi su içinde dağılır ve bunun sonucunda macun, cıvık bir şekil alır. Eğer ıslatılma sırasında nişastaya muhtelif kimyasal ( nişastayı çözen ) maddelerle etki yapılacak olursa, taneciklerin biçimi daha fazla değişir.

Çözücü maddelerin etkisi altında nişastadan birçok maddeler meydana gelir. İlk önce alacağı şekil, nişastanın dağılmasıdır ki 50 ºC sıcaklıkta ısıtıldığı su içinde çözülmüş olmasına rağmen macun elde edilmez. Dağılmış olan zayıf nişasta çözeltileri oldukça suludur; fakat  ve daha fazla oranda koyultulmuş derişik çözeltinin, hissedilir derecede viskozite kesbettiği görülür. İyot ( I = 126.92 ) ile müdahale edildiği zaman açık surette mavi renge boyanır.

Nişasta çözücü maddelerle etki yapılmasına devam edildiği takdirde nişasta sonraki aşamalarda desktrin, maltoz ve nihayet glikoz ( Üzüm şekeri ) haline girer. Etki süresine göre nişasta tamamıyla şeker haline geçebilir. Bu suretle gerekli miktarda viskozite ve yapışkanlık hassaslığını kaybetmiş olan bir madde özelliğini alarak haşılda kullanılmaya elverişli olamaz.

Desktrin örmen bir madde olmayıp desktrinler karışımını oluşturmaktadır. Desktrinler nişastaya uygulanacak çözücü maddelerin etkisi altında önce amilodesktrin’lere ayrılırlar. Sonra eritro-desktrin, ahroodesktrin ve maltodesktrin meydana gelir. Her cins desktrinin haşılda göreceği yol başkadır. İyot ile muayene edildiği zaman muhtelif renge boyanır. Amilodesktrin, iyotla boyanınca mavi renk alır. Bu cins desktrin sıcak su içinde kabarır ve haşıla lüzumlu olan yapışkanlığı temin eder. Eritre ve ahroodesktrin iyotla kahve rengine boyanır. İçinde bu desktrinlerin bulunması halinde haşıl ipliğin derinliklerine nüfuz etmekle beraber iplik yüzeyinde fena bir zar tabakası meydana getirerek dokuma tezgahlarında ipliklerin fazla kopmasına neden olacağından bu cinsten olan desktrinlerde yapışkanlık yeteneğinin eksik olduğunu gösterir.

Maltodesktrinler iyotla boyandıkları zaman renk vermezler, viskozite ve yapışkanlığı olmaması nedeniyle haşılda kullanmaya kesinlikle uygun değildir.

Yukarıdaki açıklamadan anlaşılacağı gibi, çözülmüş nişasta desktrinle karışık bir çözeltiden ibarettir.

Nişastalar  – 20 oranında su içerir ve ısıtılmakla suyu kolayca giderilemez. Ancak; 130 ºC’de suyunun çıkarılması mümkündür.

Nişastalar fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre (türlerine göre) ayrılırlar;

1- Mısır nişastası

2- Patetes nişastası

3- Buğday nişastası

4- Pirinç nişastası

5- Topyoka ( Brezilya’da yetişen bir tür bitkiden imal edilir.)

6- Tatlı patates nişastası

7- Sago ( Filipinlerde bulunan bir bitkiden elde edilir.

8- Yucca nişastası

 

Patates nişastası : Beyaz renkte bir maddedir. Özgül ağırlığı 1.6’dır. Patates nişastasının tanecikleri 45 ºC’de kabarmaya be göstermeye başlar ve 65 ºC’de ise tamimiyle yapışkan bir hale gelir ve 60 – 65 maksimum çapa ulaşır. Nişasta normal olarak  – 20 arasında rutubet içermektedir. Nişastanın kuru ambalajlarda ve raflar üzerinde muhafaza edilmesi gerekir. Patates nişastasında % 0.03- %0.06 protein bulunur. Doğal patates nişastasının viskozitesi haşıllama için çok yüksektir. Bu özelliği nedeniyle haşıllı çözgülerin dokumada tozmasına neden olur. Bu nedenle düşük viskoziteli ürünler elde etmek için nişasta modifiye edilir.

Mısır nişastası : Sarımtırak beyazımsı renktedir. Mısır nişastasının tanecikleri patates nişastasının zerreciklerinden daha küçük olup yuvarlak ve oval şekildedirler. Birleşmiş zerreler düzensiz ve çok yönlü şekillerdedir. Bu nişasta normal olarak -14 rutubet içermektedir. 75 ºC sıcaklıkta koyulaşır ve 80-82 ºC sıcaklıkta yapışkan bir hale gelir. Mısır nişastası 75 ºC sıcaklıkta maksimum çapa ulaşır.

Patates ve mısır nişastaları aşağıda gösterilen özellikleri kapsar.

1. Nişastaların viskozitesi yani bunların tabaka haline bez veya yapışma ve sonra ayrılma kuvveti ve yeteneği farklıdır. Çünkü aynı koyulukta bulunan patates ve mısır nişastalarından patatesinki daha yapışkandır.

1. 2. İplikleri haşıllamak için en uygunu patates nişastasıdır.

İplikler, fazla yapışkan haşılı daha kolaylıkla çektiklerinden bunun sonucu patates nişastasından yapılan haşıl daha çabuk harcanmaktadır.

Bunun için haşılda aynı yapışkanlığı elde etmek için patates nişastasından yapılacak haşılın mısır nişastasından daha az koyulukta kaynatılması gerekir.

 

Örneğin: %8 haşıl alma oranı için patates nişastasını % 5.5 koyulukta ve mısır nişastasından yapılacak haşılın %6 koyulukta olarak kaynatılması gerekir.

3. Mısır nişastasına kaynatılma müddeti uzadıkça yapışma özelliğinin arttığı patates nişastasında ise bunun aksine düşmekte olduğu aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir

 

 

 

 

Kaynatma süresince elde edilen yapışkanlık

 

Nişasta cinsleri : 2 dakika 5 dakika 10 dakika

 

 

 

 

Patates nişastası 1.0 0.825 0.800

 

 

Buğday nişastası 2.38 3.27 2.38

 

 

Mısır nişastası 2.65 3.11 4.02

 

 

 

 

 

NOT: Bu çizelgede birim olarak patates nişastası kullanılmıştır.

 

a.1.1 Çözünebilen Nişasta :

 

Bu nişastaya çözülebilir nişasta adı verilmesi su içinde tamamen çözülebilmesinden ileri gelmektedir. Mahiyeti itibarıyla nişastanın kimyasal maddelerle işlenmesinde elde edilmekte olup nişastanın dağılması sırasında meydana gelen ilk maddedir.

Örneğin; İmal edilmekte olan çözünebilir nişasta, bünyesinde ufak taneleri içeren beyaz renkte ve toz halindedir. Rutubet oranı % 6’dır. Çözünebilen nişastanın düşük viskozitede ancak cıvık bir haşıl meydana gelir. İyotla muayene edildiği zaman mavi renk gözlenir.

Çözünebilen nişastadan yapılan haşıl ipliklere iyice nüfuz ettiğinden liflerin birbirine yapışmasına yardım etmekle kalmayıp aynı zamanda ipliğin yüzeyinde koruyucu zar tabakasının oluşmasına da yardım eder.

 

NİŞASTA’NIN PARÇALANMASI ŞARTLARI :

 

Nişasta kendiliğinden zor parçalandığından veya açılabildiğinden parçalanmayı hızlandırmak amacıyla muhtelif metotlar tatbik edilmekte ve kimyasal maddeler kullanılmaktadır.

Parçalanmayı fiziksel ve kimyasal olarak ikiye ayırabiliriz:

1- Fiziksel ve mekanik parçalanma

- Isı ve basınç altında karıştırma

- İnfra-ruj ışınları ile ışınlama

- Kuru halde yüksek ısı tatbiki

 

2- Kimyasal parçalanma

- Enzimlerle

- Oksidan maddelerle

- Asitlerle

 

- Alkalilerle

Nişastanın parçalanmasında, nişasta cinsi ve haşıl pişirme kazanı özellikleri de

göz önünde bulundurulmalıdır.

 

a.2. ) NİŞASTA TÜREVLERİ :

 

Haşılcıların daha kolay hazırlamaları ve çalışmaları ayrıca daha homojen bir haşıl elde edilmesi amacıyla, nişastalar önceden muhtelif metotlarla parçalanmış veya kimyasal metotlarla bünyeleri değiştirilerek, suda kısmen veya tamamen çözünebilen haşıl maddeleri haline getirilir. Fakat bu gibi nişasta bileşimli haşıl maddeleri, daha pahalı olduğundan genellikle kaliteli kumaşlarda tercih edilmektedir. Haşıl maddesinin değerini düşüren özellikler nişastanın modifiye edilmesiyle giderilebilir.

 

a- Kimyasal modifikasyon :

1- Okside ve asit modifiye nişastalar : Ham nişasta molekülü PD(mol yapısı) küçültmek için asit veya oksidatif maddelerle reaksiyona sokulur, düşük viskoziteli nişasta türevleri elde edilir. Oksidatif madde olarak Sodyum hipoklorit kullanılır. Pamuk viskon haşıllamasında kullanılır. ’luk konsantrasyonlara kadar stabiliteleri yüksektir, haşıl sökme işlemleri enzimatik olarak yapılır.

2- Nişasta eteri : Metil nişastalar, Kaoboksimetil nişastalar ve Hidroksietil nişastalar bu gruptandır. Bir anhidro glikoz ünitesi (AGU) başına bir hidroksil grubu eterleşme reaksiyonuna girerse Subtitisyon derecesi (DS), yani değişme derecesi 1’dir. DS değeri azaldıkça stabilite artar. DS = 0.05 stabilitenin yüksek olduğunu gösterir. Genellikle renkli iplik haşıllanmasında kullanılır.

3- Nişasta esterleri : Nişasta moleküllerinin asetillemesi esasına dayanır. Özellikle mısır nişastası bu yolla yapılır. Tüm iplikler için kullanılır. Özellikle karışım ipliklerin (Pamuk/polyester, polyester/viskon) haşıllamasında başarıyla uygulanır. Haşıl sökmenin gerekli olmadığı blucin tipi kumaşların çözgülerinin haşıllamasında kullanılır. Haşıl enzimlerle sökülür.

4- Prejelatize modifikasyon : Soğuk suda çözünebilen nişasta eterleridir. Enzim kullanılmadan sadece sıcak suyla haşıl sökülebilir ve her çeşit lif grubu için uygundur. Karboksimetilselüloz bu gruptandır.

 

b- Fiziksel modifikasyon :

Ham nişastanın fiziksel işlemlerle özelliklerinin geliştirilmesidir. İşlem nişasta granüllerinin kuvvet kullanılarak tahrip edilmesi esasına dayanır. Bu işlem nişasta molekülleri arasındaki H köprüleri parçalanır ve soğuk suda çözünür hale gelir. İki metotla yapılır.

1- Tanbur kurutma metodu: Süspansiyon halindeki yüksek konsantrasyondaki nişasta yüksek sıcaklıktaki dönen tanbur üzerine aktarılır, hızla kurutulur, öğütülür, soğuk suda çözünen nişasta elde edilir.

2- Eksturuder metodu : Sentetik liflerin imalat sistemi ile aynıdır, nişastanın yüksek sıcaklık ve basınçta sonsuz vida sistemi ile sıkıştırılması esasına dayanır. Eksturuder’den çıkan nişasta eriği hava ile temas edince katılaşır ve soğuk suda çözünür.

 

c- Kimyasal ve fiziksel modifikasyonun aynı proseste kullanılması :

Eksturuder ve eterleşme reaksiyonu ile soğuk suda çözünen nişasta imalat yöntemidir.

a.3.) SELÜLOZ TÜREVLERİ :

 

1- Karboksimetilselüloz (CMC) : Doğal selülozdan kimyasal modifikasyon yolu ile elde edilirler. Elde edilen ürünlerin polymerizasyon dereceleri (PD) 100 – 500, subtisisyon derecesi ise 0.4 – 1.5 arasında değişir. Nişastaya göre daha elastik fakat daha düşük mukavemetli haşıl filmi oluşturulur. Pamuk/polyester karışımlarının haşıllanmasına uygundur, sıcak suda çözünür.

 

a.4.) PROTEİN ESASLI HAŞIL MADDELERİ :

 

Günümüzde kullanımı kalmamıştır. Kazein (süt proteini), jelatin (hayvansal atıklardan elde edilen protein) olmak üzere iki çeşittir.

 

b.) SENTETİK HAŞIL MADDELERİ :

 

b.1 ) POLYVİNİLALKOL (PVA) :

 

Asetik asit ile asetilen veya asetilen birleştirilerek vinilasetat monomeri elde edilir. Monomerler polymerizasyon yolu ile birleştirilerek polyvinilasetat elde edilir. Polyvinilasetat metanolde çözdürülerek katalizörlerle hidrolize edilir. Hidrolizasyonla asetatlar alınarak yerlerine (OH) yerleştirilir ve PVA ilave edilir. PVA viskozitesi imalat sırasında ayarlanır. Suda çözünürlüğünü asetil gruplarının miktarı belirler. Oluşturduğu haşıl filmi daha kuvvetli olduğundan az haşıl alma oranıyla aynı sonuçlar alınabilir. Kullanımı sırasında şu hususlara dikkat etmek gerekir.

 

- PVA suyun içine ilave edilmelidir.

- Haşıl flottesi yüksek devirde çalışırken ilave edilmelidir.

- Karıştırıcının açtığı girdaba serpiştirilerek ilave edilmelidir.

 

Bunlara dikkat edilmez ise PVA topaklaşır ve dibe çöker. Pamuklu mamullerde PVA kullanımı sorunlara yol açar.

 

b.2 ) POLYAKRİLATLAR :

 

Akrilik asit veya metakrilik asit monomerlerinin polymerizasyonuyla polyakrilik asit elde edilir. Genellikle sıvı haldedirler. Flament iplik haşıllamasında kullanılır. Haşıl maddesi liflere yapışmaz, kaynaklanır. Akriliklerin mahsurları; akrilik asit, kısmi rutubet etkisiyle metal parçaları aşındırır. Akrilik asit haşıl makinesinde paslanmaz çelik harici kısımları yavaş yavaş eritir. Akrilik asit bu özeliklerinden dolayı kumaşta küf lekeleri oluşturduğundan kullanılmaz.

 

b.3 ) STİREN, POLYSTİREN, ANHİDRİT KOPOLYMERİ :

 

Bu sentetik maddelerin kullanım alanları ve miktarları oldukça azdır. Bu sentetik maddeler flament haşıllamasında kullanılır. Bu polymerlerin sodyum tuzları suda çözünebilir durumdadır. Dolayısıyla daha çok dokumadan hemen sonra hemen satışa çıkacak malların haşıllanmasında kullanılması tavsiye edilir.

Aksi halde amonyum tuzları halinde kullanılmakta ve haşıldaki kurumada amonyum tuzlarındaki amonyak havaya uçup haşılın kalıcı bir hal almasını sağlamaktadır. Bu da haşılın sökülmesi gerekmeyen hallerde kullanılır.

 

b.4 ) KARBOKSİMETİL SELÜLOZ (CMC) :

 

Sentetik bir madde olmasına rağmen diğer sentetiklerden farkı hammaddesinin petrol türevi olmayıp tabiatta bulunan selülozdan elde edilmesidir.

Selüloz üç kaynaktan elde edilir.

a) Kağıt hamuru (Ağaçtan elde edilir. )

b) Pamuk lintersi (Pamuk çekirdeğinin kenarında kalan pamuk)

c) Mısır koçanı

CMC kimyasal yapı itibarıyla kıvam verici, dolgu maddesi ve tutucu olarak iş görür. Bu sebeple bilhassa gıda endüstrisinde, ilaç endüstrisinde, petrol endüstrisinde kullanılır. Tekstilde ise bütün bunlardan daha az kullanılır. İki cins CMC vardır.

 

1.) TEKNİK CMC :

NaCl cinsine bu ad verilir. Burada aktif CMC oranı e-72 arasındadır. Geri kalan 0-40 ise tuz olarak elde edilir.

 

2.) SAF CMC (PÜRE CMC ) :

Teknik CMC eldesi sırasında oluşan 0-40 oranındaki tuz bazı işlemlerle %5 ya da daha az orana düşürülerek saf CMC elde edilir. Saf CMC başta tekstil olmak üzere bilhassa gıda, ilaç ve kozmetik alanlarında tercih edilir.

Tekstil haşıllamasında saf CMC’nin kullanılmasının iki ana sebebi vardır.

1) CMC’nin kullanımı sırasında çok dikkatli olmak gerekir. Aksi halde CMC’de bulunan yüksek miktardaki tuzun nemini çekerek ve elektrolitik bir hadise yaratmak suretiyle makinelerde pas hadisesine sebebiyet verir.

2) CMC’nin içindeki yüksek tuz miktarının haşıl flottesinde bulunan pişmiş haşılın viskozitesini etkilediği bilinen bir gerçektir. Bilhassa tuz miktarları CMC’nin viskozitesinde büyük farklılıklar meydana getirir. Çünkü bu tuzlar haşıl banyosu içerisinde iyonlarını salarak viskoziteyi düşürürler.

Bazı tuzlarda CMC’nin bıraktığı şeffaflığın kaybına yol açarlar. Bazı kalsiyum, alüminyum, demir tuzlarının ise CMC’ yi çökerttiği görülmüştür.

CMC’nin haşıllamada kullanılma sebeplerinden biriside mala gayet şeffaf bir görünüm verebilme özelliğidir. Bu özellik bilhassa boyanmadan gidecek mallara desen berraklığını verme bakımından önemlidir. Diğer faydası yüksek ısılarda ve uzun müddet durmadan haşıllamada viskozitesini kaybetmeden durabilmesidir. CMC diğer sentetik haşıl maddeleri gibi soğuma ya da pelteleşme hadisesine maruz kalmaz. Böylece düşük derecelerde de kullanılabilir.

 

CMC’nin Avantajları :

a) En büyük avantajı hemen nemden etkilenmesi aynı zamanda en büyük dezavantajıdır. Bu yüzden dokuma salonlarında daha düşük rutubet ile çalışma imkanı olur. Bu işçi sağlığı bakımından da avantajlıdır. Fakat havadaki nem yüklü hava akımından dahi nem kapması bu avantajı bazen dezavantaj durumuna da dönüştürebilir. Bu yüzden salon klimasının mükemmel olmadığı yerlerde dokuma salonu içinde CMC kullanılan leventlerde farklılıklar görülür. Bu da işletmeleri yanıltır ve düzeltmede zorluk çekilir.

b) İkinci avantajı sudan çabuk temizlenebilmesidir ki bu da çevre sorunları bakımından önemlidir. Bu arada su seven bir madde olduğundan boya ve aprede enzime gerek kalmadan su ve deterjan ile çözülür.

c) Fiyatı nişastaya yakın olduğu yerlerde CMC daima tercih sebebidir.

 

CMC bu cinsler içinde de çok geniş viskozite sahalarına bölünebilir. Ayrıca selüloz gruplarına verilen metil gruplarının miktarı da CMC’nin bazı nihai özelliklerine tesir edebilir.

 

b.5 ) VİNİL ASETAT KRONİK ASİT :

 

Bu madde özellikle polyester ve asetat flamenti haşıllamasında tercih edilir. Özellikle asetatla kullanıldığında son derece kuvvetli olan yapıştırma yeteneği daha da artar.

b.6 ) ETİL ASETAT / VİNİL ETER KOPOLYMERİ :

Hemen hemen vinil asetat krononik asitle aynı özellikleri gösterir.

 

b.7 ) MALEİK ASİT / VİNİL ETER KOPOLYMERİ :

 

Son senelerde önem kazanmaya başlayan bu maddenin yapıştırma özelliklerinin yanı sıra dolgu özellikleri de vardır. Karakteristikleri bakımından hem suda hem de alkali bir ortamda çözülebilirler.

 

2.4.3 ) YARDIMCI HAŞIL MADDELERİ :

 

1 ) ISLATICILAR : Haşılın iplikler tarafından alınmasını sağlayan maddelerdir. Genelde yumuşatıcıyla birlikte kullanılırlar. Haşılın ipliklere iyice içirilmesine, haşıl çözeltisinin ipliklerce emilmesine ve liflerin iyice ıslanmasına engel olan başlıca nedenler şunlardır.

- Çözeltinin lif yüzeyine temas ettiği yerlerde yüzey gerginlik meydana gelmesi

- Lif yüzeyinin balmumu gibi yağlı ve zamklı maddeler tabakasıyla kaplanmış bulunması

- Lif ve lif gözenekleri arasında hava kabarcıkların yerleşmiş olmasıdır.

 

Islatıcı maddeler sınıfına Türk kırmızısı yağı …vs gibi yüzey gerginliğini önleyecek maddeler girer. Islatma işlemini kolaylaştırdığı için bunlara ıslatıcı maddeler denir.

 

2 ) YUMUŞATICILAR : Haşıl filmini yumuşatmak için kullanılan maddelerdir. İplik zamklı maddelerden geçirildiği sıradaki bu maddeyi kendi üzerine çekmesi ve kendi yüzeyinde yalıtıcı bir zar tabakasıyla kaplanması sonucu sert ve gevrek bir şekil alır. Gerildiği zaman esnekliği, yani uzayıp kısalma yeteneği azalır. Bu bakımdan kullanılacak haşılın sertliğini önlemek için flotteye çeşitli katılarak yumuşatılması sağlanır. Haşıl flottesinde yumuşatıcı maddeler bulunması ipliğin sürtünmeye karşı direncini birlikte bu maddelerin haşıl flottesinde fazlalığı ise haşılın ipliğe iyice içirilmesine engel olabilir. Yumuşatıcı olarak hayvani yağlar, bitkisel yağlar, sulfone edilmiş yağlar ve sentetik bir yağ olan gliserin kullanılır. Yumuşatıcı kullanımında yumuşatıcıyı doğru oranlarda kullanmak ve kullanılan yumuşatıcının aktivitesini iyi bilmek önem arz eder.

 

3 ) YAĞLAYICILAR : Haşıl filmi, ipliğin üzerinde tabaka meydana getirip ipliğin tüylerini yapıştırarak koruyan bir tabaka meydana getirir. Ancak yinede sürtünmeyi minimuma indirmek gerekir ve bu da mümkündür. Yağlayıcılar iplikle makine ve diğer iplikler arasındaki sürtünme katsayılarını azaltmak için kullanılır. Yağlayıcılar ipliğin içine nüfuz etmeli yalnız üst tabakasına yerleşmemelidirler. Bu sebeple yağlayıcılar vakslama tertibatında kullanılırlar. Yağlayıcı maddelerin bazıları şunlardır.

a) Hayvani, nebati, sentetik mumlar

b) Butil ve propilik esterler

c) Glikoller ( polyetilen glikol gibi.)

Yağlayıcılar çözgü ağırlığının %0.4 ile %2 oranında kullanılmalıdır. Bu miktarda yağlayıcıların katı madde miktarları üzerinden hesaplanır. Yağlayıcı her tarafa eşit olarak verilmelidir. Haşıllama bakımından dikkat edilmesi gereken nokta yağlayıcı maddelerin mümkün olduğu kadar açıkta kalmamasıdır. Aksi halde bu durum fiziki ve kimyevi bozukluklara neden olur.

 

4 ) ANTİSTATİK MADDELER : Gerek haşıllama gerekse dokuma işlemi sırasında oluşan statik elektrik yükünü dağıtmada kullanılan maddelerdir. Bu maddeler sentetik, tüylü ve özellikle rutubeti düşük salonlarda çalışacak dokuma makinelerine girecek kalitelerde meydana gelen statik elektriği dağıtmaya yararlar.

 

5 ) NEM TUTUCULAR :Haşıllı pamuk çözgüde %7-8 oranında nem almak zorundadır. Ayrıca haşıllı iplikte aynı nemin muhafaza edilmesi gerekir. Nem tutucular ipliklerin nem oranını kumaş haline gelinceye kadar korumasını sağlar. Haşıl filmindeki elastikiyet olayı nem ile ilgilidir. Üzerinde yeterince nem bulunmayan haşıl maddeleri oldukça kırılgan olurlar. Normali haşıl makinesinden yeterli derecede rutubette çıkarmaktır.