Havlu Dokuma Kumaş Üretim Teknolojisi

1. GİRİŞ

 

Havlu kumaş yapısı klasik manada, kumaşın bir yüzünün veya her iki yüzünün ilmekli olduğu yapıdır. Dünyada da özellikle son yıllarda havlu dokuma ve örme teknolojisindeki gelişmeler, mekanik sistemlerin yerini yavaş yavaş elektromekanik ve elektronik sistemlerin almaya başlaması sonucu ürün kalitesinin ve çeşitliliğinin arttırılması ülkemizdeki havlu kumaş üretimi sektörüne yansımıştır.

Havlu dokumacılıkta karşılaşılan en büyük sorun  olanzemin ve hav  gerginliklerinin dokuma boyunca eşit dağılım göstermemesi; çözgü salma sistemlerinin tümüyle elektronik kontrollü hale gelmeye başlamasıyla aşılmaya başlanmıştır. Bu da iplik gerginliklerinin mükemmel kontrolünü ve eşit  yüksekliğini sağlamıştır ve aynı zamanda atkı sıklığının tezgah çalışması esnasında aynı kalmasının da garantisidir. Duruş periyodunda olan gerginlik relaksasyonları problem olmaktan çıkmış ve çözgü salmanın saat ibreleri yönünde, kumaş çekmenin ise buna ters yönde otomatik olarak, önceden belirlenmiş miktarda dönmesi ve çalışmaya başlarken de bu hareketlerin geri alınmasıyla; gerginlik relaksasyonları engellenmiş ve kumaş çizgisinin aynı noktada olması sağlanmıştır. Böylece başlangıç noktası hatası denilen hata problem olmaktan çıkmıştır.

Tüm bu gelişmeler ülkemizde de havlu kumaş üretici firmalar tarafından yakından takip edilmektedir ve artık ürün kalitesinin ve tezgah esnekliğinin öneminin farkına varılmaya başlanmasıyla Türkiye; son yıllarda özellikle Denizliilindeki gelişmelerle dünyanın bir numaralı havlu kumaş üretim merkezi konumuna gelmiştir.

2. HAVLU DOKUMA KUMAŞ ÜRETİM TEKNOLOJİSİ

2.1. Havlu Dokuma Kumaşlarda Kullanılan Hammadde Özellikleri

Su emiciliği,yaş dayanıklılığı, boya alabilirliği, yıkanabilirlik ve dokunulduğunda yumuşaklık gibi istenilen özellikleri taşıyan yegane iplikler pamuk ve ketendir. Ketenin daha sert bir tutumu vardır; ancak bu, bazı durumlarda avantajdır. Ketenin fiyatının yüksek oluşu üretimi sınırlamaktadır.

Son yıllarda, özellikle de ABD’de bazı havlularda zemin dokumada Polyester-Pamuk karışımı iplikler kullanılmaktadır. Bu tip havlular sık yıkanan otel havluları gibi havlularda ekstra dayanıklılık sağlamaktadır.

Sentetik iplikleri havlu kumaşların üretiminde kullanmak için hammadde bulma sorunu yoktur. Sentetikleri tercih edilir duruma getiren, çabuk kuruma özellikleri ve ucuz olmalarıdır. Çok su çekme özelliği kazandırılamamışlardır.

Pamuk, bu çeşit dokumalar için en uygun liftir. Orta cins stapel pamuk daha çok kullanılır. Rejenere selüloz lifleri eğer ucuz ürünlere ihtiyaç duyulursa uygundur. Şişme özellikleri nedeniyle viskoz rayondan yapılmış havluların işlenmesi daha kaba olmaya meyillidir. Islak iken mukavemetleri, kuru mukavemetlerinin çok altındadır ve bu nedenle de tercih edilmezler.

2.1.1. Zemin Çözgü İplikleri

Zemin çözgüler için kullanılan iplikler ring iplikleridir. Serbest atkı gruplarının sabit geçmesi nedeniyle diğer çözgü ipliklerinden daha çok esneme özelliğine sahiptir. Bundan dolayı direkt olarak katlanmış bükümlü iplikler kullanılır. Zemin çözgüleri için bükülmüş ipliklerin seçimi teknolojik nedenlerden başka ürün kalitesinin geliştirilmesi fikriyle de ilgilidir. Zemin iplikle için tek kat iplikler daha sık kullanılmaktadır. Bunun nedeni yalnızca artan fiyatların baskısı değil, haşıl sektöründe kaydedilen ilerlemelerdir. Bu ipliklerde özellikle istenilen yüksek bükümlü olmalarıdır. Haşıl , bükülmüş zemin ipliklerine çok fazla uygulandığı için bu iplikler ev yıkamasından sonra çekmeye büyük eğilim gösterirler. Dinklenmiş havlularda, terbiyeden önce toplu parça yıkaması esnasında çekme meydana gelir ve bu, ürünün daha sık ve iyi kalitede olmasını sağlar.

Havlu dokumacılığında genellikle 20/1 ve 20/2 karde pamuk iplikleri kullanılır. Ring ipliğimi veya Open-end ipliğimi kullanılacağı ise müşteri tarafından belirtilmedikçe Open-end olarak tercih edilir. Sıklığı ise 14-23tel/cm arasındadır.

2.1.2. Hav Çözgü İplikleri

Hav ipliklerinin karakteri, havluların sabit olup olmadığını yani düzenli ilmeklerle dokunup dokunmayacağını, kadife havluluk ya da dinklenmiş havlular için bükülüp bükülmeyeceğini tayin eder. Hav ipliği olarak özellikle karde ring Ne16/1,20/1 ve 20/2 pamuk iplikleri ve nadiren aynı numaralarda Open-end iplikleri kullanılır. Hav çözgülerinin sıklığının çoğunlukla 16tel/cm olması tercih edilir. Ayrıca viskon, � pamuk karışımı ipliklerde kullanılmaktadır.

2.1.2.1. Düzenli Dik İlmekleri Olan Kumaşlar ile Kadifelerin Hav İplikleri

Dik duran düzenli ilmekleri ve kadifesi olan kumaşların hav iplikleri,kıvrılmaya eğilim göstermezler. Kadife türü havlu kumaşların iplikleri, kıvrılmayı gevşetecek yoğun buhar banyosundan geçirilmelidir. Böylece ilmeklerin kesiminden sonra havın açılması daha kolay olur. Açılmamış ilmekli kadife havlularda en iyi çözüm,ipliklere gevşek bir dönüş sağlamaktadır. Böylece bükme yönünün tersine bir dönüş sağlanır. Dönmeye eğilimi nötralize etmek için ve bunu izleyen hav açılımını garantilemek için büküm dönüşü mümkün olduğunca gevşek olmalıdır. Gevşek dönüşe bağlı olarak iplik çok açık olur. Bu, kumaşın tutumunu yumuşak, havlunun emiciliğini ise yüksek yapar.

Dik düzgün ilmekli olan kumaşlarda,hav çözgüsünün zemin kumaşla tam olarak bağlanmış olmasına dikkat edilmelidir. Zayıf bir zemin hazırlanırsa dik duran ilmekler arasından kumaşın zemin görünür, bu da hav ilmeklerinin rasgele dağılımına, bağlı, burulmuş havluların oluşumunu sağlar. Ancak bu, istenilen bir durum değildir. Bu nedenle kaba ve kalın iplikler kumaşın zemininden çok hav çözgüsü için kullanılır. Sadece kadife kumaşlar içine dahil edilecek kalitedeki kumaşlar 3 katlı kamgarn ipliklerle dokunurlar, böylece haşıllama kısa flamanların aşırı harcanması önlenir ve bu kumaşın daha az sıklıkta dokunmasıyla sonuçlanır.

2.1.2.2. Dinklenmiş Havlular İçin Hav İplikleri

Dinklenmiş havluların üretimi için kullanılan hav ipliklerinin dönmeye karşı belirli bir eğilimi olmalıdır. Böylece dinkleme maddesi liflerin içine işlediği zaman yıkama sırasında düzgün kalırlar. Buna, tek kat iplikler kullanılarak ekonomik ve etkili bir şekilde ulaşılmıştır. Tek kat ipliklerin kullanılmasına kaliteyi düşürücü etken olarak bakılmamalıdır. Bu teknolojinin gereğidir. İlmeklerin dönme eğilimi bükülme prosesi ile de elde edilebilir(örneğin filament ipliklerin bükülmesi ile). Filament iplikler yaş terbiyede çekimli iplikler gibi davranırlar ve ilmeklerin yatışmasına neden olurlar. Dinklenmiş havlularda zemin dokumayı elde etmek daha kolaydır. Çünkü ince iplikle zemin iplik olarak kullanılır.

2.1.3. Atkı İplikleri

Hav iplikleri en yumuşak iplikler olarak bilinseler de atkı için olabildiğince hacimli ve bükümlü iplikler kullanılır. Bu amaç için özellikle OE Rotor iplikleri kullanılır. Ring bükülmüş iplikleriyle karşılaştırıldığında, OE iplikler daha iyi yüzey yapısına sahiptirler ve daha hacimlidirler. İplik numarası, atkı sıklığını ve dolayısıyla da ilmek sayısını belirler. Yüksek bükümlü ve pahalı iplikler atkı ipliği olarak kullanılmazlar. Sık kullanılan iplik numaraları Ne16/1,20/1,20/2’dir.bordür atkıları için 450denye PES ve floş atkıları için 300denye PES filament iplikleri kullanılmaktadır. Kumaşta atkı sıklığı genellikle 16-18tel/cm olarak kullanılır.

2.2. Hav Oluşumu

Tüm dokumalarda ilk hareket “tefeleme” hareketidir. Bu, atılan her atkıda tefenin kumaş çizgisine doğru salınım hareketidir. Böylece, daha önce atılan atkı ile bağlantıda olacak şekilde kumaş oluşur.

Havlu dokumada hav ilmeklerinin oluşumu, kumaş çizgisi ile iki atkı arasında bir boşluğun oluşmasına bağlıdır. Bu boşluğun uzunluğu, istenilen hav yüksekliğine göre değişiklik gösterir. Bu boşluğun oluşması için, arka arkaya atılan iki atkı, gerçek kumaş çizgisine kısa olarak tefelenir. Böylece geçici yalancı kumaş çizgisi oluşur. Bu, bir seri mekanizma ile gerçekleştirilir. Bu mekanizmaların en sık kullanılanlarında tefe, gerçek kumaş çizgisine ulaşmadan önce, oluşan boşluğun uzunluğuna eşit mesafede iki atkı üzerinden hareket ettrilir.3-atkılı havluda, 3. atkıdan sonra üç atkının oluşturduğu toplam atkı grubu, gerçek kumaş çizgisine doğru öne itilir. Bu işlem sırasında atılan 3. atkı, gergin tutulan zemin çözgü iplikleri arasından kolayca kayarken, hav çözgü iplikleri arasından kayamazlar. Çünkü, öncelikle yapı bakımından hav çözgü iplikleriyle sıkıca kenetlenirler. İkinci olarak da o anda hav çözgü iplikleri çok gevşektir. Bu yüzden 3. atkının atılmasından sonra 3’lü atkı grubu öne doğru hareket ettirilirken hav levendinden bir hav uzunluğu kadar iplik çekerler ve aynı zamanda boşluğa köprü oluşturan hav çözgü ipliklerini ilmek formuna sokarlar.

Şekil 1. Havlu kumaş konstrüksiyonu

Şekil 1’de C,D,E ve F olarak isimlendirilen 4 atkı grubu görülmektedir. D,E ve F grupları kumaşta son durumlarını alırken görülmektedir. Ancak bu Gruptan D’nin üst atkısı ile C grubu arasında bir boşluk bulunmaktadır. Hav çözgü iplikleri koyu siyah görülmektedir. Zemin çözgü iplikleri çizgili olarak belirtilmiş, atkılar ise beyaz olarak bırakılmıştır. C grubundaki altta kalan iki atkı havlu hareketi ile işleyerek atılmıştır. Böylece gerçek kumaş çizgisine tefelenmişlerdir. C grubunun 3. ve son atkısı atılırken, havlu hareket mekanizması işlemden çekilir ve tefe, gerçek kumaş çizgisine ve bir önceki grup olan D’ye doğru öne itilir. Hav çözgüsü çok gevşek, zemin çözgüsü daha sıkı gerilmiştir. 3. atkı tefelendiğinde ve 3 atkı grubu kumaş çizgisine doğru hareket ettirildiğinde bunların gevşek hav çözgü iplikleriyle iç içe geçmeleri sonucu bu iplikler, A boşluğuyla eşit mesafede olacak şekilde hav çözgü levendine doğru hareket ettirilirler. Bu esnada A boşluğu üzerinde köprü yapan hav iplikleri kendiliğinden ikiye katlanırlar ve B kesimindeki G noktalarında görülen ilmekleri oluştururlar.

2.3. Havlu Kumaşları Kalite Yönünden Etkileyen Faktörler

Havlu kumaşlar, kalite bakımından çeşitlere ayrılırlar. Düşük kaliteliler genellikle armürlü oalarak üretilen basit desenli havlulardır. Hav genellikle karde pamuk ipliğinden olup bu diğer tekstil ürünlerinden olan pamuğun kaba olarak bükülmesi ile elde edilir.

En hidrofil hav iplikleri kamgarn iplikleridir ve hav dokularını nitelik ve kalite yönünden etkileyen temel faktörde iğlik özellikleridir ve bunlar üç ana grupta incelenir.

2.3.1. Hav Sağlamlığı

1.a) Sabit kalan atkı sıklığında hav sağlamlığı, metrik pamuk iplik numarasının karekökü ile ters orantılı olarak değişir. Yani pamuk ipliği metrik numarası düştükçe hav mukavemeti artar.

S_F = K . ds

ds = (pamuk ipliği için) S_F = K . 1.25 .

S_F =Hav sağlamlığı (gr).

ds = İplik çapı mm (atkı)

K = Sabite

 

Deneyim sonucu; sabit atkı sıklığında hav sağlamlığının hareketi, metrik atkı numarasının karekökü ile ters durumda olmuştur. 18 atkı/cm sıklığında aşağıdaki tablo elde edilmiştir.

Tablo 1. Sabit atkı sıklığında hav sağlamlığı

 

 

Atkı iplik no (metrik)	65	60	40	34	28	20	18
Hav mukavemeti (gram)	34	34.9	41	50.1	57.1	64.8	68.3
Atkı iplik çapı(cm)	0.151	0.162	0.199	0.126	0.238	0.281	0.297
Hav mukavemeti K = Atkı iplik çapı	225	215	206	233	239	231	222

1.b) Havlu kumaşlarda hav mukavemeti, sabit atkı ipliği numarasında, atkı sıklığı ile doğru orantılı olarak değişir.

Tablo 2. Sabit atkı ipliği numarasında hav mukavemetinin atkı sıklığıyla değişimi

 

 

Atkı iplik numarası(sabit)	NM 34	NM 34	NM 34	NM 34	NM 34	NM 34	NM 34
Atkı sıklığı(tel/cm)	18.6	20.5	21.6	23.6	24.2	25.2	26
Hav mukavemeti(gram)	49	60.6	66.7	73.3	74	79.9	83.2
Hav mukavemeti Atkı sıklığı	2.63	2.93	3.08	3.10	3.05	3.17	3.2

Ayrıca çok sayıda ölçmeler neticesinde şu sonuçlar bulunmuştur:

1- Ana dokudaki bez ayağı örgüsü, hav ipliklerine yan taraftan çok az bir baskı yaparlar. Fakat aynı zamanda çözgü istikametinde çok itmeye karşı koyması(sürtünme direnmesi) oluşturur.

2- Büyük RQ 2/1 örgüsünde ise hav ipliklerine çok büyük bir yan baskı vardır. Fakat çözgü istikametinde sürtünme direnmesi küçüktür.

3- Havlu kumaşlarında hav mukavemeti 3/1 ana örgü ile istenilen kalitede doku elde edilemez.

Bazı dokularda çok fazla hav mukavemeti istenir. Bunun klasik olan doku tekniğiyle elde edilmesi olanaksızdır. Bu istenilen hav mukavemeti döner gücü ile sağlanır. Şekil 2 bir döner gücü ile havlu dokuma tekniğini göstermektedir.

Şekil 2. Döner gücü ile hav oluşumu

Burada hav iplikleri döner gücü esasında olduğu gibi dokunur ve hav ipliği direkt olarak çalışır. Döner gücü tekniği ile dokunan havlularda hav mukavemeti o kadar yüksektir ki, böyle bir havlunun bir tek havından havada asılı tutulduğu halde kopma ve kayma(sökülme) olmaz.

2.3.2. Hav Yüksekliği

Esas hammaddeden ayrı olarak hav ağırlığı havluların kalite değerlendirilmesiyle karar verme usulüdür. Hav yüksekliği ve oluşan ilmek düzgünlüğü zemin çözgülerin hav çözgülerine oranı olarak açıklanır. Bu, nadiren 1/2.5’tan azdır. Bunun anlamı, eğer 1m zemin çözgüsü için 2.5m’den az hav ipliği kullanılırsa havlu özelliği kabul edilmeyecektir. Çok kaliteli ürünler 1/6 oranına kadar değerlere sahiptir. Bununla birlikte yüksek kaliteli havlular 3 sınıfa ayrılırlar.

1) Çift katlı hav ipliği ve çoğunlukla çift katlı zemin ipliği ile dokunana havlular. Hav iplikleri ağartılır veya kendiliğinden boyalıdır. Jakarlıdırlar ve hav-zemin oranı 3-5/1’dir.

2) Yukarıdakine benzer iplikle dokunan ancak birim alanına düşen hav ilmeği sayısı daha yüksek olur, hav-zemin oranı yaklaşık 5/1 olan havlulardır.

3) Parçalı boyalı havlular, bunlardan adi hav ipliği kullanarak özellikle 1. ve 2. Maddelerde tanımlananlardan P daha iyi havlular elde edilir, hav-zemin oranı 7-9/1’dir.

Hav yüksekliği tarağın periyodik kurs farkına bağlıdır. Efektif hav yüksekliğinin hesaplanması;

Şekil 3. Hav geometrisi

h: Hav yüksekliği mm

l: Tarağın periyodik kurs farkı

n: Havlar arasındaki atkı sayısı

ps: Atkı sıklığı tel/mm

L: Hav ipliği uzunluğu

Şekilde görüldüğü gibi hav yapısı bir üçgenle temsil edilebilir. Pisagor bağıntısına göre:

[L / 2]² = h² [(n 1) / 2 x ps]²

h² = [L / 2]² – [(n 1) / 2 x ps]²

h =

h = 1/2 x mm

2.3.3. Nem Emme Yeteneği

Havlu kumaşlarda ben emme gücü hav yüksekliğine bağlıdır. Eğer havlar 7mm’den fazla olursa alınan su miktarı atık pek değişmez. Genellikle hav yüksekliği; havlunun satış fiyatı, nem emme gücü gibi istenilen özelliklere göre 4-7mm arasında değişir.

Sonuç olarak;

Hav mukavemeti ana doku örgüsüne, hav ipliklerinin tutunma gücüne, iplik no, büküm ve iplik karakterlerine bağlıdır.

Hav yüksekliği tarağın periyodik kurs farkına, atkı sıklığına, atkı sayısına, hav ve atkı ipliğinin numarasına bağlıdır.

Nem emme gücü ise doku yüzeyinin alanına, hav çözgüsünün sıklığına, atkı sıklığına, hav yüksekliğine, atkı raporuna ve iplik özelliklerine bağlıdır.

2.4. Havlu Kumaşın Ön ve Arka Yüzündeki İlmekler

Hav ilmekleri, hav ipliklerinin kumaş üzerindeki atlama pozisyonlarına göre bir veya iki yüzüne de oluşturulabilir. Atlama miktarı, komşu kesişme noktaları arasında kumaşın yüzündeki hav ipliklerinin uzunluğu kadardır.

Atlamalar kumaşın üst yüzünde ise şekil 4’de B hav ipliğinde görüldüğü gibi ilmekler kumaşın yüzünde oluşur. Eğer atlamalar şekil 5’de D hav ipliğinde görüldüğü gibi alt yüzde ise ilmekler kumaşın tersinde oluşur.

Şekil 4. İlmeklerin kumaşın sadece bir yüzünde olduğu havlu

Şekil 5. İlmeklerin kumaşın her iki yüzünde olduğu havlu

Havlu kumaşlarının çoğunun her iki yüzünde de ilmekler bulunur, ancak tek yüzlü havlu kumaşlar aşınma direnci ve dayanıklılığının pek önemli olmadığı yerlerde kullanılırlar.

2.5. Havlu Dokuma Kumaşlarda Havın Yapısı

2.5.1. İlmeklerle Oluşturulan Hav Tabakası

Hav tabakasındaki ilmekler dokumanın bir ya da her iki yüzüne de oluşturulabilir. Ayrım her iki cins arasında yapılır. Bu ayrım aşağıdaki şekilde olmaktadır

2.5.1.1. Düzenli İlmeklerle Oluşturulan Dokumalar

Düzenli havlı ilmeklerden oluşan havluluklar herhangi bir işleme girmeyen normal ürünlerdir. Evdeki ilk yıkamadan sonra, bununla birlikte belli bir sırayı izleyen hav düzeni kesin olarak bozulur. Eğer selüloz liflerden oluşmuş iplikler zemin iplikleri olarak kullanılırsa, kaçınılmaz bir çekme beklenmelidir. Bu daha sonrada göreceğimiz gibi ilmeklerin dengesi üzerinde olumlu etki yapar

2.5.1.2. Düzensiz(Yassıtılmış) İlmeklerle Oluşturulan Dokumalar

Düzensiz hav ilmeklerin ürünler durumunda, hav ilmeklerinin düzensiz biçim de

yassıtılması üretim esnasında olur. Buradaki en büyük etken de parça yıkama işlemidir. Bitim işlemleri sırasında yoğun parça yıkama işleminden sonra, imal edilmiş havlu oluşur. Havlu bitim işlemleri yün bitim işlemlerine benzer bir imalat safhasından geçmez.

2.5.2. Kesilmiş ve Açılmış Hav İlmekleri Olan Havlular

Bu tür dokumalarda, lif demetleri zemin kumaştan fırça gibi çıkarak oluşmuştur ve bu çoğunlukla ilmek başlarının kesilmesi ile yapılır. Amaç, hav ilmeklerinin olabildiğince açılmasını sağlamaktır. İlmeklendirilmiş dokumalarla karşılaştırılırsa bu kadifeler, daha fazla ısı tutma ve emici olma özelliğine sahipti. Hatta daha yumuşaktır. Dinklenmiş havlu kumaşlar kesilip kullanılmazlar. Yalnızca dik hav ilmekleri ile oluşmuş dokumalar havlu kadifelerin üretiminde kullanırlar. Havlu kadifeler kesildiği zaman yaklaşık olarak ilmeklerin 3/1’i kesilir. Buda yüksek malzeme kaybına ve sonuçta ağırlık kaybına neden olur. Bunlar bu nedenle yüksek kaliteli ürünlerdir. Buna ek olarak yüksek kaliteli malzeme kullanımı, daha iyi(penye) ipliklerin kullanılması ve daha sık kumaş set edilmesi kaliteyi artırır.

Bukleli dokumaların olduğu durumda kadife etkisi özel atkı iplikleri kullanılarak elde edilebilir( örneğin Şenil ipliği kullanımıyla). Özel etki ve yüksek giyim özellikleri yüksek üretim fiyatlarıyla dengelenir. Bu da gerçekten yüksek kaliteli üretim ile düzeltilebilir.

2.6. Zemin ile Hav İpliğinin Geçiş Noktalarının Seçimi ve Teknikler

Hav oranı; hav ipliği uzunluğunun, o hav ipliğinin kullanıldığı kumaşın uzunluğuna oranıdır. Bu oran 3:1 ila 9:1 arasındadır. Hav oranı ne kadar yüksekse, hav ilmekleri o kadar uzun, atkı ve çözgü iplikleri arası o kadar yakın ve birim alana düşen ilmek sayısı o kadar yüksektir.

Havlu kumaş oluşumunda hav ve zemin çözgülerinin bağlantı noktaları neye göre belirlenmektedir? Örneğin 3-atkılı bir havluda hav iplikleri 3. ve 1. atkılarda yer değiştirmemelidir. Bununla birlikte 3. ve 1. atkılar arasında ana çözgü iplikleri kesişmelidir, yani ağızlık değişmelidir. Bu, hem atkı grubu son atkısından sonra ağızlık değiştiği için geriye kaymayı engeller hem de tefe vuruşundan sonra havların kayması önlenmiş olur. Bağlantı atkısından sonra ağızlık değişimi ise kaymaları önleyecektir.

Şekil 6. 3-Atkılı havlu kumaş yapısı

Şekil 7. 3- Atkılı düzgün olmayan kumaş yapısı

Şekil 6’da ve şekil 7’de iki farklı 3-atkılı havlu yapısı görülmektedir. Şekil 6 anlatmış olduğumuz şartlara uygunluğu ile daha iyi netice verecektir. Şekil 7’de kumaşa dahil edilmiş son atkı grubunun 3. atkısı ile dahil edilecek grubun 1. atkısı arasındaki hav ağızlık değişimi, havların dağılma ve çekilmesine neden olacağından düzgün bir havlu kumaşı elde edilemez.

Şekil 8. Tek taraflı havlu dokumada yüzey değiştirilişi

Şekil 8’de tek taraflı bir havlu dokusunda hav ipliklerinin yüzey değiştirişi görülmektedir. Havların yüzey değişim yerlerinde havlar bağlantı atkısıyla direkt bağlandıklarından hav iplikleri fazla dolanma yapar ve buralarda hav kısalması olur.

Şekil 9. Hav kısalmasını önleme tekniği

Şekil 9’da tek taraflı havlu dokularında, havların yüzey değişim yerlerinde hav kısalmasını önlemek için uygulanan doku tekniği görülmektedir. Bu şekilde yüzey değiştirme yerleri, büyük yüzeyli desenler için idealdir. Fakat bu yüzey değişim yerlerinde hav, bağlantı atkısıyla tutulmadığından, hav mukavemeti düşüktür ve hafif bir takılma ile çekilebilir.

Şekil 10. Hav yüzey geçişinde ilave atkı kullanılması

Şekil 10’da ise tek taraflı havlu dokularda hem hav boyu değişmeden hem de hav mukavemeti değişmeden iyi bir yüzey eldesi sağlanmıştır. Burada hav yüzey geçişinde ilave atkı kullanılmıştır. Bu teknik ancak hav iplikleri armüre bağlı ve tefe vuruş kumandası armüre bağlı makinalarda uygulanabilir.

Şekil 11. 4-Atkılı havlu dokuma

Şekil 11’de 4-atkılı havlu gösterilmektedir.4-atkılı havlularda da bir takım kurallar vardır:

- Hav iplikleri 4. ve 1. atkılar arsında yer değiştirmemelidir.

- Zemin iplikleri 4. ve 1. atkılar arasında ter değiştirmelidir. Yani ağızlık değişmelidir.

- Hav bağlantısı 2. atkıda yapılmalıdır ki, hav bağlantısından sonra ana çözgü ağızlığı değişsin ve hav kayması olmasın.

Şekil 12. Düzgünsüz hav yüksekliği

Şekil 12’de gösterilen yöntem iyi değildir. 4. ve 1. atkılar arasında hav iplikleri değişmemiş, fakat aynı zamanda ağızlıkta değişmediğinden atkı grubunun son atkısı tutturulamamıştır. Bu nedenle düzgün hav yüksekliği elde edilemez

Şekil 13. 4-Atkılı havluda yüzey değişimi

Şekil13’de tek taraflı 4-atkılı havluda yüzey değişimi görülmektedir. Havın fazla

dolanmasından dolayı yüzey değişim yerlerinde hav kısalması 4’lü havda kaçınılmazdır.

Şekil 14. Sağlam hav dokusu

Şekil 14’deki doku, hav sağlamlığının önem verildiği yerlerde kullanılır. Bu dokunun sık çapraz kesişmeleri ve iki tefe vuruşu 4 atkı grubu için geçerlidir. Havların tutturulması burada her defasında bez ayağı içinde kesişen iki atkı ipliği tarafından yapılır. Bu sayede havların ana dokuda maksimum olarak sıkı bir şekilde tutulması sağlanır. Çoğunlukla da traşlanmış havlularda kullanılır.

2.7. Havlu Dokuma için Tahar ve Tarak Düzenleri

Çözgünün taharlanması ve taraktan geçirilmesi önemlidir. Çalışma esnasında iki çözgünün birbirine paralel olması şarttır. Ancak bu şekilde, iki iplik isteminin ağızlık açılması esnasında birbiriyle sürtünmesi minimum olacaktır. Her tarak dişinden genellikle iki iplik geçirilir. 1 zemin 1 hav şeklinde taharlamada(tek harniş çalışmada) serilerin her biri aynı dişe yerleştirilir. İki zemin iki hav taharlamasında(tek harniş çalışmada) ise aynı serilerin uçları beraber yerleştirilir. Bu düzenlemelerin her ikisi de pratikte benzer sonuçları verirler. Fakat iki zemin iki hav düzeni daha avantajlıdır. Sebebi; her bir dişteki iplikler birbirine zıt çalışmaktadır ve bu sayede de daha temiz bir ağızlık elde edilir. Aynı zamanda, bu dizilişle, çözgü yolunda oluşan izler önlenmiş olur.

Çift harniş çalışmada ise; 1. hav ipliği, 1. zemin, 2. hav ipliği, 2. zemin veya 1. hav ipliği, 2. hav ipliği, 2 zemin şeklindedir.

3 harniş ile geniş alanda çalışmak olanaklıdır, fakat yüksek fiyat nedeniyle tavsiye edilmez. Bundan dolayı 3 hav ipliği kısa aralarla birbirini takip eder.

Örneğin: 1 hav ipliği 1 hav ipliği

1 zemin ipliği 1 zemin ipliği

1 hav ipliği 1 hav ipliği

1 hav ipliği 1 zemin ipliği

1 zemin ipliği 1 hav ipliği

1 zemin ipliği

1 hav ipliği

1 zemin ipliği

veya 1 hav ipliği

1 hav ipliği 2 zemin ipliği 1 hav ipliği 1 hav ipliği

2 zemin ipliği

Bu yolla oldukça çok çeşitte fantezi efektler elde edilebilir. Alttaki şekilde sıralı dokuma tarakları kullanıldığında çözgü ipliklerinin nasıl geçirildiği görülmektedir.

Şekil 15. Çözgü ipliklerinin taraktan geçişi

Bu şekilde yerleşim ile tarak dişlerinden geçirilmiş olan hav iplikleri tarak boyunca rahat hareket eder, gergin durumdaki zemin çözgü iplikleri tarafından engellenmezler. Ayrıca, atkı ipliğinin büzülmesinden dolayı, çözgü iplikleri kumaşın merkezine doğru itilirler, bundan dolayı tarak gövdesi tarafından aşındırılma durumları vardır. İşte bu yerleşim, hav ipliklerinin tarak tarafından engellenmesini önler.

kimyaturk.net