Yazı: İpek Tanır Fotoğraflar: Faruk Akbaş
Hayatı çözen düğümler El dokuma halıcılık
Aylar süren zahmetli bir yolculuktur bu. Yazmasının oyasıyla, halısının deseniyle aşkını, hasretini, gözyaşlarını, umutlarını anlatır kaç nesildir genç kızlar. Bu yüzden el dokuması bir halıdaki her desenin bir anlamı, onu dokuyanın dünyasında bir karşılığı vardı.Sayıya, hesaba gelmez binlerce ilmek, incecik maharetli parmakların dokunuşlarıyla göz alıcı bir halıya dönüşür. Milim şaşmayan bir hiza içinde sıralanan çözgü ipliklerinin her çiftinden halının özelliğine göre yün, ipek ya da rayon iplikleri geçirilerek düğüm atılır. İlmek sırası tamamlandığında düğümler sıkıştırılır ve bir sonraki sıradan devam eder dokuma. En kıymetli el dokuma halılar bilindiği üzere ipek dokumalardır. Düğüm şekli ve düğüm sıklığı da el dokuması halıya değer katan diğer unsurlardır. Halı tezgâhlarına sıralanmış dal gibi kızlar sadece geçmişi değil geleceklerini de dokurlar her ilmekle birlikte. Kimi kardeşi okusun diye kimi gelinlik hayalleri gerçeğe yol bulsun, babasının, kardeşinin yükü hafiflesin diye gözünüzle takip edemeyeceğiniz bir hızla çözgünün arasından geçiriverir iplikleri. Her bir düğüm, halı dokuyan için zorlaştırmaz kolaylaştırır hayatı. Çünkü halı bittiğinde olmaz sandığı, rüyalarında gördüğü bir hayaline daha kavuşacaktır. İlk kez işe yarar atılan her düğüm. Aylar süren zahmetli bir yolculuktur bu. Sabah erkenden oturulur tezgâhın başına. Zaman atölyenin kapısı dışında kalmıştır sanki. Yan yana uzayıp giden çözgüler her yeni gün yeni bir hikâyenin yazılmasını bekleyen boş bir sayfa gibidir. Yazmasının oyasıyla, halısının deseniyle aşkını, hasretini, gözyaşlarını, umutlarını anlatır kaç nesildir genç kızlar. Bu yüzden el dokuması bir halıdaki her desenin bir anlamı, onu dokuyanın dünyasında bir karşılığı vardır.
BU DÜĞÜMLER ZORU KOLAY EYLER
Söz gelimi saç bağı desenini iliştirmişse halısına bilin ki halıyı dokuyan genç kız nicedir ‘mutlu bir yuvam olsun’ hayalleri kurmaktadır. Eli belinde diye adlandırılan motifi sadece erkek çocuğu olan dokumacılar kullanabilir ve annenin erkek çocuk dünyaya getirdiği için duyduğu gururu anlatır. Gücü sembolize eden koç boynuzu doğurganlık, verimlilik ve kahramanlığa işaret eder. Daha çok Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait el dokuma halılarda rastlanan doğan, şahin ve kartal gibi kuşlar güç ve dayanıklılık anlamına gelir. Bazen kutsal bir haberci bazen de uzun ömürlülüğü dile dökmek için de halılarda kuş motifleri kullanılır. Kötü nazarlardan sakınmak için ise tarak motifi yer eder halıların bir kenarında. Tarak aynı zamanda evlenme arzusu ve nazardan korunma anlamı da taşır. Tüm bunların dışında dokunan halılarda ailenin simgeleri de yer bulur, hayvan desenleri de. Kullanılan desenlerin bir özelliği de bu motiflerin çini, tezhip gibi diğer geleneksel Türk sanatlarındakilerle benzerlik göstermesi. Öyle ki bilhassa saray halılarında bu özellik sayesinde tavan ile taban arasında göz alıcı bir uyum yakalandığı konunun uzmanları tarafından ifade ediliyor.
BİR GELENEĞİ TAŞIYAN GENCECİK KIZLAR
Türklerde Orta Asya’dan bu yana süregelen el dokuma halıcılık en yetkin haline Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde ulaşmış. Bugün pek çok müzede sergilenen renkleri ve desenleriyle hayranlık uyandıran eserlerin büyük bir bölümü 13. ve 14. yüzyıllarda dokunan halılardır. Yörüklerin çadırlarında kullanmak üzere dokudukları kilimler zaman içinde halılara dönüşmüş ve saray halıları da el dokuması halıcılıkta ayrı bir satır başı olarak yerini almıştır. Bilinen ilk saray halısı atölyesi Hereke’dedir. El dokuma halıcılık denildiğinde de ilk akla gelen merkezlerden biridir Hereke. Ancak Gördes, Kula, Bünyan, Milas, Ladik, Yağcıbedir, Uşak, Bursa, Çanakkale, Isparta ve Kayseri’de de el dokuma tezgahlarında Türk halıcılığının en güzel örnekleri dokunuyor hâlâ ve her bir yörenin kendine has özelliği ve güzelliği yansıyor halılara. Asırlardır süren gelenek yine gencecik, maharetli parmaklarla sonraki kuşaklara taşır.
teknolojikarastirmalar.com
