1. KUMAŞI KESİME HAZIRLAMA
1.1. Giyim Üretiminde Kullanılan Ana - Yardımcı Malzemeler ve
Özellikleri
Kumaş: Kesimin ana malzemesi kumaştır. Özelliklerine göre tek ya da çift en olabilir.
Kumaş eni ortalama 1m’den dar ise tek en, 1m’den fazla ise çift en olarak adlandırılır.
Şekil 1.1
Yardımcı malzemeler: Kumaşın dışındaki astar, tela, iplik, düğme, fermuar vb gibi
malzemelerdir. Yardımcı malzemelerin ana malzemeyle uyumlu olması gerekir. Kumaşla
uyumlu olmayan tela veya asta, giysinin kalitesini düşürdüğü gibi kullanımını zorlaştırır ve
görünümünü bozabilir. Bakınız (Şekil 1.1)
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
ARAŞTIRMA 4
Astar: Temiz ve düzgün bir görünüm vermek ve kullanım kolaylığı sağlamak
amacıyla giysinin iç yüzüne geçirilmiş ara kumaştır.
Astarlamanın amacı ;
Ø Giysiye ısıtıcı özellik katmak
Ø Kumaşın dayanıklılığını arttırmak,
Ø Giysinin esnemesini önlemek ve formunu korumaktır.
Astarlık kumaşlar genellikle sentetik liflerden (polyester, poliamid gibi) elde edilir.
Astarın yumuşak ve ince olanı tercih edilmelidir. Ancak manto, palto gibi kışlık giysiler için
durum değişebilir. Bu giysilerde müflon, elyaf, peluş, kürk gibi sıcak tutan astarlıklar tercih
edilebilir.
Tela: Giyside beklenen netlik ve düzgün duruş gibi görünüm özellikleri vermek
amacıyla, kumaşa tutturulan ya da yapıştırılan bir ara kumaştır. Giysinin özellikle yaka, cep,
manşet, kol ağzı, mostra vb gibi bölümlerinde kullanılır. Yün, kıl, pamuk, sentetik vb.
malzemeden dokunan -örülen telaların yanında dokuma ya da dokusuz yapışkanlı telalar da
mevcuttur. Özellikle yapışkanlı telaların pek çok çeşidi vardır ve kullanımı çok yaygındır.
Bakınız (Şekil 1.2)
Şekil 1.2
Telalamada amaç; kumaşın dayanıklılığını arttırmak, giysi formunu korumak,
esnemeyi önlemek ve dikim işlemlerinde kolaylık sağlamaktır.
Telanın kullanılan kumaşla uyumlu olması gerekmektedir. Örneğin ince ipekli bir
kumaşa, dokuma yapışkan tela kullanmak yanlış bir seçim olur. Bu kumaş için doğru seçim
ipek tela kullanmaktır.
Bir giysi tasarımının kumaş seçiminde kumaşların mekanik, yapısal ve fiziksel
özelliklerini bilmek gerekir. Kalite niteliklerine uygun bir kesim yapabilmek için kumaşların
tüm özelliklerinin dikkate alınması gerekir. 5
1.1.1. Kumaşların Mekanik Özellikleri
Kumaşın dayanıklılık, esneklik, tuşe, ütü tutma, buruşmazlık, sürtünme ve yırtılma
dirençleri gibi özellikleridir.
1.1.2. Kumaşların Yapısal Özellikleri
Kumaşların yapım tekniğine göre sınıflandırılmasıdır. Yapısal özelliklerine göre
kumaşlar 3 gruba ayrılır:
Ø Dokuma Kumaşlar
Ø Örgü Kumaşlar
Ø Dokusuz Yüzeyleri
1.1.3. Kumaşların Fiziksel Özellikleri
En-boy, gramaj gibi boyutsal özellikler ile iplik sıklığı , kumaş kalınlığı ve kumaş
tersi- yüzü vb özelliklerdir.
Bu özelliklerin bazılarını test etmek için özel donanım ve uzmanlığa ihtiyaç
duyulduğu için sınıf ortamında kolaylıkla gözlemleyebileceğiniz özelliklere değinilecektir.
Kumaşların en ve boylarının belirlenmesinde aşağıdaki yapısal özelliklere dikkat edilmelidir.
1.1.3.1. Kumaşlarda En- Boy Tespiti
Dokuma Kumaşlarda En- Boy Tespiti: Kumaş boyunca giden çözgü ve enine giden
atkı ipliklerinden oluşur. Çözgü ve atkı iplikleri kumaşın boyu ve eni olarak da bilinir.
Kumaşın en ve boy iplik özellikleri şunlardır:
Kumaş kenarı, kumaş boyunu gösterir ve kumaş kenarına paralel iplikler, boy
iplikleridir.
Kumaş her iki iplik yönünde de ayrı ayrı çekilir. Çekme sırasında boy iplikler yönünde
kumaş esnemezken, en iplik yönünde esner.
Kumaş düz iplik yönünde ses çıkaracak şekilde gerdirilir. Boy yönünde çekildiğinde
ince ses en yönünde çekildiğinde ise kalın ses çıkarır.
Çözgü(boy) iplikleri, daha sağlam ve daha bükümlü oldukları için kumaşın boyu,
enine göre daha gergin ve düzgündür.
Düz Örme Kumaşlarda En-Boy Tespiti: Örgü kumaşlar, birbirinin içinden geçen
ilmeklerden oluşan kumaşlardır. (Ppenye, ribana, jarse, triko, dantel, interlok, süprem vb. ) 6
Kumaş Boyu Kumaş Eni
Şekil-1.3
Örgü kumaşların eni ve boyu ilmeklerin dizilişinden anlaşılabilir. Üst üste dizilmiş
ilmikler kumaşın boyunu, yan yana sıralanmış ilmekler ise kumaşın enini oluşturur.
Bu tür kumaşların bazıları enine doğru oldukça fazla esner. Boyda ise ene göre
esneme daha azdır.
Yuvarlak Örme Kumaşlarda ise boy iplik yönü kat yerlerinden anlaşılır. Tüp örmelerin
kumaş katı olan iki kenarı, boy iplik yönünü gösterir.
Dokusuz Kumaşlarda En-Boy Tespiti: Dokusuz kumaşlar, herhangi bir dokuma veya
örgü işlemi olmaksızın, liflerin sıkıştırılması yoluyla üretilen kumaşlardır. (Keçeler, bazı
telalar, yapay deri ve süetler gibi)Dokusuz yüzeyler dokunmadan üretildiklerinden düz iplik
yönü yoktur. Bu yüzden kesimde en boy ayrımına gerek duyulmaz.
1.1.3.2. Kumaşlarda Gramaj (Ağırlık) Kontrolü
Kumaşın çeşitli yerlerinden aynı ölçülerde (yaklaşık 10x10 cm) örnek parçalar alınıp
hassas terazilerde tartılarak orantı yoluyla kumaş ağırlığı tespit edilir.
Şekil-1.4 7
Ağırlık kontrolünün amacı; dokuma esnasında atkı ve çözgü ipliklerinin azaltılması
yoluyla yapılan “tel çalma hilesi”nin olup olmadığının anlaşılmasıdır. Ayrıca ağırlık
özellikle düz ve yuvarlak örme kumaşların kalitesi açısından da önemlidir. Gramaj terazisi
için bakınız.(Şekil 1.4 )
Kumaş Ağırlığının Kesimdeki Önemi
Hafif kumaşlarda kayma ihtimali daha yüksek olduğundan kesim daha dikkatli
yapılmalıdır. Ağır kumaşların kayma ihtimali ise (ağırlıklarından dolayı) daha azdır. Bu tür
kumaşların kesimi daha kolay yapılır.
1.1.3.4. Kumaşın Tersi –Yüzü
Kumaşın yüzü ve tersi birbirinden farklı özellikler taşımaktadır. Bu özellikler :
Ø Yüz tarafı ters tarafına göre daha düz, daha parlak, desen ve renkleri daha net ve
belirgindir. Bazı kumaşların ters ve yüz dokuları birbirine çok benzediğinden
ayırt etmede aşağıdaki yöntemlere başvurulur.
Ø Çift en kumaşların yüzü, katlanan kumaşın daima iç tarafıdır.
Ø Dokuma sırasında kopan iplikler kumaşın tersinde bağlanır. Bu bağlamaların
çoğunlukta olduğu kısım kumaşın tersidir.
Ø Kumaşların kenarında yer alan kalın kısımda (kumaş kenarı) üretildiği fabrika
ve kumaşın markasını belirten yazılar bulunur. Yazıların düzgün okunduğu taraf
kumaşın yüzüdür.
Ø Bazen kumaş kenarlarında yazı yerine küçük delikler bulunur. Bu deliklerin
düzgün olduğu taraf kumaşın tersi, çıkıntılı olan taraf ise yüzüdür.
Ø Yuvarlak örme (tüp)kumaşların dış kısmı ise daima yüzüdür.
Kumaşın Yüzü Şekil 1.5 Kumaşın Tersi 8
1.2. Kumaş Hataları
Kesim öncesi kumaşlar kontrol edilerek hatalar tespit edilmelidir. Kumaşlarda
görülebilecek hatalar şöyle sıralanabilir:
Ø Dokuma Hataları: Atkı ve çözgü ipliğinde kopmalar, toplanmalar, dokuma
yüzeyinde görülen yabancı maddeler, desen kaymaları vb hatalardır.
Ø Terbiye Hataları: Kat izi, renk bozuklukları, baskı hataları
Ø Taşıma ve Depolama Hataları: Kirlenme, lekelenme, yırtılma, delinme ve kenar
yırtılmaları vb hatalardır.
1.3. Kumaş ve Malzeme Kontrolü
Kumaş ve Malzeme Kontrolünde Dikkat Edilecek Noktalar
Ø Kumaş ve yardımcı malzemeler kesime hazırlanmadan önce kontrol edilerek
hatalar belirlenmeli ve düzeltilebiliyorsa (iplik yönünün kayması, verev
dokunuş gibi) düzeltilmelidir.
Ø Lekeli kumaşlar kumaş cinsine göre yıkanarak ya da leke çıkarıcılar
kullanılarak temizlenmelidir.
Ø Yırtık, kaçık gibi hataları olan kumaşlarda kalıp yerleşimi hatayı gizleyecek
şekilde yapılmalı (hatalı yerin dikiş payına getirilmesi gibi) ya da hatalı kısım
çıkarılmalıdır.
Ø Yuvarlak örme kumaşlarda may düzgünlüğüne dikkat edilmeli, may dönmesi
olan kumaşlar kullanılmamalıdır. ( may dönmesi giyside boy ipliğin de dönmesi
ve kötü görünüş demektir.
Ø Özellikle astar renk atmayan bir kumaştan seçilmelidir. Renk atan astarlar
giysiyi boyayabilir.
Ø Tela ve kumaşın ısıya dayanıklılık dereceleri yaklaşık aynı ayarda olmalıdır.
Kullanılacak astar, tela vb. yardımcı malzemenin kumaşla uyumlu olmasına dikkat
edilmelidir. (çekme oranı, kumaş cinsi vb. bir çok açıdan) malzemeler birbirleriyle uyumlu
değilse yıkama veya temizleme işlemleri sırasında farklı miktarlarda çekerek giysi formunun
bozulmasına sebep olabilir.
1.4. Model Analizi
Model Analizi: Model analizi modelin her yönden incelenerek tüm detaylarının
tanımlanmasıdır. Bu bilgiler bir form üzerinde toplanır (model tanımlama formu). Bu form
en geç model dikimi (numune dikimi) müşteri istekleri ve kalite kriterleri de göz önünde
bulundurularak oluşturulmalıdır. 9
Model analizinde bulunan bilgiler:
Ø Başlık: Ürünün adı, modeli hazırlayan, tarih, sezon, form ve kağıt numarası
yazıldığı bölümdür.
Ø Ürünün Teknik Çizimi: Modelin ön-arka görünümleri ve gerekirse detayların
çizimleri ölçülü olarak yapılır.
Ø Model Tanımlama: Çizim üstünde ifade edilemeyen tüm özellikler ayrıntılarıyla
açıklanır.
Ø Parça Listesi: Modelin bütün parçalarının isimleri, numaraları ve miktarlarının
belirtildiği bir listedir.
Ø Hangi parçadan kaç tane kesileceğini belirterek kesimciye yol gösterir. Ayrıca
parça listesinde modele ait kalıp parçaları tüm detaylarıyla belirtilmiş olmalıdır.
Ø Parça listesi bir ürünün kalıp parçalarının sayı ve kelimelerle ifadesidir.
Ø Detaylı ve parça sayısı fazla olan modellerde parça listesi ayrı bir form olarak
düzenlenmelidir. Daha basit modellerde ise parça listesi, model tanımlama
formu içinde bir bölüm olarak gösterilebilir. Kullanım kolaylığı açısından iki
formun bir arada gösterilmesi daha uygundur.
Ø Malzeme Örnekleri: Modelde kullanılan ana ve yardımcı malzeme örnekleri
konur.
Ø Beden Çizelgesi: Modelin hangi bedenlerde hangi kumaştan ve kaç adet
üretileceği gösterilir.
Ø Ölçü Tablosu: Modelin hazırlanmasında kullanılacak ölçü tablosu yazılır. (Ölçü
tablosu her zaman yazılmayabilir. Özel ve farklı ölçüler kullanan müşteri
siparişi gibi durumlarda yazılmalıdır.)
Model Tanımlaması
Ürün : Sezon :
Form : Hazırlama Tarihi :
Beden No: Hazırlayan :
Sayfa No :
Parça Listesi
Kumaş Astar Tela
Alınacak Malzeme Malzeme Örnekleri 12
1.6. Kumaşı Kesime Hazırlama Teknikleri
1.6.1. Kenar Düzeltme
Kumaşlarda dokuma veya kesimden kaynaklanan eğrilikler olabilir. Düzgün bir kesim
yapabilmek için bu eğrilikler mutlaka düzeltilmelidir. Kenar düzeltme işlemi kumaşın
cinsine göre yapılır.
İplik Çekerek Kenar Düzeltme: Dokuma kumaşlarda iplik çekme yöntemi kullanılır.
Kumaş eninden iplik çekilir, bu çekilmiş iplik üstünden kumaş kesilir.
1.6.2. İplik Yönünü Düzeltme
Bazı kumaşların dokunuşunda hafif eğrilikler görülebilir. Bu durumda kumaş, kenarı
düzeltildikten sonra eğri olan kısımdan yavaş yavaş verevine çekilerek enetilir. Daha sonra
düz boy iplikleri üst üste getirilip ütülenir.
1.6.3. Ütüleme
Kesim öncesi ütüleme işleminin amacı, kırışıklık ve kat izlerini düzeltmek ve kumaşın
çektirilmesini sağlamaktır. Kumaş cinsi ve yapısal özelliklerine göre farklı ütüleme
yöntemleri kullanılır.
Kuru (buharsız) Ütüleme: Yapay ipekler ve naylon karışımı kumaşlar uygun ısı
ayarıyla direkt olarak ütülenip kırışıklıkları giderilerek kesime hazırlanır.
Kumaşı esnetmemek için daima boy iplik yönünde
ütüleyiniz. 15
Buharlı Ütü ya da Islak Bezle Ütüleme: Yünlüler ve yıkanmayan ketenlerde bu
yöntem kullanılır. Kumaş tek ya da çift kat olarak (yünlüler çift kat) tersinden ütü masasına
yayılır. Islatılıp sıkılmış ütü bezi kumaş üzerine serilerek kuruyana kadar ütülenir (boy iplik
yönünde)
Buhar verme: Kadife, peluş gibi havlı(tüylü) kumaşlar, direkt olarak ütülenirse
havları yatışır, yüzey özelliği bozulur ve parlama yapar. Bu tür kumaşlarda kırışıklık ve kat
izi varsa ütü yüzeye sürülmeden sadece buhar verilmelidir.
1.6.4. Yıkama
Pamuklu, keten vb. bazı kumaşlar yapıları gereği yıkandıkları zaman çekebilir.
Çekmeye müsait kumaşlar kesim öncesi yıkanmayıp, giysi haline geldikten sonra
yıkandığında çekip kısalabilir. Şüphesiz bu da istenen bir durum değildir.
Bu tür kumaşlar kesim öncesi ılık suya bastırılır. En az 30 dakika bekletildikten sonra
çıkartılır. Hafifçe sıkılır ve düzgünce asılır. Hafif nemli iken boy iplik yönünde esnetmeden
ütülenir.
Not:Bu tür kumaşlarda buhar ya da nemli ütü bezi
yüzeyde leke yapabilir.
1.6.5. Dinlendirme
Bu yöntem likralılar ya da örgü kumaşlar gibi fazla esneyen kumaşlarda uygulanır.
Dinlendirmenin amacı, toplara gergin olarak sarıldıkları için esnemiş olan bu kumaşların,
kesilmeden önce kendini toplaması ve eski haline dönmesini sağlamaktır. Tüp kumaşlar
kesimden en az 24 saat önce toplardan tamamen açılarak masaya serilir. Sarma işleminin
neden olduğu gerilmelerden kurtuluncaya kadar dinlendirilmelidir.
2. ELDE KESİM
2.1. Kesimin Tanımı
Kumaşın, giysi kalıp veya şablonları doğrultusunda, çeşitli kesim aletleri kullanılarak
parçalara ayrılmasına "kesim" denir.
2.2. Elde Kesimde (Tek Ürün Kesiminde ) Kullanılan Araç Gereçler
El Makasları: El makasları, ortada
bir vidayla çapraz olarak tutturulmuş iki
bıçaktan oluşan kesim aletleridir.
Kumaş kesme (biçki), kırpma, iplik
temizleme ve regula işlemlerinde
kullanılır.
İyi bir makas keskin olmalı, ayrıca
uçları da sivri ve düzgün olmalıdır.
Keskin makaslar kumaşı zedelemeden
temiz ve düzgün bir kesim yapmayı
sağlar. Makasın keskinliğini korumak
için kumaş haricinde kağıt, karton vb.
malzeme kesilmemeli,
Makas ıslatılmamalı ve
düşürülmemelidir. Makas iyi işlemiyorsa
vidasına bir damla makine yağı
damlatılmalı ve her kullanımdan sonra
yumuşak bir bezle silinerek
saklanmalıdır.
El makaslarının farklı amaçlarla
kullanılan çeşitleri vardır. Nakış makası,
kalıpların kesiminde kağıt makası, dikim
ipliklerinin temizlenmesinde küçük el
makasıları ve kumaş kenarlarını zikzak
keserek temizlenmesinde sürfile makası
kullanılır.
Yuvarlak Kesiciler: Yuvarlak
kesici, plastik bir sap ucuna yerleştirilmiş
yuvarlak ve hareketli bir bıçaktan oluşur.
Falçata olarak da bilinir. Özellikle deri,
kaygan kumaşlar ve üst üste konulmuş
birkaç kat kumaşı kesmek için kullanılır.
Makastan daha hızlı bir kesim sağlar. Kısa
düz çizgiler ve kesin kavisler için
uygundur. Yuvarlak kesicinin bıçağı kesim
yapılan yüzeye zarar verebilir. Bunun için
kumaşın altına plastik bir altlık
koyulmalıdır.
Toplu İğneler: Toplu iğneler,
kumaşın ve kalıpların kaymasını önlemek
amacıyla kullanılırlar. Farklı boyut ve
biçimlerde olabilir. Kumaşta iz yapmaması
için çelik ya da nikel kaplı ve sivri uçlu
olan iğneler tercih edilmelidir.
Kesim Masası
Sabit Masalar: En yaygın kullanılan masa çeşididir. Demir ayaklar üzerine
oturtulmuş, ağaç ya da laminant kaplı yüzeylerden oluşur. Yükseklikleri ortalama 80-
90cm dir. Kumaş enleri değişken olduğu için masa enleri de değişkendir. Masa
uzunlukları ise işletmenin şartlarına göre değişir. Masanın uzun olması rahat bir çalışma 28
ortamı sağlar.
Masanın yüzey özelliği serim ve kesim açısından önemlidir. Bu nedenle masa
yüzeyi çok kaygan ya da çok pürüzlü olmamalıdır. Kaygan olursa alt katların serimi
zorlaşır; pürüzlü olursa kesim aletlerinin masa üzerindeki hareketi zorlaşır. Kesim
masalarının farklı amaçlarla sanayide kullanım özelliklerine sahip çeşitleri vardır.
Mezura: Mezuralar, yumuşak plastik, muşamba veya ince metalden yapılır. Boyu
en az 150 cm dir. Ölçü alma, kalıp kontrolü, kalıp yerleştirme ve düz boy iplik
kontrolünde kullanılır.
Cetveller: Cetveller, çeşitli uzunluklarda tahta, plastik vb. malzemeden yapılmış,
ölçme ve çizimde kullanılan araçlardır. Düz cetveller daha çok çizim ve ölçüm için
kullanılırken gönye ve T cetveli ise dik açıların çiziminde kullanılır. T cetveli ayrıca
kumaş kenarı düzeltme ve etek boyu almada da kullanılır.
Rigalar: Rigalar, oyuntulu bölgelerin çiziminde kullanılan eğri formlu cetvellerdir.
Kullanım yerine göre değişik şekilleri mevcuttur. Bunlar;
Ø Bir tarafı düz bir tarafı yuvarlak riga(kalça, arka yaka vb. Çizimlerinde
kullanılır)
Ø İki tarafı oyuntulu riga (yaka, pantolon iç paça vb. Çizimlerinde
kullanılır)
Ø Kol evi rigası (kol oyuntu çizimleri için kullanılır) olarak sıralanabilir.
İşaretleme Araç ve Gereçleri:
Kalıbı kumaşa çizmek için
kullanılan çeşitli malzemelerdir. Kumaş
cinsine göre farklı gereçler kullanılmalıdır.
Sabun, Çizgitaşı, Terzi Tebeşiri:
Kolayca silindikleri için çizim ve
işaretlemede rahatlıkla kullanılır. Ancak
sertliği nedeniyle örgü kumaşlarda
esnemeye sebep olabileceğinden tercih
edilmemelidir.
Uçucu İşaret Kalemi: Yumuşak
uçları sayesinde likralı ve örgü kumaşlar
esnetmeden çizilebilir.
Bazılarının izi 48 saatte uçarken
bazıları ise yıkanınca çıkar.
Rulet: Tahta ya da plastik sapın
ucuna monte edilmiş küçük bir döner
dişliden oluşur. Pamuklu, keten ve astarlık
sentetiklerin işaretlenmesinde kullanılır. 29
2.3. Farklı Yüzey Özelliği Olan Kumaşların Kesim Teknikleri
Kesim sırasında yapılan hataların bazıları sonradan düzeltilemeyeceğinden kesim
işlemleri sırasında çok dikkatli olunmalıdır. Kesime hazırlanan kumaşın bir kenarı (boy)
masanın uzun kenarına getirilerek serilmelidir. Kumaş enleri 90 dereceye getirilmelidir.
Kalıp yerleşiminde öncelikle büyük parçalar yerleştirilmeli, küçük parçalar
büyüklerin aralarından kesilmelidir. 30
2.3.1. Dokuma Kumaş Kesimi
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Kalıpları dokuma kumaşa
yerleştirerek çalışma ortamında
hazırlayınız.
Ø Saten, tafta, krep, fay gibi parlak
dokumaların ve ipek-sentetik ipek türü
kumaşların kaymasını önlemek için kesim
kumaşla kaplanmış bir masada yapılmalıdır.
Ø Kesime başlamadan önce yerleşimin
düzgünlüğünü, düz iplik yönleri,
kare ve desenler varsa çakışıp
çakışmadığını kontrol ediniz.
Ø Kalıpların kumaşa düzgün çizilip
çizilmediği ve işaretlemelerin
yapılıp yapılmadığı kontrol ediniz.
Ø Tüm kalıp parçalarının eksiksiz
yerleştiğini kontrol ediniz.
Ø Kesime uzun çizgilerden ve büyük
parçalardan başlayınız.
Ø Kumaş kesimini işaret çizgilerinden
yapınız.
Ø Kumaş bir elle kesilirken diğer elle de
kaymayı önlemek için hafifçe bastırılmalıdır.
Ø Gabardin, kot gibi sık dokulu kumaşlarda
görülen verev dokuma çizgileri dikkate
alınarak tek yönlü kesim yapılmalıdır.
Ø Küçük parçaları çizgilerinden
keserek işlemi tamamlayınız.
Ø Kumaşın kesiminde yüzey özellikleri dikkate
alınarak tekniğe uygun bir kesim
yapılmalıdır.
Ø Kesilen parçalara gereken işaretleri
alınız.
Ø İşaretleme ve kesim sırasında kumaş katlarını
kaydırılmayınız.
2.3.2. Yuvarlak Örme Kumaş Kesimi
Bu tür kumaşlar yuvarlak örme makinelerinde üretildikleri için tüp şeklindedirler.
Yüksek oranda esneme özelliğine sahip olan bu kumaşlar özellikle iç giyim ve spor giyimde
kullanılır. 32
2.3.3. Düz Örme Kumaş Kesimi
Örgü kumaşlar daha çok en iplik yönünde esnek oldukları için bu özelliklerine uygun
kalıplar seçilmelidir.
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Düz örme kumaşın elde kesimi sıkça
tercih edilmeyen, sık örme yüzeylerde
uygulanabilen yöntemdir.
Ø İlmekleri sökülebileceği için gevşek
örme yüzeylerde elde kesim tercih
edilmez.
Ø Kalıpları düz örme kumaşa yerleştirerek
çalışma ortamında hazırlayınız.
Ø Kumaş likralıysa kalıpları kumaşa
çizerken esnetmemek için ince uçlu bir
çizim kalemi kullanılmalıdır.
Ø Düz örme kumaşın ilmek çubuklarının
kesime uygunluğunu kontrol ediniz.
Ø İlmek çubuğunun düzgünlüğünü,
çizgilerde dönme olup olmadığını
kontrol ediniz.
Ø Kesime başlamadan önce yerleşimin
düzgünlüğünü, kalıbın düz iplik
işaretlerinin , dokuma yönünde olduğunu
kontrol ediniz.
Ø Kesim, uygun keskin bir makasla ve
kumaşlar kaydırılmadan yapılmalıdır
Ø Kalıpların kumaşa düzgün çizilip
çizilmediği ve işaretlerini kontrol ediniz.
Ø Tüm kalıp parçalarının eksiksiz
yerleştiğini kontrol ediniz.
Ø Kesime uzun çizgilerden ve büyük
parçalardan başlayınız.
Ø Kumaşı işaret çizgilerinden kesiniz.
Ø Kesim için mutlaka yuvarlak uçlu makas
kullanılmalı ve kumaş çekiştirilmeden
dikkatlice kesilmelidir.
3.1. Kesimhanede Kullanılan Araç Gereçler
3.1.1. Kesim Masaları
Kumaş serim ve kesim masaları kullanım amaçlarına göre değişiklik gösterebilir.
Özellikle kumaş çeşitlerinin artması ve teknolojinin gelişmesiyle masa çeşitleri de artmıştır.
Bunları şöyle sıralayabiliriz.
Sabit Masalar
En çok kullanılan masalar elde kesimde de tercih edilir.
Vakumlu Masalar: Masa yüzeyindeki delikler sayesinde kumaş katları arasındaki
hava emilir, katlar sıkışır ve böylece kayma önlenmiş olur. Bu tür masalarda bir defada daha
fazla kumaş katı kesilebilir.
Hava Üflemeli Masalar
Alttan hava üfleyerek serim ve kesimin aynı anda yapılmasını sağlar. Ayrıca kaba
kesimi yapılmış parçaları ince kesim masasına kaydırabilir.
İğneli Masalar: Özellikle kareli, çizgili ve desenli kumaşların kesimi için kullanılır.
Masa yüzeyindeki iğneler sayesinde her katta kare ve desen tutturumu sağlanır.
Askı Tertibatlı Masalar
Çok esneyen kumaşların serim ve kesimi için kullanılır. Masa dikey konuma getirilip
kumaş yandaki kancalara tutturulur ve kendi ağırlığıyla düzelmesi sağlanır. Kumaş
düzeldikten sonra masa tekrar düz konuma getirilip kesim yapılır.
Sonsuz Hareketli Masalar: Üst tablası hareketlidir. Birinci tablada pastal
hazırlandıktan sonra ikinciye aktarılır. İkinci tablada kaba kesim, üçüncüde ise ince kesim
yapılır. Boşalan tablalarda yeniden serim ve kesim yapılabilir. Bu tür masalar zaman ve
yerden tasarruf sağlar.
3.1.2. Kumaş Tutturucular
Kalıbın kumaşla, kumaşın masa ile tutturulmasını sağlayarak, katların kaymasını
önler.
Ağırlıklar: Ağırlıklar, metal ve mermer gibi ağır malzemelerden yapılır. Çeşitli şekil
ve boyutlarda olabilir. Ağırlıklar, çizimde ve kesimde kalıbın kaymasını önler, iğneleme ve
sonradan iğne çıkarma için harcanan zamandan kazandırır, nazik kumaşlarda iğne izi
kalmasını önler.
Kumaş Mandalları
Kumaş mandalları, toplu kesimlerde kumaş katlarının kaymasını önlemek amacıyla
kullanılır. Kumaşın masa kenarına tutturularak sabit durmasını sağlar.
Tutturucu İğneler
Tutturucu iğneler, çeşitli uzunluklarda 1-4 ayaklı çelik iğnelerdir. Kareli kumaşlarda
katların kaymasını önlemek için kullanılır. 46
İşaretleme Araçları
İşaretlemede kumaşa zarar vermemeye dikkat edilmelidir. Bu yüzden seçilen
işaretleme aracı ve işaretleme metodu kumaş cinsine uygun olmalıdır. Özellikle örgü
kumaşlarda dikiş paylarına zarar vermemek için çıtlar önemli yerlere (kol ortası gibi) ve
küçük olarak atılmalıdır.
Toplu kesimlerde işaretleme çeşitli aletler yardımıyla yapılır. Bu aletleri şöyle
sıralayabiliriz:
Ø Çıt makası,
Ø İplikle işaretleme makinesi,
Ø Kumaş delme makinesi,
Ø Soğuk delme makinesi,
Ø Sıcak delme makinesi,
Ø Renkli işaretleme makinesidir.
3.1.3. Etiketleme Araçları
Etiket üzerinde model, beden, sipariş, kesim ve serim katı numarası gibi bilgiler yer
alır. Bazı etiketlerde ise sadece beden ve kat numarası bulunur.
Etiketleme işlemi "etiket numaralama makineleriyle yapılır. Bu makinelerin çeşitleri
şunlardır:
Soğuk Yapışkan Etiket Numaralama Makinesi (Meto)
Silikonlu bir kağıt şerit üzerinde yapışkan etiketlerin bulunduğu, tek ya da çift sıra
numaratörlerle donatılmış elde kullanılan seyyar makinelerdir. Kullanım kolaylığı nedeniyle
en fazla tercih edilen etiketleme makineleridir. Bu makinelere, ilk üretimini yapan firma
adından dolayı "meto", etiketleme işlemine de "metolama" denir . 47
Sıcak Yapışkan Etiket Numaralama Makinesi
Şerit halindeki yapışkan etiketleri sıcaklık ve basınç yardımıyla istenilen yüzeye
yapıştıran, masa üzerine monte edilerek kullanılan sabit etiketleme makineleridir.
Etiketi Dikişle Tutturan Numaralama Makinesi
Önceden kesilmiş ve üzerine gerekli bilgiler yazılmış etiketleri kumaş yüzeyine tek
iplikli dikiş makinesi sistemiyle diken küçük makinelerdir.
Etiketi Zımbayla Tutturan Numaralama Makinesi
Önceden hazırlanmış olan etiketleri tel zımba yardımıyla kumaşa tutturan
makinelerdir.
3.1.4. Tela Yapıştırma Presleri
Kontrolden çıkan parçaların gerekli yerlerine daha önceden kesilmiş telalar yapıştırılır.
Yapıştırma işlemi ısı ve basınç yardımıyla gerçekleşir. Preslerde tela yapıştırma işlemi;
makinenin plaka veya silindirlerinin kumaş ve telayı sıkıştırması sonucu gerçekleşir.
Tela yapıştırma işlemi ütü ya da özel tela yapıştırma makineleriyle (presler) yapılır.
Tela preslerinin değişik çeşitleri mevcuttur. Bunlar;
Ø Yassı yataklı tela yapıştırma makineleri,
Ø Sürekli çalışan tela yapıştırma makineleri,
Ø Yüksek frekanslı tela yapıştırma makineleridir.
3.1.5. Sevk Araçları
Kesim hanede eşlenerek demet haline getirilmiş parçalar dikim bölümüne sevk etmede
kullanılır Dikime hazır hale bu parçalar iş arabası, raf sistemi, taşıma sepeti ve raylı sistem
vb ile üretime gönderilir.
Etiketleme işlemi kumaşın özelliklerine
dikkat edilerek ve yıpranmaya neden olmayacak
şekilde yapılmalıdır. 48
3.2. Kesim Motoru Çeşitleri
3.2.1. Yuvarlak Bıçaklı Kesim Motorları
Elektro Makas
El makası sistemiyle çalışan en basit kesim motoruna "elektro makas" denir. Kat
yüksekliği az olan (yaklaşık 0, 8-1,5cm) kesimler için uygundur. Bıçağı yuvarlak ya da
köşeli olabilir. Daha çok pamuklu kumaşların kesiminde kullanılır.
Şekil 3.3
Yuvarlak Bıçaklı Kesim Motoru
Yuvarlak ya da çokgen şeklindeki bıçağının dönüşüyle kaba kesim yapan bir
makinedir. Dik bıçağa oranla daha az kumaş katını kesebilir. Kumaşın kalınlığına göre 30-50
kata kadar kesim yapabilir. Kesim yüksekliği makinenin büyüklüğüne göre değişir. Bıçak
yüksekliği 27-30mm olan motorlar az katlı kesimler için uygundur. Genellikle astar, tela ve
pamuklu dokumaların kesiminde kullanılır. Bıçak yüksekliği 60-160 mm olan motorlar ise
daha çok yüksek katlı kesimler için uygundur. Çarşaf, havlu, perde ve örtü gibi düz
parçaların kesiminde kullanılır.
Aşağıdaki şekilden yuvarlak bıçaklı motorlu makasın bölümlerini inceleyiniz. 49
Şekil 3.4
Yuvarlak bıçaklı kesim motorları düz hatlı ve kaba kesimler için uygundur. Yaka, kol
gibi yuvarlak oyuntulu yerlerin kesimi yuvarlak bıçakla yapıldığında katlar arasında
kaymalar olabilir. Bu yüzden yuvarlak hatlar köşeli bıçakla kesilmelidir.
Şekil 3.5 50
Yuvarlak bıçaklı kesim motoru, çok yuvarlak hatlar ile çıt işaretleri vb hassas kesimler
için uygun değildir.
3.2.2. Dik Bıçaklı Kesim Motorları
Motordan hareket alıp dikey olarak aşağı-yukarı hareket eden bir bıçakla kesim yapan
makinedir. Yüksek katlı kesimlerde kullanılır. Kesim yüksekliği 7-30cm'dir. Yuvarlak hatlı
kesimler için uygundur.
Aşağıdaki şekilden dik bıçaklı motorlu makasın bölümlerini inceleyiniz.
Şekil 3.6
Ø Elektrik Fişi
Ø Motor gövdesi
Ø Arka kapak
Ø Ön kapak
Ø Eksantrik disk
Ø Rotor mili
Ø Eksantrik kol
Ø Bıçak bağlantı başı yatağı
Ø Bıçak bağlantı başı
Ø Bıçak yatak pimi 51
Ø Bıçak bağlama vidası
Ø Bıçak
Ø Bıçak yuvası
Ø Taşıyıcı sütun
Ø Makas taşıma tabanı ön mafsallı
Ø Makas taşıma tabanı
Ø Hareket kolu
Ø Elektrik düğmesi
Ø Karşı bıçak
Ø Sürtme tekerleği-Bileme Tertibatı
Ø Sigorta
Dik Bıçaklı Kesim Motoru Şemasının Açıklaması
Hatasız ve düz bir kesim için pastal yüksekliğinin en az bıçak hareket yüksekliği kadar
olması gerekir. Aksi halde bıçakta titreşim olur.
Dik bıçaklı kesim makinelerinin bıçakları, kesilecek kumaşa göre değişik şekillerde
olabilir. (Düz, testere ya da dişli bıçak gibi)
Şekil 3.7
3.2.3. Hızar (Bantlı Kesim Makinesi)
Bu sistem serim masalarının ucuna monte edilir. Sabit olan kesiciye kumaş katları
getirilerek kesim yapılır. Hızar, çok hassas kesimler için uygundur( çok küçük parçalar,
işaretler, yuvarlak hatlar gibi ). Katlar arasında kayma olabileceğinden büyük ve uzun
parçaların kesimine uygun değildir. 52
Şekil 3.8
3.3. Kesim Motoru Seçimini Etkileyen Faktörler
3.3.1. Kumaş Özelliği
Kesim motorları, bıçağı değiştirilmek şartıyla her türlü kumaşın kesiminde
kullanılabilir. Elektro makaslarda; yumuşak kumaşlar için yuvarlak, sert ve kalın kumaşlar
için köşeli bıçaklar kullanılır.
Yuvarlak bıçaklı kesim motorunda; tüm kumaşlarda en çok kullanılan yedi köşeli,
yumuşak kumaşlar için ise on köşeli, sentetikler için oyuklu bıçaklar tercih edilir.
Aşağıda yuvarlak bıçaklı kesim motoru ile kesim işlemleri gösterilmiştir.
!!!! Hızar kullanılırken mutlaka çelik eldiven
giyilmelidir!!!!!!!! 53
Şekil 3.9
Dik bıçaklı kesim motorunda; tüm kumaşların kesiminde düz (klasik) bıçak, sert ve
plastik yapılı yüzeyler için testere bıçak, iş elbisesi, çadır, lastik ve sentetik deriler için dişli
bıçak, sentetik ve plastik benzeri yüzeyler için iç bükey bıçak, yapışkan malzemeler için içi
oymalı bıçaklar kullanılır.
Aşağıda gösterilen testere bıçak takılmış dik bıçaklı kesim motorunu inceleyiniz.
Şekil 3.10 54
3.3.2. Kat Sayısı
Pastalın kat sayısı kesilecek parça miktarı ve kumaş cinsine göre belirlenir. Kat
yüksekliği serilen kumaşların ince ya da kalın olmasına bağlıdır. Örneğin, 50 kat şifon
kumaşın yüksekliğiyle 50 kat poların yüksekliği çok farklıdır. Bu yüzden ince kumaşlarda
daha fazla kat serimi yapılabilir.
Kesimde kullanılan bıçakların her birinin ortalama kesim yüksekliği farklıdır.
Kesilecek pastalın kat sayısına uygun bir kesim motoru kullanılmalıdır. Elektro makas için
kat yüksekliği 0, 8-1, 5cm (yaklaşık 10 kat) Yuvarlak bıçaklı kesim motoru için kat
yüksekliği 3-16cm (yaklaşık 50 kat) Dik bıçaklı kesim motoru için kat yüksekliği 7-30cm
(yaklaşık 100kat)
Bu rakamlar sabit değildir. Kat sayısı kumaş kalınlığına göre değişir.
Dik bıçaklı kesim motoruyla pastal kesimini inceleyiniz.
Şekil 3.11 55
3.3.3. Kalıp Parçalarının Özelliği
Kalıp parçalarının düz veya yuvarlak olması da kesim motoru ve bıçak seçiminde
önemli bir etkendir.
3.3.4. Kesim Motorunun Özellikleri
Motor seçiminde kesilecek kumaşların ve kalıp parçalarının özelliği ile kat sayısı
dikkate alınır.
Ø Düz ve hafif oyuntulu parçaların kaba kesiminde, elektro makas
Ø Düz ve hafif kavisli parçaların kaba kesiminde, yuvarlak bıçaklı kesim motoru,
Ø Düz ya da oyuntulu parçaların kaba kesiminde, dik bıçaklı kesim motoru
Ø Tüm parçaların ince kesiminde (çıt işaretleri, cepler, yakalar, kol-yaka
oyuntuları, volan parçaları vb.) hızar kullanılır.
Kesim motorlarının ayrıntılı olarak kesim özelliklerini tablodan inceleyiniz.
Kullanılacak Kesim
Motoru
Kumaş Özelli ği En Fazla Kat Sayısı
(Yaklaşık)
Kalıp Parçalarının
Özelliği
Elektromakas
Yumuşak ya da yarı sert
kumaşlar
10 kat Düz ve hafif oyuntulu
parçalar (kaba kesim)
Yuvarlak bıçaklı
kesim motoru
Çok sert yüzeyler hariç
tüm kumaşlar (uygun
bıçak kullanımıyla)
50 kat Düz ve hafif oyuntulu
parçalar (kaba kesim)
Dik bıçaklı kesim
motoru
Tüm kumaşlar (uygun
bıçak kullanımıyla) 100 kat Düz ve yuvarlak
parçalar (kaba kesim)
Hızar Tüm kumaşlar
Bıçak yüksekliğine
göre tüm katlar
Bütün parçaların ince
kesimi
3.4. Kesim Motoru ile Kesimde Dikkat Edilecek Noktalar
Kesim makinelerinin bıçakları çok keskin ve güçlü olduğundan parmak ve eller için
çok tehlikelidir. Bu yüzden her birinde parmak koruyucu tertibatlar vardır.
Ø Motorun parmak koruyucusu kontrol edilip bıçağın önüne indirilmelidir.
Ø Parmak koruyucusu etkin olmayan motorlarla ya da hızarla yapılacak
kesimlerde mutlaka çelik eldiven giyilmelidir.
Çalışmaya başlamadan önce gerekli tedbirler alınmalı
ve çalışma sırasında çok dikkatli olunmalıdır. !!! 56
Ø Çalışma sırasında motorun kaplosunu kesmemek için motorun kablosu bıçağın
arka tarafında tutulmalıdır.
Ø İstenmeyen yönlere hareket etmemesi için motor dikkatli ve sağlam
tutulmalıdır.
Ø Kesim bittikten sonra bıçağın, devrini tamamlayarak durması beklenmelidir.
Ø Dik bıçaklı motor kesim sonrası masadan indirilmeli ya da yan yatırılmalıdır.
(Dik bıçaklı motor kolay devrildiği için hasara yol açabilir.)
3.5. Kesim Motoru ile Kesim İ
