Ev Tekstilinin önemli bir bölümünü oluşturan tül; camlarınızı süsleyinceye kadar birçok aşamalardan geçmektedir. Tül perdeliklerin en önemli özelliği tuşesidir. Bu özellik çok sayıda parametrenin etkisi altındadır. Bu parametrelerin başında hammadde gelir. Tülde kullanılan iplik, ham polyesterdir, ipliğin sadece ham olması yeterli değildir. Mat, yarı-mat veya parlak olmasının da önemi büyüktür, Genellikle tergalde yarı-mat iplik kullanılır. Gerektiğinde fantazi tüllerde parlak ve mat ham polyester iplik kullanılarak kontrast efektler elde edilebilir. Yarı-mat ham polyester ipliğin bükümü tuşeyi direkt olarak etkiler, ipliğe metrede 800 veya 1000 tur verilir. Bu yüksek tur tuşenin yanında, tülün optik görüntüsünü de belirler. Düşük turlarda tülde flu görüntü ortaya çıkar. İpliğin büküm sayısının yanında flaman sayısıda görüntüyü etkilemektedir. Fazla flaman 11 ve az turlu iplik kullanıldığında tülde flu görüntü olur. Bükümün sarım açısı, sarım gerginliği ve yönünde önemli parametrelerdir. İplik, büküm makinasında bükülürken bükümün yönü “S” ise iplik kopstan saat yönünün aksi doğrultusunda sağılmalı ve iğ’de tepeden bakıldığında saat yönünün aksi doğrultusunda dönmelidir. Büküm yönü “Z” doğrultusunda ise iplik kopstan saat yönünde sağılır ve iğ’de tepeden bakıldığında saat yönünde döner. Büküm makinesinde S bükümde kayış hareketi sağdan sola , Z bükümde ise soldan sağa doğrudur.
Sarım açısı, ipliğin bükümden sonra direkt kullanılacak olmasına veya boyaya alınmasına göre değişir. İplik boyanacaksa sarım açısı büyür ve sarım gerginliği düşürülerek yumuşak sarım sağlanır. Sarım açısı, traves hızını sarım hızına göre ayarlayan dişli mekanizmayla sağlanır. Bu açı 14° civarında olmalıdır. Bükümde önemli bir hususta balonun şeklidir. Balonun şekli stroboskop yardımıyla incelenir.
Balonda bozukluk olursa iplik tüylenir, düz iplikler kırılır ve iplikle balıklar meydana gelir. İleriki aşamalarda büyük problemle karşılaşmamak için bükümdeki her kafa tek tek kontrol altında tutulmalıdır. Her bobinin içinde büküm ve iğ no etiketi konulmalıdır. Bükülmüş iplik serbest halde bırakıldığında kıvrılır ve bükümü açılır.
Tülde kullanılan yüksek turlu iplikte bu daha da önemli bir sorundur. Onun için ipliğin, fikse kazanında belli sıcaklık ve basınçta belli sürede bekletilerek bükümün sabitlenmesi sağlanır, ipliğin kalınlığına, turuna ve flaman sayısına göre fikse sıcaklığı ve süresi değişir. Fikse kazanında buharlamadan önce ve sonra vakumlu ortam yaratılarak buharın ipliğe daha çabuk nüfuz etmesi sonra da kuruması sağlanır. Fiksenin sıcaklık ve süresi ipliğin bükülmesini belirler. Bu da direkt olarak tülde görüntüyü etkiler. Kullanılan bobinin tipi, fikse derecesi ve süresi büzülmeyi etkilediğinden apre sırasında enden ve boydan çekme miktarlarına, boyada apreye direkt etki eder.
Bükümü sabitleştiren ipliğin hem denyesi büyür hem de esnekliği artar. Bir denyeye düşen kopma mukavemeti azalır. İpliğin büzülme oranı ve esneklik başlangıç modülü de düşer. Fikse işleminden sonra iplik üretime alınmadan önce ortam sıcaklığında en az 2,5 saat dinlendirilir. Bu iplikler daha sonra konik çözgü makinesinde çözülür. Çözgüde kullanılacak bobinlerin büyüklükleri, sağılma yönü, gerginliği ve makinanın hızı direkt olarak kumaş görüntüsüne etki eder. İpliğe S büküm verilmişse, çözgü makinasında saat yönünün aksi yönünde sağılmalıdır.
Saat yönünde sağılma olursa büküm açılması olur. Bu çözgü ipliklerinde gerilim farkı oluşturur. Buda hatalı kumaş dokumasına yol açar. Z büküm için de aynı olay geçerlidir.
Dokumada iyi sonuç alabilmek için, ham polyester yüksek turlu iplikle çözgü hazırlarken ipliklere uygulanan gerilim düşük ve homogen olmalıdır. İpliklerde gerginlik 0,1 g/denyeyi geçmemelidir. Çözgü cağlığındaki tüm ipliklerin gerginliği tansiyometre ile ölçülmelidir.
Çözgüde statik elektriklenmede önemli bir problemdir. Statik elektriklenmeyi önlemek için eliminatörler kullanılır. Makina maksimum hızla çalıştırılmamalı, hatalı ipliğin ayrılabileceği ve gerginliğin homogen olduğu optimum hız değeri belirlenmelidir.
Büküm ve çözgü hazırlama tam kontrol altında tutulursa dokumada oluşacak hataların büyük bir kısmı önlenmiş olur. Dokuma holünün sıcaklığı 21 °C ve rutubeti % 65 olmalıdır. Hava filtresi kullanılarak toz ve uçuntular engellenmelidir.
Dokuma tezgahında ise kumaşa etki eden faktörleri şöyle sıralayabiliriz:
- Tezgah hızı ve tarak eni,
- Atkı atma sistemi
- Çözgü salma ve kumaş çekme sistemi
- Ağızlık Açma Mekanizması (Kamlı, armürlü, jakarlı)
- Atkı besleme sistemi
- Çözgü ve atkı kontrol sistemleri
- Atkı değiştirme sistemi
- Tezgah bakım ve gereksinimleridir
Tül, kare konstrüksiyonlu bir kumaştır. Çözgü ve atkı sıklığı birbirine eşittir. Çözgüde ve atkıda düz tülde aynı kalınlıkta iplik kullanılır ve örgü bezayağıdır. Fantazi ipliklede çalışılacaksa ham sıklıklar saptanırken çözgü sıklığı / atkı sıklığı orantısını iyi saptamak gerekir.Aksi takdirde kumaşta iplik hatası oluşacaktır. Sıklık oranına, seçilen örgü direkt etki eder.
İpliğin denyesine göre gücü ve lamel seçilmelidir. Gücülerin standart boyları tezgah tipine göre değişir. Ağız kısımlarının yapısına göre C, J ve O (kapalı) tipler olarak adlandırılırlar. Ayrıca gücüde dikkat edilmesi gereken gücü gözünün ölçüleridir. İpliğin denyesine göre seçilen gücü gözlerinde herhangi bir çapak, yağlanma olmamalıdır. Çözgü kopuş sistemini kontrol eden lamellerde belirli uzunluk, genişlik ve kalınlıkta olurlar. Uçları açık ve kapalı tipleri mevcuttur.
Lamelin ağırlığı ipliğin denyesine göre seçilirse çözgü kontrol tertibatından daha iyi sonuç alınır. Tülde özel olarak çelikten çekilmiş paslanmaz cm’de 30 diş bulunan taraklar kullanılır. Tarak dişlerinde çapak olmamasına dikkat edilmelidir. Kullanılan atkı besleyicinin tipi, ipliğin inceliğine göre seçilen fırça tipi fırçanın fantazi iplik ve düz ipliğe göre metalik veya kıl fırça olması, rezerve miktarı, dönüş yönü de kumaşın görüntüsünü etkileyen parametrelerdendir. Kaliteli kumaş üretebilmek için kumaş üretiminin her aşamasında üretim süreci kontrol altında tutulmalıdır. En son kumaş kalite kontrolünde en titiz şekilde çalışılarak iplik ve dokuma hataları yağ lekeleri temizlenir. Ham kumaş bu işlemlerden geçtikten sonra boyahanelerde müşterinin isteğine göre boyanır ve apre işlemi ile mamul hale getirilir. Mamul olarak toplara sarılan tül artık satışa hazır hale gelmiştir.
Yazar: Sevda ÖNEN
