GİRİŞ
Tekstil Endüstrisi, insanların giyinme ihtiyaçlarından doğmuştur. Gelişen ihtiyaçlar ve teknoloji sektörü mal kapsamını genişletmiştir. Sektörün ara ürünlerindeki bu gelişme ve çeşitlenme dokuma, örme, hazır giyim gibi sektörün ürünlerinde çeşitlenmesini ve karışık ürünler haline gelmesi sağlanmıştır.
İplik meslek alanı tekstil üretim alanının alt koludur. Alanı itibari ile tekstilin temelini meydana getirir. Tekstil teknolojisinde olan gelişmeler iplikçiliğin önemini daha da artırmaktadır.
İplikçiliğin gelişmesi ve üretimin arttırılması yetişmiş insan gücüyle mümkündür. Tekstil Meslek ve Endüstri Meslek Liselerinde eğitim yapılan alanlardan biri de iplik bölümüdür.
Bu ders öğrencilere, tekstil mamul ve yarı mamul maddelerinin, yüzde karışımları, matematiksel ölçümler, ölçü birimleri, çevrilmeleri, maliyet ve hesaplamaları konularında bilgiler kazandırmak üzere hazırlanmıştır.
Ayrıca; işletmelerde kullanılan sistem ve iplik çeşitlerine göre gerekli olan numara çeşitlerini, çekim, dublaj, büküm hesaplarını öğretmek üzere hazırlanmıştır. Bu bilgiler sayesinde işletmelerdeki üretimin kalitesi ve istenilen standartlara uygunluğu sağlanacak öğrencilerin gerekli olan mesleki hesapları yapabilmesi ve uygulanması gerçekleştirilmiş olacaktır.
1.1. İplik Meslek Hesapları Dersinin Amaçları
Bu derste eğitim ve öğretim faaliyetlerini başarıyla tamamlayan öğrenciler;
1- Endüstride benimsenmiş mesleki terim ve hesaplama metotlarını kavrarlar.
2- Metotlara göre çeşitli iplik planı yaparlar.(Çekim , Nm )
3- Makine randımanlarını birim zamana göre hesaplarlar.
4- Atölye ve işletmelerdeki gerekli üretim hesaplarını yaparlar.
5- İplikçilikteki mamul ve yarı mamul maddelerin mukavemetlerini hesaplarlar.
6- Kaliteli ve sağlıklı üretim için gerekli olan bütün kontrol ve hesapları yaparlar.
2. HARMAN – HALLAÇ BÖLÜMÜ
2.1. Harman Hesapları
Bir iplik işletmesinde, üretilecek iplikte ulaşılmak istenen mamul özelliklerine göre seçilmiş olan hammadde (balya) gruplarının düzgün bir şekilde verilen harman reçetesine uygun olarak karıştırıldığı yer harman-hallaç dairesidir.
Harmanlama yapmaktaki amaç; bir balya veya partide eksik bulunması muhtemel özellikleri, diğer balya veya partide fazlası ile bulunması muhtemel özellikte liflerle karıştırarak telafi etmek ve böylece uygun bir hammadde karışımı ile mümkün mertebe tek tip elyaf kitlesi oluşturmaktır.
İyi kalitede iplik üretmek için iyi bir harmanlama şarttır. Karışım ne kadar iyi yapılmışsa iplikte o kadar kaliteli olur.
Bir harman-hallaç dairesinde 3 tip harmanlamadan bahsedilebilir.Bunlar :
1-) Kalite harmanı
2-) Renk harmanı
3-) Fiyat harmanı
2.1.1. Kalite Harmanı
İplik kalitesine bağlı olarak bir materyalde (elyafta) bulunması gereken mukavemet, renk gibi fiziksel özellikleri farklı materyaller karıştırarak ve de fiyat harmanı da göz önünde bulundurarak yapılan işlemdir.
2.1.2. Renk Harmanı
Karışımı yapılan materyaller arasında renk farklılıkları olabilir. Özellikle doğal elyaf grupları içerisinde bu fark daha da belirgin bir hal olabilir. Bu sebeple farklı renk tonlarına sahip elyaf gruplarının karıştırılmasından kesinlikle kaçınılmalıdır. Bu işlem gerçekleştirilmediğinde, ileride materyalin göreceği terbiye ve boyama işlemlerinde problem çıkmasına neden olur. Örnek olarak pamuk elyafı yetiştirildiği bölgenin iklim özelliklerine göre değişik renk tonlarında olmaktadır.Pamuğun temel rengi beyazdır. Ancak yöre bazında kremsi renge doğru değişebilir. Bu yüzden çok zor durumda kalınmadıkça farklı yöre pamukları karıştırılmamalıdır.
2.1.3. Fiyat Harmanı
Üretilecek olan bir ipliğin fiyatı, piyasada geçerli olan fiyatların üzerinde bir maliyete üretilmemelidir. Çünkü materyalin işletme içerisinde göreceği her işlem bir maliyet unsuru olarak karşımıza çıkacaktır. Bu sebeple harmanlama yapacağımız balyalarım fiyatlarını da göz önünde tutan bir reçete hazırlayarak harmanlama yapılmalıdır. Ayrıca işletme içindeki döküntülerde uygun bir şekilde kullanılıp yeniden üretime katacak bir sistem geliştirmelidir.Bu hem artık materyallerin geri kazanılmasını, hem de maliyetin düşmesini sağlar.
X, Y, Z Komponentleri İle Fiyat Harmanının Hesaplanması
F = Harman ortalama farkı (PB/kg)
F1 = I. Komponent fiyatı (PB/kg)
F2 = II. Komponent fiyatı (PB/kg)
F3 = III. Komponent fiyatı (PB/kg)
( PB= Para birimi )
Q = Harman büyüklüğü=1= %100
X = I. Komponent karışım yüzdesi
Y= II. Komponent karışım yüzdesi
Z= III. Komponent karışım yüzdesi
Q = X + Y +Z = 1
F= (F1 x X ) +(F2 x Y) + ( F3 x Z )
2.2. Harman Hazırlaması Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar
a) Ortalama ştapeli birbirinden farklı materyal grupları birbirine karıştırılmamalıdır. Eğer ortalama ştapeli farklı gruplar beraber harmanlanırsa bu işlem, bunu takip eden işlemlerde sorun çıkmasına neden olur. Taramada gereksiz miktarda döküntüye sebep olur.Cerde, penye ve karde sisteminde iplik makinalarında ekartman ayarlarının yapılmasını zorlaştırır.
b) Kalite dereceleri farklı olan pamuk grupları mümkün olduğunca beraber karıştırılmamalıdır.
Harman Hesapları Reçete Örnekleri
Örnek 1 :
Harman büyüklüğü 24 balya olan reçetede, her bir komponentten kaç balya karıştırılmalıdır?
Harman reçetesi:
A Komponenti = %33
B “ = %17
C “ = %8
D “ = %42
Çözüm:
Harman toplam olarak 24 balyadan oluştuğuna göre harmanın %100 ü 24 balyadır.
%100 ü 24 balya ise
%1 X
1 x 24
X = = 0,24 balya
100
A Komponenti için:
A kompomenti %33 orana sahiptir. %1 oran 0,24 balya olduğuna göre %33 oran ;
0,24 x 33 = 7,92 balya
B Komponenti için = 0,24 x 17 = 4,08 balya
C “ = 0,24 x 8 = 1,92 “
D “ = 0,24 x 42 = 10,08 “
Toplam = A + B + C + D ⇒ 7,92 + 4,08 + 1,92 + 10,08 = 24 balya
Örnek 2 :
Harman büyüklüğü 4 ton olan harmanın reçetesi aşağıda belirtildiği gibidir. Her bir komponentin kg ağırlıklarını bulunuz.
Harman Reçetesi:
A Komponenti = %30
B “ = %52
C “ = %2
D “ = %16
Çözüm:
A için;
Harmanın %100 ü 4 ton ise
%30 X
30 x 4
X = ———-
100
X = 1,2 ton = 1200kg
B için;
Harmanın %100 ü 4 ton ise
%52 X
52 x 4
X = ——— = 2,08 ton
100
X = 2,08 ton = 2080 kg
C için;
Harmanın %100 ü 4 ton ise
%2 X
2 x 4
X = ——— = 0,08 ton
100
X = 0,08 ton = 80 kg
D için;
Harmanın %100 ü 4 ton ise
%16 X
16 x 4
X = ——— = 0,64 ton
100
X = 0,64 ton = 640 kg
Toplam = A + B + C + D
= 1200 kg + 2080 kg + 80 kg + 640 kg
= 4000 kg = 4 ton
Örnek 3:
Bir balya açma makinasında 2 balya Çukurova St I, 4 balya Çukurova HB I ve 2 balya da Ege St II pamuğu kullanılacaktır. (St → standart)
a-) Harmanın kaç kg olduğunu ,
b-) Pamuk türlerinin yüzdelik oranlarını bulunuz.
Çukurova St I pamuğunun bir balyası = 220 kg
Çukurova HBI “ “ “ = 230 kg
Ege St II “ “ “ = 200 kg
Çözüm:
a-) Çukurova St I = 2 x 220 = 440 kg
Çukurova HB I = 4 x 230 = 920 kg
Ege standart II = 2 x 200 = 400 kg
Toplam Harman Ağırlığı = 440 + 920 + 400 = 1760 kg
b-) Harmanın %100 ü 1760 kg olduğuna göre
X 440 kg
440 x 100
X = —————– = %25 Çukurova St I
1760
%100 ü 1760 kg
X 920 kg
100 x 920
X= ————— ≅ %52,3 Çukurova HB I
1760
%100 ü 1760 kg
X 400 kg
100 x 400
X = ————- ≅ %22,7 Ege St. II
1760
bulunan sonuçlar toplandığında:
%25 + % 52.3 + %22,7 = %100 olur.
Örnek 4 :
Her iki komponentin yüzdelik oranlarını bulunuz.
F = 100 PB/kg
F1 = 120 PB/kg
F2 = 80 PB/kg
Çözüm:
X + Y = 1 ⇒ Y = 1-X
F = F1 x X + F2 x Y
F = F1 x X + F2 x ( 1-X )
100 = 120 x X + 80 ( 1-X )
100 = 120X + 80 – 80X
100 – 80 = 120X – 80X
20 = 40X ⇒ X = 0,5 = %50 (I. Komponent )
Y = 1 – X ⇒ Y = 1- 0,5
Y = 0,5 = %50 (II. Komponent )
Örnek 5 :
Her 3 komponentin yüzdelik oranlarını bulunuz.
F = 200 PB/kg
F1 = 220 PB/kg
F2 = 240 PB/kg
F3 = 150 PB/kg
Çözüm :
3 bilinmeyenden bir tanesi sıfır kabul edilir.
X = 0 için
Y+Z =1 ⇒ Y= 1-Z
F = (F2 x Y ) + (F3 x Z ) ⇒ 200 = 240Y + 150Z
Denklemde ( Y ) yerine ( Z ) koyarsak :
200 = 240 x ( 1- Z ) + 150 Z
200 = 240 – 240 Z + 150 Z
200-240= -240 Z+150 Z ⇒ -40 = -90 Z
Z = 0,44 = %44 ≅ %45
Y + Z = 1
Y + 0,44 = 1 ⇒ Y = 0,55 = %55
Y= 0 için
X+ Z = 1 ⇒ X = 1 – Z
F =( F1 x X )+ (F3 x Z)
200 = 220X + 150Z
200 = 220 (1-Z) + 150 Z
200 = 220 – 220Z + 150 Z
200 – 220 = -220 Z + 150 Z ⇒ -20 = -70Z
Z = 0,29 ⇒ Z = %29
X = 1- 0,29 ⇒ X = 7,I = %71
X = 0 İçin Y= 0 İçin
Y = 0,55 X = 0,71
şekil : 1
Toplam kütle içindeki x, y ve z komponentlerinin payları (oranları).
3. İPLİK NUMARALandIRMA YÖNTEMLERİ
İpliğin en önemli özelliklerinden birisi de inceliğidir. İpliğin kullanım alanının tespitinde incelik önemli bir kriterdir. İnceliğin önemli olması onun doğru bir şekilde tespitini gerektirir. Burada karşımıza çıkan en önemli sorun ipliğin her yerinde inceliğinin homojen (eşit) olmamasıdır. Her iplikte mutlaka bir miktar düzgünsüzlük mevcuttur. Düzgünsüzlüğün derecesi ipliğin ince kalın yerlerinin miktarına bağlıdır. Ayrıca ipliklerde tam dairesel bir çapın mevcut olmaması çap ölçümünün mevcut aletler yardımıyla tespitini zorlaştırmaktadır. Bu sebeple ipliklerde çap ölçümü yerine daha kolay ve sağlıklı bir şekilde inceliği ifade etmeye yarayan numaralandırma sistemi kullanılmaktadır. Numaralandırma sisteminde ipliğin iki özelliğinden ağırlık ve uzunluğundan faydalanılır. Bu özelliklerin (ağırlık ve uzunluğun) tespitinin kolay olması da ayrıca bir avantaj sağlamaktadır.
Bir ipliğin numarası, bu iki özellik arasındaki oranı ifade eder. Yani ipliğin incelik derecesini gösterir.
Örneğin ; aynı uzunlukta olan iki iplikten çapı geniş olan iplik daha ağırdır.Bunun gibi aynı ağırlıkta olan iki iplikten çapı küçük olanı daha uzundur.
3.1. İplik Numaralandırma Sistemleri
İpliğin incelik derecesini tespit ederken kullanılan numaralandırma sistemleri iki temel prensibe dayanır. Bunlar:
1 -) Uzunluk prensibine dayanan numaralandırma yöntemi
2 -) Ağırlık prensibine dayanan numaralandırma yöntemi
3.1.1. Uzunluk Prensibine Göre Numaralandırma Yöntemi
Bu yöntemde iplik numarası birim ağırlıktaki uzunluk miktarı ile ifade edilir. Sabit olarak tespit edilen ağırlık birimi kaç uzunluk birimine denk geliyorsa ipliğin numarası o kadardır. Bu ifadeyi formulize edersek;
Uzunluk L Numara = ————– = —–
Ağirlik G
Uzunluk prensibine göre yapılan numaralandırma yöntemi kullanılacak olan ağırlık ve uzunluk birimleri sistemine göre kendi arasında üç ana gruba ayrılır. Bunlar:
A-) Metrik numaralandırma yöntemi [ Numara metrik (Nm) ]
B-) Fransız “ “ [ Numara Fransız (Nf) ]
C-) İngiliz “ “ [ Numara İngiliz (Ne) ]
3.1.1.1.Metrik Numaralandırma Yöntemi
İpliğin 1 g olarak alınan birim ağırlığına karşılık gelen uzunluk miktarına denir. Numara metrik olarak ifade edilir ve (Nm) sembolüyle gösterilir. Bu sistemde SI (Sistem internasyonal) birim sistemi kullanılır. SI Birim sistemi dünyada ortak olarak kabul edilmiş birim sistemidir. Uluslararası geçerliliğe sahiptir. Ağırlık gram, uzunluk ise metre cinsinden ifade edilir.
Nm= Uzunluk = L = km = m = mm
Ağırlık G kg g mg
L=İpliğin uzunluğu (Lanze)
G=İpliğin ağırlığı (Geuicht)
Metre ve gramın ast ve üst katları da kullanıldığından birimlere dikkat edilmelidir. Şayet ağırlık gram cinsinden verilmişse uzunluk da metre cinsinden alınmalıdır.
Metrenin Üst katları Gramın Üst katları
1 Dekametre = 10 m 1 Kilogram =1000Gram
1 Hektometre = 100 m
1 Kilometre =1000m
Metrenin Ast katları Gramın Ast katları
1 Desimetre = 0,1m 1 Desigram =0,1 gram
1 Santimetre = 0,01m 1 Santigram =0,01gram
1 Milimetre = 0,001m 1 Miligram =0,001gram
Dikkat edilmesi gereken husus; bütün uzunluk numaralandırma yöntemlerinde numara sembolü numara değerinin önüne yazılır.
Nm50 → Doğru, 50 Nm → Yanlış
Örnek 6 :
5000 metre uzunluğunda ve 100 g ağırlığında olan ipliğin numarasını Nm cinsinden hesaplayınız.
Çözüm :
Uzunluk = 5000m
Ağırlık = 100g
I. Yol
Nm = L/G = 5000 / 100 = 50
Nm 50 bulunur. Bu, ağırlığı 1 g olan ipliğin, uzunluğu 50 m demektir. Yani 50 metresi 1 gram gelen ipliktir.
II.Yol
5000m 100g ise
X 1g
100 x X = 5000 x 1
X = 5000 / 100 = 50 ⇒ Nm 50
Örnek 7 :
Ağırlığı 50 g gelen ipliğin numarası Nm 20 dir. Bu ipliğin uzunluğunu hesaplayınız.
Çözüm :
Ağırlık = 50 g
Nm =20
Uzunluk = ?
Nm = L / G
Nm = 20 ⇒ 20 = L / 50
L = 50 x 20 = 1000 m dir.
3.1.1.2 . Fransız Numaralandırma Yöntemi
İpliğin 0,5g olarak alınan birim ağırlığına karşılık gelen uzunluk miktarı numara Fransız (Nf) olarak tanımlanır. Metrik numaralandırma sistemi olan numara metrik ile karşılaştırdığımızda numara Fransız, numara metriğin yarısı kadardır.Yani, Nf x 2 = Nm ifadesi yazılabilir. Buradan;
Nf = Nm / 2 ⇒ Nf = 0,5 x L / G
olur.
Örnek 8:
Uzunluğu 5000m ve ağırlığı 100g olan ipliğin numarasını Nf cinsinden hesaplayınız.
Çözüm :
L = 5000m
G=100g
I.Y o l:
Nf = 0,5 x L = 0,5 x 5000 = 25 yani Nf 25 olur.
G 100
II.Y o l:
5000 m’ si 100g ise
X 0,5g
100X = 5000 x 0.5
100X = 2500
X = 2500 / 100 = 25 Nf 25 bulunur.
III.Y ol :
Nm = L / G = 5000 / 100 = 50
Nm=50
Nf =Nm / 2 = 50 / 2 = 25 bulunur.
Buradan da Nf 25 olur.
3.1.1.3 . İngiliz Numaralandırma Yöntemi
Bu numaralandırma sistemi adından da anlaşılacağı üzere İngilizlerin kullandığı bir sistemdir. Pamukla ilgili numara hesaplarında özellikle numara ingiliz (Ne) kullanılmaktadır. Halen geçerliliğini koruyan ve dünya genelinde kabul gören bir sistemdir. Bu sistemde İngiliz ağırlık – uzunluk birimleri kullanılmaktadır. Temel ağırlık birimi Libre (Pound) ve temel uzunluk birimide Hank’dır.
Numara İngiliz (Ne) : Bir Librelik (Pound’luk) iplik ağırlığına karşılık gelen Hank cinsinden uzunluk değerine Numara İngiliz (Ne) denir.
Ne = Hank / Libre 1 Libre = 453,6g ≅ 454g alınır.
1 Libre = 16 oz (Ouce) = 7000grain (gr)
Uzunluk birimleri = Hank → Yarda → İnch
- 1 İnch = 2,54cm
- 1 Yarda (yd) = 0,914m
- 1 Hank (hk) = – Pamuk ipliğinde 840 yarda = 768m
- Kanmgarn “ 560 “ = 512m
- Keten “ 300 “ = 274,2m
- Streichgarn “ 256 “ = 234m
Numaralandırma sistemlerinin birbirine çevrilmesi
İplik numaralamada kullanılan sistemler birbirine çevrilebilir.
Nm = 1.693 x Ne ⇒ Ne = 0,59 x Nm
1,69’un elde edilmesi;
768 = m =1,693
454 g
0,59’un elde edilmesi;
454 = g = 0,59
768 m
Yardımcı bilgiler :
Inch ( “ ) = 2,54 cm
Foot ( ft ) =12 inch =30,4 m
Yarda ( yd ) = 3 ft = 91,44 cm
Hank ( hk ) = 840 yd = 768 m
Ounce (oz ) =1 / 16 libre (lb)
Grain ( gr ) = 1 / 7000 lb
840 yd x 0,914 m = 767,76 ≅ 768 m
3.1.1.3.1 İngiliz Pamuk Numaralandırma Yöntemi (Numara İngiliz Pamuk Nec)
1 Pound ağırlığa denk gelen ipliğin hank cinsinden uzunluğuna denir.
Numara İngiliz pamukta ;
1 hank = 840yd = 840 x 0,914 = 768m
1 Pound = 453,6 ⇒ 454g
İngiliz numaralandırma yöntemlerinde lb değeri değişmez.Değişken olan sadece 1 hk’ a karşılık gelen yd değerleridir.
Nec = L / G = hank / libre
Örnek 9 :
20000 yd uzunluğunda ve 3 lb ağırlığında olan bir ipliğin İngiliz pamuk numarası (Nec) kaçtır?
Çözüm :
Nec’de 1 hk = 840 yd ise
20000 yd ⇒ 20000 / 840 = 23,8 hk eder.
I.Y o l :
Nec = L / G = hk / lb ⇒ 23,8 / 3 = 7,9
Nec 7,9 bulunur
II.Y o l :
23,8 hk 3 lb ise
X 1 lb
3X = 23,8 x 1 X = 23,8 / 3 = 7,9
Nec 7,9 bulunur.
Örnek 10 :
5000 m uzunluğunda ve 100g ağırlığındaki ipliğin Nec değeri kaçtır ?
Çözüm :
1 hk = 840 yd = 768m olduğuna göre
Uzunluk birimi dönüşümü :
768m 1 hk ise
5000m X
X x 768 = 5000 x 1
X = 5000 / 768 = 6,51 hk
Ağırlık birimi dönüşümü:
1 lb = 453,6 g olduğuna göre
453,6 g 1 lb ise
100 g X
453,6 x X = 100 x 1
X = 100 / 453,6 = 0,220 lb buradan da
Nec = L / G = 6,51 / 0,220 = 29,59 ≅ 29.6 bulunur.
Nec 29,6 olur.
Veya;
Nm = L / G = Uzunluk / Ağırlık
Nm = 5000 ⇒ Nec =50 x 0,59 = 29,5 bulunur.
100
Burada 0,59 sayısı dönüşüm katsayısı olarak kullanılmıştır. Böylece hesaplama işlemini basitleştirilmiş olur. Bunun için öncelikle ipliğin Nm değerini bulup sonra bu değeri 0,59 dönüşüm kat sayısıyla çarpıp ipliğin değer Nec değeri bulunur.
Aynı şekilde Nec den Nm’ye dönüşüm içinde Nec değerini 1,693 dönüşüm kat sayısıyla çarpıp ipliğin Nm değeri bulunabilir.
Örnek 11 :
Nm 34 İpliğin değeri Nec kaçtır ?
Çözüm :
Nm = 34
Nec = ?
Nec = 0,59 x Nm = 0,59 x 34 ⇒ Nec 20 bulunur.
Örnek 12:
Nec 30 İpliğin Nm değeri kaçtır?
Çözüm :
Nec =30
Nm= ?
Nm= Nec x 1,693 = 30 x 1,693 = 50,79 buradan da
Nm ≅ 51 bulunur
Nec 10 İfadesi 10 hankı 1 libre gelen ipliğin inceliğini ifade eder.
10 hk → 10 x 840 yd → 8400yd x 0,914m → 7680m
Nm 10 ifadesi ise 10 metresi 1 g gelen ipliğin inceliğini ifade eder.
3.1.1.3.2. İngiliz Kammgarn Yün Numaralandırma Yöntemi
Burada kullanılan yöntem ve mantık İngiliz pamuk numaralandırma yöntemiyle aynı olup değişen sadece 1 hk karşılık gelen yarda değeridir.
Yardanın metre olarak karşılığı hiç bir sistemde değişmez. 1 yarda bütün yöntemlerde 0,914 m olarak alınır.
İngiliz Kammgarn yün numaralandırma yöntemi Nek ile sembolize edilir. Ne İngiliz numarasını ifade eder. Kullanılan yöntemin sembolü ise indis olarak alta yazılır; Nec, Nek gibi.
Örnek 13 :
20000 yd uzunluğunda ve 3 lb ağırlığında olan ipliğin numara İngiliz kammgarn değeri kaçtır ?
Çözüm :
Bu yöntemde ;
1 hk = 560 yd olduğuna göre, uzunluk birimi dönüşümü
560 yd 1 hk ise
20000 yd X
X x 560 = 20000 x 1
X = 20000 / 560 = 35,7 hk
Nek = L / G = hk / lb = 35,7/3 = 11,9 ⇒ Nek11,9
Örnek 14 :
Nek10 İfadesinin açıklamasını yapınız.
Çözüm :
Nek10 = İngiliz Kammgarn numaralandırma yöntemi olup 10 hk’ı 1 lb olan ipliğin incelik değerini verir.
10 hk = 10 x 560 yd = 5600 yd x 0,914 m ≅ 512 m
Metresi 1 lb yani 453,6 g olan iplik Nek 10 ile ifade edilir.
Örnek 15 :
4500 metresi 120g gelen ipliğin Nek değeri kaçtır ?
Çözüm :
L = 4500m
G = 120g
Nek = ?
Uzunluk birim dönüşümü Ağırlık birim dönüşümü
512 m 1 hk ise 453,6g 1 lb ise
4500 m X 120g X
X = 4500 / 512 = 8,79 hk X = 120 / 453,6 = 0,265
Nek = L / G = 8,79 / 0,265 = 33,295 ≅ 33,3
Nek 33,3 olur.
Bu sistemde de bir dönüşüm katsayısı kullanmak istenirse önce iplik numarasını Nm cinsinden bulup sonra bu numara değeri 512 / 453.6= 0,886 değeriyle çarparak ipliğin Nek değeri bulunur.
Örnek 16 :
Nm 30 ipliğin Nek değerini ve Nek 30 ipliğin Nm değerini hesaplayınız.
Çözüm :
Nek = Nm x 0,886 = 30 x 0,886 = 26,58 ≅ Nek 26,6
Nm= Nek x 1,128 = 30 x 1,128 = 33,84 ≅ Nm 33,8
Bir örneğe bu metoda uygularsak:
Uzunluk (L) = 7000m
Ağırlık (G) = 150g
Nek = ?
Nm = L
G
Nm = 7000 = 46,6
150
Nek = 46,6 x 0,886 = 41,28 ≅ Nek 41,3 bulunur.
3.1.1.3.3 İngiliz Keten Numaralandırma Yöntemi
İngiliz keten numaralandırma yöntemi numara İngiliz keten olarak adlandırılır. Ve NeL ile gösterilir. Buradaki L harfi ketenin İngilizce karşılığı olan Linen’den gelir.Bu yöntemin de diğer İngiliz sistemlerinden mantık olarak farkı yoktur.Tek fark olarak bu yöntemde 1 hk = 300yd karşılık gelmektedir. Bu da;
300 x 0,914m = 274,2 metredir.
Örnek 17 :
25000 yd uzunluğunda ve 4 lb ağırlığındaki ipliğin NeL değeri kaçtır ?
Çözüm :
Uzunluk dönüşümü
300 yd 1 hk ise
25000yd X
X = 25000 / 300 = 83,3 hk
NeL = L ⇒ NeL = 83,3 = 20,825 ≅ NeL =20,8 bulunur.
G 4
NeL 10 ifadesi 10 hankı veya 274,2m si 1 libre yani 453,6g olan iplik inceliğini ifade eden değerdir.
Örnek 18 :
5500 metre uzunluğunda ve 200g ağırlığında olan ipliğin numarasını NeL cinsinden hesaplayınız.
Çözüm :
Birim uzunluk dönüşümü Birim ağırlık dönüşümü
274,2 m’si 1 hk ise 453,6 g 1 lb ise
5500m X 200g X
X = 5500 = 20,06 ≅ 20 hk X = 200 = 0,44 lb
274,2 453,6
L = 20 hk
G = 0,44 lb
NeL = ?
NeL = L / G = 20 / 0,44 = 45,45 buradan da
NeL 45,5 bulunur.
Bu yöntemde de bir dönüşüm formülü kullanacak olursak:
L=5500m
G= 200g
NeL = ?
Nm =L = 5500 = 27,5
G 200
NeL = 27,5 x 1,655 = 45,5 bulunur
Buradaki
453,6 / 274,2 = 1,655 sayısı Nm’den NeL’ye dönüşüm katsayısıdır.
Bunun gibi NeL’den Nm’ye dönüşüm katsayısı ise
274,2 / 453,6 = 0,60 dır.
Katsayılar hesaplanırken yapılan işlem, sadeleştirme yaparak işlemleri kolaylaştırmaktan ibarettir.
3.1.1.3.4. İngiliz Streichgarn (Straygarn) Numaralandırma Yöntemi
Bu yöntemde 1 hank =256 yardaya ve o da 234 metreye karşılık gelir.Sembolü New‘dir. Mantık olarak diğer İngiliz sistemleriyle aynıdır.
Örnek 19 :
Uzunluğu 26000 yd ve ağırlığı 4 lb olan ipliğin New değeri nedir ?
Çözüm :
Uzunluk (L) =26000 yarda (yd)
Ağırlık (G)= 4 libre (lb)
New = ?
26000 yd ⇒ 26000 = 101,6 hk
256
New = L = 101,6 = 25,4 ⇒ New 25,4
G 4
Örnek 20 :
Uzunluğu 2500 m ve ağırlığı 150 g olan ipliğin numarasını New cinsinden hesaplayınız.
Çözüm :
L = 2500m
G = 150g
New = ?
Birim uzunluk dönüşümü Birim ağırlık dönüşümü
234m 1 hk ise 453,6g 1 lb ise
2500m X 150g X
234 x X = 2500 x 1 453,6 x X = 150 x 1
X = 2500 / 234 X = 150 / 453,6 = 0,33 lb
X=10,68 ≅ 10,7 hk
New = L / G = 10,7 / 0,33
New 32,4
3.2 Ağırlık Numaralandırma Yöntemleri
Bir ipliğin birim uzunluk değerine karşılık gelen birim ağırlık değeri o ipliğin ağırlık numaralandırma yöntemine göre, incelik değerini ifade eder.
Ağırlık numaralandırma yönteminde 2 sistem kullanılır. Bu sistemler;
1-) Tex numaralandırma sistemi (Tex; Ttx )
2-) Denye numaralandırma sistemi (Denier; Td )
3.2.1 ) Tex Numaralandırma Sistemi
1000m iplik uzunluğuna karşılık gelen gram cinsinden ağırlık değerine o ipliğin tex numarası denir.
tex= Ağırlık(G) x1000 = G x 1000
Uzunluk (L) L
Tablo 1 : Tex’in katları ve kullanım yerleri
Tex’in
Katları Sembolü BirimUzunlukları
Kullanım Yeri
Birim Uzunlukları
Kilotex
Hektotex
Dekatex
Tex
Desitex
Santitex
Militex Ktex
Htex
Dtex
tex
Dtex
Ctex
mtex 1m – 1g
10m – 1g
100m – 1g
1000m-1g
10000m-1g
100000m-1g
1000000m-1g Şerit ve Bant
Bütün iplikler
Bütün Sentetikler
Liflerde 1000g/1000m 100g/1000m 10g/1000m 1g/1000m 0,1g/1000m
0,01g/1000m
0,001g/1000m
Örnek 21 :
800m uzunluğundaki bir ipliğin ağırlığı 24g ise tex numarası kaçtır ?
Çözüm :
L = 800 m
G = 24 g
tex = ?
tex = G x 1000 = 24 x 1000 = 30 tex
L 800
Ağırlık numaralandırma sistemlerinde numara değeri numara sembolünden önce yazılır. Örneğin: 20 tex, 50 tex, 30 denye, 50 denye v.b.
Örnek 22 :
Tex numarası 15 olan bir ipliğin 6000 m’sinin ağırlığı kaç gramdır.
Çözüm :
15 tex
L = 6000m
G= ?
Tex = G x 1000
L
G = tex x L
1000
G = ( 15 x 6000 ) / 1000 ⇒ G = 90g bulunur.
Örnek 23 :
Ağırlığı 100g ve uzunluğu 1000000m olan bir lifin tex değeri kaçtır?
Çözüm :
tex= G x 1000
L
tex= 100 x 1000 = 0.1 tex
1000000
Buda 1 dtex’e karşılık gelir
3.2.2.Denye Numaralandırma Sistemi
Denye devamlı ve tek liflerin incelik ifadelerinde kullanılan bir sistemdir. Sembolü (Td)’dir.
1 Denye 9000metre uzunluğundaki ipliğin gram cinsinden ağırlık değeridir. tex sistemi ile aynı mantığa dayanır. Farklı olan sadece birim ağırlık değerlerine karşılık gelen uzunluk miktarıdır.
Yani 9000 metre iplik 1 gram ağırlığa sahipse bu ipliğin numarası 1 Td olarak ifade edilir.
Denye (Td) = Ağırlık x 9000 = G x 9000
Uzunluk L
Denye’nin orijinal yazılışı Denier’dir.
Örnek 24 :
100 metre uzunluğundaki bir ipliğin ağırlık değeri 2gram ise bu ipliğin denye numarası kaçtır?
Çözüm :
L= 100 metre
G= 2g
Td = ?
I. Yol :
Td= G x 9000
L
Td= 2 x 9000
100
Td = 180denier bulunur.
II.Yol :
100 m 2 g ise
9000 m X
9000 x 2 = 100 x X
X = 18000 = 180denier bulunur.
100
Örnek 25:
Denye numarası 30 olan ve 80g gelen ipliğin uzunluğu kaç metredir?
Çözüm :
Td = 30denier
G = 80g
L = ?
Td = G x 9000 ⇒ L = G x 9000
L Td
L = 80 x 9000 = 720000 = 24000 m
30 30
Örnek 26 :
Denye numarası 180 olan ve 12000 m uzunluğa sahip ipliğin ağırlık değerini g olarak bulunuz?
Çözüm :
Td=180denier
L=12000 m
G=?
Td = G x 9000
L
G = Td x L
9000
G = 180 x 12000 = 240g
9000
Tex ve Denyenin Birbirine Dönüştürülmesi
Örnek 27 :
200 tex numarada bir materyalin denye cinsinden numarası kaçtır?
Çözüm :
200 tex = 200 gramı 1000 metre gelen materyaldir.
200 g 1000m ise
X 9000 m
1000 x X = 200 x 9000
X = 200 x 9000 = 1800000 = 1800 denier
1000 1000
Örnek 28 :
100 denye kaç tex’e karşılık gelmektedir?
Çözüm:
100 denier = 100 gramı 9000 metre olan materyaldir.
100g 9000m ise
X 1000 m
9000 x X = 100 x 1000
X=100000 = 11,11 tex
9000
Buradan da;
1 tex → 1g 1000m
1 denye → 1g 9000m
1 denye = tex x 9
1 denye = 9 tex
1 tex = 0,11 denye
tex = denye x 0,11 yazılabilir.
Uzunluk Numaralarının Birbirine Dönüştürülmesi
Burada kullanılan temel prensip önce farklı numaraları aynı uzunluk ve ağırlık cinsinden ifade etmek sonrada numara dönüşümünü yapmaktır.
Örnek 29 :
Nm 50 numaraya sahip bir ipliğin Nec ve Nek cinsinden numara değeri kaçtır?
Çözüm :
Nm 50= 50 metre uzunluğu 1 gram gelen ipliktir.
Nec ⇒ 1 hankı = 840 = 768m ve 1 lb, yani 453,6 g gelen ipliktir.
Nek ⇒ 1 hankı = 560 yarda = 512m ve 1 lb, yani 453,6 g gelen ipliktir.
1 hk 768 m ise
X 50m
768 x X = 50 x 1
X = 50m / 768m = 0,065hk
1 lb 453,6 g ise
X 1 g
453,6 x X = 1 X 1
X = 1g / 453,6g = 0,0022 lb
Nec = L / G = hank / libre
Nec = 0,065 hk / 0,0022 lb = 29,5
Veya dönüşüm katsayısı kullanılarak yapılır.
Nec = Nm x 0,59
=50 x 0,5
= 29,5 bulunur
Nec 29,5
Nek için;
512 m 1 hk
50 m X
X = 50 / 512 = 0,0976 hk
1 lb 453,6 g
X 1 g
X = 1g / 453,6 = 0,0022 g
Nek = L / G
Nek = 0,0976 / 0,0022 = 44,3
Nek 44,3
Veya dönüşüm katsayısıyla;
Nek = Nm x 0,886 = 50 x 0,886 = 44,3
Nm 50 = Nec = 29,5 = Nek 44,3
Örnek 30 :
Nec = 30 numara ipliğin Nm, Nf ve Nec cinsinden değerleri nelerdir?
Çözüm:
Nec = 1 libresi, yani 453,6 gram ⇒ 30hank yani;
30 x 768= 23040 metre olan ipliktir.
Nm = L / G = 23040 / 453,6 = 50,79 ≅ 50,8 dir.
Nec 30 = Nm 50,8
Nf için;
Nf = (L / G) x 0,5 veya Nm / 2 ‘dir.
Nf = 23040 / 453,2 x 0,5 = 25,4 veya Nf = 50,8 / 2 = Nf 25,4 olur.
NeL için:
Nec 30 = 30 hk = 25200 yd’dır.
Nec sisteminde 1 hk 300 yd olduğuna göre hak = 25200 / 300 = 84
Nec ’deki 30 hank NeL’de 84 hk karşılık gelir.
Buradan da;
NeL = L / G = 84 / 1 = 84 bulunur.
Nec 30 = NeL 84
Uzunluk Ve Ağırlık Numaralarının Birbirine Dönüşümü
Örnek 31 :
Nm 50 değerinin tex ve denye cinsinden karşılığı kaçtır?
Çözüm :
Nm50 = 50 metresi 1 g gelen ipliktir.
Tex= G x 1000 = 1 x 1000 = 20 tex
L 50
Denye= G x 9000 = 1 x 9000 =180 denier
L 50
Örnek 32 :
NeK 50 numarada bir ipliğin tex ve denye cinsinden numarası nedir?
Çözüm :
NeK 50 = 50 hk yani;
50 x 560 x 0,914m = 25592 m’si 1 lb = 453,6 g gelen ipliktir.
Tex = G x 1000 = 453,6 x 1000 ⇒ 17,7 tex
L 25592
Denye = G x 9000 = 453,6 x 9000 ⇒ 159,5 denier
L 25592
Örnek 33 :
75 tex bir ipliğin NeC ve Nm karşılığı nedir?
Çözüm :
75 tex → 75 gramı 1000m gelen ipliktir.
Nm = L = 1000 = 13,33
G 75
75 tex = Nm 13,33
NeC için;
768m 1 hank ise
1000m X
X = 1000 / 768 = 1,3 hank
453,6g 1 lb ise
75g X
X = 75 / 453,6 = 0,16 lb
NeC = L / G = 1,3 / 0,16
NeC 8,12
Bu dönüşümler kullanılarak bütün ağırlık ve uzunluk numaralarını birbirine dönüştürülmesinde kullanılabilecek bir tablo hazırlanabilir.Bu tablonun bir tarafına istenen numara diğer tarafına ise aranan numara sembolleri yazılarak kullanılır.
4.ÇEKİM
4.1. Çekim Hesapları
Çekim : Silindirler arasındaki hız farkından dolayı malzemenin inceltilmesi işlemine çekim denir.
d3 d2 d1
ttttn
Malzeme
Akış yönü
n3 n2 n1
d3 = d2 = d1 = silindir çapları
n1< n2< n3 ( n1, n2, n3 silindir devirleri )
VT → Toplam Çekim
VT = Vön x Vana
Vön = Ön çekim anlamındadır. d1 ile d2 arasında gerçekleşir.Ana çekimden daima düşüktür.
Vana = Ara çekim anlamındadır. d2 ile d3 arasında gerçekleşir. Esas çekimde denilebilir.
Çekim gerçekleşirken ekartman ayarlarının çok muntazam yapılması gerekir. Ekartman ayarının kısa olması halinde lifler düzgün bir çekime uğrayamadığı için tıkanmalar olacaktır. Ekartman ayarının açık olması halinde; lif boyları kısa gelecek ve düzgün bir çekim elde edilmeyecektir.
Çekim Oranı : Hammaddenin cinsine, kalitesine ve istenilen numaraya göre değişir.
Çekim → V ile gösterilir.
G e n e l f o r m ü l l e r :
Çıkan numara
1- Çekim (V ) = ——————-
Giren numara
Çıkan Numara
2- Çekim (V) = ——————– x D
Giren Numara
D → Dublaj
Çıkış Silindirinin Çevresel Hızı
3- Çekim (V) =——————————————-
Giriş Silindirinin Çevresel Hızı
( Mekanik Çekim )
tekstilokulu.net
