1. GİRİŞ 1.1. İplik Eğirme Yöntemleri Hakkında Temel Bilgiler 60’lı yılların sonuna kadar hemen hemen bütün kesikli lif iplikleri Ring iplik makinelerinde üretilmekteydi ve Ring iplikçiliği kesikli lif ipliği üretimindeki tek evrensel yöntem olarak tanımlanıyordu. 70’li yılların başında üretime katılan Rotor iplik makineleri günden güne kendini yenilemiş ve son yıllarda da büyük bir üretim potansiyeli oluşturma durumuna gelmiştir. Ancak ince numaralardaki Rotor ipliklerinin üretiminde teknik ve ekonomik açıdan bir takım sorunlarla karşılaşılmaktadır. Son yıllarda Rotor devrinin bir hayli arttırılabilmesi ince ipliklerin üretiminde ekonomik olarak çalışabilme olanakları doğmuştur. Bu arada paralel liflerin etrafına filament ipliklerin sarıldığı sargılı eğirme yöntemi gelişmiştir. Fakat bu teknik ile daha çok kalın ipliklerin üretimi yapılabilmektedir. Daha sonraki yıllarda Hava-Jet ve Friksiyon eğirme teknikleri gelişmiştir. Hava-Jet ve Friksiyon eğirme makineleri çok yüksek üretim hızına sahiptir. Fakat iplik özellikleri ve maliyetler açısından kullanımları sınırlıdır. Yeni eğirme yöntemlerinin kullanılması sonucunda üretilen iplikler bazı alanlarda çok başarılı olarak kullanılabilmelerine rağmen bazı alanlarda olumlu sonuçlar alınmamaktadır. Dokuma ve örme kumaşların nitelikleri bu iplikler kullanıldığında bir miktar farklılık göstermektedir. Yeni eğirme yöntemlerinden günümüzde en çok kullanılan Rotor iplikçiliğinde makine ve materyal özelliklerinin iyi bir şekilde seçilmesi ile Ring iplikleri kadar iyi özelliklere sahip iplikler elde .]1[etmek mümkündür Tablo 1 : Eğirme tiplerine göre iplik üretim .]1[hızları Eğirme tipi İplik numarası (Ne) İplik üretim hızı (m/min) Bilezikli Eğirme 3-98 25 Dref 2 0.18-15 280 Dref 3 3.5-18 300 Air-jet 15-59 120-130 PLY fiL 23.6-70 x 2 (tex) 150-250 1.2. İplik Eğirme Yöntemlerinde Hammadde Seçimi ve Önemi Yeni iplik eğirme sistemlerinin Ring iplik eğirme sistemiyle karşılaştırılmaları sonucu ortaya çıkan teknoloji ve iplik özellikleri bakımından farkları olması nedeniyle eğirme performansının geliştirilmesi için uygun materyalin seçilmesi ve lif özelliklerinin etkilerinin iyi bilinmesi gerekir. Yeni iplikçilik yöntemlerinde kullanılacak hammaddelerin nitelikleri önemlidir. Arzu edilen kalitede bir iplik üretimi gerçekleştirebilmek için uygun .]1[nitelikte hammadde seçilmelidir 1.2.1. Lif Parametreleri Yeni eğirme sistemleri için üzerinde durulan lif özellikleri ve bunların önem sıraları Rotor, Hava-Jet ve Friksiyon eğirme sistemleri için aşağıda verilmiştir : Tablo 2 : İplikçilik sistemlerinde lif parametrelerinin ]1[karşılaştırılması Rotor Eğirme Hava-Jetli Eğirme Friksiyon Eğirme Lif mukavemeti Lif inceliği Lif sürtünmesi Lif inceliği Temizlik Lif mukavemeti Lif uzunluğu ve üniformitesi Lif mukavemeti Lif inceliği Temizlik Lif uzunluğu ve üniformitesi Lif uzunluğu ve üniformitesi Lif sürtünmesi Temizlik 1.2.1.1. Mukavemet Lif mukavemeti iplik mukavemetine doğrudan etki yapan bir faktördür. Sağlam lifler sağlam ipliklerin üretimini sağladığı gibi aynı zamanda yüksek hızlı eğirme ve dokumada kopuş seviyesinin kabul edilebilir bir düzeyde kalmasını da sağlarlar. Yapay lif üreticileri de yüksek mukavemete sahip liflerin üretimi konusunda hızla çalışmalarını ilerletmektedirler. Pamuk liflerinin mukavemetlerinin iki kat üzerine çıkan yapay lifler üretilebilmektedir .]1[ Tablo 3: Lif mukavemetinin iplik mukavemetine etkisi (Ne22 pamuk ipliği, ]1[e:4.8)a 1.2.1.2. İncelik Rotor eğirme, Hava-Jetli eğirme ve Friksiyon iplikçiliğinde lif inceliği hem eğirme sınırını ( eğrilebilecek en ince iplik) hem de prodüktivite ve kumaş tutumuna etki eden büküm seviyesini belirlemektedir. Ring iplik eğirmede ipliğe büküm belli bir gerginlik altında verilmektedir. Buna karşılık Rotor iplik eğirme tekniğinde ipliğe bükümün verildiği noktada gerginlik çok düşük düzeydedir. Bu nedenle Rotor eğirmede iplik kesitine giren lif sayısı, iplik çekim kuvvetine büküm aktarma noktasında hiçbir müdahale yapılmaması yüzünden çok önemlidir. Kesitinde ne kadar çok lif olursa büküm o kadar iyi aktarılır. Bu yüzden rotor eğirmede lif inceliği önemlidir. Düşük mikroner değerine sahip pamuk lifleri yetiştirilmesi iplik incelik limitlerinin genişletilmesi bakımından önemlidir. Ancak düşük mikroner değerine sahip pamukların yüksek oranda olgunlaşmamış lif içerebilecekleri göz önüne alınarak seçimin dikkatli yapılması gerekir. Çünkü olgun olmayan lifler çeşitli sorunlara yol açabilir. Pamuğun mikroner değeri düştükçe başka bir deyişle lif inceldikçe iplik kesitinde yer alabilecek liflerin sayısı artmaktadır. Bu artışa bağlı olarak iplik mukavemetinde herhangi bir azalma olmaksızın iplik bükümü azaltılabilmektedir. Bükümün azaltılabilmesi de prodüktivitenin artması anl..... gelir. Düşük büküm miktarı prodüktiviteyi arttırmakla kalmayıp ipliğin yumuşak olmasını da sağlar. Bu birçok dokuma kumaş türünde ve örme kumaşların hepsinde aranılan bir özelliktir. Yapay lif üreticileri ince liflerin önemini benimsemiş olup bu tür liflerin ticari olarak üretimlerine başlanmıştır. Çok ince lif denildiğinde numarası 1dtex’ten daha ince olan lifler akla gelir. Bu liflerin numaraları 0.4-0.9dtex arasında olup teknik olanaklar bakımından 0.1dtex’in altında liflerin de üretimi mümkündür. Ancak 0.1dtex’in altındaki lifler deriye benzer yüksek kaliteli kumaşların üretiminde kullanılır. Bugün polyester lif üretiminde 1.7dtex’ten 1.2-1.3dtex inceliğe kadar kayma eğilimi vardır. Bu da yaklaşık olarak 3 mikroner incelikteki pamuğa karşılık gelmektedir. Hatta 2.5 mikronere karşılık gelecek liflerin de üretimi söz konusudur. Yapay liflerin piyasa ihtiyaçlarına uygun olarak üretilmesi kolay olduğu için yeni teknolojilerde yapay liflerin daha büyük çapta kullanılabileceklerini söylemek mümkündür. Pamuk lif inceliğinin 2.5-3 mikroner olması bir hayli zordur. Mevcut koşullarda 3.5-3.7 mikroner değerler elde etmek mümkündür. Ancak pamuğun gelecek yıllarda yapay liflerle rekabet edebilmesi açısından türlerinin ihtiyaca uygun bir şekilde ıslah .]1[edilmesi bir zorunluluk olarak görülmektedir 1.2.1.3. Uzunluk En iyi sonuçları alabilmek için uygun lif inceliği ve mukavemetinin yanısıra liflerin uzunluklarının ortalama 1” civarında olması ve iyi bir üniformite oranı gerekmektedir. Çok kısa olan lifler iplik mukavemetini azaltmakta iplik düzgünsüzlüğünü (%U) ve hata sayısını arttırmakta, eğirme performansını düşürmektedir. Bu nedenle kullanılacak materyalin lif uzunluk dağılışı ve özellikle kısa lif oranı bilinmelidir. Kalın ipliklerde lif uzunluğu iplik kalitesine daha az bir katkı yaparken ince numaralara gelindiğinde lif uzunluğunun önemi bir hayli artmaktadır. Bu arada önemli olan bir husus lif harmanı içinde yüksek oranda kısa liflerin bulunması halinde büküm miktarının arttırılmasının gerekebileceği ve dolayısıyla eğirme maliyetlerinde bir miktar .]1[yükselmenin meydana gelebileceğidir 1.2.1.4.Temizlik Pamuk içersine karışan daha fazla miktardaki yaprak, çekirdek ve kabuk parçacıkları vb. maddelerin temizlenmesi için ilave temizleme makineleri gerekli olabilmektedir. Bu işlem yapılmadığı takdirde, özellikle yüksek hızlarla çalışırken sık sık kopuşlar meydana gelmektedir ve bu nedenle maliyetler yükselir. Hava-Jetli eğirme ve Friksiyon eğirme sistemlerinde makine randımanlarının iyi olması açısından mümkün olduğu kadar az yabancı madde içeren materyale gereksinim duyulur. Organik veya inorganik yapılı mikro tozların makine parçaları üzerinde aşındırıcı etkileri vardır. Özellikle yüksek hızla çalışan kısımlarda ve iplik yüzey baskılarının yüksek olduğu yerlerde elemanların ömürleri azalır. Aşınmış rotor, açma silindiri, iplik çekme kanalı gibi elemanlar da iplik kalitesinde düşmelere sebep olurlar. Materyal içindeki mikro tozların azaltılması eğirme elemanlarının ömürlerinin azaltılması .]1[açısından büyük önem taşımaktadır 1.2.1.5.Lif Parlaklığı Parlaklık doğal ve yapay liflerin değerini arttırır. İpek, tiftik ve bazı parlak yünlerin değerinin her zaman yüksek oluşunda bu özelliğin büyük etkisi vardır. Pamuklarda parlaklık çeşitli durumlara göre değişir. Parlak pamuklar ipeği andırır. İpeği andıran pamuklar iplikçiler tarafından tercih edilir. Bir pamukta parlaklık lif yüzeyine düşen ışığın çeşitli şekilde yansıması ile oluşur .]1[ 2.OPEN END-ROTOR EĞİRME SİSTEMİ Açık uç eğirme prensibine dayanan bu eğirme sisteminde prensip olarak tek tek açılmış lifler, iplik oluşturmak üzere birikim yoluyla açık iplik ucuna bağlanmaktadır (Şekil 1 ve 2). Sistemin esası lif kütlesinin rotor hareketiyle taşınıp, açık uca aktarılması ve bükümlü iplik yapısının elde edilmesidir .]2[ Open-end rotor iplikçilik sistemi öncelikle pamuk, viskon, polyester ve akrilik lifler kullanılmak üzere kalın iplik eldesine uygundur. Fakat her geçen gün de kullanılabilecek lif tipi sayısı artmakta ve eğrilebilecek iplik numara aralığı genişlemektedir. İplik üretimi çekim, büküm ve sarım proseslerini içeren .]2[bölümlerden oluşur Rotor iplik makinelerinde çalışma esnasında rotor içinde bir miktar vakum oluşturulur. Band makineye besleme silindirleriyle yavaş yavaş verilir. İğneli veya metalik tarak garnitürüne sahip açma silindiri ise gelen liflerin uçlarını tarar. Eğer lifler iyice açılmazlarsa, rotora sevk edildikten sonra kötü kaliteli iplik elde edilir. Makine imalatını gerçekleştiren firmalarca bazen açıcının yanına pislik (döküntü) temizleme .]1[kutusu da ilave edilir Açma silindiri ile rotor arasında yer alan lif iletim kanalı hava akışını arttırıp lifleri bir ölçüde yönlendirip, düzeltir. İdeal olarak istenen liflerin iletim kanalı içinde ve ucuna değecek şekilde sıralar halinde rotora girmeleridir. Lifler rotora girerken, rotorun çevresel hızı havanın hızından yüksek olduğu için, lifler bir miktar çekilerek yönlendirilirler. Lifler rotor içindeki merkezkaç kuvvetinin etkisiyle rotor içersinde toplanan diğer lif tabakalarına katılırlar. Mevcut olan bir iplik çıkış tüpünden içeri sokulur ve rotor içindeki hava döndüğünden iplik ucu da dönmeye başlar. Merkezkaç kuvveti de ipliği rotorun içersine doğru iterek lif tut..... değmesini sağlar. Bu gerçekleşir gerçekleşmez iplik çekilir ve üretim başlamış olur. İplik kolunun her dönüşü ipliğe çıkış tüpünde bir büküm verir ve verilen bükümün bir kısmı geriye iplik koluna akarak rotor yüzeyine kadar gider. Üretilen iplik bobin halinde sarılır .]1[ Şekil 1 : rotor iplik eğirme makinesi .]17[ Şekil 2 .]17[: Open-End iplik eğirmenin genel prensibi Rotor eğirme metodunun bilezikli eğirme metodundan en büyük farkı iplik eğrilirken elyafın beslenmesinin kesintili oluşudur. Beslemedeki bu kesinti elyafın her birisini diğerinden ayırmak suretiyle, birbirleriyle temas halinde bile olmamalarını sağlayacak şekilde belirli bir bölgede elyafın çok yüksek bir hızla hareket etmesini sağlayarak elde etmektir. Böylece iplik ucunu döndürerek, ipliğe gerçek bir büküm vermek mümkün olmaktadır ki bu da bir masurayı döndürürken tüketilen enerji miktarından çok daha az enerji tüketimine ihtiyaç olmasını sağlamaktadır. Rotorun her devri iplikte bir devir meydana getirmektedir. Böylece 60 000-100 000 r/min rotor hızları ile çalışabilmekte ve yüksek verim hızlarına çıkılabilmektedir. Ayrıca elyaf beslemek için cer şeritleri kullanılabilmekte ve iplik büyük çaplı bobinlere doğrudan doğruya sarıldığından, normal koşullarda tekrar sarılmaya gerek olmamaktadır. Rotor iplik eğirme kaba iplik üretiminde daha ekonomik olmakla birlikte 20tex’e kadar olan ince numaralarda da bilezikli iplik eğirme metodundan daha ekonomiktir. Diğer yandan rotor iplik eğirmenin ana prensibi olan elyafın serbestçe uçuşmakta olması, elyafın oryantasyonunun korunması ve kontrol edilmesini çok zorlaştırmaktadır. Bu sırada elyaf büyük oranda oryantasyonunu kaybetmektedir. Rotora girdikleri zaman bu kayıp bir miktar düzelmekle birlikte, rotor ipliklerindeki elyaf oryantasyonu hiçbir zaman .]3[bilezikli sistemle üretilen iplikler kadar iyi değildir 2.1.OPEN END-ROTOR İpliklerinin Genel Özellikleri Open-end rotor iplikleri ile ring iplikleri arasında birçok farklılıklar vardır. ring iplikleri ile karşılaştırıldıkları zaman, Open-end rotor iplikleri bazı özelliklerinin daha iyi olmasına rağmen bazı özelliklerinin ise kötü olduğu görülmektedir. Open-end rotor ipliği bir iç çekirdek ve bir dış tabakadan meydana gelmiştir. “Sarılmış lifler” denilen kısım, dış tabakada bulunup çekirdeği çevresi boyunca sararlar ve ring ipliği ile Open-end rotor iplik özellikleri arasında görülen ana farklılıklara sebep olurlar. Bunlar kısaca şu şekildedir : Open - end iplik mukavemeti ring iplik mukavemetinden daha düşüktür. Genel olarak Open-end rotor ipliklerinin mukavemeti bunlara eşdeğer ring ipliklerinin %30-40’
ı kadardır. Diğer yandan Open-end rotor iplikleri %10 daha yüksek kopma uzamasına sahiptirler. Open-end rotor ipliklerinin düzgünlüğü rotor içindeki dublaj nedeniyle ring ipliklerinden %10-20 daha iyidir. Ancak ön iplikhanede işlemlerin kısaltılmış olması nedeniyle bu ipliklerde orta ve kısa aralıklı düzgünsüzlüklere rastlanabilir. Open-end rotor ipliklerinde tüylenme, ring ipliğine göre %20-40 daha azdır. Tutum açısından Open-end rotor iplikleri ring ipliklerine göre daha serttir. Open-end rotor iplikleriyle yapılan sürtünme testleri, bu ipliklerin karde ring ipliklerine nazaran daha yüksek aşınma dayanımına sahip olduğunu göstermiştir. Open-end rotor iplikleri, ring ipliklerinden daha düşük elastisite modülüne ve eğirme rijiditesine sahiptirler. Özgül hacmi ring ipliklerininkinden %10 civarında daha büyüktür. Bu özelliği ipliğin iyi bir kompakt yapısının olmaması ile açıklanabilir. Daha yüksek özgül hacim: daha iyi bir örtücülük, daha iyi ısı tutuculuk, daha çok boyarmadde ve haşıl alma imkanı sağlamaktadır .]2[ 3. HAVA-JETLİ (AİR-JET) EĞİRME SİSTEM Hava-jet eğirme sistemi yeni sayılabilecek iplik üretim metotlarından birisidir. Japon Murata, Toyota ve Hawa gibi firmaların Hava-Jetli iplik eğirme makineleri ITMA’83 te ilgi çekmiş, çeşitli ülkeler tarafından benimsenerek günümüzde kullanılmaya başlanan yeni eğirme sistemi olarak karşımıza çıkmaya başlamıştır. Hava-jeti ipliği ortada lif demetlerinden oluşan çekirdek kısım ile bu çekirdek kısmı saran liflerden oluşmuş iki katlı bir ipliktir. Temel olarak yalancı bükümlü oldukları .]4[söylenebilir 3.1. HAVA-JETLİ İplik Eğirme Sisteminde Kullanılan Lifler Hava-jet iplikçilik sistemi, 120-150 mm uzunluktaki elyaftan iplik yapılabilen bir sistem olup, iyi özellikte pamuk ve sentetik elyaf ile orta ve ince iplik üretimlerinde uygundur. İçinde yüksek oranda kısa elyaf bulunan karde ipliklerini ve çok ince iplikleri üretmeye uygun olmayıp bu alanda kullanılmamaktadır. Bu sistemle elde edilen ipliklerin numara aralığı (Ne15-60) .]4[ring iplik sistemininki kadar geniş değildir Hava-jet eğirme sisteminde %100 sentetik lifler, sentetik lif karışımları veya sentetik liflerin pamukla olan karışımları kullanılır. Orta uzunluktaki liflerden iplik üretimi söz . Hava-jetin de]5[konusudur. İplik kesitindeki lif adedi minimum 80’dir kullanılacak liflerin en az 38mm olması tavsiye edilmektedir zira daha kısa .]5[lifler hava akımı şiddeti nedeniyle kontrol edilememektedir İyi bir Hava-jeti ipliğinde lif işlenebilirliği, lif sürtünmesi ve lif temizliği büyük önem taşır. Hava-jeti yönteminde kullanılan liflerin en önemli özelliği mukavemetli olmalarıdır. Lif mukavemeti iplik mukavemetine etki ettiğinden liflerin mukavemetinin belli bir dereceden az olmaması gerekir. Hava-jeti ipliğinde, iyi bir lif sargısının oluşabilmesi için iyi bir incelik ve uzunluk homojenliğinin olması gerekir. Pamuk lifiyle çalışmak oldukça zordur. Ancak belirli ştapelde taranmış penye pamuğu ile çalışmak mümkün olmaktadır. %100 polyester, %100 akrilik, % 100 viskon, akrilik/pamuk, ve polyester/viskon lifleri sistemde rahatlıkla işlenebilmektedir. Bunların yanında uzun ştapelde çalışmak üzere geliştirilmiş hava-jetli makinelerde yün ve uzun ştapelli yapay .]5[lifleri de işlemek mümkündür 3.2.HAVA-JETLİ İplik Eğirme Sisteminin Çalışma Prensibi Beslenen cer bandı veya genel olarak bant kalitesinin her zaman için yüksek olması gerekir. Bunun nedeni hava-jetli sistemde kullanılan yüksek çekim hızıdır. İyi kalitede bir hava-jet ipliği üç pasaj cer kullanımı ve en az %25 Uster düzgünsüzlüğündeki bant girişi ile sağlanır. Karışım ipliklerinin hazırlanmasında penye makinesi kullanılması tavsiye edilmektedir. Hava-jetli sistemde flayer, ring ve otomatik bobin işlemleri elimine edilmiş, iplik eldesi basitleştirilmiştir. Şekil 4 te görüldüğü gibi makineye lifler bant formunda ve kovadan beslenir. Kovalar makine arkasında yanyana bulunmaktadır. Kovadan alınan bantlar apronlu bir çekim sahasında inceltildikten sonra iplik oluşumunun sağlandığı jetlere verilir. Jetlerde sürekli sağlanan hava akımı ile lifler döndürülmektedir. Oluşan iplik, çıkış silindirleri ile alınmakta, iplik temizleyicisinin önünden geçerek bobinlenmektedir. İplik temizleyicisi, iplikteki kalın yerleri çıkararak ipliği temizlemekte ve otomatik .]5[düğümleme aparatı ile iplik düğümlenmektedir Hava-jetli eğirme sisteminde MJS sisteminde olduğu gibi bir iş akışı sözkonusudur (Şekil 3). HARMAN - HALLAÇ ¯ TARAK ¯ CER I ¯ CER II ¯ CER III ¯ MURATA JET SİSTEM ¯ BOBİN FORMUNDA ÇIKIŞ Şekil 3: MJS .]5[sistemi akış şeması 1-Kova 2-Şerit 3-Birinci jet 4-İkinci jet 7-Emme ünitesi 8- İplik temizleme ünitesi 9-Gerdirici 10-Bobin Şekil 4 : Hava-Jet .]5[sisteminde iplik oluşumu 3.3.HAVA-JETLİ İplik Eğirme Makinesinin Üretim Özellikleri Diğer iplik üretim sistemlerinde mekanik olarak hareket ettirilen iğ, kopça, rotor, friksiyon silindiri vb. kütleler vardır. Bu sebeple devir sayıları, sevk hızları ve buna bağlı olarak sistemlerin prodüktivitesi sınırlıdır. Buna karşın hava-jetli sistemde bunların yerine yüksek hızda (ses hızına yaklaşan hızlarda ) hava akımı vardır. Buradan şu çıkmaktadır; bu tarzda büküm verme elemanları ile çok yüksek verim alınabilmektedir. Sadece genel bir ölçü vermek amacıyla ipliğin hava-jeti içinde 150 000- 200 000r/min hız ile dönmekte olduğu ifade edilebilir. İplik inceliğine, iplik bükümüne vb. gibi faktörlere bağlı olarak bu devir 100-200 m/min’lık bir iplik çıkış hızına karşılık gelmektedir. Bu oran ring iplik eğirme sistemi ile karşılaştırıldığında yaklaşık 10/1 oranı elde edilir. Basınçlı hava elde etmek hiçbir zaman ucuz olmamakla beraber bu sistemde özellikle ince iplikler kullanılır. Hava-Jetli iplik üretim giderleri, ring ipliklerinden önemli derecede düşüktür. Hava-Jetli iplik eğirme yönteminin sınırları belli bir limit içindedir. İplikler yapay liflerden veya pamuk ile yapay lif karışımlarından üretilebilir. Fakat pamuk oranı %50’yi geçmemelidir. %100 pamuk yalnızca laboratuar şartlarında işlenebilmektedir. Bununla birlikte yüksek kaliteli lifler kullanılmalıdır .]5[ 3.4.HAVA-JETLİ Eğirme Sisteminin Avantajları Hava-jetli iplik eğirme sisteminin avantajları şu şekilde sınıflandırılabilir: -Yapay ve sentetik liflerde mukavemet artışı -Enerji azalması -İşçilik ve insan gücünün azalması -Yer probleminin ortadan kalkması -Maliyetin daha düşük ]5[olması 3.5.HAVA-JETLİ İplik Eğirme Yönteminde Elde Edilen İplik Özellikleri Hava-jet ipliği, ring ipliğinden oldukça farklı bir yapıya sahiptir ( Şekil 5). İplik açık bir konumda son şeklini aldığı için, bütün lifler paralel değildir. Düzgün bir büküm işlemi yapılmadığı için büküm sayısı ring ipliğinde olduğu gibi isteğe göre seçilemez. Büküm sayısı bir hayli yüksek olan hava-jetli ipliklerde doğru büküm tespiti için büküm açma ve ter yönde bükme metodu kullanılmalıdır. Birçok özellikleri, örneğin %CV, tüylenme ve kalın yerleri ring ipliğinden daha iyidir. İplik mukavemeti ring ipliğine nazaran %10-20 kadar düşük olmasına rağmen hava-jet ipliklerinde daha az zayıf noktalar vardır. Bu nedenle de dokuma sırasında daha yüksek randıman elde edilir .]6[ Şekil 5 : Hava jetli eğirme yönteminde elde edilen iplik görünümü 3.6. HAVA-JETLİ Sistemde Elde Edilen İpliklerin Kullanım Alanları Bu sistemde üretilen iplikler : dimi, saten, poplin, basmalık, iş elbiseliği, yatak çarşafı, T-shirtler, ceketlik kumaşlar vb. yapımında kullanılır. Hava-Jeti ipliklerinin, üretilen kumaşa verdikleri özellikler şöyledir : İpliğin düzgünlüğü, poplin ve saten kumaşa daha düzgün bir görünüm verir. Oxford gömlekleri gibi çözgü ve atkıda bir kayma veya esneme olmadığından, dokusu gevşek olan dokumalara daha uygun olmaktadır. Pardösülük gibi çok sıkı dokunmuş kumaşlarda kullanıldığında iyi bir hava geçirgenliği sağlar ve böylelikle kullananın terlemesine engel olur. Hava-Jetli ipliklerin serbest haldeyken kendi üzerinde bükülme eğiliminin az olması, örgü mamullerde rahatlıkla kullanılmasını sağlar. İpliklerin boncuklanma (pilling ) özellikleri de çok azdır. Böylece örgü yüzeylerde sorun çıkaran boncuklanma ortadan kalkmıştır. Hava-Jet ipliği, yıkanmaya ve kullanmaya karşı çok iyi bir dayanım gösterir. Çift katlı olarak yapıldığında endüstriyel mamullerde dikiş ipliği olarak ta kullanılabilir .]6[ 4. FRİKSİYON İPLİK EĞİRME SİSTEMİ Bu sistem, Dr. Ernst Fehrer / Avusturya firması tarafından geliştirilmiştir ve bu ismin kısaltması olan “Dref ,, ismi ile anılmaktadır. Bu gün Dref sisteminde yaygın olarak iki imalat tipi mevcuttur; bunlar Dref 2 veDref3 tür. 166-4000 tex arasındaki kaba numaralara hitap eden Dref 2 sistemi 1973 yılında ve 33-150 tex kalınlıktaki ipliklerin .]7[imaline uygun, Dref 3sistemi ise 1978 yılında geliştirilmiştir 4.1. FRİKSİYON Eğirme Sisteminde Kullanılan Lifler 4.1.1. DREF 2 Sisteminde Kullanılan Lifler Bütün sentetik lifler, poliakril, poliester, polipropilen, viskon vb. lifler kullanılır. Bu liflerin inceliği 1.7-17 dtex arasındadır. Özel lifler : Aramid, poliakrilonitril, polivinilasetat, polivinilklorid, karbon, cam lifleri ve bunların karışımları; Her tip telef, ıskarta pamuk, kalite dışı yün; Metalik liflerden bükülmüş iplikler de ayrıca .]7[kullanılmaktadır 4.1.2. DREF 3 Sisteminde Kullanılan Lifler A-Çekirdek Kısmı İçin (Lif ve Filament Besleme) Sentetik lifler (Polyester, Poliamid, Polipropilen, Viskon vb.) Özel lifler (Aramid, Nomex) Sentetik/Pamuk karışımları Metal, Lastik vb. B-Manto Kısmı İçin (Kesikli Elyaf) Taranmış temiz pamuk Çekirdek için kullanılan sentetik ve özel lifler (elyaf inceliği 0.6-3.3 dtex arası, standart elyaf .]8[uzunluğu ise 32-60mm dir) 4.2.FRİKSİYON Eğirme Sisteminin Çalışma Prensibi 4.2.1. DREF 2 Eğirme Sisteminin Çalışma Prensibi Dref 2 sistemi endüstride pek çok alanda kullanılmaktadır. Bu makinelerin her biri 6 eğirme ünitesinden oluşan, en fazla 8 kısım halinde imal edilmektedir (Şekil 6). Eğirme ünitesi giriş kısmı, açıcı silindir, büküm verme elemanları, iplik sarma kısmı ve vantilatörler olmak üzere 5 bölümden oluşur. 1 veya daha fazla olabilen tarak şeridi, bir giriş hunisi vasıtasıyla üç çift makaradan oluşan giriş kısmına beslenir. Bu üç çift makara, bir motor tarafından zincir ve dişliler vasıtası ile döndürüldüklerinden herhangi bir kayma olmaksızın düzenli besleme sağlanmıştır. Birinci çift makaradan sonra şeritler, bir yönlendirici çatal altından geçerler ve diğer makara çiftlerine doğru yol alırlar. Bu kısımda şeritlere toplam olarak 1.3 civarında çekim uygulanır. Besleme hızı 7.5 m/min kadar olabilir. Giriş kısmının 3. Çift makaraları, şeritleri hızla dönmekte olan açıcı silindirin (davulun) dişlerine besler. Silindir çapı 180 mm olup hızı 3000, 3500, 4000, 4500 r/min olabilir. Silindir vasıtasıyla taranan lifler, üst koruyucu altından çıktıktan sonra merkezkaç kuvvetinin etkisiyle silindir dişlerinden ayrılır ve üstten gelen hava akışının etkisiyle büküm verme elemanına ulaşır. Bu kısım aynı yönde dönen, üzerleri kafes gibi delikli olan iki silindirden oluşmaktadır. Birbirine paralel olan bu silindirlerin içinde hava emişi söz konusudur. Dolayısıyla bu kısma düşen lif, hava emişiyle oluşan basınç sayesinde çizgi üzerinde tutulur. Diğer taraftan silindirlerin dönüşü lif tutamını bu çizgiden uzaklaştırmaya çalışmaktadır. Bu nedenle yerinden oynayan tutam, hava basıncının etkisiyle yeniden geriye yuvarlanırken kendi çevresi boyunca dönerek bükülür. İplik görünümü alan bu tutam, silindirler boyunca çekilirken sürekli olarak açıcı silindirden gelen lifler, büküm işleminin sürekliliğini sağlar. Bir çift silindir vasıtasıyla büküm silindirlerini terk eden iplik bobin halinde sarılır. Bu silindir çiftine ve barabana hareket ayrı bir motor vasıtasıyla verilir. Sarma gerginliği istenilen şekilde ayarlanabilir. Büküm verilirken belirgin bir eksene kuvvet uygulanmadığından, eğirme sırasında iplik kopuşu çok düşüktür. İpliğe bir büküm vermek için ring sisteminde ortalama 600g’lık kops ve iği, rotor sisteminde 150g’lık bir rotoru bir kez çevirmek gerekir. Dref sisteminde ise bir büküm vermek için silindirlerin çok az dönüşü yeterlidir. Delikli silindirler içinden hava emişi ile büküm oluşturulurken . Şekil]7[lifler arasındaki tozlar, işlem boyunca büyük ölçüde ayrıştırılabilir 6 da Dref 2‘nin şematik bir görünüşü verilmiştir. Şekil 6. Dref 2 sisteminin ]18[şematik görünüşü 4.2.2. DREF 3 Eğirme Sisteminin Çalışma Prensibi Dref 3 sisteminin çalışma prensibi (Şekil 7 ve şu şekildedir : Sisteme elyaf bandı girer ve elyaf bir tarak veya penye silindirine yayılır. Bu silindirden hava ile alınarak friksiyon alanına sevk edilir. Aynı yönde dönen iki silindir veya tambur elyafı bir arada çeker ve ipliği oluşturur. Özellikle Dref eğirme prensibinde aynı yönde dönen iplik oluşturma silindirleri arasına bir iplik beslenerek açılmış liflerin bu iplik etrafına sarılmaları sağlanır. Bu şekilde özlü (çekirdekli) yapıda iplik elde edilir. Friksiyon silindirlerine giriş açısı elyafın tertibini etkiler. Açı ne kadar küçük olursa elyafın düzeltilmesi ve paralelliği o kadar iyi olur .]8[ Şekil 7 : Dref 3 iplik eğirme sistemi I. çekim bölgesi Şekil 8 : Dref 3 iplik eğirme sistemi II. çekim bölgesi 4.3.FRİKSİYON Eğirme Sisteminin Kullanım Alanları 4.3.1. DREF 2 İpliği Kullanım Alanları Dref 2 sistemindeki iplikler : gündelik, yataklık ve seyahatlik battaniyeler, temizlik bezleri, yer bezleri, üst giyim kumaşları, halı altı dokular, elastiki eşofman iplikleri vb. Jüt ve telef karışımları, kablo, halı ve yazlık ayakkabı .]7[tabanları imalatında kullanılır 4.3.2. DREF 3 İpliği Kullanım Alanları Dref 3 sisteminde battaniye, halı, günlük giyim eşyaları, ev tekstilleri, dekorasyon amaçlı tekstiller, yüksek dayanım istemeyen teknik kumaşlar vb. mamullerin iplikleri, özel iplikler ve bir takım dolgu iplikleri olarak kullanılırlar .]8[ 5. SELF-TWİST (S.T.) EĞİRME SİSTEMİ Self-Twist ticari adıyla Repco iplik eğirme sistemi : iki tane elyaf şeridinin ovalanarak geçici büküm kazandırılması ve bu bükülü şeritlerin birbirine bükülmesi yoluyla iplik üretimidir ( Şekil 9). Son yıllarda kısa elyaftan iplik üretmek için bir çok yeni yöntem geliştirilmiştir. Üretim hızı, işçilik giderleri, genel giderler, gerekli yer miktarı ve enerji giderlerinde önemli tasarruflar sağladıklarından bu yeni yöntemler önemlidir. Bunlardan biri de Self-Twist yani kendi kendine bükülü iplik elde etme yöntemidir. Bu yöntem bir yalancı büküm uygulamasıdır. Self-Twist eğirme sistemi, esas olarak çok ince kamgarn yün ipliği için düşünülmüştür. Bu sistemde kullanılan elyafın çok kısa olması gerekir. Kendi kendine büküm, iki çeşit fitilin ovalanma ile kazandığı iç enerjisini kullanarak birbirine sarılmasından meydana gelir. Bir ana işlem ile kendi kendine büküm yapısı teşekkül eder. Burada elde edilen iplik bir ara mamul olabileceği gibi, dokumada veya örgüde iplik olarak ta kullanılır. Yalancı bükümlü iplikler, ancak katlı iplik gerektiren kumaşlarda kullanılabilir. İplik eğirme sisteminde, bir çekim düzeneğine beslenen fitilden çıkan elyaf grubu, bir kaç şekilde yapılabilen yalancı büküm hareketine tabi tutulur. Yalancı büküm sisteminden çıkan iki grup birlikte bir rehber düzeninde birleştirilirler ve iki grupta bulunan büküm enerjisi, onların birbiri etrafına sarılmasına sebep olur. Bu sarılma hareketine kendinden bükülme denir. Oluşan iplikte “S-sıfır-Z-sıfır,, şeklinde bir “kendinden bükümlü,, yapı oluşur. Son olarak, oluşan kendinden bükümlü iplik silindirik bir bobine sarılır .]9[ Şekil .]10[9 : Repko eğirme makinesinin şematik görünüşü Bu tipte genel büküm sıfırdır. Bu nedenle mukavemeti düşüktür. Bu ipliğin kullanılmadan önce ilave büküm işleminden geçirilerek mukavemetinin arttırılması yaygındır (S.T.T. ipliği). Bu sistemde üretim ring iplik sisteminin 10 misli kadardır. Maksimum iplik çıkış hızı 350 m / min kadardır. Ticari olarak mevcut olan bir tip yalancı büküm makinesinin ticari ismi “Repco” olarak bilinmektedir. Sistemde iki ayrı fitil, her biri dönmekte ve titreşmekte olan bir çift silindir arasına beslenir. Bu silindirler ileri doğru ve yana doğru hareket ederken her silindir çifti üzerindeki fitili diğerinin tersi yönünde bükülür. Silindirlerin dengesiz hareketleri bükümlü ve bükümsüz bölümleri bulunan bir iplik oluşturur. Her biri ters yönde bükülmüş olan fitiller yan yana gelince birbiri etrafında bükülürler ve katlı iplik oluştururlar. Her ipliğin gevşek bükümlü bölümünün aynı yere rastlamamasına özen gösterilmelidir aksi halde zayıf bir nokta oluşur .]10[ 5.1 - Yalancı Bükümlü İpliğin Kullanılmasının Avantajları Yalancı bükümlü ipliğin avantajları şu şekilde sıralanabilir : 1 - Daha az yerde daha çok iplik üretilmesi, 2 - Yıllık bakım giderlerinin az olması, 3 - Daha az döküntü oluşması, 4 - Daha az enerji tüketimi, .]9[5 - Daha az işçilik gideri 5.2 - Büküm İşlemi ve Hazırlıkları Çekim bölgesinde çekilen fitil büküm alanına girdiğinde S.T. rulenin ovalama yapması nedeni ile büküm almaktadır. İşletmede 11 cm normal büküm, 3 cm boşluk, 11 cm ters büküm alarak işlemi tamamlayacaktır. 1 - Tüm fitil ipliklerinin en az % 1 yağlı madde içerdiğinden emin olunmalıdır. Çünkü daha az miktarlar kullanıldığında katkı maddesine bağlı olarak merdanelerde kirliliğe sebep olacaktır. 2 - Anti statik içeren emilsiyon yeterli miktarlarda karışımın içine uygulandığından emin olunmalıdır. 3 - Materyalın fitil uzunluk gerekliğine uyduğundan emin olunmalıdır. 4 - Eğer bükümlü fitil kullanılıyorsa tavsiye edilen max. hızın aşılmadığından emin olunmalıdır. 5 - Fitil üzerinde topak olup olmadığı kontrol edilmelidir. Çünkü bu topak bükümün .]9[seramik kılavuzlarını tıkayabilir 5.3 - İplik Büküm Seçimleri En uygun bükümün seçilmesinde yardım etmek için Self - Twıst iplikleri için bir kontrol graft, STT iplikleri içinde bir romograf sağlanmalıdır. Self - Twıst iplikleri için kontrol graftlarının başlangıç noktası olarak kabul etmek gerekir. Ayrıca STT iplikler içinde romograf lar her yarım turda kullanılır. Bunlar minimum iplik büküm kullanılacak tarzda ipliklerdir. Yani uygun katlama ve büküm seviyesine ulaşmak için kolay bir metoddur. Sarmal yapı içinde bükümlerin S’den Z’ye değişmelerinde az yada hiç büküm olmayan bölgeler olabilir. Bu gruplar potansiyel olarak zayıf noktalardır. Eğer bu iki sarmal yapı bir araya getirilirse bu zayıf potansiyelli bölgelerin karşılaşması sonucu Self - Twıst iplikte daha zayıf noktalar ortaya çıkacak ki bunlarda ilerde çok büyük sorunlar teşkil edeceklerdir. Bunun içinde birleştirici kılavuzlar mal edilmiştir. Aşağıda ( Şekil 10, 11 ve 12 de) büküm mekanizması gösterilmektedir .]9[ 5.4 - Çekim Bölgesi Fitilin iplik haline gelebilmesi için çekim işleminin yapıldığı kısımdır. Giriş silindiri ile çıkış silindirinin farklı hızlarda dönmelerinden çekme işlemi yapabilmektedir. Çekim dişlisi kutusu ya 1.625 inçlik yada 1.928 inçlik geri ve merkez çekim silindirleri kayış tahrik kasnağı iki çekim aralığıyla yerleştirilir. Kılavuzun bu bölümünde gösterilen çekim oranları her iki bobin için de geçerlidir. 1.78 - 45.3 kez ( 1.625 inçlik bobin kullanılıyor ) 15 - 38 kez ( 1.928 inçlik bobin kullanılıyor ) .]10[ Şekil 10: Elyaf şeridi ovalama prosesi Şekil 11 : İki elyaf şeridinin fazlı olarak birleştirilmesi Şekil 12 : Ovalama yöntemi ile sağlamlaştırılmış olan elyaf şeridinin birleştirilmesi 6. YAPIŞTIRMALI EĞİRME YÖNTEMİYLE İPLİK EĞİRME SİSTEMİ Bu eğirme sisteminde elyaf bir yapıştırıcı yardımıyla bir arada tutulur. Kullanılan yapıştırıcının suda çözünen bir yapıştırıcı olması gerekir çünkü iplik elde edildikten sonra dokuma veya örme işlemleriyle yüzey oluşturulur ve yapıştırıcı yıkanarak iplikten uzaklaştırılır. Bu yöntemin viskon. polyester, akrilik ve pamuk için oldukça uygun olduğunu söyleyebiliriz. Yapıştırıcı madde kullanarak iplik elde etmenin en tanınmış olanları Pavena ve Twilo yöntemleridir. Bu yöntemlere ek olarak bir de TEK-JA prosesi de vardır. 6.1. Bükümsüz İplik Üretiminde Kullanılan Prosesler 6.1.1. TEK-JA Prosesi Bu iplik eğirme yöntemi Fiberband Laboratories İnc. firması tarafından geliştirilmiştir. Şekil 13 te bu yöntemle çalışan bir makinenin şematik görünüşü görülmektedir. Fitil formundaki materyal klasik bir çekim tertibatı vasıtası ile istenilen inceliğe getirilir. İnceltilmiş olan lif huzmesi ön silindirden çıktığı anda ince bir yapıştırıcı madde tabakası içeren ıslak haldeki taşıyıcı silindire gelmiş olur. Bu silindir tarafından alınan lifler bir dizi ovalama tamburunun altından geçirilir. Bu ovalayıcı silindirler materyali ileri doğru sevk ederken aynı zamanda sağa sola doğru da ovalama hareketi yapmaktadırlar. Ovalama silindirlerinin çıkışında materyal kondanse olmuş ve tamamen yapıştırıcı madde solüsyonu emdirilmiş durumdadır. Bu haldeki lifler daha sonra bir kurutucudan geçirilir ve kurutulan iplik bir bobinleme tertibatı yardımıyla bobin formuna sokulur. Bu yolla elde edilen iplik, işlem görmek için yeterli mukavemete sahip olmaktadır. Üretim hızı normal Ring iplik eğirme sisteminin 3-4 katı civarında gerçekleşebilmektedir. TEK-JA prosesinden başka bükümsüz iplik üretimine yönelik bazı girişimlerin olduğu da bilinmektedir. Bunlardan bir tanesi de kontünü filament towların koparma (konverter) ile kesikli lif haline getirildikten sonra yapıştırılmış bükümsüz iplik haline dönüştürüldüğü yöntemdir. Şekil 14 : TEK-JA prosesine göre çalışan bir makine şeması. 6.1.2. TWİLO İşlemi Twilo işleminde (Şekil 15 ),1.pasaj genellikle yapıştırma elyafın az bir büküm ( %5-11) ile pamuk, sentetik elyaf veya viskonun çekimi için kullanılır. Yapışkan elyaf 70 oC sıcaklığında suda aktif hale geçen ve tutunan polivinilalkoldür. Suyun katılaşması birleştirme safhasının bir hazırlık kısmıdır. Çekim makinesinin 1. kısmında şerit ilk çekim bölgesinden 4 numaralı çekim kısmına geçer ve burada hala kuru durumda 5-10’lu çekim işleminden geçer. Ön çekim bölgesi (2 rakamı ile gösterilen kısım) 3 numarada gösterilen ıslatma bölgesi tarafından takip edilir ki aynı zamanda yalancı büküm uygulamasını içerir. Burada yalancı büküm bir su jeti kullanımı yardımıyla oluşturulur. Bundan sonra son adım olan iki kademeli büküm bölgesinde büküm açma işlemi gerçekleşir (3 rakamı ile gösterilen kısım). Çekim işlemlerini gerçekleştirebilmek için olabildiğince dar ve sıkıştırılmış olarak çekim bölgesinden geçer (4 rakamı ile gösterilen kısım). Ardından ikinci yalancı büküm kısmından geçer ve kurutucudan geçerek bobine sarılır (5 rakamı ile gösterilen kısım). Bu kısımdaki makine bölümü ayrıca ipliğin 70oC’ye ısınmasını sağlar. Burada bir buhar jeti kullanılmaktadır (6 rakamı ile gösterilen kısım). PVA elyafın tamamen çözünmesi ancak kurutucu tamburda oluşur. Sıcaklık 140oC tır. Islak elyaf burada 80oC üzerinde ısıtılır. PVA lifleri bu sıcaklıkta suda çözülerek daha sonra lifleri bir arada tutar. Böylece PVA katı faza geçer ve kurumaları sağlanır. Son olarak çapraz silindirik sarma bobinleri ipliği makinenin üst kısmına taşır. İpliklerle yüzey oluşturduktan sonra yıkama yapılarak yapışkan lif (PVA) uzaklaştırılır ve parlak, düzgün bir satıh elde edilir. PVA’nın uzaklaştırılması bir ağırlık kaybı ve dolayısı ile de maliyette artışa sebep olur .]10[ 1-Cer şeridi 2-İkili çekim ünitesi 3-Yalancı büküm ünitesi (ıslatma) (su jeti) 4-İkinci ikili çekim ünitesi 5-İkinci yalancı büküm ünitesi (buhar jeti) 6-70oC’ye ıslatma / 140oC kurutucu 7-Çapraz sarımlı silindirik bobin .] 10[Şekil 15 : Twilo eğirme sistemi 6.1.2.1. Teknolojik Veriler Ham materyal: Pamuk ve saf sentetik elyaf işlenebilir ve böylece harmanlanabilir. Çizgisel elyaf yoğunluğu menzili 1.4-6dtex arası 30-80mm ştapel uzunluğunda seyreder. Elyaf kalitesi arttıkça daha yapışkan elyaf kullanımı gerekir. Genellikle elyaf besleme bandı 1.7 dtex ve 40mm çizgisel yoğunluktadır. İplik özellikleri : İplik bitimde ürüne yüksek kavrama gücü verir. Bağlayıcı sayesinde iplik dolgun, düşük uzama düzgünlüğü ile ring makinesi ayarındadır. Mukavemet kısmen dağıtım işlemi hızına bağlıdır. İşlem karakteristiği : 1- Göreceli yüksek enerji eğilimi 2- Konik sarmada suyun kullanılması faktörü 3- Yapıştırıcı elyaf veya madde yıkanmalıdır, yıkanmadığında ürün kullanılmaz bir hal alır 4- İşlemin kendine ]10[has özellikleri çok iyi bilinmelidir. Özellikler : Eğirme pozisyonları : 8 ünite Dağıtım hızı : 500-600 m/min Hammadde : Pamuk ve sentetik lifler (80mm’ye kadar) Çalışma sınırı : Ne6-40, 10-15 tex,’ten 125dtex’e kadar, Besleme sınırı : Cer şeridi İplik tipi : Yapışkan iplik İplik karakteri : Düz, yüksek eğrilebilme gücü, iyi homojenlik Kullanım alanı : Havlu, kaplama Avantaj : Buruşmama özelliği .]10[Yönteme ait özellikler : Su ve gaz ihtiyacı 6.1.3.BOBTEX İşlemi Bobtex ipliği 3 ayrı kompenentten oluşur (Şekil 17). Çekirdekte sonsuz bir filament yer alır. Bunun üstünde 2.5-6.5cm uzunluğundaki liflerin tutunduğu bir polimer tabakası bulunur. Çeşitli iplik kompenentlerinin yüzde miktarları değiştirilebilir. Böylece hammadde maliyetinde düşme sağlanabilir. İplik inceldikçe kullanılırlığı azalmaktadır. Bunun nedeni iplik mukavemetinin sırf çekirdekteki filamente bağlı olmasıdır. 30tex’ten (Nm 33, Ne 20) ince iplikler bu yöntemle üretilmez. İki kafalı makinenin iplik sevk hızı 650 m/min olup kullanım alanı; bukleli halı, ev tekstili, endüstriyel ipliklerdir. Cihazda 2 eğirme pozisyonu vardır ve çeşitli katlı iplik ürünü verir. Oluşturduğu materyal ise : -%10-60 arası mono ya da multi filamentten oluşan ipliğin göbeği -%20-50 arası iç tabaka polimeri -%30-60 arası iç sıklığı arttıran .]11[ştapel elyaf iç kısmın üzerinde yataklanır Özellikler : Eğirme pozisyonları (her makine başına) : 2 ünite Sevk hızı : Yaklaşık 600 m/min Ham materyal :Filament/ polimer elyaf Çalışma sınırı :Ne2-20, 30-300ktex Besleme tipi : Tarak makinesi şeridi İplik çeşitleri : 3 kompenentli iplik İplik karakterleri : Yüksek muhafaza gücü, düzgünlük Kullanım alanları :Çoraplar, halı, endüstriyel kumaşlar Avantajları : Kaliteli ürünler, bobin ağırlığı (50kg) Özel .]11[durumlar :Enerji ve su tüketimi yüksek 6.1.3.1. Bobtex Eğirme Prensibi Bu sistemde filament extruderden geçerek eriyik haldeki filamentle kaplanır. Bu polimer katılaşmadan ştapel lifler materyalin üzerine kaplanır ve pres edilir. Yalancı büküm ünitesi ile ştapel liflerin iyi bir şekilde yapışması sağlanır. Son olarak üretilen iplik yer seviyesindeki bobinlere sarılır. Şekil 16 : Bobtex prensip şeması .]12[ Şekil 17 : ]12[Bobtex iplik görünümü 7 - SARMALI İPLİK EĞİRME SİSTEMİ 7.1 - Giriş Sarmalı iplik eğirme sistemi, iplik üretimi için kullanılan yeni metotlardan biridir (Şekil 18). Prensip olarak paralel iplikler, önceden bilezikli sistemle veya rotor - eğirme sistemi ile üretilen ipliklerin kullanıldığı üründe kullanılabilirler. Sarmalı eğirme metodunda elyaf bükülmek suretiyle bir iplik haline getirilmekte ve elyafın etrafına ince bir filament sarmak suretiyle de iplik oluşturulmaktadır. Filament bükülmüş kısa liflerin etrafında bir helezon olarak sarılır ve onların üzerinde bir baskı oluşturarak bireysel lifler arasında gerekli sürtünmeyi meydana getirir. İplik olgusunda bükülmemiş, paralel liflerin bulunmasından dolayı sarmalı ipliğe aynı zamanda “paralel iplik” veya kısaca PL - iplik de denilmektedir. Sarmalı iplik eğirme sistemi, bilezikli iplik eğirme sisteminin basitliği ve esnekliğini ve OE - rotor sisteminin yüksek hızlı üretimini kombine eden bir sistem olmaktadır. Sarmalı eğirme sisteminde iplik üretimi üç ayrı kademeyle yapılmaktadır, bunlar: 1-EĞİRME: Elyafın ipliğin ekseninde paralel, ölçülü ve devamlı bir şekilde toplanmasıdır. Eğirme için konvansiyonel üç silindirli çift bandlı çekme sistemi kullanılmaktadır. 2-BÜKME: Elyafa sürtünme kabiliyeti vermek ve elyaf demetini birarada tutmak için büküm verilmesidir. Bükme için oyuk iğ teknolojisi kullanılmaktadır. 3-SARMA: Elyafa sürtünme kabiliyeti vermek ve elyaf demetini birarada tutmak için büküm verilmesidir. Bükme için oyuk iğ teknolojisi kullanılmaktadır [14]. 7.2 - İplik Eğirme Sistemine Bakış Sararak iplik eğirme işleminde 3 ayrı üretim kademesi bulunmaktadır. Bunlar eğirme, bükme ve sarma olarak sıralanmaktadır. Eğirme uzun yıllardır yarı kamgarn iplik üretiminde kullanılmakta olan standart SKF 1601 çekme sistemiyle yapılmaktadır. Bu üç silindirli çift bandlı bir sistem olup 50 -220 mm stapel uzunluğunda elyaf için kullanılır. Değişik stapel uzunluğundaki lifler kullanıldığında alt silindir aralıklarının değiştirilmesine gerek yoktur. Malzemelerin değişik sürtünme özellikleri, farklı ştapel uzunluklarına göre çekimler ayarlanabilmektedir [14]. Sarma işlemi, ESP tipi Fantezi Eğirme Büküm makinalarında yıllardır kullanılan, denenmiş Saurer - Allma tipi oyuk iğlerin kullanılması ile yapılmaktadır. Bu işlem şöyle olmaktadır: Öz malzeme bir cer şeridi olarak konvansiyonel çekim sistemine beslenmektedir. Eğrilen elyaf ön silindirlerden çıkarak oyuk iğ sistemine girmektedir. Günümüzde bu iğe kesiksiz filament ipliği verilerek öz lifle bu iplik tarafından sarılmaktadır. İğde 300 - 600 g. filament bağlayıcı iplik sarılı olan bağlama ipliği masurası bulunmaktadır. İğ ve masura kendi eksenleri etrafında dönerler, buda delikten geçen elyaf demetinin elyaf ile iğ demeti arasındaki hafif sürtünme dolayısıyla dönmesini sağlamaktadır. Bu duruma bir elyaf demetinin iki tutucu arasında dönmesi olarak da bakılabilir. Tutuculardan biri çekim sisteminin ön silindiri (oyuk iğin girişi) olup, diğeri de oyuk iğin çıkışından sonraki çıkış silindiri olmaktadır. Bu düzenin net sonucu yalancı büküm olarak isimlendirilmektedir. Elyaf demetinde oyuk iğden çıkışta büküm ünitesi bulunmaktadır. Elyaf demetine büküm başlangıçta, eğirme sonunda ön silindir ile oyuk iğ arasında verilir. Bu yalancı bükümdür ve iplik ile iğin iç yüzeyi arasındaki sürtünme sayesinde verilmektedir. Verilen bu ilk büküm oyuk iğ ile çıkış silindiri arasında sökülmektedir [12]. Eğer başka bir şey ilave edilmemiş olsaydı, çekilen elyaf demetinde sadece demet ekseni yönünde düzgün çekilmiş azami hacimli fakat hiç mukavemeti olmayan bir iplik oluşurdu. Elyaf demetini bir arada tutmak ve eğilmiş sarma bir iplik üretmek için bir bağlayıcıya gerek bulunmaktadır [14]. Elyaf demeti dönmekte olan bağlayıcı iplik masurasının deliğinden bağlayıcı ipliği çeker. Bağlayıcı ipliğin, elyaf demetinin ilk bükülmesi sırasında rolü yoktur ve ancak demetin bükümü sökülürken onunla birleşir. Böylece bağlayıcı iplik, elyaf demetinin etrafına büküm sökülürken sarılmaktadır. Tamamlanan sarma iplik, buradan sonra çıkış silindirince çekilip bir satış veya boyama bobinine yarık silindir tarafından sarılır. Lif malzemesinin gerginliği ile sarılmış iplik gerginliği arasındaki ilişki iplik özelliklerini önemli derecede etkiler. Mesela, saran iplik çok gergin ise iplik dalgalı bir yapı gösterir. Saran iplik çok gevşek ise öz lifleri düzgün şekilde tutamaz [14]. Şekil 18 : Düz Sarmalı Eğirme İpliklerin Üretimi İçin Sarmalı Eğirme Düzeni .]14[ 7.3 - Sarma Metodu (SN) Sisteminin Özellikleri Diğer işlemleri tamamen kontinü olan bu sistemin, kontinü olmayan tek tarafı bağlayıcı ipliktir. Mevcut bağlayıcı iplik miktarı tüketilince iplik oluşturma işleminin durdurulması gerekmektedir [13]. SN sisteminde yaklaşık 300 g veya 600 g. ağırlığında iplik içeren 22 - 1330 dtex iplik numarasında filament naylon, poliester veya benzeri veya benzeri bir iplik masurası kullanılmaktadır [13]. Bağlayıcı iplik masuraları SN ekipmanın dahil olan bir otomatik masura sarma makinesi ile sarılır. 4 iğli masura sarma makinesi gerekli masura dizaynını işleyecek hızda S veya Z büküm yapabilecek şekilde üretilmektedir [13]. Makinenin magazini 32 adet boş masura ile doldurup bağlayıcı iplikte beslenince masura sarma makinesi 650 m / min hızla 4 masurayı birlikte sarar, dolu masuraları otomatik olarak çıkarıp bir kutuya dizer ve sarma işlemini tekrar başlatır. Boş masura verme ve iplik beslemesi sarma işlemini durdurmadan yapılabilmektedir [13]. 7.4 - Sarma İpliğin Özellikleri Bir elyaf demetine gerçek büküm vermedeki amaç, ipliğe kumaş üretimine elverişli derecede mukavemet vermektedir. Bir kere kumaşa girince iplik hacmine ters düştüğü ve dolayısıyla kumaşın kaplama özelliğine zararlı olduğu için artık iplikteki büküm işlemeyebilir. Kumaşın mukavemeti ve eskimeye dayanıklılığı standard kumaş konstrüksiyonlarında elyafın birbirine girmesi ile sağlanabilir. Paralel sarma iplikte, standard ipliktekinden daha fazla elyafın birbirine girmesi sağlanabilmektedir [14]. 7.5 - Sarmalı Eğirmenin Genel Prodüktivite ve Ekonomiklik Durumu Sarmalı eğirme işleminin başlıca avantajı şudur: elyafa kavuşma ve ipliğe mukavemet vermek için, toplam iplik kütlesinin yalnız bir kısmını, yani filament komponentini döndürmeye gerek vardır. Çok hassas biçimde üretilmiş dengeli oyuk iğlerin ve filamentin sarılı olduğu masuraların kullanılması çok yüksek iğ hızlarının (350.000 r / min’e kadar) elde edilmesini sağlamaktadır. Deneyler, iplikte metre başına gerekli sargı adedinin yaklaşık olarak aynı numarada, geleneksel iplikte normal olarak bulunması gereken büküm adedine eşit olduğunu göstermiştir. Bunun sonucunda yüksek çıkış hızları elde edilmesi mümkün olmaktadır [14]. Daha kaba ipliklerde uzunluk birimi başına daha az sargıya gerek olduğundan, bu numaralarda yüksek çıkış hızları ve dolayısıyla yüksek üretimler ve daha fazla maliyet tasarrufu yapmak mümkün olmaktadır. Tablo 4’de görüldüğü gibi, geleneksel kamgarn ipliği üretimine kıyasla sarmalı sistemde, iki buharlama işlemi ile pahalıya mal olan fitil üretimi ve çift büküm işlemleri ortadan kalkmaktadır. İki katlı ipliklerin yerine kullanıldığı zaman, makine üreticileri Nm 20/1 nin ekonomik avantajlar sağladığını iddia etmektedirler. Ancak, ticari bakımdan, çorap iplikleri için Nm 14 / 1 üretilen en ince iplik olarak görülmekte ve bu numaranın, sarmalı eğirme makinelerinin iyi bir karlılıkla kolayca çalıştırabileceği en ince numara sınırı olması muhtemeldir [14]. Tablo : 4 Bilezikli ve Sarmalı Eğirmede kullanılan .]13[işlemlerin karşılaştırılması Bilezikli Sistem Sarmalı Sistem 1- Şerit 1- Şerit 2- Fitil 2- Sarmalı eğirme 3- Tek kat eğirme 3- Sarma ve temizleme 4- Buharlama 5- Tek kat sarma ve temizleme 6- çift büküm 7- Buharlama 7.6 - Sarma İplik Eğirme Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları Sarma (sargılı) iplik eğirme sisteminin avantaj ve dezavantajları şöyle özetlenebilir: Sargılı eğirmede toplam iplik kütlesinin yalnız filament kamponenti döndürülmektedir. Dengeli oyuk iğlerinin (Şekil 19) ve filament sarılan masuraların kullanılması çok yüksek iğ hızları ile çalışmasını sağlar. Bilezikli eğirme sistemi ile karşılaştırıldığında bu husus iplik kalınlaştıkça daha da artan prodüktivite avantajı sağlamaktadır. hbogm.meb.gov
