A. GÖRÜŞMENİN NİTELİĞİ VE AMAÇLARI Görüşmeler, belirli bir amaca yönelik soru ve yanıtlara dayalı, iki tarafın karşılıklı bilgi alış-veriş sürecidir. Bu tanımdan da görüleceği üzere görüşmeyi günlük konuşmalardan ve diğer iletişim türlerinden ayıran önemli farklar vardır.
Öncelikle görüşmede her iki taraf da karşılıklı etkileşim halindedir. Örneğin işe alma görüşmesinde aday o işe ne kadar uygun olduğu konusunda görüşmeciyi ikna etmeye çalışırken, görüşmeci de adayın pozisyona ilgisini sıcak tutmaya ve iş için isteklendirmeye çalışacaktır. Görüşmecinin bu tutumu, özellikle ücret pazarlığında kendisine bir avantaj sağlayacaktır.
İkinci, olarak görüşmenin önceden belirlenmiş ve açık bir amacı vardır. Görüşmenin tarafları, görüşmeye geldiklerinde ne için biraraya geldiklerini bilirler. Örneğin; işe alma görüşmesinde görüşmenin amacı, adayın başvurduğu pozisyona uygunluğuna karar vermeye temel oluşturacak bilgilerin elde edilmesidir.
Üçüncü olarak, görüşmeler aynı zamanda davranış alış-verişidir. Böylece taraflar mesajlarını sadece söyledikleri ile değil, beden dillerini de kullanarak aktarırlar. Örneğin işe alma görüşmesinde adayın görüşme sırasındaki davranış ve tutumları, işe alma kararının verilmesinde en az verdiği bilgiler kadar etkilidir. Aday da görüşmecinin davranış ve tutumlarından, firma kültürü hakkında önemli ipuçları edinir.
Son olarak görüşmeler soru ve yanıtlara dayanır. Her iki taraf da görüşme konusu ile ilgili sorular sorar ve yanıtlar verir. Örneğin, işe alma görüşmesinde görüşmeci adayı tanımaya yönelik sorular sorarken, aday da firmaya ve çalışma koşulllarına ilişkin sorular sorar.
Görüldüğü üzere, görüşme tek taraflı bir süreç değildir. Görüşmenin konusuna bağlı olarak her iki taraf da, önceden belirlenmiş amaç doğrultusunda bilgi toplar.
Görüşmeler çeşitli amaçlarla yapılabilir: işe alım kararını vermek, performansı değerlendirmek ve bireyin gelişim ihtiyaçlarını belirlemek, disiplini sağlamak, işten ayrılma nedenlerini araştırmak… Bu amaçlar aynı zamanda görüşme tiplerini de oluşturur. Ancak tüm görüşme tiplerinde ortak amaç, o konu ile ilgili karşılıklı bilgi alış-verişini sağlamaktır.
B. GÖRÜŞME ÇEŞİTLERİ [Sayfa Başı ]
Görüşme, çalışma yaşamınız boyunca sıkça karşılaşabileceğiniz çok önemli bir olgudur. Görüşme dendiğinde ilk akla gelen işe alma görüşmeleri ise de, diğer görüşme çeşitleri de bireysel kariyer yönetimi ile yakından ilişkilidir. Bu nedenle aşağıda önce diğer görüşme çeşitleri üzerinde kısaca durulmuş, daha sonra işe alma görüşmesi hakkında bilgi verilmiştir(1):
1. Performans değerlendirme görüşmeleri
Performans değerlendirme görüşmesininin amacı, personelin değerlendirilen dönem içerisindeki performansının gözden geçirilmesidir. Bu görüşmede, eğer daha önce değerlendirilen döneme ilişkin belirgin hedefler konulmuş ise bu hedeflere ne kadar ulaşıldığı, gösterilen performansın düzeyi, personelin güçlü ve zayıf yönleri ile geliştirilmesi gereken yönleri ve eğitim ihtiyaçları, yönetimin personele sağlayacağı destek gibi konularda personel ile yöneticisi arasında bilgi alış-verişinde bulunulur. Bu görüşme, kurum içi iletişim açısından son derece önemlidir, çünkü her iki taraf da performansa ilişkin konularda geri beslemede bulunur. Personel bu görüşme ile hem gösterdiği performansın yöneticiler tarafından nasıl görüldüğünü, hem de geliştirilmesi gereken yönlerini ve nasıl geliştirebileceğini öğrenir.
2. Disiplin amaçlı görüşmeler
Bu görüşmenin amacı, personelin çalışma yaşamı ile ilgili uyumsuzluklarının ve disiplin sorunlarının çözümlenmesidir. Personelin düşük performans göstermesi, genel çalışma kurallarına veya işyeri kurallarına aykırı davranışlarda bulunması sonucu bunların nedenleri ve alınacak önlemler masaya yatırılır. Performans değerlendirme görüşmelerinden farklı olarak bu görüşme belirli dönemlerde değil, gerek duyulduğu zaman yapılır ve personel açısından bir uyarı niteliğini de taşır.
3. İşten ayrılma görüşmeleri
Bu görüşmelerin amacı, personelin işten ayrılma nedenine göre önemli farklılıklar gösterir. Eğer firma personeli işten çıkarmak durumunda kalmışsa görüşme esas itibariyle, personele işten çıkarılma nedeni hakkında bilgi vermektir. Özellikle personelden kaynaklanmayan nedenlerle (firmanın işlerinin durgunlaşması, küçülme, kapanma vb.) personelin işten çıkarılması durumunda yapılacak bu tür bir görüşme, firmanın çalışanlarına gösterdiği saygının bir göstergesidir. Bu görüşmeler personelin kendi isteği ile işten ayrılması durumunda daha da önem kazanır. Bu durumda amaç, personelin işten ayrılma nedeni hakkında bilgi toplamaktır. İşten ayrılan personel, firma içinde yönetimin gözleyemediği pek çok sorunu büyük bir açıklıkla anlatabilir. Bu tür bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi, firmalarda çıkabilecek olası problemleri ve olumsuz yaklaşımları daha önceden belirleme ve önlem alma fırsatını sağlar(2). Yönetim açısından bu görüşmeler önemli bir geri besleme kaynağıdır. Yalnız personelin duygusal nedenlerle yanıltıcı bilgi verme olasılığını da gözardı etmemek gerekir.
4. İşe alma görüşmeleri
İşe alma görüşmelerinin firma açısından amacı, adayın başvurduğu pozisyona uygunluğunun değerlendirilmesinde dikkate alınacak verileri toplamaktır. Aday açısından ise firma ve çalışma koşulları hakkında bilgi toplamaktır. İşe alma görüşmesi genellikle en az iki, en fazla dört aşamada gerçekleşir. Bazen tüm aşamaların tek bir görüşme ile sonlandırıldığı da görülür. Temel hedef adayın işe alımına karar verilmesi olmakla ve genel özellikleri birbirine benzemekle birlikte odaklandığı alt amaçlar yönünden üç alt türe ayrılabilir :
a. Öngörüşme
Öngörüşmede adayın işe uygunluğu ile ilgili ilk izlenimler elde edilir. Genellikle bu aşamada aday hakkında bir karar verilmese de, sonraki görüşmelere çağrılma, bu görüşmede edinilen izlenimlere bağlıdır. Bu nedenle bu bölümdeki pek çok açıklama, bu görüşmeye yönelik olarak yapılmıştır.
Öngörüşmeye genellikle o pozisyon ile ilgili uzmanlar katılmaz. Bu yüzden iş ile ilgili teknik soruların sorulması olasılığı azdır. Bu görüşmede verdiğiniz bilgilerin yanında esas olarak tutum ve davranışlarınız önemlidir. Sizin firma kültürüne ve çalışma ortamına uyum sağlayıp sağlayamayacağınız ile o işi ne kadar istediğiniz konusunda ilk izlenim, bu görüşmeden elde edilir. İş için gerekli temel niteliklere ne derecede sahip olduğunuz da bu görüşmede ana hatları ile ortaya çıkar.
b.İşe alma görüşmesi
Bu görüşmede aday öngörüşmeden geçmiştir, ancak hakkında bir karar verilebilmesi için, pozisyon ile ilgili teknik konularda soru sorabilecek kişilerin katılımı ile adayın işe uygunluğu daha detaylı araştırılır. Bu görüşme ile adayın başvurduğu işi yapıp yapamayacağı konusunda bilgi toplanır. Öngörüşmeyi geçen adaylar arasında işe en uygun aday, o işi en iyi yapabilecek adaydır. Bu aşamaya geldiğinizde, firmanın çalışma ortamına uyum sağlayabileceğiniz konusunda olumlu bir izlenim bırakmışsınız demektir. Bu görüşmede odaklanmanız gereken nokta, başvurduğunuz işi bildiğinizi ve geçmiş başarılarınızdan örneklerle o işi en iyi şekilde yapabileceğinizi göstermektir. Yine bu görüşmede birlikte çalışacağınız yönetici (ve hatta ekip) ile tanışma olanağı bulursunuz. Dolayısı ile bu görüşmede o işi yapabileceğinizin yanında, bu kişilerle de uyum içinde çalışabileceğiniz konusunda iyi bir izlenim bırakmalısınız.
c. İş teklifi görüşmesi
Bu aşamada firma ilgilileri, sizin işe uygunluğunuz konusunda bir kanaate ulaşmış ve size iş teklifinde bulunmaktadır. Bu teklif firmanın size sunacağı ücret ve diğer olanakları içerir. Bazı firmalarda iş teklifi, işe alma görüşmesinin sonunda da yapılabilmektedir. Ancak pozisyon düzeyi yükseldikçe iş teklifinin, ayrı bir görüşme ile yapılması daha yaygındır. Bu görüşme, ücret pazarlığını da gündeme getirir. Dolayısı ile bu görüşmenin amacı, çalışma koşulları, ücret ve diğer olanaklar hakkında uzlaşmaktır.
C. GÖRÜŞME YÖNTEMLERİ [Sayfa Başı ]
Görüşmenin yönteminin belirlenmesinde, görüşmeye katılan aday ve görüşmeci sayısı, görüşmenin yeri, görüşmenin planlanma ve yürütülme şekli ile soru tipleri rol oynar. Bu yöntemler birarada uygulanabilir.
1. Görüşmeci ve aday sayısına göre
Tek görüşmeci–tek aday: Bu görüşmede bir aday ve bir görüşmeci vardır. Genellikle öngörüşmede kullanılan yöntemdir.
Görüşmeci grubu–tek aday: Bu görüşmede görüşmecilerin sayısı birden fazladır. Daha çok işe alma görüşmesinde kullanılan bir yöntemdir. Görüşmeye insan kaynakları ve ilgili bölümden kişiler katılır. Görüşmecilerin her biri farklı konularda sorular yöneltir. Yönetim pozisyonlarında öngörüşme aşamasında da kullanılabilir.
Görüşmeci grubu–aday grubu: Adayları karşılaştırmak ve birbirleri ile ilişkilerini gözlemlemek amacı ile birden fazla görüşmecinin birden fazla aday ile görüştüğü bir yöntemdir. Görüşmeciler adayların aynı soruya verdikleri cevapları karşılaştırırlar. Az kullanılan bir yöntemdir. Özellikle yönetici adaylarının işe alım görüşmesinde kullanılır. Genellikle bu görüşmelerde birden fazla görüşmeci bulunursa da ender olarak tek görüşmecinin de bu yöntemi uyguladığı görülebilir
2. Görüşme yerine göre
Ofiste: Görüşme, görüşmecilerden birinin odasında yürütülür. Görüşme, telefonlar veya diğer nedenlerle zaman zaman kesilebilir.
Görüşme odasında: Görüşme, bu amaçla kullanılan bir oda veya bir toplantı odasında yürütülür. Görüşmenin çeşitli nedenlerle kesilme olasılığı azdır.
Ofis dışında: Görüşmenin ofis dışı bir ortamda yapılması da mümkündür. Otel lobi/toplantı odaları ve yemekte yapılan görüşmeler bu türdendir. Ofis dışı ortamın adayları rahatlatıcı bir yönü vardır. İş yerinin şehir merkezine uzaklığı da böyle bir yöntemin seçilmesine etkili olabilir. Yemekte yapılan görüşmeler daha çok yönetici pozisyonları içindir.
3. Görüşmenin planlanmasına göre
Planlı: Bu görüşmede adaya sorulacak sorular önceden belirlenmiştir. Tüm adaylara aynı sorular sorulur. Görüşme bir plan dahilinde yürütülür ve plan dışına çok az çıkılır. Bu yöntemden edilen bilgiler ile adayları karşılaştırmak kolaydır, ancak adaylara ilişkin bazı özgün bilgiler elde edilemez. Genellikle öngörüşmede kullanılan bir yöntemdir.
Plansız: Bu görüşmede belirli bir plan izlenmez. Görüşme adayın sorulara verdiği cevaplara göre gelişir. Bu görüşmede üzerinde konuşulan konunun derinliğine inilebilir. Genellikle deneyimsiz görüşmecilerin kullandığı bir yöntemdir.
Karma: Görüşmeden elde edilecek sonuçlar ve görüşmenin genel çerçevesi önceden belirlidir. Tüm adaylara aynı sorular sorulmaz, ancak belirli bazı konulara cevap alınacak tarzda sorular sorulur. Gerektiğinde bazı konuların derinliğine inilebilir. Genellikle işe alma görüşmesinde kullanılan bir yöntemdir.
4. Görüşmenin yürütülmesine göre
Resmi: Görüşme resmi bir havada gerçekleştirilir. Görüşmenin belirli bir yapısı vardır. Görüşmeciler kısa bir tanışma aşamasından sonra öğrenmek istedikleri konulardaki sorulara geçerler. Planlı görüşmeler genellikle aynı zamanda resmi bir havada gerçekleştirilir.
Rahatlatıcı: Görüşme samimi bir havada geçer. Görüşmeci, önce adayın gerginliğini azaltmak için çaba gösterir. Bunun için görüşmeye başlamadan önce samimi bir havanın yaratılmasına çalışır. Çünkü samimi ortamlarda birey, sorulara ayrıntılı olarak cevap verir. Genellikle işe alma görüşmesinde kullanılan bir yöntemdir.
Baskıcı : Stres görüşme diye de bilinen bu yöntemde adaya, normal olmayan bir tarzda sorular sorulur ve davranışlarda bulunulur. Amaç, adayın stres altındaki tutum ve davranışlarını gözlemektir. Özellikle stresli ortamlar ile yönetici pozisyonlarında çalışacak adaylara uygulanan bir yöntemdir. Oldukça deneyimli görüşmeciler tarafından kullanılan bu yöntem ile karşılaşan adaylara sakin ve soğukkanlı olmalarını öneririm..
5. Soru tiplerine göre
Görüşmelerde birden fazla soru tipi kullanılır. En çok kullanılan soru tipleri görüşmenin yöntemini de belirler.
Kapalı uçlu sorular: Genellikle yanıtları evet/hayır olan sorulardır. Bir bilginin doğrulanması veya belirli sonuçlar arasında seçim yapılması amacı ile sorulurlar. Bu tür sorular ile çok sınırlı bilgi alınabilir.
Açık uçlu sorular: Belirli bir konuda detaylı bilgi almak için sorulan sorulardır. Ne, niçin, neden, nasıl, nerede, hangi vb. gibi sözcükleri içeren sorular bu türdendir. Görüşmelerde genellikle bu tür sorular sorulur.
Problem/Örnek olay soruları: Adaylara belirli bir konu ile ilgili bir problem/örnek olay verilir ve bu problemi nasıl çözecekleri veya örnek olayda nasıl davranacakları sorulur. Burada amaç, adayın problem çözme, karar verme gibi yetkinlikleri hakkında bilgi sağlamak; yönetim biçimi ve bazı kişilik özellikleri hakkında fikir edinmektir. Genellikle deneyimli görüşmeciler tarafından kullanılır.
D. GÖRÜŞME AŞAMALARI
Görüşme aşamaları dendiğinde ilk anda akla görüşme sırasındaki aşamalar gelir. Bu konuda özellikle görüşme sırasındaki aşamalar belirtilecektir. Ancak görüşme öncesinde ve sonrasında yapmanız gereken bazı hususlar da çok önemlidir. Bu yüzden bunlara da görüşme aşamaları konusu içinde yer verilmiştir.
“Güzel bir görünüş, sessiz bir tavsiye mektubudur.”
P.Syrus
1. Görüşme öncesi
Konusu ve türü ne olursa olsun, her görüşmenin öncesinde bir takım hazırlıklar yapmak gerekir. Kuşkusuz görüşmeci de bazı hazırlıklar yapacaktır. Burada önemli olan, sizin yapmanız gereken hazırlıklardır. Görüşme öncesi yapmanız gereken başlıca hazırlıklar aşağıda belirtilmiştir:
- Firma ve pozisyon hakkında bilgi toplanması : Başvurulan firma ve pozisyon hakkında araştırma yaparak bilgi toplamalısınız. Böylece görüşmecinin bu konuda zaman kaybetmesini önlemiş ve işle ne kadar ilgili olduğunuzu göstermiş olursunuz. Ayrıca araştırmalarınız sırasında öğrenemediğiniz konularda, görüşmenin sonunda fırsat verilirse soracağınız soruları da belirleyin.
- Görüşmede belirtilecek ana konuların saptanması: Her ne kadar görüşmeyi görüşmeci yönlendirecek ise de, yeri geldiğinde belirtmek istediğiniz ana konuları saptayın. Özellikle güçlü olduğunuz yönler, pozisyon ve iş hakkındaki bilginiz, geçmişteki başarılarınız, firmaya katabilecekleriniz, o iş için istekli olduğunuz konularında neleri belirteceğinizi önceden tasarlayın. Bu konularda söylemeyi tasarladığınız şeyler, özgeçmişinizde belirttiklerinizle uyumlu olsun. Görüşmede belirteceğiniz konular, o pozisyon için neden sizi seçmesi gerektiği konusunda işvereni ikna edecek türden olmalıdır.
- Görüşmede sorulabilecek sorulara hazırlanılması: Görüşmede sorulacak tüm soruları önceden tahmin etmek imkansızdır. Ancak görüşmenin amacını biliyorsunuz: İşe uygunluğunuzu belirlemek. Bu amaçla sorulabilecek başlıca soru tipleri bir sonraki konuda belirtilmiştir. Ayrıca insan kaynakları siteleri ve kaynakçadaki kitaplarda da pekçok soru ve cevap örneği vardır. Yalnız burada bir noktaya dikkat çekmek isterim: Bu tür kaynaklarda verilen cevap örneklerini, sorunun soruluş amaçlarını da gözönünde bulundurarak değerlendirin ve kendi durumunuza uygun olarak cevapları yeniden düzenleyin.
- Görüşme yerinin öğrenilmesi: Görüşme yerinin adresini bilmek yetmez. Görüşme yerinin tam olarak nerede olduğunu, ulaşım araçlarını ve saatlerini, ulaşımın yaklaşık ne kadar aldığını öğrenmelisiniz. Bu araştırma, görüşmeye geç kalmamak veya çok erken gitmemek açısından önemlidir. Görüşmeye geç kalırsanız hiç iyi bir izlenim bırakmazsınız. Çok erken giderseniz de önceki adaylar ile karşılaşıp aday gizliliğini bozarsınız. En uygunu görüşme saatinden 5-10 dakika önce görüşme yerinde hazır bulunmaktır. Geç kalma olasılığına karşı firmanın telefonunu yanınızda bulundurmakta yarar vardır.
- Görüşme kıyafetlerinin hazırlanması: Görüşmeye hangi kıyafetle gideceğiniz çok önemlidir. Çünkü görüşmecilerde bırakacağınız ilk izlenim, kıyafetinizle olacaktır. Görüşmeye giderken giyilecek kıyafetler konusunda belirli bir kural yoktur. Ancak işe alındığınızda giymeniz gerekenden biraz daha resmi bir kıyafetle görüşmeye gitmeniz önerilir. Bu yüzden o iş yerinde ne tür kıyafetlerin giyildiğini araştırmaya çalışın. Kıyafetinizin temiz ve ütülü olması, kendinize gösterdiğiniz özenin göstergesidir. Yine sade bir kıyafet, aksesuar ve makyaj, görüşmecinin dikkatinin dağılmasını önler. Görüşmede giyeceğiniz kıyafetin önceden hazır olması, son anda ortaya çıkabilecek karışıklıkları önler.
- Görüşmeye götürüleceklerin hazırlanması: Gerek görüşme öncesinde son anda ortaya çıkabilecek aksaklıkları giderebilecek malzemeleri, gerekse görüşme sırasında gerekli olabilecek dokümanları önceden hazırlayıp çantanıza koymanız önerilir. Suat Soysal’ın “ilk yardım çantası” olarak tanımladığı malzemeler (3) :Tarak, fırça, kağıt mendil, kolonyalı mendil, toplu iğne, makyaj malzemesi, diş fırçası, diş macunu, deodorant, cilalı ayakkabı süngeri. Ayrıca küçük bir dikiş seti de yararlı olabilir. Bu malzemelerin çantanızdan doküman çıkarırken görünmemesine dikkat edin. Görüşme sırasında veya hemen öncesinde gerekli olabilecek dokümanlara örnekler aşağıda belirtilmiştir:
- İş duyurusu ve başvuru mektubu (ön mektup),
- Görüşmeye yazı ile davet edilmiş iseniz firma yazısı,
- Firmaya ilişkin topladığınız broşür, yazı ve diğer bilgiler,
- Orjinal özgeçmişleriniz ve vesikalık fotoğraf,
- Referanslarınızın listesi
- Önceki işyeri açısından verilmesinde sakınca olmayan çalışma örnekleriniz,
- Görüşme öncesi plan (görüşmede belirteceğiniz ana konular),
- Not defteri ve kalem.
“Gerçek başarı, başarısız olma korkusunu yenmektir.”
P.Sweeney
2. Görüşmeye başlama
Görüşmeye zamanında gidin. Görüşmeci henüz müsait değilse, beklerken sekreterle veya çevredekilerle çok fazla çene çalmayın. Sekreterin ismini öğrenin ve ismi ile hitap edin. Bekleme süresini firma broşürlerini, çevreyi inceleyerek geçirin.
Görüşmeye başlamadan önce heyecanınızı yenmeye çalışın ve görüşme sırasında rahat davranın (ama saygısız değil!) Görüşmede heyecanlanmamak için şunu düşünün “Bu görüşme dünyanın sonu değil!…” Üstelik deneyimli bir görüşmeci heyecanınızı anlayacak ve sizi rahatlatmaya çalışacaktır. Yine sizi rahatlatmaya yönelik bir başka bilgi: İyi sunum önemlidir ama eğer nitelikleriniz o iş için uygun değilse, genellikle yetmez… Tersinden bakarsak, eğer nitelikleriniz o iş için uygunsa endişelenmenize gerek yok, siz sadece size sorulan sorulara açık ve doğru cevaplar verin yeter!…
Görüşmeci “Buyrun oturun.” demeden veya benzeri bir işaret yapmadan oturmak genelde hoş karşılanmaz. Otururken ne sandalyenin ucuna oturun, nede evdeki gibi yayılın!... Görüşmeciye karşı, dik ve rahat bir oturuş sergileyin. Abartılı olmamak koşuluyla bacak bacak üstüne atılabilir. (Bazı görüşmeciler bunu hala saygı ifadesi kabul edebilir, dikkat!…) Ancak sigara kullansanız ve teklif edilse bile sigara içmemeye özen gösterin.
Görüşme sadece aday için değil, görüşmeci için de stresli bir ortamdır. Ancak görüşmeciler genellikle bunu bilir ve daha görüşme başlarken ortamı yumuşatmaya çalışırlar. Bu yüzden görüşme, hemen görüşmede ele alınacak konularla başlamaz. Önce bir hal-hatır sorulur, havadan sudan konuşulur. Bu arada sorulan “Nasılsınız?” “İşyerini kolay buldunuz mu?” gibi sorular bu türdendir. Sakın bu soruları ciddiye alıp “Sormayın, akşam arkadaşlarla iyi kafa çekmişiz, hala başım ağrıyor…” ya da “Amma uzak işyeriniz varmış/adresiniz çok karışıkmış, gelene/bulana kadar anam ağladı…” tarzında cevaplar vermeyin, kısa ve olumlu cevaplarla görüşmecinin ortamı rahatlatmasına yardımcı olun.
Güleryüzlü olmak ve gülümsemek (doğal olmayan sırıtma türünden değil!) her zaman olumlu bir izlenim bırakır. Görüşmeye başlarken böyle bir izlenim bırakmaya çalışın. Görüşmeciler, daha görüşmenin ilk bir iki dakikasında aday hakkında bir izlenim edinirler ve bu önyargı görüşme boyunca sürer. Dolayısı ile görüşmeye başlarken görüşmeci üzerinde olumlu bir etki bırakmaya çalışın. Buna da tokalaşma ile başlayın . Sıkı bir tokalaşma (karşınızdakiniz elini kırmamak şartıyla!) ve gülümseyerek görüşmecinin yüzüne bakma kendinize güvendiğinizin bir göstergesi olarak algılanabilir.
Görüşmenin başlangıcında görüşmeci hakkınızda hiç bir bilgiye sahip olmadığı için her davranışınızı değerlendirmeye çalışacaktır. Beden dili konusunda bilgi edinmeniz, bu konuda hazırlıklı olmanızı sağlar.
Görüşmenin başlangıcında görüşmeci size çay/kahve ikramı teklif ederse ne yapmanız gerekiyor? Bu konuda farklı görüşler var: Suat Soysal “ikramları reddetmeyin, yapılan ikramı reddetmek olumsuz etki yapar, bu güne kadar kimse benim karşımda üzerine çay dökmedi.(4)” demektedir. Max Eggert ise tam tersini söylemektedir (5): “ İş görüşmesi sırasında hiç heyecanlanmamanız doğal değildir ve bu heyecan el-göz koordinasyonunun bozulmasına yol açabilir. Beki bu koordinasyonu sağlayabilirsiniz ama bir yandan kahve içerken, bir yandan da kendinizden sözedemezsiniz. Heyecandan titreyip fincanla tabağı şıngırdatmanız büyük bir olasılıktır. Deneyimlerime göre yirmi adaydan biri kahvesini tabağına döker ve 150 adaydan biri heyecanını yenemeyip fincanı olduğu gibi yere döker. Kahve ikramını kabul etmeyin.” Bu görüşlerden Türk adayların bu konuda daha dikkatli oldukları sonucu ortaya çıkıyor!.. Aslında her iki görüş de doğrudur. Önerim şudur: Burada iş size düşüyor, eğer görüşmecinin ortamı yumuşatmak amacı ile nezaketen çay/kahve ikramında bulunduğunu hissetmişseniz kibarca reddedin ya da sadece su isteyin. Ancak teklifin içten olduğunu sezinliyor ya da “Bir şeyler içseydiniz...” türünden tekrar teklif ediliyorsa, bu teklifi de reddetmeyin. Eğer bu ikramı kabul etmişseniz de içmemezlik etmeyin.
Görüşmenin başlangıcında çoğu görüşmeci firma ve pozisyon hakkında bilgi verir. Bu aşamada sizin de bir ön araştırma yaptığınızı belirtmeniz, genellikle o işe duyduğunuz ilginin derecesini göstermesi bakımından olumlu bir izlenim bırakır.
“Önce yalanı, sonra gerçeği söylersen gerçek yalan olur."
Sümer Atasözü
3. Görüşmenin sürdürülmesi
Görüşmenin en can alıcı aşamasıdır. Çünkü bu aşama esas itibarı ile görüşmecinin hakkınızda bilgi almak için sorularını yönelttiği aşamadır. Görüşmelerde genel olarak, görüşme süresinin %30’unda görüşmeci, %70’inde aday konuşur. Bu doğaldır, çünkü görüşmenin esas amacı sizin hakkınızda bilgi toplamaktır.
Eğer görüşme öncesi hazırlık yapmış ve görüşmeye iyi bir şekilde başlamışsanız, bu aşama için endişelenmenize hiç gerek yok. Görüşmecinin size sorduğu soruları iyi düşünerek, kısa ve açık bir ifade ile yanıtlarsanız, görüşmenin iyi bir şekilde sürdürülmesine yardımcı olursunuz.
Soruları yanıtlarken tereddütlü konuşmayın ve size sorulan konunun dışına çıkmamaya özen gösterin. Konu ile ilgisini kurabildiğiniz anda, daha önce tasarladığınız konulara da değinin. Ama bunları konu ile ilgisi olmayan bir anda söylemeyin. En kötü ihtimalle görüşmeci sorularını bitirdiğinde ek olarak belirtmek istediğiniz konular için size fırsat verecektir. Bunları o zaman dile getirirsiniz.
Soruları yanıtlarken yanlış veya yanıltıcı bilgi vermeyin. İstenen bilgiyi vermeniz için çok konuşmanız gerekmez. Çok konuşursanız gaf yapma olasılığınız da çoğalır. Çok kısa cevaplar da tutuk olduğunuz izlenimini yaratır. Arada bir denge noktası bulmalısınız. Eğer sorulan soruyu anlamamışsanız, ortalama bir cevap vermek yerine sorunun açıklanmasını rica edin.
Görüşmeci konuşurken aktif dinleme yapmalısınız. Bu, görüşmeciyi dikkatle dinlemek ve anladığınızı göstermek demektir. Görüşmeciye doğru bakmak, arada bir (sürekli değil !) gözgöze gelmek, sağa sola bakmamak ve başka birşeyle ilgilenmemek (kalem/kravatla oynamamak vb.), arada bir görüşmecinin söylediklerini kafa sallayarak onaylamak veya kısaca tekrar etmek, aktif dinlemenin göstergeleridir.
Görüşmede ses tonunuzu ve konuşma hızınızı iyi ayarlayın. Bağıra bağıra veya çok kısık sesle konuşmayın. Çok hızlı veya çok yavaş da konuşmayın. Konuşmanız çok monoton olmasın, gerektiğinde vurgulama yapın. Beden diliniz de konuşmalarınızı desteklesin. Ancak beden diline dikkat edeceğim diye de kendinizi kasmayın, söyleyeceklerinizi şaşırmayın. Eğer beden dili ile konuşmayı özümseyemedinizse, doğal davranmak en iyisidir. Rahat olun…
“Zaferden az, yenilgiden çok şey öğreniriz”
Japon Atasözü
4. Görüşmenin bitirilmesi
Görüşmeci, soracağı soruları bitirdiğini genellikle açıkça belli eder. Eğer size eklemek veya sormak istediğiniz bir konunun olup olmadığı sorulmuşsa, görüşmenin sonuna gelmişsiniz demektir. Bu noktada, daha önce belirtme fırsatı bulamamışsanız, görüşmede belirtmek üzere hazırlandığınız konuları söyleyebilirsiniz. Ayrıca görüşmecinin belirtmediği konularda firma ve pozisyon hakkında sorular sorabilirsiniz. Eğer görüşmecinin olumsuz bir izlenime kapıldığını kesin olarak hissediyorsanız, bu son konulara girmeden görüşmeyi bir an önce bitirmenizi öneririm.
Görüşme bitirilirken görüşmeci, sonraki aşamalar hakkında bilgi verebilir. Vermez ise özellikle görüşme sonuçlarının yaklaşık ne zaman belli olacağı ve ne şekilde öğrenebileceğinizi sormanızda genellikle bir mahsur yoktur.
Eğer bu bir öngörüşme ise, ücret ve diğer maddi konulara girmemeniz iyi olur. Ayrıca diğer adaylar hakkında bilgi almak amacı ile sorulan sorular da hoş karşılanmaz. Görüşmenin bitirilmesi aşamasında söyleyeceklerinizi çok fazla uzatmayın, çünkü size ayrılan süre dolmuştur ve görüşmecinin daha yapacak bir sürü işi vardır. Özellikle görüşmede kurulan samimiyete bakarak adaylar bu tür hatalara çok düşmektedir. Yapmanız gereken, söyleyeceklerinizi kısaca belirttikten sonra iyi temennilerle oradan ayrılmaktır. Bu arada heyecanlanıp görüşmecinin odasında herhangi bir eşyanızı unutmayın!… Firmaya girişte ziyaretçi kartı almışsanız, firmadan ayrılırken değiştirmeyi de ihmal etmeyin!… (İşi garantilediyseniz o başka!…)
“Akıllı insanlar, önemli bir kazadan mutlu bir ders çıkarırlar.”
Livius
5. Görüşme sonrası
Görüşmenin hemen sonrasında, görüşmede edindiğiniz izlenimleri not alın. Bu tür izlenimlerden hem o firma ile sonraki görüşmelerinizde, hem de diğer firmalarla yapacağınız görüşmelerde yararlanırsınız. Eğer görüşme sırasında not alamamışsanız, firma ve pozisyon hakkında görüşmecinin verdiği bilgilerden hatırlayabildiklerinizi not edin. Bu tür bilgiler, eğer çağrılırsanız sonraki görüşmelerde işe yarayacaktır.
Görüşmenin sonucunu öğrenmek için (eğer size arayabileceğiniz söylenmemişse) firmayı aramanıza gerek yoktur. Eğer sonraki aşamalara çağrılmanıza karar verilirse, firma ilgilileri sizi arayacaktır. Görüşmede belirtilen süre (veya belirtilmemiş ise makul bir süre) sonra aranmamış iseniz işe kabul edilmemişsiniz anlamına gelir. Ancak insan kaynaklarına önem veren firmalar görüşme olumsuz sonuçlansa bile bu durumu adaya bildirirler.
E. GÖRÜŞMEDEKİ SORU TİPLERİ
Görüşmelerde sorulan her sorunun belirli bir amacı vardır. Tüm soruları tahmin etmek imkansızdır. Eğer hangi tip soruların genellikle hangi amaçlarla sorulduğunu bilirseniz, benzer tür sorulara da hazırlıklı olabilirsiniz. Aşağıda başlıca soru tipleri belirtilmiştir:
1. Genel sorular
Genellikle görüşmenin başında sorulur. Bu soruların amacı, sizi belirli bir konu ile kısıtlamadan konuşturarak detaylı bilgi almaktır. Böylece görüşmeci verdiğiniz bilgilerden yola çıkarak daha detaylı bilgiler edinebilir. Bu tür soruların avantajı, önceden hazırlıklı iseniz görüşmede belirtmek istediğiniz ana konulara temas etme şansı vermesidir. Dezavantajı ise, konuşmayı çok seviyorsanız ilgisiz konulara girerek yeni sorulara çanak tutmanızdır. Bu tür sorularda görüşmenin amacını unutmadan, yanıtları daha önce hazırlandığınız konulara çekerek bunlardan bahsetmeniz önerilir. Bu tip sorulara örnekler:
- Biraz kendinizden bahsedermisiniz?
- Nasıl bir insansınız?
- Sizi neden işe alalım? Diğer adaylardan farkınız nedir?
- En son işinizden neden ayrıldınız? ayrılıyorsunuz?
- Firmamıza nasıl katkıda bulunabilirsiniz?
2. Kişisel bilgiler ile ilgili sorular
Kişisel bilgilerinizin büyük bir bölümü, özgeçmişinizde yer aldığından deneyimli bir görüşmeci bunları tekrar sormaz. Ancak özgeçmişinizde belirtmediğiniz veya açıklanmasına ihtiyaç bulunan konular sorulabilir. Bu tür bilgilerin pozisyonda belirtilen işin yapılması ile ilgili olması gerekir. Bu tip sorulara örnekler :
- İşe kabul edilirseniz nerede kalacaksınız? (Adayın ev adresi özgeçmişte başka bir şehir olarak görünüyor.)
- Askerliğiniz hangi tarihe kadar tecilli? (Özgeçmişte belirtilmemiş.)
- Herhangi bir sağlık sorununuz var mı?
- Yurt içi/dışı seyahat edebilirmisiniz?
- Nişanlınız/Eşiniz ne iş yapıyor ? (daha çok bayan adaylara)
- Sigara kullanıyor musunuz? (firma açısından çok önemli ise)
- Ehliyetiniz var mı?
3. Eğitim ile ilgili sorular [Sayfa Başı ]
Bu soruların amacı geçmiş eğitimleriniz ve gelecekteki eğitim planlarınız hakkında bilgi almaktır. Genellikle yeni mezunlara sorulur. Bir amaç da adayın eğitim ve iş yaşamı arasındaki ilişkiyi nasıl değerlendirdiğidir. Bu sorularla adayın hangi alanlara ilgi duyduğu ve hangi konularda başarılı olduğu da öğrenilir. Bu tip sorulara örnekler:
- Mezun olduğunuz bölümü neden seçtiniz?
- Eğitiminize devam etmeyi arzu ediyor musunuz?
- Bitirme dereceniz nedir?
- En başarılı olduğunuz dersler hangileridir?
- Hangi eğitim kurslarına katıldınız? Neden?
4. Mesleki deneyim/bilgi ile ilgili sorular [Sayfa Başı ]
Bu soruların amacı, geçmiş iş tecrübenizin başvurduğunuz iş için ne derecede uygun olduğunu ortaya çıkarmaktır. Bu sorular ile o konuda neler bildiğiniz, neler yaptığınız doğrudan veya dolaylı yollarla sorularak o işe ne gibi katkılar yapabileceğiniz araştırılır. Bu tip sorulara örnekler:
- Daha önce bulunduğunuz görevler ile bu pozisyon arasında nasıl bir ilişki kuruyorsunuz?
- Daha önceki görevlerinizde en önemli başarı/başarısızlıklarınız nelerdir? Neden?
- Sizce bu pozisyonun sorumlulukları nelerdir?
- Sizce bu pozisyondaki kişi hangi niteliklere sahip olmalıdır?
- Daha önceki işlerinizde ne gibi yenilikler yaptınız?
Yukarıdaki örnekler, öngörüşmede sorulabilecek türden, tüm konularla ilgili ortak sorulardır. İşe alma görüşmesinde başvurduğunuz pozisyon ile ilgili uzmanlar, o pozisyona özgü teknik nitelikte daha detaylı sorular yöneltebilirler.
5. Kişilik özellikleri ile ilgili sorular
Yapılacak iş ile kişilik özellikleri arasında yakın bir ilişki vardır. Bu soruların amacı da, kişilik özelliklerinizin o iş için ne kadar uygun olduğunu saptamaya yöneliktir. Aslında bu amaç için geliştirilmiş kişilik testleri mevcuttur, ancak ülkemizde çok az kullanılmaktadır. Bu tip sorular genellikle dolaylı yoldan sorulur. Eğer bir sorunun diğer soru tipleri ile bir ilişkisini kuramıyorsanız bilin ki belirli bir kişilik özelliğiniz araştırılmaya çalışılıyordur. Bu tür sorulara makul yanıtlar verebilmeniz için öncelikle sizin kendinizi iyi tanımanız gerekir. Bu tip sorulara örnekler:
- Yöneticinizden haksız bir eleştiri alırsanız ne yaparsınız?
- Boş zamanlarınızda ne yaparsınız?
- Son okuduğunuz kitap hangisidir?
- Memnun olduğunuz/olmadığınız kişilik özellikleriniz nelerdir?
- Kendinizi tanımlayan beş sıfat söyleyiniz.
- Arkadaşlarınız/aileniz, yöneticiniz sizi nasıl tanımlar?
- Ekip çalışması konusunda ne düşünüyorsunuz?
- Sizi hayatta en çok kim etkiledi? Neden?
- Bir yöneticide hangi özellikleri ararsınız?
- Sizi en çok ne motive eder?
- Hangi becerilerinizin gelişmesi gerektiğini düşünüyorsunuz?
- Önceki işinizde karşılaştığınız en önemli sorun ne idi?
6. Yetkinliklerle ilgili sorular [Sayfa Başı ]
Bu tip soruların amacı, o iş için gerekli yetkinliklerin sizde ne derecede bulunduğunu araştırmaktır. Yetkinlikler ile kişilik özellikleri arasında yakın ilişki bulunduğu için çoğu zaman bu tip soruları kişilik özelliklerini araştıran sorulardan ayırmak güçtür. Ancak yetkinlikler ile ilgili soruların daha iş odaklı olduğunu söyleyebiliriz. Bu sorular ile, analitik düşünme, problem çözme, karar verme, sorumluluk alma, insiyatif kullanma, iletişim kurma, yaratıcılık, değişime açıklık, ekip çalışması ve işbirliğine yatkınlık gibi yetkinlikler hakkında bilgi edinilmeye çalışılır. Bu tip sorulara örnekler:
- İş hayatınızda verdiğiniz en zor kararınızı anlatınız.
- Elemanlarınızı nasıl motive edersiniz?
- En güçlü/en zayıf yönleriniz nelerdir?
- Hedeflerinize nasıl karar verirsiniz?
- Sizce zor olan bir olayı ve nasıl üstesinden geldiğinizi anlatınız.
- Amirinizle iletişim kuramadığınız bir anda işle ilgili önemli bir fırsat çıktığında ne yaparsınız?
- Gecikmiş ya da yanlış sonuç üreten çalışanlara karşı tavrınız ne olur?
7. Motivasyon ile ilgili sorular
Bu tip sorular ile mesleğinizi ne kadar sevdiğiniz ve başvurduğunuz iş için ne kadar istekli olduğunuz öğrenilmeye çalışılır. Çünkü işteki başarı ile iş motivasyonu arasında çok yakın bir ilişki vardır. Bu yüzden işverenler iş motivasyonu yüksek adayları tercih ederler. Ancak tek seçeneğiniz o iş gibi davranırsanız da, ücret pazarlığında iyi bir konumda olmazsınız. Artık dengeyi siz kuracaksınız. Bu tip sorulara örnekler:
- Firmamız hakkında ne biliyorsunuz?
- Firmamızı neden tercih ettiniz?
- Bu işi neden istiyorsunuz?
- Bu işe ne kadar ihtiyacınız var? İşe alınmazsanız ne yapacaksınız ?
- Sizi işe alırsak bizimle ne kadar çalışacaksınız?
- Kariyerinize yeniden başlasanız ne yapıyor olmak istersiniz?
- Mesleğinizde en çok sevdiğiniz/sevmediğiniz şeyler nelerdir?
- Ürünlerimiz hakkında ne düşünüyorsunuz?
- Başka firmalarla da görüşüyor musunuz?
8. Beklenti/koşullara ilişkin sorular
Bir pozisyona kabul edilmeniz için sadece özelliklerinizin o pozisyona uygun olması yetmez, pozisyonun sağladığı olanakların da sizin beklentilerinize uygun düşmesi gerekir. Bu nedenle görüşmeciler, sizin o pozisyondan neler beklediğinizi de araştırmaya çalışırlar. Ayrıca bir çok pozisyon için işe başlayabileceğiniz tarih de önem taşır. Bu tip sorulara örnekler:
- Kariyer hedefiniz nedir?
- Bundan 5/10 yıl sonra hangi noktada olmak istersiniz?
- En son aldığınız ücret/ücret beklentiniz nedir?
- Şu an/en son işinizde size ne gibi olanaklar sağlanıyor? Sağlandı?
- İşe ne zaman başlayabilirsiniz?
- Bu pozisyon kariyer hedeflerinize uygun mu?
“İyi bir akla sahip olmak yeterli değildir, asıl mesele onu iyi kullanmasını bilmektir.
R.Descartes
F. ÜCRET PAZARLIĞI
İş görüşmelerinde en hassas konulardan biridir. Genellikle büyük firmalarda başlangıç pozisyonlarının ücret ve diğer koşulları belirlidir. Bu konuda çok fazla bir esneklik yoktur. Önerilen ücreti kabul veya reddetmekten başka bir şansınız bulunmamaktadır.
Küçük firmalarda birçok pozisyon ile büyük firmalarda çok nitelikli uzman veya yönetici pozisyonları için, adayın niteliklerine bağlı olarak bir esneklik payı bulunur.
Görüşmelerde ücret konusuna olabildiğince geç girmeye çalışın. Çünkü birçok aday arasında çok fazla bir pazarlık yapma şansınız olmaz. Görüşmeler ilerledikçe, hem firma sizi daha yakından tanır, hem de bazı adaylar elenir. Her iki durum da sizi ücret pazarlığı konusunda öncekine nazaran daha avantajlı konuma getirir.
Eğer görüşmenin başlarında en son işinizden ne aldığınız soruluyor ise doğrusunu söyleyin ama ücret beklentinizi açıklamayın. Beklentinizin ne olduğu sorulursa, “işi daha iyi tanımak istiyorum” gibi gerekçelerle ertelemeye çalışın. Ama bu konuda ısrar edilirse de beklentinizi söyleyin. Bunun için görüşmeye gitmeden önce o pozisyon için piyasada ödenen ücreti ve firmanın ücret politikasını (piyasanın altında, civarında veya üstünde) öğrenmeye çalışın. Böylece çok yüksek veya çok düşük bir ücret beklentisi bildirmemiş olursunuz. Çok yüksek ücret beklentisi, o işe kabul edilmemenize neden olabilir. Çok düşük ücret beklentisi de görüşmeciler üzerinde, ya niteliklerinizin farkında olmadığınız, ya da sizin niteliklerinizi yüksek değerlendirdikleri şeklinde bir izlenime neden olur. Her iki sonuç da sizin için arzu edilen bir durum değildir. Ücret beklentinizi belirtirken çok katı olmayın, bir esneklik payı bırakın. Bu yüzden “…. civarında bir ücret” beklediğinizi söyleyin.
Ücret beklentinizi gereksinimlerinizle değil, niteliklerinizle bağdaştırın. Niteliklerinize göre alabileceğiniz ücret düzeyi, gereksinimlerinizden daha az veya fazla olabilir. İşveren duyduğunuz gereksinime göre değil, sahip olduğunuz niteliklere göre ücret öder.
Ücret teklifinin karşı taraftan gelmesini bekleyin. Daha önce belirtilmediyse ücret teklifinin yanında başka ne gibi olanaklar sunulduğunu öğrenmeye çalışın. Teklif edilen ücret beklentinizin üzerinde bile olsa hemen üstüne atlamayın. Ancak burada göstereceğiniz tereddüt, bazı işverenlerce iş motivasyonunuzun düşüklüğü olarak algılanabilir. Böyle bir davranış sergilemeniz için daha önce o iş için istekli olduğunuz konusunda işvereni ikna etmiş olmanız gerekir. Böylece tereddütünüzün pozisyonun niteliğinden değil, ücretinden kaynaklandığı imajını vermiş olursunuz.
Ücret pazarlığı yapacak iseniz bunu ücret belirleme konusunda yetkili olan kişiler ile yapın. Sizinle görüşme yapanlar genellikle ücretinizin belirlenmesinde çok fazla yetkili değildirler. Bu kişilerle ücret pazarlığı yaparsanız boşuna çaba göstermiş olursunuz. Ücret teklifi yapıldığında, firmanın ücret politikasına ilişkin sorular sorarak, ücretlerin kimler tarafından ve nasıl belirlendiğini, ne sürelerde nasıl artırıldığını da sorun. Bu bilgiler ücret pazarlığı yapma şansınız konusunda size önemli fikirler verebilir.
''insanı iki şey çileden çıkarır: Söylenecek yerde ağız açmamak, susacak yerde lakırdı etmek.”
Sadi
G. GÖRÜŞMELERDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
Buraya kadar olan konularda görüşmelerde dikkat etmeniz gereken birçok nokta belirtildi. Aşağıda hem bu söylenenler toparlamış, hem de diğer bazı önemli noktalara değinilmiştir:
1. Firmayı ve pozisyonu iyi tanıyın: Görüşmelerde başarılı olmanın ilk koşulu firmayı ve pozisyonu iyi tanımaktır. Daha önce kendinizi tanıma yönünde çabalarınız olmuştu. Böylece kendiniz ile başvurduğunuz pozisyonun uyum noktalarını çok iyi bir şekilde belirleyebilir ve bunları görüşmeciyi işe uygunluğunuza ikna etmede kullanabilirsiniz.
2. Görüşmeye hazırlanın: Görüşmede belirteceğiniz konuları önceden belirleyin. Olası sorulara karşı üzerinde düşünülmüş cevaplarınız olsun, ama görüşme sırasında hazırcevap olmayın, biraz düşünerek yanıtlayın. Fiziksel yönden hazırlıklı olmanız, son anda iki ayağınızın bir pabuca girmesini önler.
3. Görüşmeye uygun giyinin: Görüşme ortamına uygun olarak giyinin. Giyim, aksesuar ve makyajınızda aşırılıktan kaçının. Giysileriniz temiz ve ütülü olsun.
4. Görüşmeye zamanında gidin: Görüşme yerinde görüşme zamanından 5- 10 dakika önce hazır bulunun. Zorunlu nedenlerle geç kalacaksanız, bu durumu mutlaka telefonla ilgililere bildirin.
5. Kendinize güvenin: Rahat olun. İş için yeterli nitelikleriniz varsa çok fazla endişelenmenize gerek yok. Kendinize güveninizi heyecanınızı yenmekte kullanın, görüşme sırasında ukalalık yapmak için değil…
6. Olumlu tavır takının: Gülümseyin. Olumlu düşünün. Görüşmeci sizin düşmanınız değil. Aynı ortak amaç için uğraşıyorsunuz. Görüşmeciye yardımcı olmaya çalışın.
7. Görüşmede yalan söylemeyin: “Yalancının mumu yatsıya kadar yanar..” İleride çok zor durumda kalırsınız. İşi almak kadar, o işte kalmak da önemlidir. Uzun vadeli düşünün.<
