iş ve zaman etüdü

4. İŞ VE ZAMAN ETÜDÜ

4.1. Hazır Giyim İşletmelerinde İş ve Zaman Etüdünün Tanımı ve

Önemi

Günümüzde hizmet ve imalat sektöründe rekabetin artması ve tüketici taleplerindeki

çeşitlilik firmaları sürekli bir değişikliğin içerisine çekmektedir. Çağdaş yönetim

yaklaşımlarının firmalar tarafından tercih edilmesi ile üretim sistemlerinde de değişiklik

başlamıştır. Firmalar donanım odaklı üretim sistemlerinden, insan odaklı üretim sistemine

geçmeyi tercih etmişlerdir. Bu sürekli değişiklik durumu, firmaların kendilerini ve

kaynaklarını tanıma, ellerindeki kaynaklara göre yapacakları işi belirleme ve gelişmeye

zorlamaktadır. Bu yüzden “iş etüdü” firmaların kendileri ve ellerindeki kaynakları

belirlemeleri ve değişim için gereken ortamı hazırlamalarının bir gereği olarak ortaya

çıkmıştır.

İş ve zaman etüdü, bir işletmenin ekonomik durumunu daha iyi bir hale getirmek

gayesi ile çalışan kişinin verim yeteneğini ve ihtiyaçlarını göz önünde tutarak, çalışma

sistemlerinin incelenmesi ve düzenlenmesidir.

İş ve zaman etüdü farklı bir ifade ile şöyle tanımlanmaktadır: İş sistemlerinin

incelenmesi ve düzenlenmesine ilişkin yöntem ve deneyimlerin, çalışan kişinin iş yapabilme

gücünü ve gereksinimlerini de göz önünde tutarak işin iyileştirilmesi ve işletmenin daha

verimli çalışmasını sağlamak amacıyla uygulanmasıdır.

İş ve zaman etüdünün ağırlık noktaları; veri saptama, maliyet muhasebesi, iş

düzenleme, iş değerlendirme, iş gereklerine ve performansına bağlı ücret ayrımı ve iş

öğretiminden oluşur.

ÖĞRENME FAALİYETİ–4

AMAÇ

ARAŞTIRMA28

İş ve zaman etüdü; sistematik olarak gerçekleştirilen ve bir akış bütününü etkileyen

tüm faktörleri doğrudan gözlemleyen bir araştırmalar bütünü yani analiz ve sentez sürecini

kapsamaktadır. Bu nedenle iş ve zaman etüdü, akış bütünü içerisindeki olumsuzlukları ortaya

çıkarmakta, çözüm önerilerinin geliştirilmesine ortam hazırlamaktadır. Bu özelliği ile gerek

çalışanlar ve gerekse yöneticiler açısından iş ve zaman etüdü verileri en somut

göstergelerdir. Genel anlamda iş ve zaman etüdünün önemini şöyle sıralamak mümkündür:

 Akış bütününe yönelik standart zamanların belirlenmesini sağlar.

 Proses sürelerinin (sürecin) hesaplanmasını sağlar.

 Dağılım ve dinlenme zaman paylarını hesaplar.

 Plan zamanların ve sosyal göstergelerin belirlenmesinde kullanılır.

 Birim maliyet, kâr payı hesabı, standart maliyet hesaplamalarında kullanılır.

 İş düzenlemesinde uygulanır.

 İş gereklerinin belirlenmesinde kullanılır.

 İş öğretiminde kullanılır.

 Makine, malzeme ve iş gücünden en ekonomik şekilde yararlanmayı sağlar.

 Makine, malzeme ve iş gücünden kaynaklanan sorunları gidermede uygulanır.

 Anatomik, fizyolojik, psikolojik, sosyolojik ve teknik bilgilerden yararlanarak,

insan işinin yapılabilirlik ve dayanılabilirlik sınırlarının belirlenmesi için

yöntemler geliştirir. İşin insana, insanın işe uyumu için gerekli koşulları belirler.

 İşletme ile ilgili sayısal göstergeleri ( verimlilik, ekonomiklik, kârlılık)

hazırlamada kullanılır.

4.2. Hazır Giyim İşletmelerinde İş ve Zaman Etüdü Yapma

Yöntemleri

İş etüdü belli bir prosesin etkinliğini bütün etkenleriyle birlikte incelediği için bu

işlemi etkileyen bütün ögelerin yanlış ve kusurlu taraflarını hemen ortaya çıkarır. Örneğin

gözlem, üretim işindeki bir işçinin zamanının malzeme gelmesini beklemek veya makinenin

bozulması nedeniyle boş durmak yüzünden kaybolduğunu gösterebilir. Bu ya malzeme

denetimindeki başarısızlığı ya da uygun bakım işleri yapmakla görevli sorumlu mühendisin

başarısızlığını ortaya koyar. Sürekli olarak makinelerin tekrar tekrar çalıştırılmasına yol açan

kısa süreli işler de aynı şekilde zaman kaybına yol açar. Bu şekilde kaybolan zaman, ancak

uzun bir etüt sonucu ortaya çıkarılabilir.

İş etüdü;

 Metot etüdü

 İş ölçümü (zaman etüdü, zaman ölçümü) tekniklerini kapsar.

Metot etüdü; daha kolay ve daha etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması,

maliyetin düşürülmesi amacı ile bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların dizgesel

olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir.29

İş ölçümü; belli bir işin, nitelikli bir işçi tarafından belirlenen bir performans (çalışma

hızı) düzeyinde yapılabilmesi için gerekli zamanın saptanmasına yarayan tekniklerin

uygulamasıdır.

Metot etüdü ve iş ölçümü birbirlerine çok bağlıdır. Metot etüdü, işlemin iş kapsamının

azaltılmasıyla ilgilenir, iş ölçümü ise metot etüdü ile belirtilen iş kapsamına dayanarak etken

olmayan sürenin incelenmesi, azaltılması ve işlem için standart zamanların konması ile

ilgilenir.

Hazır giyim işletmelerinde iş ve zaman etüdü yapılmasında 8 ana basamak vardır:

 Etüdü yapılacak işin veya süreci seçimi (Metot etüdü ve iş ölçümü)

 En uygun kayıt tekniğini kullanarak dolaysız gözlemle, meydana gelen her

olayın kaydedilmesi Böylelikle eldeki veriler incelemeye en uygun şekli

alacaktır (Metot etüdü ve iş ölçümü)

 Kaydedilen olayların eleştirilerek incelenmesi ve yapılan her şeyin sırası ile işin

amacı, yapıldığı yer, yapılma sırası, yapan kişi, yapıldığı yol bakımından gözden

geçirilmesi (Metot etüdü ve iş ölçümü)

 Bütün çevre koşullarını hesaba katarak en ekonomik yöntemin geliştirilmesi

(Metot etüdü)

 Seçilen yöntemin kapsadığı iş miktarının ölçülmesi ve bu işin yapılması için

gerekli standart zamanın hesaplanması (İş ölçümü)

 Yeni yöntemin ve buna bağlı zamanın tanımlanması, böylece yeni yöntemin her

zaman için belirlenmesinin sağlanması (İş ölçümü)

 Yeni yöntemin ayrılan süre ile birlikte onaylanarak standart uygulama olarak

yerleştirilmesi (Metot etüdü)

 Yeni standardın iyi bir denetimle sürdürülmesi (Metot etüdü)

4.3. Hazır Giyim İşletmelerinde Zaman Ölçümü (Standart Zaman)

Zaman etüdü, belirlenmiş koşullar altında yapılan belli bir işin öğelerine ait zamanı

kaydetmekte ve değerlendirmekte, elde edilen verileri çözümleyerek o işin belirlenmiş bir

çalışma hızı (performans) düzeyinde yapılabilmesi için gereken zamanı saptamakta

kullanılan bir iş ölçüm tekniğidir.

Zaman kaydı yapmak için bazı araçlar gereklidir. Temel zaman etüdü araçları;

kronometre, kalem, zaman etüdü formları, saniyeli güvenilir bir saat, hesap makinesidir.

Bazı işletmelerde zaman kaydı yapan programlanmış üretim takip sistemleri de

kullanılmaktadır. Zaman ölçümleri ve kayıtları işin cinsine göre ve saptanacak zamanların

kullanma amacına göre farklı metotlarla yapılabilir; ancak her metotta şu hususlara bilhassa

dikkat etmek gerekir:

 Etüt edilecek işlemin ve iş yerinin metot etüdü çalışmaları ile geliştirilmiş

olması30

 İşlemi yapacak işçi/işçilerin bu işte yeterli düzeyde eğitilmiş olması

 İşlemin yapıldığı bölümün yetkilisinin zaman etüdünün amaçları ve önemi

konusunda bilgilendirilmiş olması

 Zaman etüdü için gözlemlenecek işçi/işçilerin bölüm yetkilisinin onayı ile

seçilmesi ve işçi/işçilerin normal fiziksel ve psikolojik özelliklere sahip olması

 Zaman etüdünün yapılacağı gün ve zamanların yetkilinin onayı ile saptanması

 Söz konusu işçi, ustabaşı ve gerektiğinde sendika ile temas kurarak ve

çalışmanın faydası anlatılarak onlardan destek sağlanması

Bu koşulların tümü veya birçoğu sağlanmaya çalışıldıktan sonra zaman etütçüsü,

zaman etüdünün aşağıda açıklanan safhalarını izleyerek çalışmasını tamamlar:

 Standart zamanı saptanacak iş, işçi, kullandığı makine ve gereçler ile ilgili

bilgiler toplanarak çalışma sistemi belirlenir.

 İşin tümü sırasıyla ayrılır. Bir öneri olarak süresi beş saniyeden küçük olan

bileşenler ardışığı bir başka bileşenle birleştirilir.

 İşin bileşenleri için kaç sayıda gözlem yapılacağı belirlenir.

 Etütçü her bir bileşen için geçen zamanı gözleyerek zaman etüdü formuna

kaydeder.

 İşçinin çalışma temposu saptanır.

 İşçinin insancıl gereksinmelerine ait zaman payı hesaplanır.

 İşi geciktirici etmenlerin zaman payı belirlenir.

 İşin standart zamanı hesaplanır.

 Standart zamanların bakımı yapılır.

Zaman etüdünü yapacak kişi, standart zamanı belirlerken insan faaliyetleri yanında

faaliyete ara verme durumlarını da göz önünde bulundurmalıdır yani kişi çalışırken alınan

süre bize direkt olarak standart zamanı vermez. Buna faaliyete verilen araları da eklememiz

gerekir.31

Şekil 4.1: Standart zamanın oluşum açılımı

4.3.1. İnsan Faaliyetleri

Ana faaliyet, planlı ve doğrudan doğruya görevin yapılışına yönelik faaliyettir (Kemer

kapama dikişinin yapılması).

Yan faaliyet, planlı fakat yalnızca dolaylı olarak görevin yapılışına yarayan faaliyettir

(Kemerin makinede pozisyonlanması).

Ek faaliyet, ortaya çıkması ya da akışı önceden belirlenemeyen bir faaliyettir. (Kemer

köşelerinin çıtlatma gereğinin belirmesi)

4.3.2. Faaliyete Ara Verme

Akış gereği ara verme, insanın üretim arasında ya da iş parçasında kendiliğinden

yürüyen akış kesimlerinin bitmesini plan gereği beklemesidir (Üst prosesten iş beklenmesi).

Arıza nedeniyle ara verme, insanın teknik ya da organizasyondan ileri gelen aksamalar

nedeniyle ek olarak beklemesidir (İğne değiştirme).

Dinlenme gereği ara verme, faaliyet sonucu meydana gelen yorgunluğu gidermek için,

faaliyete ara verilmesidir (Çay molası).

Kişisel nedenle ara verme, kişisel ihtiyaçlardan dolayı faaliyete ara verilmesidir

(Tuvalet ihtiyacı).32

4.4. Hazır Giyim İşletmelerinde İş Akış Organizasyonu

İş akışı, iş sistemini oluşturan temel kavramlardan biridir. İş sistemi, bir bütünlük

içerisinde şu sistem öğelerinden oluşur; görev, iş akışı, girdi (malzeme), çıktı (bitmiş ürün),

insan, üretim veya çalışma aracı, nesne, çevre koşulları

İş akışı, belli bir amaca yönelik görevin yapılma sürecinde ortaya çıkan olgulardır.

İnsan, makine ve girdinin birbirlerini etkilemeleri ile oluşur. İş akışı ile girdinin nerede, ne

zaman, ne ile göreve uygun olarak yapılacağı belirlenir. İş akışını tanımlayabilmek için akış

bütününü tanımak ve kavramak gerekmektedir.

4.4.1. Ürün Analizi

Üretime geçmek için iş akış planlamasının yapılmasından önce ürün analizi

yapılmalıdır. Uygulanacak teknik ve işlemlerin belirlenmesi ve sıralanması için, ürün analizi

akış dilimlerinin belirlenmesinden önce yapılır. Ürün tüm teknik detaylarıyla ele alınarak

analiz edilir; ancak ürün üzerinde var olan tüm detaylar belirlendikten sonra, ürünün iş akışı

belirlenebilir.

4.4.2. Ürünün İş Akışını Belirleme

İş akışı iki grupta incelenir: Makro ve mikro akış dilimleri

 Makro Akış Dilimleri

 Akış bütünü; iş akışının tümü anlamına gelir. Bir akış bütünü birden fazla

akış bölümünden oluşur.

Örnek: Pantolon, etek, gömlek, ayakkabı, çanta bunların her biri bir akış

bütünüdür.

 Akış bölümü; birden fazla akış basamağından oluşan ürünü meydana

getiren parça-bölümlerden her biri demektir.

Örnek:Akış Bütünü → Gömlek

Akış Bölümü → Model tasarımı

Kalıp tasarımı

Kesim

Dikim

Depo

 Akış basamağı; makro akış dilimlerinin en küçüğüdür. Birden fazla

işlemden oluşur.

Örnek: Akış Bütünü → Gömlek

Akış Bölümü → Dikim33

Akış Basamağı → Sol ön beden dikimi

Sağ ön beden dikimi

Yaka dikimi

Kol dikimi

 Mikro Akış Dilimleri

 İşlem; birden fazla işlem bölümünden ya da işlem basamağından ve

kapsadığı siparişin bir birim miktarının gerçekleşmesinden oluşan akış

dilimidir. İşlem bir siparişin gerçekleşmesi için birçok kez tekrarlanır. Bu

tekrarlanma tanımına iş ve zaman etüdünde kavram olarak “çevrim” adı

verilir.

Örnek: Akış Basamağı → Sol ön beden dikimi

İşlem → Pat dikimi

Cep takma

Örnek: Akış Basamağı → Kol dikimi

İşlem → Apartura takma

Manşet takma

Kol alt dikişi

 İşlem bölümü; birden fazla işlem basamağından oluşan ve görevin

parçaları olarak bir araya getirilen mikro akış dilimidir.

Örnek: İşlem → Apartura takma

(gömlek kol yırtmacı dikimi)

İşlem Bölümü Apartura katlama

Kol yırtmacına biye geçirme

Apartura dikme

Örnek: İşlem Pat dikimi (gömlek sol ön beden)

İşlem Bölümü → Pat form ütü

Pat makine çekme

 İşlem basamağı; mikro akış dilimlerinin bir dizi işlem öğesinden oluşan

dilimleridir.

Örnek: İşlem Bölümü → Pat form ütü

İşlem Basamağı → Sol ön parçayı ütü için pozisyonlama

Şablon yerleştirme

Katlama-ütü

Örnek: İşlem Bölümü → Yırtmaca biye geçirme

İşlem Basamağı → Biye parçasını kol yırtmaç yerine

pozisyonlama34

Dikme

 İşlem öğesi; mikro akış dilimlerinin tanımlanma ve zaman belirleme

açılarından bölünmez kabul edilen en küçük parçalarıdır; bu nedenle

zaman ölçümünde santidakika kullanılmaktadır. İşlem öğeleri; hareket

ve proses (süreç) öğeleri olarak ikiye ayrılır.

o Hareket öğeleri; insanlar tarafından gerçekleştirilen temel

hareketlerdir. Örnek; biyeye uzanma, biyeyi kavrama, yırtmaç

yerine hareket ettirme, yırtmaç yerine pozisyonlama, yırtmaç

yerine yerleştirme

o Proses öğeleri; makine ve üretim araçları tarafından

gerçekleştirilen temel işlemlerdir. Örnek; ön sol patı makine

çekme, pat katlama, askıya asılma

4.4.3. İş Akışı İşlem Basamaklarını Belirleme

Hazır giyim sektörü, ürün çeşidi ve buna paralel olarak teknik detayın çok olduğu bir

sektördür. İş akışı belirlenmeden önce, ürünün ve üretim esnasında uygulanacak tekniklerin

işin uzmanları tarafından iyi analiz edilmesi gerekmektedir.
dtajans.com