1. İŞLETME ORGANİZASYONU
1.1. İşletme Organizasyonu
İşletme: Üretim faktörlerinin bir araya getirilmesi ile oluşturulan, insan ihtiyaçlarını
karşılamaya yönelik mal ve hizmet üretimi yapan ekonomik ve teknik birimlere denir.
İşletme organizasyonu: İşletmeyi oluşturan üretim faktörlerinden insan unsurunun
diğer faktörleri anlamlı ve uyumlu bir şekilde bir araya getirmesi faaliyetlerine denir.
1.1.1. Organizasyon Sistemleri ve Şemaları
İşletmelerin örgütsel yapılarının oluşturulmasında bölümler arasındaki ilişkilerin
belirlenmesi yani örgütsel yapının kurulması farklı sistemlere göre gerçekleştirilebilir. Bu
sistemlerdeki temel amaç, talimat verme ve almalarda birlik sağlanmasıdır. İdari ve teknik iş
görenlerin, hangi bölüm ve kişilerin isteklerini yapmakla yükümlü olduklarının belirleneceği
oluşumlardır. Üretim işletmelerinde kullanılması muhtemel organizasyon sistemleri:
Tek hat sistemi
Çok hatlı sistem
Tek Hat Sistemi
Tüm talimatların yönetici tarafından onu takip eden bölümlere iletilmesi ve gideceği
kademeye kadar hat üzerindeki bütün kademelerden geçmesi ile kesin bir talimat yolunun
izlendiği sistemdir. Sitemin işleyişine görev ya da kademe zinciri de denilmektedir.
Bu sistem organizasyonunun düzenli bir yapıya kavuşması ve yetki ile
sorumlulukların net bir şekilde ortaya konulması avantajına sahiptir; ancak çalışan ve bölüm
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
ARAŞTIRMA4
sayısı arttıkça emir kanalları uzayacak ve sistem ağırlaşacaktır. Bu nedenle tek hat sistemi
daha çok küçük işletmeler için uygundur.
Şekil 1.1: Hazır giyim sektöründe tek hat sistemine göre organizasyon şeması
Çok Hat Sistemi
Tek hat siteminin olumsuz yönlerini ortadan kaldırmak için geliştirilmiş bir sistemdir.
Çok hatlı sistemde talimatlar ilgili bölüm yolu ile belirlenir. Her ast birden fazla üstten
talimat alabilir.
Çok hatlı sistem uzman elemanların kullanımına olanak sağlama avantajına sahiptir;
ancak her uzmanın kendi alanını daha fazla önemsemesi nedeni ile diğer bölümleri dikkate
almayan uygulamalar yapmaları söz konusu olabilmektedir.
Şekil 1. 2: Hazır giyim sektöründe çok hat sistemine göre organizasyon şeması5
1.2. Üretimin Önemi ve Tanımı
İnsan ihtiyaçları, çok çeşitli ve karmaşıktır. Bazı ihtiyaçlar hayati önem taşırken
bazıları ise sosyal ve kişisel tatmin sağlar. İhtiyaçlar, ortaya çıkan ürün bakımından da mal
ve hizmet olarak sınıflandırılır. Ortaya çıkan gözle görülebilir bir ürün ise bu ürün mal olarak
tanımlanır.
Örneğin; tekstil ürünleri, mobilya, elektronik eşya vb. ortaya çıkan ürünün faydası
dolaylı olarak insanın üzerinde görülebiliyorsa bu ürün hizmet olarak tanımlanır. Örneğin;
sağlık, eğitim, güvenlik vb.
Genel anlamda, ekonomik mal ve hizmetlerin ortaya konması için yapılan faaliyetlerin
tümüne “üretim” denir. Ekonomistler üretimi fayda yaratmak, mühendisler ise; bir fiziksel
varlık üzerinde, onun değerini artıracak bir değişiklik yapmak veya ham madde ve yarı
mamul maddeleri kullanılabilir bir mamule dönüştürmek olarak tanımlar. Üretim çeşitli
unsurların bir araya getirilmesi ile gerçekleştirilebilir. Bunlar; emek, doğal kaynaklar,
sermaye, girişimci ve teknolojidir.
Üretim, ülke ekonomisinin her sektörde yapılanmasını sağlayan önemli bir faktördür.
Üretim ülke ekonomisine şu katkıları sağlar:
İstihdam
Katma değer vergisi
İhracat
Ülkeye sermaye girişi
AR-GE çalışmalarına katkı (dolayısıyla ülke teknolojisini geliştirme)
Başka ülkelere bağımlılığı azaltma
1.3. Üretimi Miktarına veya Akışına Göre Sınıflandırma
Üretilen mamulün miktarı ile üretim faaliyetlerinin fabrika içindeki akışı arasında
yakın bir ilişki vardır. Aynı cinsten bir mamulün az veya çok sayıda üretilmesi; kullanılan
makinelerin tiplerini, imalat yöntemlerini, standartları, insan gücünden yararlanma biçimini,
fabrikanın yerleşme düzenini, üretim planlama ve kontrol yöntemlerini etkiler. Bütün bunlar;
ham maddenin mamul hale gelinceye kadar izlediği yolu, yani akışı da belirler.
Üretilen mamulün miktarı ve üretim faaliyetlerinin fabrika içinde akışına göre üretim
sistemleri üç temel grupta toplanmaktadır. Bunlar:
Sürekli üretim sistemi
Kesikli üretim sistemi
Proje tipi üretim sistemi6
1.3.1. Sürekli Üretim Sistemi
Sürekli üretim sisteminde, üretim hızı belirlenmiş ve fiziksel sistem tasarlanmıştır.
Tesisler yalnız bir mamulün üretimine ayrılmıştır. Bu sistemde üretilen ürün standardize
edildiğinden üretim sürecinde aynı işlemler aynı sırayla yerine getirilmektedir. Üretim
miktarı talep düzeyi ile aynı doğrultudadır ve mamulün piyasada talep miktarı çok
olduğundan, üretim miktarı da çok yüksektir.
Sürekli üretim sistemlerinde daha çok özel amaçlı tezgâh ve makineler kullanılır. Bu
makinelerin çalışma hızları çok yüksektir.
Üretim atölyesinin düzenlenmesi ve makinelerin yerleşiminde, işlemlerin sırası esas
alınır. Üretim hattının başka ürün üretimine dönüştürülmesi çok güç olduğundan ürün
esnekliği çok düşüktür.
1.3.2. Kesikli Üretim Sistemi
Kesikli üretim sistemi, aynı ürün grubundan farklı ürünlerin genel amaçlı makinelerde
yapılacak takım-aparat değişikliği ve ayarlamalar sonucunda üretimin yapılabildiği
sistemleri kapsar. Üretimi yapılacak ürünler değiştikçe üretim, farklı sayıda işlemin farklı
sırada gerçekleşmesiyle oluşur yani her bir ürün; farklı makinelerden farklı zamanlarda
geçerek meydana gelmektedir. Bu durum çalışanların kalifiye olmasını gerektirir.
Kesikli üretim çeşitleri:
Siparişe göre üretim
Parti üretimi
Esnek üretim sistemleri
Tam zamanında üretim sistemi olarak dörde ayrılır.
1.3.3. Proje Tipi Üretim Sistemi
Belirli bir mamulün bir kez üretilmesi bakımından siparişe göre üretime benzer yalnız
proje üretiminde akış söz konusu değildir. Bir elektrik santralinin inşa edilmesi, tersanede
gemi yapımı, film yapımı vs. proje üretimi grubuna girer. Bu üretim tipinin en önemli
özellikleri; mamulün sabit konumda bulunması, makine ve insanların mamul çevresinde
veya içerisinde hareket etmesi ve aynı anda pek çok faaliyetin bir arada yürütülür olmasıdır.
Proje üretiminde birim mamul fiyatı çok yüksektir ve faaliyetlerin planlanıp iş emirlerinin
hazırlanması özel yöntemlerin uygulanmasını gerektirecek ölçüde karmaşıktır. nenedir.com
