Kimyasal Test Laboratuarlarının Tanımlanması

Tekstil endüstrisi, günümüzün diğer endüstri dallarında olduğu gibi değişen

teknolojiye ayak uydurmak için sürekli değişim ve gelişim göstermektedir. Teknolojik gelişmelere ayak uydurmak için öncelikle müşteri istekleri göz önüne alınmaktadır. Bu çerçevede bu istekleri karşılamak için olabildiğince kaliteli üretim hedeflenmektedir.

Kaliteli bir üretim yapabilmenin ön koşulu ise ulaşılmak istenen noktaların çok iyi belirlenip ona göre hareket edilmesidir. Bu bağlamda üretim proseslerinin kontrolü, isteğe göre işleyip işlemediğinin belirlenmesi çok önem kazanmıştır.

İşte tam bu noktada proses kontrolü için yegane unsur olan testler aklımıza gelmektedir. Yukarıda belirttiğim önemli noktalardan dolayı, tekstil endüstrisinde uygulanan test yöntemleri çok önem kazanmaktadır. İyi bir proses kontrolü ve kaliteli bir üretim için testler vazgeçilmez unsurlardır.

Bilindiği üzere, tekstil endüstrisinde uygulanmakta olan testler fiziksel ve kimyasal testler olarak iki kısımda incelenmektedir. Entegre bir işletmede bu iki tür test birbirini tamamlayıcı olarak yer bulmaktadır.

Fakat ben burada, tekstil endüstrisinde uygulanan kimyasal testler üzerinde durmaya çalışacağım. Bilindiği gibi bu testler çok kapsamlı ve geniş uygulama sahası olan testlerdir. Burada bu testler açıklayıcı olarak kısaca incelenmişlerdir.

Kimyasal testlerin içerikleri ve niçin kullanıldıkları incelendiği zaman tekstil endüstrisi açısından ne derece önemli olduklarının daha iyi kavranacağına inanmaktayım. Unutmamak gerekir ki iyi ve kaliteli bir üretim yapabilmenin ön koşulu bu testleri eksiksiz ve sağlıklı yapmak ve ona göre karar vermektir.

1. 1. Kimyasal Test Laboratuarlarının Tanınması

Fabrikada analiz işlemleri laboratuarda yapılır. Bilimsel araştırmaların, çeşitli

analizlerin yapılması için gerekli araç ve gereçlerin bulunduğu yere laboratuar denir. Laboratuarın ana fonksiyonu kısaca araştırma geliştirme ve kontrol şeklinde tanımlanabilir. Ancak bu iki temel görevi birbirinden ayırmak gerekir.

Tekstil ürünü tüketicisinin değişen isteklerini karşılamak ve yeni yöntemlerin işletmelerde uygulanabilmesi için bağımsız bir laboratuar bölümünün kurulması zorunludur [1].

1.1. Kimyasal Analiz Ve Yöntemleri

Analiz; esas olarak maddenin bileşim ve saflığını saptama işlemidir. Bir maddenin

bileşimini tespit etmeye, yani maddeyi oluşturan elementleri belirterek, yüzdelerini tespit etmeye kimyasal analiz denir. Kimyasal analiz, kimyasal reaksiyonlarla yapılır.

Örnekteki iyonların yada ilgilenilen maddelerin cinsinin belirtilmesi için yapılan analize kalitatif (nitel) analiz, bunların yüzdelerini (miktarlarını) tespit için yapılan analizlere kantitatif (nicel) analiz denir.

Örneğin; kumaştaki elyaf bileşenlerinin cinsinin saptanması kalitatif analiz, elyaf miktarlarının saptanması kantitatif analizdir.

Bunun için; elyaf çeşitleri mikroskop yada boyama testleri ile saptanır. Daha sonra elyaflardan birisi uygun bir çözgende çözündürülerek kantitatif analiz yapılır.

Çözeltilerin kalitatif analizinde ise; çözeltilerden alınan bir miktar örnek deneme tüpüne konur. İçine belirli reaktif çözeltilerden damlatılıp bir çökelti yada renkli bir bileşik oluşup oluşmadığı, gerekirse bu çökeleğin asitlerde ve başka reaktiflerde çözünüp çözünmediği incelenir.

Çözeltilerin kantitatif analizi; gravimetrik, volumetrik ve enstrümental analiz olmak üzere üç yöntemle gerçekleştirilir. Seçilecek yöntem, analizi yapılacak maddenin cinsine göre değişir.

Modern analiz yöntemleri, kromatografi, optik spektroskopi, elektronik spektroskopi, atomik spektroskopi vb.’dir [2].

1.1.1. Gravimetrik Analiz

Örneğin belirli bir tartımı ile hazırlanan uygun konsantrasyonlu bir çözeltisinden,

bileşiğin iyonlarından birini az çözünen bir bileşik halinde çöktürerek tartmaya dayanır. Çöktürülen örnek, süzgeçte toplanarak kurutulduktan sonra tartılır. Gravimetri; zaman alıcı ve yorucu, ancak emin bir metottur.

Tekstil lif analizlerinde; bileşenlerden biri çözündürülerek, çözünmeyen kısmın tartımı alınarak hesaplama yoluna gidilir [2].

1.1.2. Volumetrik Analiz, Titrasyon

Volumetrik analiz metodunda; tartım çözeltisindeki iyonlardan biri, bu iyon ile

kantitatif ve hızlı reaksiyon veren uygun bir iyonun ayarlı çözeltisi ile tayin edilir.

Ayarlı çözelti, sürekli olarak karıştırılmakta olan tartım çözeltisine, büret denilen bölmeli ve musluklu bir borudan reaksiyon sonuna kadar katılır. Reaksiyon sonu uygun bir kimyasal indikatörle tespit edilir. Volumetri işlemine titrasyon yada ayarlama denir. Volumetrik analiz yada titrasyon sonucu, ayarlı çözeltinin 1 mililitresinin titre ettiği yada ölçtüğü madde miktarı bilindiği için, kolayca hesaplanır [2].

2.1.3 Enstrümental Analiz

Çok küçük niceliklerin tespiti için kullanılan analiz yöntemidir. Elektrometrik ve

optik olmak üzere ikiye ayrılır. Elektrometrik metotlara örnek; kondüktimetri ve potansiyometridir.

Kondüktimetride çözeltinin elektriksel iletkenliğindeki, potansiyometride ise çözeltinin elektriksel potansiyelindeki değişmeler takip edilir.

Bu iki metot, indikatör renginin gözlenemeyeceği bulanık çözeltiler için çok uygundur. Optik metotlara en basit örnek kolorimetri olup, renkli çözeltilerin konsantrasyonlarının tayininde kullanılır. En yalın açıklama ile, konsantrasyonu bilinen bir çözeltinin rengini, bilinmeyenin rengi ile karşılaştırmaktır [2].

2.1.4. Kromatografi

Karışımdaki çözünen maddelerin; hareketli bir faz yardımıyla, hareketsiz (durucu)

bir faz üzerinde değişik hızlarda sürüklenmeleri veya göç etmeleridir. Bu teknikte, mikrogram düzeyinde maddelerin birbirinden ayrılması ve saflaştırılması sağlanır. Kromatografik yöntemler; çözünen maddelerin, absorbsiyon ve çözünme hızlarındaki çok küçük farklılıklara dayanır [2].

2.1.5. Atomik Spektroskopi

Atomik spektroskopi ile çözelti haline getirilmiş örnekteki metal iyonları

mertebesinde tayin edilebilir. Metal iyonları yüksek alev sıcaklığında veya elektriksel alev yardımıyla atomlaştırılır ve atomların elektronik enerji düzeylerinde geçişler oluşturulur.

Çözelti haline getirilmiş örneklerdeki metal iyonları, alev veya elektriksel ark yardımıyla atom iyonlarına dönüştürülerek atomların enerji seviyelerinde geçiş oluşturulmasına dayanan spektroskopi dalına atomik spektroskopi denir. Bu metotla 0.1 mg duyarlılık ve binde birkaç hata ile metal iyonları tayin edilebilir [2].

2.2. Kimyasal Testler İçin Kullanılan Laboratuar Araçları

Bu kısımda, kimyasal test yaptığımız laboratuarlarda bulunan çeşitli ekipmanları

inceleyeceğiz.

Tüp : Uzun ince kenarlı camdan yapılmış silindir şeklinde kaplardır. Gerekli hacme uygun dar ve geniş çaplı, uzun tipleri vardır. 2-20 ml arasında hacimleri değişir. Tüpler çıplak bek alevinde ısıtılabilir. Isıtma sırasında tüpler tahtadan yapılmış tüp maşası ile tutulur.

Beher Kabı : Geniş silindir şeklinde dibi düz cam kaptır. 10 ml’den 2 litreye kadar değişik hacimlerde yapılır. Isıtmaya karşı dayanıklıdır. Beherler daima amyantlı tel kafes üzerinde ısıtılmalıdır.

Erlenmeyer Kabı : Konik şeklinde cam kaplardır. Hacimleri 25 ml ile 2 litre arasında değişir. Çözeltilerin çalkalama, titrasyon gibi işlemler için uygundur.

Balonlar : Altı düz ve dibi yuvarlak olan tipler vardır. Cam malzemeden yapılmıştır. Kaynatma işleim için uygundurlar. 25 ml’den 2 litreye kadar olan tipleri vardır.

Balon Joje (Ölçü Balonları) : Dar ve uzun boyunlarında hacimlerini sınırlayan çizgiler bulunur. Alt kısmı şişkince cam camdan kaplardır. Belli sıcaklıkta üzerlerinde belli hacimde sıvı alacak şekilde ayarlıdırlar. Üzerlerinde 20°C ’de kaç ml olduğunu gösteren sayılar yazılır. 10 ml’ den 2 litreye kadar hacme sahip olanları vardır.

Ölçü Kabı (Mezür) : Ölçü balonları gibi duyarlı olarak ayarlanmış değildir. Sıvı maddelerin hacimlerini ölçmek için kullanılır. Cam malzemeden yapılmışlardır. Üzerlerinde ölçülebilecek hacimleri bölmelenmiş olarak yazılır.

Pipet : Sıvıların küçük miktarda ve duyarlı olarak hacimlerini ölçmeye yarayan camdan yapılmış ölçüm araçlarıdır. Bölmelenmiş olan pipetin ucu, alınacak sıvıya batırılıp havası emilerek sıvı, pipet çizgisinin biraz üstüne yükselince, pipetin üstü işaret parmağı ile kapatılır. İşaret parmağı hareket ettirilerek sıvının serbest akması sağlanır. İstenen hacme gelince kapatılır [1].

Büret : Alt kısmında musluk bulunan dereceli pipetlerdir. Bir tutucuya düşey olarak bağlanarak kullanılır. Büretin sağda bulunan musluğu sol el ile idare edilir. Sağ ile erlendeki çözelti düzgün olarak çalkalanır. İç bükey olan sıvı düzeyinin saptanmasında çözelti renkli ise üst, renksiz ise alt düzey göz önüne alınır. Çözelti büretten belirli hızla (genellikle 5 ml/30 sn) akıtılır. Büret musluğu kapatıldıktan 30 saniye sonra okuma işlemi yapılmalıdır. 2, 5, 10, 50 ml hacimli olanları vardır.

Pisetler : Saf su gereksinimi için ağzında biri üfleme ve biri boşaltmaya yarayan ucu kapiler şekle sokulmuş iki boru içeren balonlardan (piset) yararlanılır.

Cam Çubuklar (Bagetler) : Uçları yuvarlaklaştırılmış çeşitli çaplarda yapılan çubuklardır. Karıştırma işlemlerinde, bir kaptan diğerine çözeltiyi sıçratmadan aktarmada ve çökeltilerin yıkanmasında kullanılırlar.

Huni : Dar ağızlı kaplara sıvı veya solid maddelerin konulmasında, ayrıca süzme işlemlerinde kullanılan cam veya plastikten yapılmış araçlardır.

Saat Camı : Nem çekmeyen ve buhar baskıları yüksek olamayan katı maddelerin tartıldığı kaplardır.

Tartı Kabı : Cam kapaklı kaplardır.

Ayırma Hunisi : Birbiri içinde karışmayan sıvıların ayrı ayrı elde edilmesinde kullanılan gövdesi geniş camdan yapılmış araçlardır. Alt kısmında musluk vardır. Önce yoğunluğu fazla olan sıvı alt musluktan alınır [1].

Yıkama Şişesi : Sıvıların içinden gaz geçirilmesini sağlayan özel cam şişelerdir. Gazların temizlenmesi, gazlarla sıvıların reaksiyonunun sağlanması, belli bir gazın belli bir sıvı içinde tutulması gibi işlemlerde kullanılır.

Gooch (Guç) Krözesi : Çökeltilerin vakumda süzülmesinde kullanılan porselen veya platinden yapılmış kaplardır. Delikli olan diplerine, HCl çözeltisine yatırılıp yıkanarak temizlenmiş, amyant lifleri döşenip üzerine delikli disk yerleştirilir. Bunun üzerine de amyant katmanı serilir.

Büchner Hunisi : Gözenekli porselen süzgeçlerdir. Diplerindeki deliklerin çapı 6 veya 7.5 mikrondur. Süzgeç kağıdı delikli porselen yüzey üzerine yerleştirilir. Islatılarak parmakla bastırılır. Buchner hunisi boyun kısmına takılan lastik bir tapa aracılığı ile emzikli bir erlenin üzerine yerleştirilir. Emzikten su trompu yardımıyla vakum uygulanır.

Su Trompu : Havayı emerek kapalı kaplar içinde düşük basınç meydana gelmesini sağlayan veya sıvıları emerek sabit bir kaptan boşaltabilen cam veya metalden yapılmış araçlardır.

Porselen Kapsüller : Porselenden başka demir, nikel ve platinden olanları vardır. Çözeltilerin buharlaştırılması ve kuru artığın kızdırılması işlemlerinde porselen kapsüllerden yararlanılır.

Porselen Krözeler : Solid maddelerin kızdırılmasında veya eritişlerde kullanılan silindirik kaplardır.

Desikatör : Laboratuarda kurutulmuş veya kızdırılmış maddelerin tartılmadan önce soğutulmaları oda sıcaklığına kadar gelmeleri desikatör denilen camdan yapılmış kaplarda yapılır. Nem çekici olarak susuz CaCl₂ derişik H₂SO₄ veya P₂O₅ kullanılır. Kapakları vazelin yağı ile yağlanır, kapak yana doğru kaydırılarak açılır.

Bunzen Beki : Doğal gaz veya LPG tam yanmasının gerçekleştirildiği laboratuarda ısıtma, buharlaştırma ve kızdırma işlemlerinde kullanılan araçtır [1].

Sokslet Düzeneği : Bu düzeneğin çalışma prensibi; bir cismin bünyesindeki veya bir karışımdaki maddeyi uygun bir çözgen yardımıyla çözüp, sonra bu çözgendeki maddeyi, ayırma hunisi (çözgenle karışmıyorsa) ile, kristallendirme, çözgeni uçurma veya distilasyon vs. yöntemleriyle maddeyi elde etmektir [2].

Analiz Terazisi : Terbiye laboratuarı için 1000 gr ’a kadar tartım yapabilir. 0.1 gr hassasiyetli digital göstergeli olanlar kullanılabilir.

Nem Ölçme Aleti : Kumaş, bobin gibi tekstil materyalleri üzerinde bulunan nem miktarını saptamak için kullanılır.

pH Metre : Ağartma ve boya çözeltileri yada dispersiyonlarının, baskı kıvamlaştırıcılarının ve patlarının pH’ını ölçmeye yarar.

Viskozimetre : Baskı patlarının viskozitelerini ölçmek amacıyla kullanılır. Ölçüm aralığı 3-50.000 poise ’dir.

Mikser : Baskı patlarının hazırlanması, emülsiyon hazırlama gibi işlemlerde kullanılır. 10-3.000 dev/dak hıza ayarlanabilir.

Konduktimetre : Elektrolit iletkenlik değerlerini ölçmeye yarar. Birimi μs/cm ‘dir[2].

Gün Işığı Lambası : Yapılan denemeleri normal gün ışığında kontrol edebilme amacıyla kullanılır. Bu lambaların ömrü 2500 işletme saatidir.

UV Lambası : Optik beyazlatma yapılıp yapılmadığını ve maldaki mineral yağları saptamak için kullanılır.

Termometre : Çözeltilerin veya dispersiyonların sıcaklığını ölçmek için kullanılır. Civalı basit cam termometreler yanında, elektronik dijital termometrelerde vardır. 320°C ‘a kadar ölçüm yapabilen HT termometreler mevcuttur.

Etüv : Laboratuarda kurutma amacıyla yada belli bir sıcaklıkta bekletme için kullanılır [2].

Laboratuar Tipi Boyama Ekipmanları : Laboratuarın bulunduğu işletmenin durumuna göre ve çalıştığı makinelere göre laboratuara minyatür bir pilot tesis kurulur. Pad-batch, pad-steam, HT aparatı vs… boyama makinelerinin test amaçlı laboratuar tipleri kullanılır.

2.3. Kimyasal Test Laboratuarlarının İşlevi Ve Bu İşlev İçinde Proses Kontrollerinin

Yeri

Üretim, bilimin teknolojiye uygulanmasıyla ortaya çıkar. Laboratuarlar bilimin teknolojiye uygulanmasında köprü görevinde bulunan, bir üretim kuruluşunun bilimsel esaslara dayanarak en verimli biçimde çalışmasını denetleyen, üretimi kolaylaştıracak ve geliştirecek yenilikleri araştıran, bulan, uygulanabilir duruma getiren birimlerdir.

Ülkemizin çağdaş endüstrileşme düzeyine ulaşabilmesi için laboratuarların bütün üretim kuruluşlarında ve bu arada tekstil terbiye kuruluşlarında yukarıda belirtildiği biçimde yerlerini almaları gerekmektedir.

Bir üretim kuruluşunun yapısında yer alan laboratuarların ana görevi üretimin gidişini istenen amaç doğrultusunda denetim altında tutmaya yardımcı olmaktır. Üretimde istenen amaç kârdır. Bu amaca ulaşmak içinse verimlilik, yada evrensel deyişle prodüktivite esastır. Verimlilik, yüksek kalitede, bol miktarda, ucuz maliyette mal üretimi anlamına gelir. Verimli bir üretim için denetim altında tutulması gereken üç ana faktör vardır;

1- Makine

2- Malzeme

3- İnsan gücü

Makineler bir yatırım konusudur. Bu yatırım ancak uygun faaliyette iyi bir makine

seçimi yapıldıkça makinelere iyi bakıldıkça ve iyi işletildikçe kendini amorti eder.

Malzeme, yani üretim için gerekli ham ve yardımcı maddelerde bir yatırım konusudur. Bunlardan üretim için uygun özellikte olanların ucuza sağlanması, yerinde ve gerektiği miktarda kullanılması verimlilik için esastır.

İnsan gücü makinelere bakan ve işleten, malzemeleri kullanan unsur olup, makine ve malzemeleri verimli kullanabilmesi, insan gücünün sağlıklı bir biçimde denetlenmesine ve eğitilmesine bağlıdır.

Görüyoruz ki bir malın yüksek kalitede, ucuz ve bol miktarda yani en verimli bir biçimde üretilmesi için makinelerin, ham, yarı mamul ve mamul maddelerin, yardımcı maddelerin ve insan gücünün üretimin her basamağında sıkı bir denetim altında bulundurulması gerekir. Bu denetim sistemi içinde, tekstil terbiye laboratuarlarına düşen görevleri şöyle sıralayabiliriz.

1- Üretim için satın alınan ham ve yardımcı maddelerin istenen özelliklere uygun olup olmadığını denetlemek (Hammadde Kontrolü)

2- Yarı ürün ve son ürünlerin niteliğini denetlemek (Mamul Kalite Kontrolü)

3- Çeşitli üretim basamaklarında üretimin istenen amaç doğrultusunda yürüyüp yürümediğini denetlemek (Proses Kontrolü)

4- Üretim sırasında karşılaşılan problemlerin çözümüne yardımcı olacak çalışmalar yapmak.

5- Üretimi daha iyi noktalara getirecek araştırma geliştirme çalışmaları yapmak. (AR-GE Görevi)

6- Kuruluşun üretimle ilgisi olmayan bazı problemleri ve ihtiyaçları ile ilgili çalışmalarda bulunmak. (Atık Su Analizleri gibi…)

Bu görevleri verimli bir biçimde sürdürebilmek için laboratuarlar organizasyon

planında işlevlerine en uygun bir konuma oturtulmalıdır.

Kimyasal test laboratuarlarının yukarıda sıraladığımız görevleri içinde en önemlilerinden biri proses kontrolüdür.

Proses kontrolü, bir işletmenin çeşitli basamaklarında üretimin gidişini istenen amaç doğrultusunda denetim altında tutmak için yapılan kontrollerin tümüne verilen addır [3].

1. 3. KALİTE KONTROL AÇISINDAN KİMYASAL TEST YÖNTEMLERİ

Kalite kontrol işlemleri, birinci kalite pazarlanabilir mal üretmek için gereklidir.

Terbiye işlemleri açısından genellikle son ürünün aşağıdaki özellikleri test edilir.

· Renk

· Düzgünlük

· Haslık

· Tutum özellikleri

Normal kalite kontrol işlemleri sonrasında, genellikle belli bir standardın altındaki

ürünlerin yeniden işlenmesi veya ucuz fiyatla satılması gerekmektedir ki, her ikisi de maliyetlidir.

Bu nedenle, ürünün başarılı bir şekilde üretilmesinde verimli bir proses kontrolünün uygulanması çok daha elverişlidir.

Kalite kontrol işleminin asıl amacı; ikinci kalite malların elimine edilmesidir. Dolayısıyla, firmanın tüm teknik ve laboratuar personelinin önemli fonksiyonlarından biri yeterli prosesleri geliştirmektir [2].

Şimdi bu kısımda kalite ve kalite kontrol kavramlarını daha yakından tanıyarak kimyasal test yöntemlerinin bu iki kavram için ne denli önemli olduğunu inceleyeceğiz.

3.1. Kalite Kavramı

Kalite, kelime anlamı açısından; “qualitas” demektir. Bir şeyin nasıl olduğunu ifade

eden “qualis” kelimesinden gelmektedir [4].

Herkesin genel olarak uzlaşacağı bir kalite tanımı yapılması neredeyse olanaksızdır. Değişik kalite tanımları yapılması kalitenin çok boyutlu olmasından kaynaklanmaktadır. Aşağıda dünya çapındaki kuruluş ve uzmanlar tarafından yapılmış olan kalite tanımları verilmiştir.

· Kalite, bir ürün yada belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama kabiliyetine dayanan özelliklerin toplamıdır.

· Kalite, bir mal yada hizmetin belirli bir gerekliliği karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerin tümüdür.

· Kalite, bir malın yada hizmetin tüketicinin isteklerine uygunluk derecesidir.

· Kalite, kullanıma uygunluktur.

1984 yılında D. Garvin kalitenin sekiz boyutunu aşağıdaki gibi tanımlamıştır.

Performans : Üründe bulunan birincil özelliklerdir.

Diğer Unsurlar : Ürünün çekiciliğini sağlayan ikincil karakteristiklerdir.

Uygunluk : Spesifikasyonlara, belgelere ve standartlara uygunluktur.

Güvenirlilik : Ürünün kullanım ömrü içinde performans özelliklerinin sürekliliği.

Dayanıklılık : Ürünün kullanılabilirlik özelliğidir.

Hizmet Görürlülük : Ürüne ilişkin sorun ve şikayetlerin kolay çözülebilirliğidir.

Estetik : Ürünün albenisi ve duyulara seslenebilme yeteneğidir.

İtibar : Ürünün yada diğer üretim kalemlerinin geçmiş performansıdır.

Kalite, bir ürün yada hizmet hakkında müşteri yada kullanıcıların yargısı olup beklentiler ve gereksinimlerin karşılanmasına olan inançların ölçüsüdür [5].

Kalite kavramı ISO standartlarına göre bir ürün veya hizmetin belirlenmesi veya tanımlanmasıdır. Birçok durumda ihtiyaçlar zaman bağlı olarak değişebilir. Bu da şartnamenin periyodik olarak revizyonunu gerektirir. İhtiyaçlar genellikle belirlenen kriterdeki özelliklere dönüştürülebilmektedir. İhtiyaçlar; kullanışlılık, güvenirlilik, bakımı yapılabilirlik, ekonomik ve çevre ile ilgili durumları da kapsayabilir.

Kalite terimi, karşılaştırmanın söz konusu olduğu durumlarda mükemmelliğin derecesini ifade etmek için kullanıldığı gibi kantitatif olarak yapılan teknik değerlendirmelerde kullanılmaz. Bu gibi durumlarda nitelendirici bir sıfat kullanılmalıdır. Mesela ürün veya hizmetler karşılaştırmalı olarak yapılan teknik değerlendirmelerde kalite düzeyi veya kalite ölçüsü gibi terimler kullanılabilir. Ürün veya hizmet kalitesi tasarı, üretim, servis ve bakım gibi birbiriyle ilişkili faaliyetlerin her aşamasından etkilenir. Tatmin edici bir kalitenin ekonomik bakımdan başarısı kalite halkasının her aşamasını bir bütün olarak kapsamaktadır. Kalite halkasının çeşitli aşamalarında kaliteye yapılan katkılar bazen önemini belirtmek amacıyla ayrı ayrı da tanımlanabilmektedir [6].

3.2. Kalite Kontrol Kavramı

Genel anlamda kalite kontrol, işlem esnasında verimlilik, planlama ve nihai

ürünlerde belli bir standarda ulaşmak amacıyla zorunlu olan nitelik ve nicelik saptamaları için yapılan işlemlerdir.

Klasik anlamda kalite kontrol, işletmeye hammadde girdikten sonra başlayan ve son mamul olarak işletmeden çıkıncaya kadar her üretim aşamasında periyodik ve rasgele bir şekilde devam eden kontroller zinciridir [7].

Kalite kontrol programının içermesi gereken faktörler; iyi belirlenmiş amaç, amacın nitelenmesi, amaca ulaşmak için bir plan, plan yönetim ilişkisi yapılması, geriye dönüşümlü bilgi sistemi olarak ayrılabilir. Kalite kontrol kapsamına girmesi gereken konular;

· Belirlenen standartlara uygun olarak, iyi kaliteyi kötüden ayırmak için gerekli denetim yöntemlerini belirlemek

· Kalite kontrolü için gerekli standart ve spesifikasyonları belirlemek

· Iskartaya ayrılan malların yeniden işlenebilmesini sağlamak için değerlendirme yöntemlerini geliştirmek

· Kalite kontrol altında olup olmadığını izleyen istatistiksel teknikleri belirlemek olarak sınıflandırılabilir.

Kalite kontrol sistemi üretim kademelerinin her bölümünde uygulanmalıdır.

Böylece meydana gelebilecek hatalar daha sonraki işlem kademelerine yansımadan giderilebilir, ve işçinin denetimi sağlanabilir.

Bu durumda işletmenin göreceği maddi zarar önlenmiş olur. Ayrıca yapılacak kalite kontrol çalışmaları sayesinde randıman artacak ve alıcının eline geçen mal da kaliteli, kullanım süresi uzun, isteğe uygun “üretici kuruluşun tüm çalışmalarının kalitesi” olduğu açıkça görülür [6].

3.3. Kimyasal Test Yöntemlerinin Kalite Ve Kalite Kontrol Kavramları Açısından

Önemi

Tekstil endüstrisinde, kalite ve kalite kontrol kavramları işletmeler açısından çok önemli bir yer tutmaktadır. Değişen müşteri istekleri ve gelişen teknolojiyle birlikte artan yaşam standartları işletmelerin bu iki kavram üzerine titizlikle eğilmesini zorunlu kılmıştır.

İşte bu noktada kimyasal test yöntemleri çok önem kazanmaktadır. Çünkü gerek proses kontrollerinin yapılması gerekse de mamulün müşteri isteğine uygunluğunun kontrol edilmesi bu yöntemlerle gerçekleştirilmektedir.

Kimyasal test yöntemlerini uygulamadan ne sağlıklı bir üretim süreci yaşamak mümkündür ne de müşteriye isteğine uygun bir mamul sunmak.

Kısacası bir işletmede üretimin sağlıklı bir biçimde yapılıp kalitenin yakalanması ancak kimyasal testlerin sağlıklı bir biçimde yapılması ile mümkündür.

Sonuç olarak kimyasal test laboratuarları işletmenin kalbidir. Bunun içinde çok iyi organize edilip testlerin sağlıklı bir biçimde gerçekleştirilebilmesi sağlanmalıdır.

1. 4. ELYAFA UYGULANAN KİMYASAL TESTLER

Elyaf, tekstil ürünlerinin hammaddesi ve en küçük yapı birimidir. Bütün tekstil

ürünlerinin temelinde elyaf vardır.

Elyaf; eğrilmeye, bükülmeye, dokunmaya, örülmeye ve nihayetinde insanlar tarafından çeşitli amaçlarla kullanılmaya uygun temel tekstil hammaddesidir.

Elyaf; doğal olarak bitkilerden ve hayvanlardan veya yapay olarak sentetik hammaddelerden elde edilir. Bunların yanında doğada metal olarak bulunan asbestten elde edilen elyaf ve anorganik yapay elyaf olan cam elyaf, özel amaçlar için kullanılabilmektedir [2].

Buna göre elyaf; Tablo 1’deki gibi sınıflandırılır.

Tablo 1 : Tekstil Elyafının Sınıflandırılması [8]…

TEKSTİL ELYAFI

DOĞAL ELYAF KİMYASAL ELYAF

Bitkisel Hayvansal Doğal Anorganik

Elyaf Elyaf Elyaf

- Asbest

Kıl Kökenli Salgı Kökenli Rejenere Sentetik Anorganik

- Yün – İpek Elyaf Elyaf Elyaf

- Moher – Cam

- Kaşmir elyafı

- Alpaka – Kuvars

- Angora

Tohum Gövde Yaprak Meyve

Elyafı Elyafı Elyafı Elyafı

- Pamuk – Keten – Sisal – Koko

- Kapok – Kenevir Kendiri

- Jüt – Manila

- Rami Keneviri

- Yeni Zelanda

Keteni

Rejenere Selüloz Rejenere Alginat Elastomer

Selülozik Esterleri Protein Elyafı Elyaf

Elyaf – Selüloz Elyafı – Kauçuk

- Viskoz Asetat – Vicara

ipeği – Selüloz – Ardil

- Bakır Triasetat – Aralac

ipeği – Lanital

Poliolefin Polivinil Poliüretan Poliester Poliamid Polisopren

Elyafı Elyaf Elyaf Elyaf Elyaf Elyaf

- Polietilen – Akrilik – Spandex – Trevira – Nylon – Sentetik

- Polipropilen – Modakrilik – Lycra – Terylen kauçuk

- PTFE – PVC

- PVA

4.1. Elyaf Testleri Öncesi Malzeme Üzerindeki Yabancı Maddelerin Uzaklaştırılması

Tekstil elyafı, üretimleri süresince muamele edildiği çeşitli yardımcı maddeler ve

yabancı maddelerle yüklü olabilecekleri için (harman yağları, haşıl maddeleri, apre maddeleri, vb…), bunların analizden önce giderilmesi gerekmektedir.

Aşağıda gösterilen tablo 2’de elyaf üzerinde bulunan çeşitli maddelerin uzaklaştırılma yöntemleri yer almaktadır. Elyaf analizlerine geçilmeden önce bu yöntemlerin uygulanması ve elyafın analize uygun duruma getirilmesi gerekmektedir [2].

Tablo 2 : Elyaf analizleri öncesi malzeme üzerindeki yabancı kimyasalların giderilmesi…

Elyaf Üzerindeki

Yabancı Maddeler

Kurumsal

Faaliyet Alanlarımız

İletişim