1. GİRİŞ
Angora lifi ozel bir hayvansal liftir.
Luks doğal lifler sınıfına girmektedir
ve oldukca pahalıdır. Pamuk ve yunle
karşılaştırıldığında uretimi sınırlıdır.
Angora lifi dunya hayvansal lif
endustrisinde 3. sırada yer almaktadır
ve diğer hayvansal liflere gore
oldukca farklı bir yapı sergilemektedir.
Eğrilmesi icin mutlaka bir uzmanlık
gerekmektedir [1].
Angora tavşanı lifleri bircok yonden
diğer yun liflerinden farklıdır. Sahip
olduğu medullalı yapı, yumuşaklığını
ve hafifliğini sağlar. Karışık bir tulup
tipi vardır, icerisinde fırca gibi cok
kaba lifler de bulunur. Bu liflerin
bulunma durumu tavşanın tipine gore
değişir ve coğu zaman istenen bir
ozellik olarak gorulmektedir. Bu
karışık tulup yapısı lifin tavşanın
uzerinde keceleşmesini
onlenmektedir ve ipliğe istenen
TEKST?L ve KONFEKS?YON 1/2008 23
hacmin verilmesine yardımcı
olmaktadır [2].
Şekil 1. Angora lifinin boyuna gorunumu
Şekil 2. Angora lifinin enine kesit gorunumu
Daha alttaki lifler incedir, ortalama
capları 11-12 mikrondur. Ancak bir
cok tavşan turunde ortalama lif capını
buyutecek ozellikte lifler de
bulunmaktadır. Yoğunluk acısından
yun (1,33 gr/cm3) ve pamuk (1,50
gr/cm3) ile karşılaştırıldığında 1,15-
1,18 gr/cm3 arasında duşuk bir
yoğunluğa sahiptir. Bu lifi kullanarak
cok hafif ama sıcak tutma ozelliği
olan mamuller uretmek mumkun
olmaktadır [2].
Angora lifi, hem yunlu sistemde, hem
de pamuklu sistemde
eğrilebilmektedir. Angora lifiyle yun
lifinin az miktarlardaki karışımı (%5-%
10), kumaşın tutumunu,
dokumluluğunu ve kabarıklığını
geliştirmektedir. Yun lifine gore %30
daha incedir ve boyu daha kısadır. Bu
nedenle kısa ştapel iplikciliğinde
kullanılması uygun olmaktadır. İpliği
boyalı Angora/pamuk karışımları,
tişort, suveter, kazak, pantolon, bluz
vs. gibi yuksek moda urunleri icin
kullanılabilir. %5’lik bir Angora /
pamuk karışımı urunun değerini %50
artırmaktadır. Yuksek moda
urunlerinde de bu değeri artırılmış
urunler oldukca fazla yer tutmaktadır.
Ancak kaygan olduğu icin bu lifi tek
başına eğirmek cok zordur. Genellikle
diğer liflerle karıştırılarak
kullanılmaktadır. Eğirme icin mutlaka
uygun bir harman yağı kullanılması
gerekmektedir [3].
Son yıllarda ulkemizde Angora tavşanı
yetiştiriciliği ilgi ceken bir konu
olmuştur. Ancak ureticiler elde ettikleri
lifleri değerlendirmekte zorlandıkları
icin lifler ellerinde kalmış ve coğu ciftlik
kapanmıştır. Bu calışmada amac,
ulkemizde yetişmesi icin uygun şartlar
bulunan Angora tavşanının lifinden
yararlanma olanaklarının
incelemesidir. Calışma kapsamında
Angora tavşanı lifinin kısa ştapel
eğirme sisteminde pamukla
karıştırılarak kullanımı icin optimum
eğirme şartları araştırılmıştır.
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Gupta, Arora ve Patni (1992), Hint
angora tavşanı lifinin ozellikleri ve
eğrilmesi uzerine bir calışma
yapmışlardır. Klasik pamuk
sisteminde calışmada, harmanhallacta
kullanılacak hammadde
miktarı cok fazla olduğu icin karışımı
kamgarn sisteminde ac-mak ve
taramak daha uygun bulunmuştur.
Angora lifinden ve PES’den eşit
miktarlarda kullanılarak 10kg’lık bir
karışım hazırlanmıştır. %25 oranda
Angora kullanılan bir karışımın
optimum sonucu vereceği beliritilmiştir.
Yun lifine gore daha kısa ştapele
sahip olması pamuklu sistemde, iyi
duzgunsuzluk değerleri ile eğrilmesini
sağlamıştır.
Chattopadhyay, Chaphekar, Ahmed,
Gupta ve Pokharna (2001), Angora
tavşanı lifi ile pamuk karışımı iplik
eğrilmesi konusunda calışma
yapmışlardır. Bu yazıda, ticari pamuk
eğirme sisteminde Angora lifi ile
pamuğun, iyi kalitede karışımları
anlatılmıştır. Ayrıca bazı karışım
ipliklerinin orme performansları da
değerlendirilmiştir. Ka-rışım icindeki
oranı %30’a varan tavşan lifiyle,
dokuma icin uygun ipliğin eğrilmesinin
mumkun olacağı belirtilmiştir. Angora
lifi, pamuk ile uyumlu karışımlar
oluşturduğu halde, Tencel ile
işlenebilirliği daha zayıf, ipliği ise
daha tuylu olmuştur. Diğer taraftan
Angora lifinin PES ile karışımlarının
cok kaliteli sonuclar doğurduğu
belirtilmektedir. Pamuk ile Angora lifi
karışımlı orgulerin, patlama
mukavemetleri oldukca iyi
bulunmuştur. Bunun yanında pamuk,
PES ve Angoranın uclu karışımının,
patlama mukavemeti ve boyut
stabilitesi parametreleri dik-kate
alındığında, en iyi sonucu verdiği
belirtilmiştir.
Doraiswamy, Chellamani ve
Chattopadhyay (2001), Angora
tavşanı lifinin eğrilmesi olanakları
uzerine calışma yapmışlardır. Kısa lif
iplikciliğinde pamukla, uzun lif
iplikciliği sisteminde de koyun yunu ile
karıştırılarak optimum calışma şartları
incelenmiştir.
Chattopadhyay, Bhaskar, Ahmed,
Gupta ve Pokharna (2005), Angora
tavşanı lifinin pamuk lifi ile kısa lif
iplikhanesinde eğrilmesi uzerine
yaptıkları calışmalarında, Angora lifi
pamuk lifi ile karıştırılmıştır.
Harmanda karışım yontemi tercih
edilmiştir ve angora oranı %10 ile %
50 arasında değiştirilmiştir. Tek ve cift
katlı ring iplikleri uretilmiştir. İşlem
esnasında yuksek seviyelerde statik
elektrik oluşmuştur ve bu da mekanik
prosesler esnasında sorun
yaratmıştır. Bu problem uygun bir
anti-statik yağlayıcının karışım
oranına gore uygun miktarlarda
kullanılmasıyla cozulmuştur.
Karışımda angora oranı arttığında tek
ve cift katlı ipliklerde kopma
mukavemeti ve uzama azalmıştır.
3. MATERYAL VE YÖNTEM
Bu calışmada oncelikle eğirme
sırasında statik elektriklenmeyi
onlemek ve lif-lif tutuculuğunu
arttırmak icin uygun harman yağı ve
kullanım oranının belirlenmesi
24 TEKST?L ve KONFEKS?YON 1/2008
amacıyla on denemeler yapılmıştır.
Turkiye’deki ciftliklerden uzunluğu
pamuk iplikhanesinde calışmaya
uygun boyda kırkılmış Angora tavşanı
lifi temin edilmiştir On denemelerde
hammaddeden ve zamandan tasarruf
sağlamak amacıyla SDL Firmasının
Quickspin test makinesi kullanılmıştır.
Sistem birbirinden tamamen ayrı iki
modulden oluşmaktadır. Birinci modul
MDTA (microdust and trash analyser)
modulu lif icindeki yabancı madde ve
tozların miktarının belirlenmesini ve 1
m uzunluğunda bir bant elde
edilmesini sağlamaktadır. İkinci modul
ise iplik eğirmenin gercekleştiği tek bir
On denemelerde oncelikli amaclanan,
temin edilen harman yağlarının, bant
oluşumu esnasındaki etkilerine
bakılarak karşılaştırmasının
yapılmasıdır. Bu amacla, bant oluşum
unitesinin optimum besleme miktarı
olduğu icin, 5’er gr’lık elyaf numuneleri
hazırlanmıştır. Harman yağlarının,
kendi recetelerinde onerilen
oranlarında su ile emulsiyonları
hazırlanmıştır. Oluşan bandın formuna
ve lif-lif tutuculuğuna elle
cekerek bakılıp, bir değerlendirme
yapılmıştır.
Bir sonraki aşamada, onceki
denemelerde iyi sonuclar veren
yağlardan biri secilmiş ve farklı
konsantrasyonları de-nenmiştir.
Recetede onerilen konsantrasyonun
altında ve ustunde emulsiyonlar
hazırlanmış ve numunelere
puskurtulmuştur. Konsantrasyon
değişiminin etkileri incelenmiştir. Yağ
konsantrasyonu arttığında, lif-lif
TEKST?L ve KONFEKS?YON 1/2008 25
Çizelge 2. Angora tavşanı lifi - Pamuk
Çalışma Koşulları
Makine
Çalışma koşulları (28oC sıcaklık, %58
relatif rutubet)
Harman-hallaç (Angora tavşanı lifi – pamuk ) 400 ktex vatka
Tarak 4.2 ktex
1. pasaj Cer 4 ktex, dublaj 8
2. pasaj Cer 4 ktex, dublaj 8
Fitil Ne0.98, 42 T/m, 760d/dak
Ring iplik makinesi İğ devri 10.000 devir/dak.
OE rotor iplik eğirme
(Rotor çapı 33mm)
Rotor devri 100.000 devir/dak.
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
%100 Co %10 Angora -
%90 Co
%20 Angora -
%80 Co
%30 Angora-
%70 Co
İplik mukavemeti (Kgf)
ring
OE
Çizelge 4. Ne30/1 iplik numarası icin farklı karışım oranlarında ipliklerin Uster %Cv
değerleri arasındaki farklılıklar (Duncan Testi)
Numune sayısı Alt gruplar
MATERYAL 1 2
%100 Co 10 13,6520
%10 Ang / %90 Co 10 13,7450
%20 Ang / %80 Co 10 14,4930
%30 Ang/ %70 Co 10 14,5280
Onemlilik 0,570 0,830
0
10
20
30
40
50
%30
Ang/
%70 Co
%20 Ang
/ %80
Co
%10 Ang
/ %90
Co
%100
Co
%30
Ang/
%70 Co
%20 Ang
/ %80
Co
%10 Ang
/ %90
Co
%100
Co
ince yer kalın yer
İnce yer / Kalın yer sayısı
ring
oe
Şekil 4. Ne30/1 Angora – pamuk karışımı ipliklerin ince yer/kalın yer değerleri
0
1
2
3
4
5
6
7
8
%100 Co %10 Angora -
%90 Co
%20 Angora -
%80 Co
%30 Angora-
%70 Co
Uster iplik tüylülüğü H
ring
OE
Şekil 5. Ne30/1 Angora – pamuk karışımı ipliklerin Uster iplik tuyluluğu (H) değerlerinin
değişimi.
tutuculuğunun artması ve telef
miktarının azalması gozlenmiştir.
Uygun harman yağı ve oranı
belirlendikten sonra kısa lif
iplikhanesinde iplik uretim
denemelerine başlanmıştır. An-gora
tavşanı lifi yağlama işlemi yapıldıktan
sonra işletme koşullarında 24 saat
dinlenmeye bırakılmış ve daha sonra
harman-hallac makinesinde pa-muk lifi
ile karıştırılmıştır. Angora tavşanı lifipamuk
karışımı iplik uretim
denemelerinde kullanılan pamuk lifinin
ozellikleri aşağıda Cizelge 1’de
verilmiştir. Lif ozellikleri Uster HVI
900A cihazında olculmuştur.
Angora tavşanında iki ceşit kıl
tabakası vardır: Yumuşak ince alt
tabaka ve keceleşmeyi onleyen kaba
dış tabaka. Kullanılan lif bu şekilde
gruplandırılmış, lif capları Motic
mikroskobu yardımıyla olculmuştur.
İnce liflerin ortalama 15,7 mikron
inceliğinde, kalın liflerin ise ortalama
48,22 mikron inceliğinde olduğu tespit
edilmiştir. Lif uzunluğu ortalama 38
mm’dir.
Çizelge 1. Pamuk liflerinin ozellikleri (HVI).
Ölçülen lif özellikleri
Ust ceyrek uzunluk
-UHML (mm) 29,11
Uniformite indeksi – UI 83,8
İncelik (Mic.) 3,95
Mukavemet (g/tex) 33,4
Kopma uzaması (%) 6,3
Kısa lif oranı – SFI (%) 5,6
Cizelge 2’de Angora tavşanı lifi –
pamuk calışma koşulları verilmiştir.
Ne30/1 inceliğinde farklı karışım
oranlarında (%10 - 90, %20 - 80 ve %
30 – 70) angora – pamuk iplikleri ve
karşılaştırma amacıyla %100 pamuk
iplikleri, αe = 3,7 bukum katsayısı
kullanılarak, ring ve OE rotor eğirme
yontemleri ile uretilmiştir. Uretilen
ipliklerin duzgunsuzluğu, iplik
mukavemeti ve iplik tuyluluğu
değerleri olculmuştur. İplik
duzgunsuzluğu ve iplik tuyluluğu
değerleri Uster Tester 3 cihazı
kullanılarak olculmuştur. Angora
tavşanı lifi–pamuk karışımı ipliklerin
mukavemet değerleri Lloyd Instrument
5K cihazı ile test edilmiştir. İplik
mukavemeti, kopma uzaması (%), iplik
duzgunsuzluğu ve iplik tuyluluğu ozelliklerine
karışım oranının ve eğirme
yonteminin etkisini incelemek
amacıyla SPSS istatistik programı
yardımıyla varyans analizi (α= 0,05
seviyesi icin) yapılmıştır [7]. Farklı
karışım oranındaki gruplar arasındaki
farkları gormek amacıyla Duncan testi
uygulanmıştır. Ayrıca Angora lifinin
farklı eğirme yontemleri ile
eğrilmesinin iplik ozelliklerine etkisini
karşılaştırmak amacıyla eşleştirilmiş t
testi yapılmıştır.
4. SONUÇLAR VE TARTIŞMA
Ne30/1 inceliğindeki ring ve OE
iplikleri icin yapılan varyans analizi
sonucunda karışım oranının ve
eğirme yonteminin iplik ozelliklerine
etkisi onemli bulunmuştur. Angora
oranı arttıkca iplik mukavemet değeri
duşmektedir (Şekil 3). Kopma
uzaması (%) değerlerine bakıldığında
%100 pamuk ipliklerinin değerleri
Angora iceren ipliklerden farklı ve
daha yuksek bulunmuştur.
Cizelge 4’te Uster %Cv değerleri arasındaki
farkları gosteren Duncan testi
sonucları verilmiştir. Karışımda %10
angora bulunması %100 pamuk
ipliklerine gore hem Uster %Cv hem
de ince yer sayısı acısından bir fark
yaratmamıştır. Ancak karışımda %20
ve daha fazla Angora bulunması duzgunsuzluk
değerlerinde %100 pamuk
ipliklerine gore fark yaratmıştır. %30
ve %20 angora iceren ipliklerin
değerleri arasındaki fark da
onemsizdir. Değerlendirme
sonuclarına gore an-gora lifinin varlığı
ve oranının artması, %100 pamuk
ipliklerine gore, iplik duzgunsuzluğu
değerlerinde artışa neden olmaktadır
denilebilir.
Yapılan bu calışmada uygulanan
karışım oranının ince yer sayısı
uzerine onemli bir etkisi
gozlenmemiştir. Ancak kalın yer sayısı
incelendiğinde, angora oranı arttıkca
kalın yer sayısında bir artış
gozlenmiştir (Şekil 4).
İplik tuyluluğu acısından da Angora
lifinin karışımdaki oranı arttıkca iplik
tuyluluğu artmaktadır (Şekil 5).
Ring ipliği
OE ipliği
Şekil 6. Ne30/1, %30 Angora - %70 pamuk
ring ve OE ipliklerinin mikroskobik
goruntuleri.
Şekil 6’da Ne30/1, %30 Angora - %70
pamuk iceren ring ve OE ipliklerinin
mikroskobik goruntuleri verilmiştir. Şekil
7’de de iplik tuyluluklerini gorsel
olarak karşılaştırma amacıyla Ne30/1,
%100 pamuk ring ve OE ipliklerinin
goruntuleri verilmiştir. OE rotor
ipliklerinin tuyluluk değerleri tum
karışım oranları icin ring ipliklerinin
tuyluluk değerlerine gore daha
duşuktur.
Ring ipliği
26 TEKST?L ve KONFEKS?YON 1/2008
OE ipliği
Şekil 7. Ne30/1, %100 pamuk ring ve OE
ipliklerinin mikroskobik goruntuleri
Eğirme yonteminin iplik ozelliklerine
etkisini incelemek amacıyla tum
karışım oranları icin ayrı ayrı
eşleştirilmiş t testi yapılmıştır. %30 ve
%20 Angora lifi iceren Ne30/1
inceliğinde ipliklerde, eğirme yontemi
mukavemet değerleri arasında
istatistiksel olarak onemli bir fark
yaratmamıştır. %10 Angora iceren
ipliklerde ise, ring ipliklerinin
mukavemet değeri OE ipliklerinin
değerlerinden daha yuksektir ve
aralarındaki fark onemli bulunmuştur.
Genel olarak OE ipliklerinin elastikiyet
değerleri daha yuksek bulunmuştur.
İplik duzgunsuzluğu değerlerine
bakıldığında, Uster %Cv değeri OE
ipliklerinde daha yuksektir ve ring
iplikleri ile aralarındaki fark istatistiksel
olarak onemli bulunmuştur.
5. DEĞERLENDİRME
Angora tavşanı lifi eğirme sırasında bir
takım problemlere yol acmaktadır. Eğrilmesi
sırasında ozenli ve dikkatli calışılması
gerekmektedir. Calışma
zorluğuna rağmen nihai urune ozellikle
giyim konforu acısından katkısı
olmakta ve katma değeri yuksek
urunler elde edilmesine olanak
sağlamaktadır.
Angora tavşanı lifi daha cok uzun lif
iplikciliğinde değerlendirilmektedir. Ancak
dunyada ve ulkemizde en fazla
kullanılan iplikcilik yontemi kısa lif iplikciliğidir.
Eğirme sırasında yaşanan
problemler ve lif mukavemetinin duşuk
olması nedeniyle Angora tavşanı lifi
daha cok diğer liflerle karışım halinde
kullanılmaktadır. Ayrıca oldukca pahalı
olduğu icin, pamuk gibi yune gore
daha ucuz ve bol olan hammaddelerle
karışım yapılması, uretilen urunun
maliyetini ve satış fiyatını duşurecektir.
Boylece Angora lifinin kullanımının
daha yaygınlaşacağı duşunulmektedir.
Bu calışmada amac Angora lifinin
eğril-mesi icin optimum calışma
koşulları icin uygun yağlama
maddesinin ve ora-nının tespit
edilmesi ve fabrika şartlarında iplik
eğrilmesi olanaklarının araştırılmasıdır.
Daha once yapılan calışmalarda
sadece ring iplik makinesinde iplik
eğirme denemeleri yapılmıştır [3, 4, 5,
6]. Bu calışmada ring eğirme
yonteminin yanı sıra, kısa lif
iplikciliğinde yaygın olarak kullanılan
OE rotor eğirme yontemi de
kullanılmıştır. Ango-ra lifinin kısa lif
iplikhanesinde işlenebilmesi icin belli
şartların sağlanması gerekmektedir.
Orneğin lif uzunluğu, kısa lif
iplikciliğinde kullanılmaya uygun
boyutta kırkım yapılmalıdır.
Angora lifi oldukca hafif ve kaygan bir
lif olduğu icin lif kohezyonu oldukca
duşuktur. Statik elektriklenmesi
oldukca yuksektir. Eğirme sırasında
optimum şartların sağlanabilmesi icin lif
kohezyonunu arttıran ve anti-statik
ozelliği yuksek uygun eğirme yağının
secilmesi ve uygun miktarlarda
kullanılması onemlidir. Piyasadaki
yağlama maddeleri icin-den uygun olan
yağlama maddesi secilerek, en uygun
kullanım oranı ve konsantrasyonu tespit
edilmiştir.
Angora oranının artması ile
makinelerde calışma şartları
zorlaşmıştır. Ozellikle iplik eğirme
makinelerinde kopuş sayısı artış
gostermiştir. Eğirme sırasında yapılan
gozlemlere dayanarak Angora lifinin,
ring ve OE rotor makinelerinde
calışabilirliği arasında onemli bir fark
gorulmediği soylenebilir. İplik ozellikleri
acısından, OE ipliklerinin mukavemet
değerlerinin ring ipliklerinin değerlerine
gore daha duşuk, iplik tuyluluğu
değerlerinin de daha yuksek olması,
OE ve ring iplikleri arasındaki yapısal
farklılıktan kaynaklanmaktadır. Yapılan
calışmalar sonucunda karışımdaki
Angora lifi oranının artması iplik
ozelliklerini ve randımanı olumsuz
etkilemektedir. Ancak %30’a kadar Angora
lifi kullanıldığında, %100 pamuk
ipliği uretimine kıyasla, iplik kalitesi ve
calışma verimliliği acısından cok onemli
bir duşuş olmadığı gozlenmiştir.
Uretilecek urunun sıradan urunlere gore
daha yuksek katma değeri olmasının,
verimdeki azalmanın neden olduğu
maliyeti karşılayacağı duşunulmektedir.
Angora tavşanı lifinin uzunluğu ve
inceliği kısa lif iplikhanesinde calışması
icin oldukca uygundur. Tekstil
sektorunde katma değeri yuksek yeni
urunlerin arayışı devam etmektedir.
Kısa lif iplikciliğinde Angora lifi iceren
ipliklerin uretilmesinin yeni bircok
urunun uretilmesi icin fırsat olduğu
duşunulmektedir. Bu calışmaya
dayanarak, kısa lif iplikciliğinde Angora
lifinin, pamuk lifinin yanı sıra diğer
liflerle de karışımı ve daha yuksek
Angora oranlarına cıkılabilmesi icin yeni
calışmalar yapılabilir.
tekstilvekonfeksiyon.com
