KONFEKSİYON İŞLETMELERİNDE DİKİM BÖLÜMÜNDEKİ KALİTE HATALARINA NEDEN OLAN FAKTÖRLERİN ARAŞTIRILMASI
GİRİŞ
Üretimde ortaya çıkan hatalar ürün kalitesini ve üretim verimliliğini olumsuz yönde etkilemekte, aynı zamanda üretim maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır. Bu nedenle işletmelerde kalite birimlerinin, öncelikle kalite hatalarının ortaya çıkmasını önlemek amacıyla çalışmalar yapması gerekmektedir. Kalite birimlerinin daha sonraki faaliyetleri ise alınan tüm önlemlere rağmen eğer üretimde bir hata çıkarsa bu hatanın en kısa zamanda fark edilmesini sağlamak ve hatayı yok etmek için faaliyetlerde bulunmak olarak özetlenebilir. Bu faaliyetler iyileştirme faaliyetleri olarak isimlendirilmektedir. Aras’a göre iyileştirme, süreç yönetiminin en önemli gereksinimidir (1). Rekabet koşullarında işletmelerin kalite düzeylerinin yanı sıra verimlilik, maliyet, çalışma koşulları, üretim zamanları, fireler gibi birçok konuda iyileştirme faaliyetlerine gereksinim duydukları gözlenmektedir. İşletmeler rekabet koşullarında varlıklarını sürdürebilmek için sürekli iyileştirme faaliyetleri ile kendilerini geliştirmek zorundadırlar. İyileştirme için başlangıç noktası iyileştirmeye olan ihtiyacın fark edilmesidir (2). Kalite birimlerinin yukarıda belirlenen amaçlara uygun olarak çalışabilmeleri için öncelikle işletmelerin çağdaş yönetim modellerini benimsemeleri ve yeni teknikleri işletmelerinde uygulamaya açık olmaları gerekmektedir. Çağdaş yönetim modellerine yönelmiş firmaların hemen hepsinde müşteri odaklı bir strateji benimsenmiştir. Müşterilerin beklentilerinin de ötesinde, kaliteli ürün ve hizmetleri sunabilmek amacıyla, üst yönetimden en alt dü zeydeki çalışana kadar herkesin, belirlenmişhedefe doğru planlı ve programlı bir işbirliği içinde çalıştığı, sorunlarınNönleyici yaklaşımla çözümlendiği ve sürekli iyileştirme için sonuçların düzenli olarak ölçüldüğü ve değerlendirildiği görülür (3). Konfeksiyonun ihracata yönelik bir sektör olması nedeniyle konfeksiyon işletmeleri uluslararası rekabet koşularında çalışmak zorundadır. Ürün kalite düzeyinin, rekabet koşullarında önemli faktörlerden biri olması nedeniyle kalite iyileştirme çalışmaları işletmenin varlığını sürdürmesi ve geleceği açısından son derece önemlidir. İşletmelerde kalite iyileştirme amacıyla birçok yeni yöntem geliştirilmiştir. Ancak, tüm yöntemlerde başlangıç faaliyetinin aynı olduğu gözlenmektedir. Tüm iyileştirme yöntemlerinde ilk aşama sorunun tam olarak ortaya çıkarılmasıdır. Hata önleme çalışmalarında öncelikle hangi faktörlerin hata oranlarını etkilediği belirlenmelidir. Konfeksiyon üretimi ardı ardına birçok faaliyetin bir araya gelmesi ile gerçekleştirilmektedir. Her bölümün kendine özel gereklilikleri ve kaliteyi etkileyen değişik faktörlere sahip olduğu bilinmektedir. Bu nedenle konfeksiyon üretimi için her bölümde ayrı çalışma yapılması gerekmektedir. Bu konuyla ilgili daha önce yapılan çalışmalardan bazı örnekler aşağıda verilmiştir: Erdoğan ve Çakaloz’un 1992’de yaptıkları çalışmada dikim sırasında düz dikiş ve zincir dikiş makinelerinde ortaya çıkan hataları ve nedenlerini araştırmışlardır (4). Vural ve Ağaç örmeden mamul hazır giyim ürünlerinde karşılaşılan kalite problemleri ile ilgili yaptıkları araştırmada hata çeşitlerini sınıflandırmışlardır ve hafta başında yüksek olan hata oranlarının hafta ortasında düştüğünü, hafta sonunda ise en yüksek orana ulaştığını saptamışlardır (5). Yücel dikim işlemlerindeki dikiş hatalarının tür ve miktarlarının belirlenmesi üzerine yaptığı araştırmada hata çeşitlerini, ürünün üzerinde bulundukları yerlere göre incelemiştir (6). Poppenwimmer dikiş kusurlarını ve önleme çarelerini araştırdığı çalışmasında dikilebilirliğin iyileştirilmesi için önerilerde bulunmuştur (7). Kalaoğlu ise dikim sırasında dikiş hasarlarına neden olan faktörleri araştırmış, bu faktörleri; malzeme değişkenleri ve makine değişkenleri olmak üzere iki grup altında incelemiştir (8). Bu araştırmada diğer araştırmalardan farklı olarak konfeksiyon işletmelerinde dikim bölümündeki kalite hatalarına neden olan faktörler belirlenmiş ve bu faktörlere göre istatistiksel analizler yapılmıştır. Araştırma sonuçlarının konfeksiyon işletmesinde dikim bölümündeki kalite hatalarını azaltmak için gerekli faaliyetlere yol göstermesi amaçlanmaktadır.
DİKİM BÖLÜMÜNDE KALİTEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Konfeksiyon üretiminde dikim sırasında kaliteyi etkileyen faktörler; model, işlem, işgören, makine, malzeme, yöntem, çalışma ortamı ve tekrar sayısı olmak üzere sekiz ana başlık altında toplanabilir. Araştırma sırasında istatistiksel analizlerde kolaylık sağlaması için değişken faktörleri mümkün olabildiğince azaltmak amaçlanmıştır. Bu nedenle tek modelde çalışma yapılması kararlaştırılmıştır. Böylelikle model, malzeme ve yöntem sabit tutulmuştur. Çalışma aynı işyerinde ve ardarda çalışma günlerinde gerçekleştirilmiştir, çalışma ortamı sabit olduğu için ortam koşullarının değişmediği kabul edilmiştir. Çalışmada konfeksiyon üretiminde dikim sırasında kaliteyi etkilediği düşünülen diğer faktörlerden işlem, işgören, makine ve tekrar sayısı faktörlerinin dikim aşamasındaki ürünün kalite düzeyine etkileri araştırılmıştır. Dikim aşamasında kalite hatalarını etkiledikleri düşünülen ve araştırma kapsamında incelenecek olan faktörler aşağıda verilmiştir.
İşlem
Bir ürünü oluşturan her bir kumaş parçasının şekillendirilmesi ve diğer kumaş parçaları ile birleştirilmesi için yapılan faaliyetler işlemleri oluşturur. İşlemler, her üründe model özeliklerine göre değişiklik göstermektedir. Araştırma kapsamında model sabit tutularak modeli oluşturan her bir işlemin kalite hatalarına etkisi incelenmiştir.
İşgören
Konfeksiyonda seri üretim aynı ürün için bir çok işgörenin sırayla çalışma yapmasını gerektirir. Bu nedenle bir ürün üzerinde bir çok farklı işgörenin emeği vardır. Ancak tüm işgörenlerin hatasız olması durumunda ürün hatasız üretilebilecektir. Bu nedenle işgören faktörünün hata oranlarına etkisi araştırma kapsamına alınmıştır.
Makine
Konfeksiyon üretiminde kumaş özelliklerine göre makine seçimi yapılmaktadır. Örneğin, örgü kumaş konfeksiyon ürünleri ile dokuma kumaş konfeksiyon ürünleri için makine parkı farklıdır, bunun yanı sıra ürün tiplerine göre de makine parkı farklıdır. Her ikisi de dokuma kumaş ürünleri olmasına rağmen denim pantolon makine parkı ile klasik kumaş pantolon makine parkı arasında farklılıklar bulunmaktadır. Ayrıca işlemlerde gereken özelliklerin sağlanabilmesi için farklı dikiş türleri geliştirilmiştir. Her dikiş türü farklı makine anlamına gelmektedir. Makine çeşitliliğinin çok fazla olmasının yanı sıra aynı tip makineler arasında da bireysel farklılıklar söz konusu olmaktadır. Bu nedenle makine çeşitliliğinin kalite hataları üzerindeki etkileri incelenirken sabit bir modelde kullanılan makine tipleri araştırma kapsamına alınmıştır.
Tekrar Sayısı
Konfeksiyon üretiminde son yıllarda genellikle model çeşitliliği fazla, üretim adetleri küçük olan siparişlerin çoğaldığı gözlenmektedir. Bu durumda model üretim süreleri sipariş adetlerine bağlı olarak azalmaktadır. Aynı modeli sürekli çalışan elemanların modele alıştığı düşünülmektedir. Sipariş adetleri azaldığında tekrar sayısı da düşmektedir. Araştırmada tekrar sayısı olarak çalışma günü kabul edilmiştir. Araştırma kapsamında çalışma günlerinin kalite hata oranlarına etkileri incelenmiştir.
MATERYAL VE YÖNTEM
Araştırma örme kumaştan giysi üreten bir konfeksiyon işletmesinde yapılmıştır. Araştırmada, bir modelin üretim sürecinde yaşanan kalite hataları ile ilgili veriler toplanmıştır. Araştırma için istatistiksel açıdan değişkenlerin azaltılabilmesi amacıyla tek modelde ve tek üretim biriminde çalışma yapılması kararlaştırılmıştır. Bu amaçla firma siparişleri gözden geçirilmiş ve araştırma için üretim sayısının yüksek olması nedeniyle A modeli seçilmiştir. Bu nedenle çalışma A modelin üretileceği birimde gerçekleştirilmiştir. A’nın model özellikleri ve üretimi gerçekleştirmek için gerekli teknik bilgiler aşağıda verilmiştir. %100 viskondan üretilmiş süprem tipi örgü kumaştır. Model; raglan uzun kollu, ön parça raglan kol evi kısmında büzgülü, yaka çevresi biyeli, ayrıca ön parçada raglan kol evinden başlayan biye boyunda boş olarak devam etmekte ve diğer ön raglan kol evinde devam ederek yan dikişte bitmektedir. Ön kol evi 3 iplikli overlok makinesi ile birleştirilmekte, diğer birleştirme dikişlerinde 4 iplikli overlok makinesi kullanılmakta, etek ucu ve kol ucu reçme makinesi ile kıvrılmaktadır. Önde büzgü hazırlama, etiket takma, yaka kıstırma ve askılık takma işlemlerinde düz dikiş makinesi kullanılmaktadır. Sol kolda, ön raglan kol evinin hemen üzerinde küçük bir nakış vardır. üretimi için toplam 11 adet işlem gerekmektedir. İşlem basamakları aşağıda sıralanmıştır:
1. Kol evi büzgü
2. I. ön kol takma + II. ön kol takma
3. I. arka kol takma
4. Yaka biye takma
5. II. arka kol takma
6. I. kol evi biye takma + yakada boş biye + II. kol evi biye takma
7. Yan + kol kapama
8. Etiket takma
9. Yaka kıstırma ve askılık takma
10. Etek kıvırma
11. Kol kıvırma Üretim sırasında dikim işlemlerinde 11 işgören çalışmıştır. Model A’nın üretimi 14 iş günü boyunca devam etmiştir. Hat dengeleme nedeniyle 3 nolu işlemi (I. arka kol takma) ve 5 nolu işlemi (II. arka kol takma) 3 nolu işgören gerçekleştirmiştir. 7 nolu yan kapama işlemi uzun zaman alan bir işlemdir. Yine hat dengeleme nedeniyle bu işlemde iki farklı işgören (6 ve 7 nolu işgörenler) çalışmıştır. Model A’nın üretimde 5 tip makine kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan dikiş makinesi tipleri ve dikiş makineleri için kullanılan kısaltmalar aşağıda verilmiştir: 4 iplikli overlok: 4O, 3 iplikli overlok: 3O, Reçme makinesi: R, Biye reçme makinesi: BR, Düz dikiş makinesi: DD. Hataya neden olan faktörlere ulaşabilmek için üretim sırasında kaydedilen ara kalite kontrol sonuçlarından yararlanılmıştır. Kontrollerde sadece dikim işlemlerinden kaynaklanan hatalar dikkate alınmış, kumaş hatası vb gibi diğer hatalar kontrol formuna işlenmemiştir. Gözlem miktarının istatistiksel açıdan yeterli olabilmesi için gerekli örnek büyüklüğü belirlenmiştir. Normal dağılış varsayımı altında %95 güven sınırları ile popülasyon ortalamasının tahmini için örnek büyüklüğü aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır.
n = (1,962 x δ2 ) / L2
n: Örnek büyüklüğü
δ2: Populasyon varyansı
L: Örnek ortalaması için izin verilebilecek hata miktarı (9). Genel olarak daha önceki benzer çalışmalardan veya benzer populasyonlar için yapılan örneklemelerden elde edilen varyans(s2), δ2 olarak kabul edilmektedir (9). Aynı işletmede daha önce yapılan bir çalışmada hata oranları için s = 17,8 olarak belirlenmiştir (10). Örnek ortalaması için izin verilebilecek hata miktarı L = 1’dir. Bu verilere göre örnek büyüklüğü aşağıda hesaplanmıştır. n = (1,962 x 17,82 ) / 12 = 1217,2 adet Model sipariş sayısı 6158 adettir. Sonuçların istatistiksel açıdan anlamlı olabilmesi için n = 1217 adet gözlemin yeterli olmasına rağmen araştırmada çalışma günleri ile hata oranları arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığının araştırılabilmesi için Model A tüm üretim boyunca (14 çalışma günü) gözlenmiştir. Her bir operasyonda 6158 adet gözlem yapılmıştır. Üretim süresince 11 işlem basamağında toplam 67738 adet işlem gerçekleştirilmiş ve toplam 88 adet dikim bölümünden kaynaklanan kalite hatası tespit edilmiştir. Kontrollerde ürün üzerinde gerçekleştirilen işlemler hatalı ve hatasız olmak üzere 2 gruba ayrılmıştır. Kontrol sırasında yakalanan kalite hataları hangi işleme ait ise o bölüme yazılmak kaydıyla kontrol formuna işlenmiştir. Böylece işlem bazında hata sayısına ulaşılabilmiştir. Analizlerde kullanılan istatistik yöntemlerde verilerin tekrarlı olması gerekmektedir. Bu nedenle veriler günlük olarak değerlendirilmiştir. Günlük üretim sayılarının farklı olması nedeniyle hata büyüklüklerini karşılaştırmada hata sayıları yerine hata oranları kullanılmıştır. Günlük olarak yakalanan hata sayıları günlük üretim adedine oranlanarak günlük hata oranları saptanmıştır. A modeli için hata oranlarını etkileyebileceği düşünülen ve araştırma kapsamına alınan faktörler şunlardır:
• İşlem,
• İşgören,
• Makine,
• Çalışma günü.
Hata oranlarını etkileyebileceği düşünülen faktörler ile hata oranları arasındaki ilişkiler istatistiksel açıdan araştırılmıştır. Bu amaçla SPSS 10 programı kullanılmıştır. İstatistik analizlerde önem seviyesi α = 0,05’tir. Araştırılan faktörler ile kalite hata oranları arasındaki ilişkileri saptayabilmek için Oneway Anova Testi kullanılmıştır. Sayısal olarak büyüyen değerler arasında korelasyon ilişkisi aranmıştır. Farklılığa rastlanan faktörler içindeki grupları belirlemek için Duncan Testi kullanılmıştır.
BULGULAR
Araştırma bulguları aşağıda verilmiştir. Araştırma sırasında elde edilen veriler bu işlemlerde görev alan işgörenler ve işlemlerin gerçekleştirildiği makine tipleri görülmektedir. Ayrıca her işlem/işgören/makine tipi için 14 gün boyunca saptanan günlük hatalı işlem oranları Tablo 1’de yer almaktadır. İşlemlerin dikim bölümündeki kalite hatalarına etkisini incelemek için Oneway Anova yöntemi kullanılmış ve sonuçlar Tablo 2’de verilmiştir. Kalite hataları açısından işlemler arası farklılık Oneway Anova testine göre anlamlı bulunmuştur. Konfeksiyon işletmesinde kalite hatalarının işlemlere göre farklılık gösterdiği görülmektedir. Kalite hata oranlarına göre farklılık gösteren işlemleri belirlemek için Duncan testinden yararlanılmıştır. Tablo 3’te görüldüğü gibi Duncan testine göre işlemler hata oranları dikkate alınarak 3 gruba ayrılmaktadır. Araştırma sırasında günlük hatalı işlem oranları hesaplanarak istatistiksel analizler yapılmıştır. İstatistik analizlerde tekrar sayısı olarak günlük hatalı işlem oranı değerleri kullanılmıştır. Araştırmada 14 gün gözlem yapılması nedeniyle gözlem sayısı 14 olarak belirlenmiştir. Yan kapama işleminde ise hat dengeleme nedeniyle iki ayrı işgören görevlendirilmiştir. Her işgörenin hata oranları ayrı ayrı kaydedildiğinden Duncan testinde yan kapama işlemi için gözlem sayısı 28’dir. İşlemler hata oranları ortalamalarına göre incelendiğinde şu bulgulara ulaşılmıştır: Kol evi büzgü işleminde hiç hata olmamıştır. Ön-kol takma işleminde ise hata oranı ortalaması son derece küçüktür, %0,019 olarak tespit edilmiştir. Bu işlemi %0,036, %0,047 ve %0,068 hata oranı ortalamaları ile arka- II.kol takma, etek kıvırma ve yaka biyesi takma işlemleri izlemektedir. Kol kıvırma ve arka-I kol takma %0,1057 ve %0,11 hata oranı ortalamaları ile hata oranları yüksek olan işlemler olarak göze çarpmaktadır. Hata oranı ortalaması en fazla olan işlemlerin ise kol evi biye takma (%0,1407), yan kapama (%0,2046), etiket takma (%0,2771), yaka kıstırma ve askılık takma (%0,2914) işlemleri olduğu saptanmıştır. İşgörenlerin dikim bölümündeki kalite hatalarına etkisini incelemek için Oneway Anova yöntemi kullanılmış ve sonuçlar Tablo 4’de verilmiştir. Kalite hataları açısından işgörenler arası farklılık Oneway Anova testine göre anlamlı bulunmuştur. Konfeksiyon işletmesinde dikim bölümünde kalite hatalarının işgörenlere bağlı olarak farklılık gösterdiği saptanmıştır. Kalite hata oranlarına göre farklılık gösteren işgörenleri belirlemek için Duncan testinden yararlanılmıştır. Tablo 5’teki Duncan testine göre hata oranları açısından işgörenlerin üç farklı grup oluşturdukları gözlenmektedir. Gözlem sayısı gün sayısına bağlı olarak tüm işgörenlerde 14 iken, sadece 3 nolu işgörenin hat dengeleme nedeniyle iki işlemde birden çalışmasından dolayı bu işgörende gözlem sayısı 28’dir. İşgörenler kalite hata oranları ortalamalarına göre incelendiğinde; 1 nolu işgörenin hiç hata yapmadığı gözlenmiştir. 2, 10, 4 ve 3 nolu işgörenler diğerlerine göre daha az hata oranları (%0,019- %0,073) ile çalışmaktadırlar. 11, 5 ve 7 nolu işgörenlerin hata oranlarının (%0,1057-%0,1771) yüksek olduğu gözlenmiş ve en çok kalite hatalarına neden olan işgörenlerin ise 6, 8 ve 9 nolu işgöreler (%0,2321- %0,2914) olduğu saptanmıştır. Tablo 6’da görüldüğü gibi, dikim bölümünde kalite hataları açısından makine tipleri arası farklılık Oneway Anova testine göre anlamlı bulunmamıştır. Makine tiplerinin değişmesinin dikim bölümünde kalite hatalarını etkilemediği gözlenmiştir. Model üretimi için gerekli çalışma gününün artması modelde dikim tekrarının da artması anlamına gelmektedir. Bu nedenle araştırmada tekrar sayısı olarak çalışma günü sayısı kullanılmıştır. Dikim bölümünde tekrar sayısının kalite hatalarına etkisini incelemek için Oneway Anova testi kullanılmış ve sonuçlar Tablo 7’de verilmiştir. Kalite hataları açısından tekrar sayısı (çalışma günleri) arasındaki farklılık Oneway Anova testine göre anlamlı bulunmuştur. Konfeksiyon işletmesinde dikim bölümünde çalışma günlerinin değişmesi kalite hatalarını etkilemektedir. Tablo 8’de tekrar sayısı ile hata oranları arasındaki Korelasyon analizine göre hata oranları ve çalışma günleri arasında negatif yönde doğrusal anlamlı bir ilişki bulunmuştur, negatif yönde korelasyon vardır. Çalışma günü çoğaldığında hata oranlarının düştüğü gözlenmiştir.
SONUÇLAR VE TARTIŞMA
Günümüzde konfeksiyon işletmeleri kalite hata oranlarını azaltarak rekabet koşullarında daha avantajlı hale gelebilmektedirler. Konfeksiyon işletmeleri yukarıdaki yöntemleri kullanarak kendi bünyelerindeki iyileştirme çalışmalarını planlayabileceklerdir. Böylece kalite hatalarının artmasına neden olan faktörler net olarak saptanabilecek ve iyileştirme çalışmalarında öncelikler belirlenecektir. Çalışma yapılan üretim biriminde araştırma kapsamında incelenen işlem, işgören ve tekrar sayısı faktörlerinin dikim işlemi sırasında kalite hatalarını etkileyen faktörler olduğu, buna karşın makine tipinin kalite hatalarını etkilemediği belirlenmiştir.sonuçlara göre konfeksiyon işletmesinde iyileştirme çalışmalarının öncelikleri ortaya çıkarılmıştır. İşlemlerin iyileştirilmesi için yapılacak çalışmalara öncelikle Duncan Testi sonucunda üçüncü grup olarak belirlenen işlemlerden başlanmalıdır. Sırasıyla yaka kıstırma/askılık takma, etiket takma, yan kapatma ve kol evi biye takma işlemleri kalite hatalarının en fazla olduğu grup olarak belirlenmiştir. İyileştirme çalışmaları işlemlerin kalite hata oranlarına göre sırasıyla gerçekleştirilmelidir. İşgörenlerle ilgili yapılacak iyileştirme çalışmalarında Duncan testi sonuçlarına göre öncelikler belirlenmelidir. Hata oranı en fazla olan işgören 9 No’lu işgörendir. 1 No’lu işgören ise araştırma boyunca sıfır hata ile çalışmıştır. Duncan testine göre hata oranları açısından işgörenlerin üç farklı grup oluşturdukları gözlenmektedir. Hata oranları farklı olduğu için gruplara farklı eğitimler uygulanması iyileştirme çalışmalarını daha verimli hale getirecektir. Kalite hataları ile makine tipleri arasında Oneway Anova testine göre anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. İşletmede makine bakım faaliyetlerinin başarılı bir şekilde gerçekleştirildiği, bu nedenle makine tipleri arasında kalite hataları açısından bir farklılığa rastlanmadığı düşünülmektedir. Çalışma günlerinin değişmesi kalite hatalarını etkilemektedir. Kalite hataları ve çalışma günleri arasında negatif yönde korelasyon vardır. Hataların üretimin ilk günlerinde daha fazla olduğu, model üzerinde çalışma günü fazlalaşınca kalite hatalarının azaldığı saptanmıştır. Çalışma gününün artması ile işgörenlerin kendi işlemlerine alışmaları sonucunda kalite hatalarının azaldığı düşünülmektedir. Bu nedenle sipariş adetleri yüksek olan modellerde kalite hataları daha kolay kontrol altına alınabilmektedir, ancak son yıllarda sipariş adetlerinin azalması ve model değişkenliğinin çoğalması nedeniyle üretim biriminde çok sık model değişikliği gerekmektedir. Bu durumda iyileştirme çalışmaları ve hata önleme çalışmaları eskiye göre çok daha önemli hale gelmiştir.
tekstilvekonfeksiyon.com
