KUMAŞLARIN GİYSİ HALİNE GETİRİLMESİNDE ÖNEMLİ OLAN
ÖZELLİKLER:
Bir giysinin stili, imalat prosesi ve kumaş özellikleri arasında öyle bir etkileşim
vardır ki bu etkileşim kumaş seçimini (kumaşın spesifikasyonu ve terbiyesini) giysi
imalinin başarısı için çok önemli kılar.
Giysi imali için seri kesimde, dikimde, tela yapıştırmada kumaştan beklenen pek
çok özellikler vardır. Ayrıca boyut stabilite eksikliği, dikiş kayması ve yıpranması, dikiş
potluğu ve hasarı gibi durumlar kumaştan beklenenleri baştan dikkate alarak
önlenebilir.
Bütün bunlardan ayrı olarak kumaşın şekil alabilme özelliği giysi imali için çok
önemlidir. Kumaşa iki türlü şekil verilebilir:
1. Beden şekline göre dikilebilir.
2. Kalıplama ile şekil verilebilir.
Kumaşın beden şekline göre dikilebilme (tailorability) özelliği, bende pürüzsüz
bir şekilde oturarak, vücudun siluetini belirgin şekilde vermesi ve bu sırada
giyen kişinin rahatını ve hareket serbestliğini bozmamasıdır.
Kumaşın kalıplama ile şekil almasında çözgü-örgülü ve atkı-örgülü kumaşlar,
dokuma kumaşlar veya non-woven kumaşlar kullanılır. Kalıplama yönteminde
örgü kumaşlar ilmeklerin deforme olmasıyla şekil alırlar.
Dokuma kumaşların şekil alabilmesi ipliklerin uzayabilirliğine ve eğrilebilirliğine
bağlıdır.
Non-wovenlerin şekil olması lif ve reçinelerin davranışına bağlıdır.
5. ÖZEL UYGULAMALARLA İLGİLİ ÖZELLİKLER
Koruyucu giysilerle ilgili özellikler de diyebileceğimiz bu özellikleri başlıca üç
grupta toplayabiliriz.
1. Su iticilik ve su geçirmezlik
2. Rüzgar geçirmezlik
3. Güç tutuşurluk
5.1. SU İTİCİLİK – SU GEÇİRMEZLİK:
Su itici ve su geçirmez kumaşlar genelde yağmura karşı koruyucu dış giysi
yapımında kullanılırlar. Ancak su geçirmezlik su iticiliğe göre çok daha ağır koşulları
karşılaması gereken giysiler için önemlidir.
Gerek su iticilik gerek su geçirmezlik için an koşul kumaşın çok sık dokulu (az
gözenekli) olmasıdır ama buna ek olarak su itici kumaş elde etmek için kumaşı uygun
bir su itici apre maddesiyle muamele etmek gerekir.
Su geçirmez kumaş elde etmek içinse genelde kumaş yüzeyi suyun
penetrasyonunu bütünüyle önleyen bir kaplama maddesiyle kaplanır. Kumaş üzerindeki
kaplama kontinü (hiç gözeneksiz) ise su ve hava geçişi mümkün olmadığı gibi terin de
buharlaşarak vücuttan uzaklaşması mümkün değildir. Bu nedenle bu tür su geçirmez
kumaşlar vücut rahatlığı ve sağlığı açısından uygun olmayan kumaşlardır. Giysilikten
ziyade yelken bezi ve branda kumaş olarak kullanılırlar.
Mikro gözenekli, modern kaplamalarla kaplanmış su geçirmez kumaşlar ise su ve
havayı geçirmeyip su buharını geçirdiklerinden amaç için idealdirler.
5.2. RÜZGAR GEÇİRMEZLİK:
Rüzgar geçirmez kumaşlar rüzgarın nüfuzuna karşı bariyer oluşturmak ve
soğukta vücut sıcaklığını korumak açısından önemlidir.
Bilindiği gibi rüzgarlı havanın vücudu soğutma gücü sakin havanın soğutma
gücünden fazladır. Vücudu bu soğutma etkisinden korumak için hava geçirgenliği düşük
sık dokulu kumaşlar kullanılır. Daha iyisi su geçirmez kumaşlarda olduğu gibi mikro
gözenekli kaplama kumaşların kullanılmasıdır.
5.3. GÜÇ TUTUŞURLUK:
Tekstil liflerinin yanması ısı etkisiyle oksijen varlığında meydana gelen kimyasal
reaksiyonların sonucudur. Isı önce liflerin yapısını bozar ve yanabilen gazlar açığa
çıkar.
Bu gazlar yanarak daha fazla ısı meydana getirir, dolayısıyla lifin daha fazla
bozulmasına sebep olur.
Bir kumaşın tutuşabilirliğine etki eden faktörler şunlardır:
Kullanılan lif ve lif karışımlarının cinsi
Lifin gramajı
Kumaş dokusunun sıklığı
Yüzeyinin tüylü olup olmaması
Kumaşa uygulanan apre
Giysinin tutuşabilirliğine etki eden faktörler şunlardır:
Kumaşın tutuşabilirliğine etki eden faktörlerin tümü ve ayrıca
Giysi tasarımı
Kullanımdan sonra giysinin yıkanması
Giysinin kompozit yapısında kullanılan malzemelerin tipi
LİFLERİN TUTUŞABİLİRLİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI
- TUTUŞABİLİRLİKLERİ YÜKSEK LİFLER
Asetat
Akrilik
Pamuk
Keten
Viskoz
Triasetat
Bazı lif karışımları (Örneğin:PES/Pamuk, PES/Viskoz)
6. TUTUŞABİLİRLİKLERİ ORTA LİFLER
Güç tutuşurluk apresi uygulanmış pamuk ve viskoz
Modakrilik
Naylon
Poliester
Yün ve kıl
7. TUTUŞABİLİRLİKLERİ DÜŞÜK LİFLER
Aramid (Aromatik Poliamid)
Polivinil Klorür
“Zirpro” apresi uygulanmış yün
Pratikte cam lifi ve asbest dışında bütün lifler yanar. Buna özel olarak üretilmiş
yanmaz lifler (örneğin aramid lifleri) veya özel olarak yanmaz apre uygulanmış lifler de
dahildir. Genellikle “yanmazlık” yerine “güç tutuşurluk” teriminin kullanılması da bu
neden dayanmaktadır. Tekstil malzemelerinin güç tutuşur kılmaktan amaç, yanma
olayını saniyelerle de olsa mümkün olduğu kadar geciktirmek ve/veya alevle yanmayı
önlemektir.
Kumaşları güç tutuşur kılmak için çeşitli yöntemler uygulanabilir.
Bazı apreler kumaşın alevi besleyen yanıcı gazlar açığa çıkarmasını önler,
diğer bazıları ise alevi bastıran gazlar meydana getirirler. Her iki tip aprede de
kumaş sadece kömürleşir, alevle yanmaz. Bu tür maddeler lifin yüzeyini
kimyasal olarak modifiye eder bu yöntem özellikle doğal lifler için uygundur.
Yapay liflerin yanma davranışları ise polimerizasyon veya lif çekimi öncesi
alevlenmeyi geciktirici katkı maddelerinin ham maddeye ilavesiyle modifiye
edilir.
Ya da, kumaşlar aramid lifleri gibi kimyasal yapıları gereği güç tutuşan çok
özel liflerden yapılır.
6. GİYSİLERDE DİKİŞ
Tatminkar bir dikiş elde etmeye katkıda bulunan parametreler şunlardır:
Dikiş tipi
Dikiş adımı tipi
Dikiş frekansı
Dikiş ipliği tip ve numarası
İğne ipi
Kumaş kompanentlerinin bir araya getirilmesinde ve dikiş makinesine
beslenmesinde gösterilen hüner.
Bu parametrelerin seçiminde şu hususlar dikkate alınır:
Örgü ve dokuma kumaşların yapısal özellikleri
Giysinin kullanım yeri
Dikişin giysideki yeri ve fonksiyonu
Dikişlerle ilgili başlıca problemler şunlardır:
Dikiş hasarı ve ilmek kaçması
Dikiş potluğu
Dikiş gerginliği ve dikiş sırıtması (dikiş açılması)
Dikiş mukavemeti
Dikiş kayması ve dikiş aşınması
6.1. DİKİŞ HASARI:
Dikim operasyonu sırasında kumaşın ipliklerinin tahrip olmasına denir.
Dikiş Hasarının Nedenleri:
Yüksek büküm nedeni ile iplikteki liflerin hareketliliğinin azalması,
Kumaşın sıkı dokusundan veya apre yapısından ötürü ipliklerin kendisinin
hareketliliğinin azalması,
Çok büyük veya körelmiş iğnelerin kullanılması.
6.2. DİKİŞ POTLUĞU:
Kumaşın dikiş boyunca distorsiyona uğraması olarak tanımlanabilir.
Dikiş Potluğunun Nedenleri:
Hafif gramajlı kumaşlarda pürüzsüz kumaş yüzeyinin iğne batmasıyla
distorsiyona uğraması,
Sıkı konstrüksiyonlu kumaşlarda kumaş içinde dikiş iplikleri için yeterli boş yer
olmaması,
Dikişin birleştirdiği komponentlerin pürüzsüz ve kaygan olması,
Makinede çalışırken kumaş tabakalarından birinin diğerine göre daha çok
gerilmesi,
Dikiş ipliklerinin dikim işlemi sırasında gerilim altında olması.
6.3. DİKİŞ GERGİNLİĞİ VE DİKİŞ SIRITMASI:
Kullanım sırasında dikiş yönüne paralel bir kuvvetle dikişe etki yapıldığında
dikişin kumaş kadar esneyememesi dikiş gerginliğine yol açar.
Dikiş gerginliğini önlemek için dikiş içinde ipliklerin uzun tutulması ise, dikiş
yönüne dik bir kuvvetle dikişe etki yapılması halinde dikiş sırıtmasına (dikiş açılmasına)
neden olur.
6.4. DİKİŞ MUKAVEMETİ:
Dikiş yönüne dik bir kuvvetle dikişe etki yapıldığında şu durumlar meydana
gelebilir.
Dikişler açılabilir,
Dikiş kopabilir,
Dikiş kayması olabilir.
Dikiş açılması bir önceki bölümde anlatılmıştı.
Dikiş kopmasına gelince bu durum iki nedenden kaynaklanabilir.
a) Dikiş ipliğinin kopmasından
b) Kumaşın ipliklerinin kopmasından
Dikişi bu iki nedenden biri yüzünden koparan yüke dikiş mukavemeti denir.
6.5. DİKİŞ KAYMASI VE AŞINMASI:
Dikiş Kayması:
Hareket sırasında strese maruz kalan bir giysinin dikişe paralel uzanan
ipliklerinde meydana gelen kaymaya denir.
Dikiş kayamsı seyrek konstrüksiyonlu dokuma kumaşlarda, pürüzsüz kontinü
filament iplikleri olan dokuma kumaşlarda ve uzun yüzen iplikleri olan dokuma
kumaşlarda görülür.
Dikiş Aşınması:
Dikiş köşeleri kumaşın ipliklerini aşındırarak dikiş kaymasına ve sonunda dikiş
kopmasına neden olabilir. Buna dikiş aşınması denir.
Dikiş kayması ve aşınması ile ilgili önlemler:
Dikiş köşeleri bol yapılabilir
Çift dikiş yapılabilir
Santimetredeki dikiş adımı sayısı arttırılabilir
Non-slip apre uygulanabilir.
8. KUMAŞ VE GİYSİLERİN KALİTE ÖZELLİKLERİNİ DEĞERLENDİRMEDE
UYGULANAN STANDART TESTLER
Bir ürünün kalite özelliklerini değerlendiren testler (kalite kontrol testleri) o ürünün
tüketici tarafından istenen veya üretici tarafından sağlanabilen spesifikasyonlara ya da
standartlara ne ölçüde uyduğunu belirler.
Tekstil ürünlerinin çeşitli formlarda (açık elyaf, iplik, dokuma / örme kumaş ve
hazır giysi formlarında) kontrolünü sağlayan çok sayıda kalite kontrol testi vardır. Bu
testlerin bir bölümü tamamen kuru nitelikte, fiziksel (mekanik) testlerdir.
Bir bölümü ise yaş nitelikte olup fiziksel veya kimyasal karakterlidir.
Basitten hayli karmaşık olana kadar geniş bir yelpaze oluşturan tekstil testlerinin
çoğu özel alet ve donanım gerektirir.
Bu yelpaze içinde kumaş ve hazır giysi formundaki tekstil ürünlerine uygulanan
en yaygın ve tüketicilerin beklentileri nedeniyle tekstil üreticileri ve tekstil ihracatçıları
tarafından en çok dikkate alınması gereken kalite kontrol testleri şu kategorilerde
incelenebilir.
1. Haslık testleri
2. Performans testleri
3. Kumaş ve iplik özellikleri ile ilgili önemli testler
7.1. HASLIK TESTLERİ:
Bu testler baskılı/boyalı kumaş ve giysilerin üzerindeki renklerin kullanım
sırasında maruz kaldıkları çeşitli etkilere karşı ne ölçüde dayanıklı olduklarını tayin
etmek için uygulanan testlerdir.
En çok talep edilen haslık testleri şunlardır:
- Yıkama haslığı,
- Sürtme haslığı,
- Su haslığı,
- Ter haslığı,
- Klorlu/klorsuz ağartma haslıkları,
- Işık haslığı,
Bunların dışında talep edilebilen daha pek çok haslık testi vardır. Örneğin; Deniz
suyu haslığı, klorlu havuz suyu haslığı, ütü haslığı (ısı haslığı), süblimasyon haslığı,
ozon haslığı, salya haslığı gibi.
Ayrıca depolama sırasında kumaştan-kumaşa renk transferi ve fenolik sararma
testleri gibi testler de haslık testlerine benzer yöntemlerle değerlendirilen testlerdir.
7.2. PERFORMANS TESTLERİ:
“Performans” Kelime olarak iş görebilme kabiliyeti anlamına gelir. Performans
testleri kumaş ve giysilerin iş görürken karşılaşabilecekleri çeşitli mekanik etkilere ne
ölçüde dayanıklı olduklarını tayin etmek için uygulanan testlerdir.
En çok talep edilen performans testleri şunlardır:
- Mukavemet testleri (kopma, yırtılma, patlama mukavemetleri),
- Dikiş performansı testleri (dikiş mukavemeti, dikiş kayması),
- Yıkama ile boyut değişmesi tayini,
- Dönem testi
- Pillinglenme direnci testi,
- Abrazyon direnci testi,
- Yanma davranışı testi,
Bunların dışında talep edilebilen daha başka performans testleri de vardır.
Örneğin; elastik uzama ve geri dönme, iğne hasarı, dikiş esneyebilirliği, yıkama sonrası
görünüm, kuru temizleme sonrası görünüm, baskı dayanıklılığı, atkı eğriliği (dokuma
kumaşlarda), sıra eğriliği (örgü kumaşlarda), ilmek kaçması, termal stabilite, buhar
stabilitesi, su iticilik, su geçirmezlik, hava geçirgenliği, buruşmazlık testleri gibi.
7.3. KUMAŞ ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ DİĞER ÖENMLİ TESTLER
Bu grup testlerin çoğu kumaş ve kumaşı oluşturan ipliklerin sayısal özellikleri ile
ilgili testlerdir.
- Gramaj tayini,
- Dokuma kumaşlarda atkı-çözgü tayini,
- Örme kumaşlarda sıra-çubuk sıklığı tayini,
- Kumaştan çıkarılan iplikte numara tayini,
- Kumaştan çıkarılan iplikte büküm tayini,
- Örgüden dolayı kısalma oranı tayini,
- Kumaş eni tayini,
- Kumaş kalınlığı tayini gibi,
Ayrıca PH tayini, lif cinsi tayini (kalitalif ve kuantilatif) boyarmadde cinsi tayini,
apre cinsi tayini, merserizasyon derecesi tayini, optik tayini, beyazlık derecesi tayini,
renk uygunluğu tayini, kimyasal hasar tayini de bu gruba girebilecek testlerdir.
Bütün bu testlerden ayrı olarak tekstil ürünlerinin ekolojik özeliklerini belirlemede
uygulanan çok sayıda test vardır. (Formaldehit testi, PCP testi, PCB’s testi, pestisid
testi, kanserojen aril-aminler (azo boyaları) testi v.b. gibi) ancak bu testler tekstil
ürününü kalite açısından değil ekolojik açıdan değerlendiren testler olup, konumuz
dışındadır.
7.4. TEST LABORATUVARLARINDAN BEKLENEN NİTELİKLER VE
UYGULANAN STANDART TEST METODLARI
Testlerle ilgili sonuç raporlarının uluslar arası ticari ilişkilerde kabul görmesi için
üzerinde durulması gereken iki nokta vardır.
1. Testi yapan laboratuvarın tarafsız, güvenilir, teknik bakımdan yetkin, sağlıklı
çalışan bir laboratuvar olması,
2. Testlerin ürün sahibi veya alıcısının istediği standart test metodlarına göre
yapılması,
Bir tekstil test laboratuvarının tarafsızlık, güvenilirlik, teknik yetkinlik v.b.
bakımlardan değerlendirilmesinde geleneksel ölçü çeşitli test talep sahiplerinin çeşitli
zamanlarda o laboratuvara yaptırdıkları testlerden edindikleri izlenimdi. Günümüzde ise
uluslararası saygınlığı olan bazı yetkili akreditasyon kuruluşları tarafından akredite
olmak laboratuvarın güvenilirlik tarafsızlık ve yetkinlik bakımından ciddiye alınmasında
büyük önem taşımaktadır. Ancak bu tür bir akreditasyon hayli külfetli ve uzun işlemler
gerektirmektedir. Bu işlemler sonuçlanana kadar bazı laboratuvarlarla çok sayıda
mukayeseli test (cross-check) yaparak bu laboratuvarlardan güvenirlik sertifikası
almaktadır. Bu sertifika akreditasyon belgesi alana kadar geçecek süre içinde test talep
sahiplerine güvenilir hizmet sunmayı kolaylaştırmaktadır.
Bazı müşteriler ise kalite kontrol departman yetkilileri vasıtasıyla, laboratuvarı
doğrudan denetleyerek sadece kendi ürünleri için sertifikalandırmaktadırlar.
Test raporlarının uluslar arası ilişkilerde geçerli olması için önem taşıyan ikinci
nokta ise testlerin ürün sahibi veya alıcısının istediği standart test metoduna göre
yapılmasıdır.
Avrupa ülkelerine ihraç edilen ürünlerin kalite kontrol testlerinde müşterinin
talebine bağlı olarak genelde DIN, BS, SN v.b. Ulusal standartların Avrupa Birliği
standartlarına (EN) göre tadil edilmiş yeni şekilleri (DIN EN, BS EN v.b.) veya ISO gibi
uluslar arası bir standardın yine EN’ye göre tadil edilmiş ISO EN şekli kullanılmaktadır.
ABD’ye ihraç edilen ürünlerin kalite kontrol testlerinde ise ASTM ve AATCC
standartları kullanılmaktadır.
Müşteriler zaman zaman yukarıda adı geçen standartları amaçları doğrultusunda
kendilerine özel şekilde tadil etmekte böyle durumlarda da testler müşterinin istediği
şekilde uygulanmaktadır.
Günümüzde TSE de tekstil ile ilgili standartlarının çoğunu ISO ve EN
standartlarını karşılayacak şekilde yeniden düzenlemiştir. Böylece Türk Standartları
uluslar arası tekstil ilişkilerinde bir ölçüde kullanılabilir hale gelmiştir.
kdrtekstil.com
