Boya laboratuarında müşterinin renk kartelasında beğendiği renge veya kendi getirdiği renk numunesine göre küçük ölçekli boyamalar yapılır. Genellikle 1:10 , 1:8 , 1:6 lık flotte ile laboratuar boyama makineleri boyama yapılır. Denemeler sonucu elde edilen renk müşterinin istediği renk aynıysa, iletme kısmında daha büyük ölçeklerle çalışarak boyama gerçekleştirilir.
Boya laboratuarında kullanılan boya grupları:
Pamuk Reaktif: Selüloz Kökenli Lifler
Dispers: Polyester, Kısmen Nylon
Asit boyaları: Nylon
LABORATUARDA DÜZENLİ YAPILAN İŞLEMLER
KUMAŞTA ÇEKMEZLİK TESTİ
Hemen her gün işletmeden gelen kumaş örneği takip formunda verilen bilgiler okunur. Takip formunda müşteri ismi , parti numarası , kumaş kalitesi , renk , kumaş giriş eni , tüm en , besleme değeri , okunur. 50-50 cm enden ve boydan boyalı bir kalem ve bir cetvelle işaretlenerek, işaretlenen yerden taşarak kumaş kesilir. Müşterinin isteği sıcaklıkta çamaşır makinesinde yıkamaya alınır. Daha sonra yıkama bitince yine müşterinin isteği ve örme kumaşının çözgü iplikleri yönünde , kurutma şekli (asarak, tambur..vb) ile kurutulur. kurutma sonunda cetvelle işaretlenen yerden ne kadar sapma olduğu cetveldeki değerden okunarak kayıtlara geçer. Takip formuna bitmiş kumaş eni , çekmezlik değerleri boy ve en olarak yazılır.
HASLIK TESTLERİ
KUMAŞLARIN SÜRTMEYE KARŞI RENK HASLIĞI
Amaç: Boyalı veya baskılı mamullerin diğer tekstil ürünleriyle sürtmesi sonucu renk vermemeye ne derece dayanıklı olduğu kontrol etmektir.
Kuru Sürtme Haslık Testi: Test edilebilecek boyalı materyal knockmetreye yerleştirilir. Aletteki kelepçeli hazneye kuru beyaz referans kumaşı (poplin) sabitlenerek kolu 20 çalıştırılır. Önden arkaya doğru hareket eden kelepçeli haznenin numune kumaşa uyguladığı basınç 400 g/cm2 dir.
Beyaz referansa geçen renk, lekeleme derecesini gösteren gri skala ile karşılaştırılır. Numaralandırılmış olan bu renk derecelerinden hangisine benziyorsa, o numara haslık kartelesına işlenir.
Yaş Sürtme Haslık Testi: Kuru sürtme haslığında yapılan işlemler aynen uygulanır. Referans kumaş (beyaz poplin) kumaş ıslatılır, kol 10 kez çalıştırılır.
Gri Skalaya göre değerlendirme şöyledir:
5. derece: Çok iyi
4/5 derece: İyi
4. derece: Orta
3/5 derece: Biraz kötü
3. derece: Sınır değer
2/5 derece: Siyahlar için okey, diğer renkler için red
2. derece: Kötü
1/5 derece: Çok kötü
1. derece: Çok kötü
YIKAMA HASLIĞI
Boyalı tekstil materyali özel referans kumaşı ile sabitlenir. 4 g/L deterjan, 1 g/L sodyum perborat içeren banyo hazırlanır. Test edilecek materyalin bu çözeltinin içinde 1:50 banyo oranı ile istenilen sıcaklıkta 30 dakika işlem görmesi sağlanır. Kumaş önce damıtılmış su ile iki kez, akan musluk suyuyla da 1 kez çalkalanır. 60 dakika açıkta kurutulur.
Renk değişikliğini gösteren gri sakala ile beyaz özel kumaşlardaki renkler karşılaştırılarak uygun olanın numarası haslık testi kartelasına işlenir.
BOYA LABORATUARINDA KULLANILAN BOYAMA CİHAZLARI
AHİBA TEXOMAT BOYAMA APARATI
Genellikle açık renklerde tercih edilir. Bu boyama aparatında max 130 ºC de çalışabilir. Makine 12 tüp kapasitelidir. Tüpler içinden yukarı aşağı hareket edebilen çubuklar geçer. Bu çubukların tüp içine giren ucuna boyanacak numune takılır. Tüpler yağ bulunan bir bölmededir. Bu ayağa Atrofix adı verilir. Ve yağın hareketiyle banyo sirkülasyonu sağlanır. Sağ üst kısmında bulunan otomatik kontrol tuşlarıyla istenilen program kodlanır. Bu program doğrultusunda numuneler boyanır. Boyamanın belli aşamalarında boya tüplerine bazı kimyasallar ilave edilir. Boya banyosuna kimyasal maddelerin ne zaman verileceğini aparat tarafından sinyalle haber verilir.
HT TESTER
Kartela hazırlanarak bobinler bu cihazda boyanır. Bu cihazın çalışma şekli işletmedeki HT boya kazanlarıyla aynıdır.
KURU HAVA STERİLİZATÖR (ETÜV)
Markası: Termal
Kullanımı: Laboratuarda, numune olarak boyanan kumaşların kurutulmasında kullanılır. Cihazın içinde sıkışan havayı, dışarı atmak için üstte ayarlanabilen küçük bir kabakçığı vardır. Dışarı ısı geçirmez., bu yüzden ısı kaybı olmaz. Isı kontrolü termostat ile sağlanmaktadır. Termostatlar istenilen dereceye ayarlanabilir. Cihaz 220 Volt ve 50 Hz şehir ceryanı ile çalışır.
TEKSTİL NUMUNE BOYAMA MAKİNESİ
Markası: Termal
Kullanımı: Laboratuarda ısı altında işlem gören boya, kumaş, iplik, test karışım ve renk boyama gibi işlemlerde rahat bir çalışma olanağı sağlar.
12 tüp alma kapasitesine sahiptir. Türlerin bulunduğu kabin, kimyasal maddelerden zarar görmeyen paslanmaz çelik saçtan imal edilmiştir. 50-200 ºC arası ısınma gücüne sahiptir. Isı kontrolü kontak termometre tipi termostat ile kontrol edilmektedir. Cihaz 220 volt ve 50 Hz şehir cereyanı ile çalışmaktadır.
SÜRTME HASLIĞI TEST CİHAZI
Markası: Termal
Kullanımı: Yaş ve kuru sürtme haslığı olmak üzere iki çeşit haslık testi yapılmaktadır. Esas itibarı ile tekstil mamullerinin standart bir baskı ağırlığının uygulanmasıyla numunedeki boyanın standart kumaşa bıraktığı lekelerin gri skala ile derecelendirilmesi ile test edilmesini sağlar. Test refakat kumaşın saf su ile ıslatılması ile yaş olarak da yapılır. Fakat kuru sürtünme haslığının yapıldığı numunenin aynı yeri kullanılmaz. Standart boyutlardaki refakat kumaşı sürtme ucuyla yaylı bir kıskaçla takılır. Sürtme ucu 16 mm çapındadır. Numuneye standart olarak 9 m' lik bir basınç uygular. Bu durumda saniyede bir kere olacak şekilde kol 10 kez çevrilir. Test bittiğinde refakat kumaşı çıkarılır ve gri skala ile sürtme haslığı değerlendirilir. sonuç ise ISO 105*11 Standart metoduna göre değerlendirilir.
IŞIK KABİNİ
Markası: Shırly Developments Limited
Kullanımı: Laboratuarda yapılan boyama ile istenilen renk, bu kabinde ve ışık altında karşılaştırılmaktadır. Burada; İstenilen renk ile boyanan numunenin tutup tutmadığına bakılmaktadır. Kabinde dört çeşit lamba bulunmaktadır. Bunlar:
• TI 84 lambası Mağaza ışığı (Vitrin ışığı)
• D 65 Lambası Gün ışığı
• Flouresan Lamba
• UVB Lambası Kumaşta optik varlığın kontrolünde kullanılır.
LABORATUAR İŞLEMLERİ
Laboratuar boyama işlemleri, işletmelerdeki boyama yöntemlerine ve koşullarına mümkün olduğunca yakın olmalıdır. Boyamanın migrasyon ve fikse adımları için aynı sıcaklık ve süreler sağlanmaktadır.
Boyaların fiksasyonu için soda veya kostik soda ayrı ayrı yada karışım halinde eklenebilir. Alkali ilavesi (soda veya soda / kostik) makine, yardımcı maddeler ve boyanacak renk derinliğine bağlı olarak, 10-20 dakikalık bir sürede basit bir lineer profil ile yapılabilir.
DURULAMA VE YIKAMA İŞLEMLERİ
Boyanan numuneden fikse olmamış tüm B.M.' lerin uzaklaştırılması gerekir. Bu da ilk olarak boyanmış numunelerin hareketli sıcak suda durulanıp, daha sonra yaklaşık 15 dakika süreyle sıcak sabunlama işlemi ile gerçekleşir.
İşletmede kullanılan su ile ilgili olarak belirtilen ve dikkat edilecek olan noktalar, aynı şekilde, durulamaya sabunlama işlemi içinde geçerlidir. Çünkü yabancı madde olarak bulunan bazı metal iyonları B.M.' lerin renklerini değiştirebildiği gibi fikse olmamış olanlarında zorlaştırır.
pH METRE
pH metre her gün kalibre edilir. Çünkü pH ayarı bozulmuş olabilir. pH'ı 7,5-8 olan saf su içinde bulunan pH metre çubuğu önce pH 4 olan standart suya batırılır ve pH 4 tuşuna basılır, pH 4 göstergede görüldüğü zaman çubuk çıkarılıp bu kez pH 7 olan standart suya batırılır. pH 7 tuşuyla ayarlama yapıldıktan sonra kalibre işlemi tamamlanmış olur.
KUMAŞLARDA ELYAF TAYİNLERİ
Pamuk Tayini: Tayini yapılacak pamuklu kumaştan 1 g' lık örnek alınır. 250 mL' lik erlene koyulup üzerine 25 mL %75' lik sülfürik asit eklenir. Bu test sırasında terparatür 50 ºC' de tutulur. 30 dakika sonra örnek kumaş asit çözeltisinden çıkarılır. İyice yıkanıp kuruduktan sonra tekrar tartılır. Bu işlemde sülfürik asit pamuğu çözdüğünden dolayı eksilme 1 g kumaştaki pamuk miktarıdır. Yüzdesini bulmak için şu işlem uygulanır.
%Pamuk ilk tartım - son tartım *100
İlk tartım
Polyester Tayini: Polyester karışımlı kumaştan 1 g numune tartılır. Üzerine 25 mL nitrobenzol eklenir. Reaksiyon temparatürü 95 ºC' de kaynamaya kadar yükseltilir. Bu derecede 10 dakika karıştırıldıktan sonra yavaşça soğumaya bırakılır. Çözelti oda sıcaklığına indiğinde alınıp önce sıcak daha sonra soğuk suyla iyice yıkanır. Kurutup tartılır. Nitrobenzol, Polyesteri çözmüştür. Yüzde hesabı şöyle yapılır;
%Polyester= İlk tartım-son tartım*100
İlk tartım
Nylon Tayini: Numune kumaşın 1 g' ı alınıp 6 N HCL ile reaksiyona sokulur. Tepkime ısısı 40 ºC civarındadır. Kumaş numunesi bu numunenin içinde 20-25 karıştırılarak bekletildiğinde HCL naylonu eritecektir. İşlem sonunda kumaş yıkanıp ikinci kez tartıldığında aradaki fark çözünen nylonu verecektir.
%Nylon= İlk tartım-son tartım *100
İlk tartım
Viskon Tayini: Viskon içerikli kumaştan yine 1 g' lık numune alınır. 250 mL' lik erlende, ayrı olarak 80 mL formik asit üzerine 20 g ZNCL2 katılarak bir çözelti hazırlanır. Numune kumaş bu çözeltiye atılır. 40 ºC' de üzeri kapalı olarak 1,5 saat bekletilen numune süreç sonunda soğuk suyla yıkanıp durulanır. Tamamen kuruduktan sonra tekrar tartım sonucu aradaki farktan çözünen viskon bulunur. Yüzde hesabı ise diğerleri ile aynıdır.
%Viskon= İlk tartım-son tartım *100
ilk tartım
KASAR MADDELERİNİN GÖREVLERİ
Islatıcı: Kumaşın hızlı bir şekilde ıslanmasını sağlar. İşlemi hızlandırmış olur.
Hidrojen peroksit: Pamuğun yapısında doğal boyarmaddeler bulunmaktadır. Pamuğa sarımtırak rengini bu boyarmaddeler vermektedir. Bu renk boyamada yapacak olduğumuz rengin tonunu etkiler ve istenen ton elde edilemez. Hidrojen peroksit bu doğal boyarmaddeleri pamuk lifinden söker.
Kırık önleyici: İşletmede kumalar makineye halat formunda verilmektedir. Halat formunda verilince sonradan giderilemeyecek kırışıklıklar oluşabilir. Kırık önleyici kumaş üzerinde film tabakası oluşturur. İşlem süresince kumaşı kırışıklara karı korur.
İyon tutucu: Suda bulunan Ca+ ,Mg iyonlarının sebep olduğu sertliği giderir. Sert su işlemleri olumsuz etkiler. Yıkama işleminde fazla sabun, boyamada fazla boya tüketilmesine neden olur. Bu durumda oluşabilecek sert sabun kuma üzerine çökerek boyamada hatalara neden olur.
NaOH ( Kostik ): Ham kumaş üzerinde yaprak kozu artıkları, harman ve makine yağları vardır. Pamuk lifinin yapısında bulunan yağ vaks v.b. maddeler bulunmaktadır. Bu maddeleri NaOH ile uzaklaştırılır.
Sodyum Tio Sülfat: Ortamın pH’ ını düşürerek, hidrojen peroksitin boya sökücü etkisinin giderilmesini sağlar. Aksi taktirde kumaş üzerinde kalacak hidrojen peroksit boyama işleminde boyarmaddeleri kumaş üzerinden söker. Böylece abrajlı boyamalar oluşur.
Asetik asit: Ortamın pH’ını ayarlar. Optik beyazlatmada pH’ı 6-6.5 seviyesine getirilir.
LABORATUARDA PAMUKLU KUMAŞA ŞEKER KASARI
Pamuk lifinin yapısında bulunan doğal boyarmaddeleri yükseltgen veya indirgen maddelerle muamele edilerek uzaklaştırıp belli bir beyazlık derecesi elde etme işlemidir.
Pamuk lifine yapılan şeker kasarının, kasardan tek farkı 1:1 oranında yapılmasıdır. Şeker kasarına yarım kasarda denilmektedir.
Pamuk kasarında kullanılan maddeler: Kostik (NaOH), Hidrojen Peroksit, Islatıcı
Laboratuarda pamuğa şeker kasarı için önce 10 g kumaş tartılır. Flotteye beherle 300 mL su, alınır. 0.3 g kostik tartılır, 0.3 mL hidrojen peroksit pipetle çekilir ve spatül ucuyla ıslatıcı alınarak kaynatılacak olan kaba konur. alınan kasar maddeleri kumaşla direkt temas etmemesine dikkat edilmelidir. Çünkü kumaşa zarar verebilir. Daha sonra flotte karıştırıldıktan sonra kumaş konur ve 30 dakika kaynatılır. Şeker kasarı yapılan kumaş, sıcaklık 2 ºC/dak. azalacak şekilde soğumaya bırakılır. Daha sonra kumaş 5 dakika sıcak ve soğuk, su ile durulama yapılır. Durulanan kumaş etüvde kurumaya bırakılır.
LABORATUARDA PAMUKLU KUMAŞA KASAR İŞLEMİ
Tekstil lifleri Redoks maddeleri (yükseltgen veya indirgen) ile muamele ederek lifin yapısındaki doğal boyarmaddeleri uzaklaştırıp lif yüzeyinde belli bir beyazlık derecesi elde etmektir.
Kasar işlemi pratikte öncelikle doğal liflerden pamuk ve pamuk/sentetik lif karışımlarına (karışım oranında pamuğun oranının sentetik liften fazla olması gerekir) uygulanır. Sentetik lifler yeterli beyazlıkta elde edilebildikleri için uygulanmaz.
Pamuklu kumaşın kasar işleminde, pamuğun doğal yapısında bulunan ve pamuğa sarımtırak bir renk veren boyarmaddeleri parçalayarak beyaz bir görünüm sağlanır.
Laboratuarda Pamuk Lifinin Kasarında Kullanılan Maddeler
Pamuklu materyal 10 g alınır, 2 g/L ıslatıcı (GEMSOL HRK Kodu:1083) ile birlikte 5-10 dakika çalışılır. 3-5 ml/L 38 Beº kostik (NaOH) ve 2-4 ml/L Hidrojen peroksit (% 35'lik) ile 95-98 ºC' ye dakikada sıcaklığın 1-3 ºC çıkacağı şekilde 20 dakika boyunca çalışılır.
Kasar işlemi bittiğinde ıslatıcı (Tannex EL veya GEMSOL HRK) ilavesi ile 10-15 dakika soğumaya bırakılarak indirgenir, parçalanır ve nötralize edilir.
LABORATUARDA OPTİK BEYAZLATMA İŞLEMİ
Ham mamul 20-40 C'de 2-3 ml/L ıslatıcı ( Tannex GEO) ile ıslatılır. 5-10 dakika çalışılır. 4-6 ml/L NaOH 38 Beº 6-8 ml/L hidrojen peroksit (% 35 lik) % 0,25 optik beyazlatıcı ilave edilir. 95 C-110 C'ye 1-3 C/dak. ile çıkılır. 30-60 dakika çalışılır.
Sıcak soğuk durulama yapılır. İstendiğinde 2 g/L NaHSO3 ( sodyum hidrosülfit) ile 70 C'de indirgeme yapılabilir. Arzu edildiğinde optik beyazlatıcı son durulama banyosuna veya yumuşatma banyosuna verilebilir.
LABORATUARDA POLYESTER’E ISLATICI İLE MUAMELE
Polyester liflerini insanoğlu tarafından bulunmuş ve kullanımı çok yönlü bir liftir. Polyester lifini istediğimiz beyazlıkta üretildiği için kasar işlemi uygulanmasına gerek yoktur. Ancak polyester lifinin hidrofilliğini arttırmak için ıslatıcı ile muamele edilir. Böylece daha fazla boya absorbe etme özelliğine sahip olur. Boyamada kolaylık sağlar.
Polyester lifinden 10 g tartılır. Flotteye bir beherle 300 mL su alınır, spatül ucuyla ıslatıcı konur. 30 dakika kaynatılır. Islatıcı ile muamele edilmiş polyester kumaş, sıcaklık 2 ºC/dak. azalacak şekilde soğumaya bırakılır. Daha sonra kumaş 5 dakika sıcak ve soğuk, su ile durulama yapılır. Durulanan kumaş etüvde kurumaya bırakılır.
KASAR İŞLEM PROJESİ
Kumaş, makine içersinde su olmadan hareket edemez. Bu sebepten dolayı ilk önce flotte miktarı kadar su alınır ve kumaş yerleştirilir. Makine 30 ºC’de alınmış olan soğuk suyun sıcaklığı 50 ºC’ye yükseltilir. Sırasıyla ıslatıcı, iyon tutucu, kırık önleyici, hidrojen peroksit ve sodyum hidroksit flotteye ilave edilir.
Bu maddeler ilave tankında, flotteden alınan suyun içerisinde buhar ile çözündürüldükten sonra flotteye ilave edilir. Ancak sodyum hidroksit kumaş ile ani temas ederse, kumaşa zarar verebilir. Sodyum hidroksitin buharla da temas ettirilmemesi gereklidir. Çünkü sıcakta etrafa sıçrayarak zararlı olabilir ve rezerveden dışarı boşalabilir. Bundan dolayı NaOH dışarıda çözündürülerek flotteye ilave edilir. NaOH kumaş ile ani temas ederse, kumaşa zarar verebilir. Bu sebepten dolayı sodyum hidroksit 5 dakika gibi bir sürede ilave edilir.
Bütün kimyasal maddeler alındıktan sonra rezervede kalan kimyasal madde artıklarının giderilmesi için, su ile yıkanması gerekir. Çünkü bir araya gelen bazı kimyasallar olumsuz etki gösterebilir. Bu maddelerin tamamen ilave edildikten sonra, sıcaklık 5 ºC/dak. olacak şekilde 95 ºC’ye yükseltilir ve 30 dakika işleme devam edilir. 30 dakika sonunda sodyum tio sülfat ilave edilir ve sıcaklık 2 ºC/dak. olacak şekilde 80 ºC’ye düşürülür. Flotte boşaltılır. Makine kapakları ancak 80 ºC’de açılabildiği için bu sıcaklığa indirilir. Ardından kuma sırasıyla 70 ºC, 60 ºC, 30 ºC’deki sularla durulanır. Ani ısı değişimlerinde kumaş bozunmaya uğrayabileceği için kademeli bir durulama yapılır. Ardından kumaş 50 ºC’ de asetik asit ilave edilmiş flotte ile 15 dakika işleme tabi tutulur. İşlem sonucunda pH’ın 6-6.5 seviyesinde olması gerekir. Kontrol pH kağıtları ile yapılır. Bu işlem bitirildikten sonra pH 6-6.5 olarak bırakılır. Çünkü asidik ve bazik, pH değerine sahip liflerin bir süre sonra fiziksel özelliklerinde istenmeyen durumlar görülür ayrıca kumaş başka bir işleme geçecekse, uygun pH aralığı nötr civarı olmalıdır. Peroksit değeri de sıfır olmalıdır.
KASAR REÇETESİ
(1) Islatıcı
(2) İyon Tutucu
(3) Kırık Önleyici
(4) Hidrojen Peroksit
(5) Sodyum Hidroksit
(6) Sodyum Tiyo Sülfat
(7) Asetik Asit
PAMUKLU KUMAŞ KASARI
95ºC 30'
(1)
(2) (6) 2 ºC/dak.
(3) 5 ºC/dak.
(4) (5) 5' 80 ºC
Boşalt
50 C
15'
50 ºC
70 ºC 5' 60 ºC 5' 30ºC 5'
(7) Boşalt
pH: 6-6.5
Peroksit: 0
OPTİK BEYAZLATMA MADDELERİNİN GÖREVLERİ
Islatıcı: Kumaşın hızlı bir şekilde ıslanmasını sağlar. İşlemi hızlandırmış olur.
Hidrojen peroksit: Pamuğun yapısında doğal boyarmaddeler bulunmaktadır. Pamuğa sarımtırak rengini bu boyarmaddeler vermektedir. Bu renk boyamada yapacak olduğumuz rengin tonunu etkiler ve istenen ton elde edilemez. Hidrojen peroksit bu doğal boyarmaddeleri pamuk lifinden söker.
Kırık önleyici: İşletmede kumalar makineye halat formunda verilmektedir. Halat formunda verilince sonradan giderilemeyecek kırışıklıklar oluşabilir. Kırık önleyici kumaş üzerinde film tabakası oluşturur. İşlem süresince kumaşı kırışıklara karı korur.
İyon tutucu: Suda bulunan Ca+ ,Mg iyonlarının sebep olduğu sertliği giderir. Sert su işlemleri olumsuz etkiler. Yıkama işleminde fazla sabun, boyamada fazla boya tüketilmesine neden olur. Bu durumda oluşabilecek sert sabun kuma üzerine çökerek boyamada hatalara neden olur.
NaOH ( Kostik ): Ham kumaş üzerinde yaprak kozu artıkları, harman ve makine yağları vardır. Pamuk lifinin yapısında bulunan yağ vaks v.b. maddeler bulunmaktadır. Bu maddeleri NaOH ile uzaklaştırılır.
Sodyum Tio Sülfat: Ortamın pH’ ını düşürerek, hidrojen peroksitin boya sökücü etkisinin giderilmesini sağlar. Aksi taktirde kumaş üzerinde kalacak hidrojen peroksit boyama işleminde boyarmaddeleri kumaş üzerinden söker. Böylece abrajlı boyamalar oluşur.
Asetik asit: Ortamın pH’ını ayarlar. Optik beyazlatmada pH’ı 6-6.5 seviyesine getirilir.
Optik: Kumaşa düzgün ve parlak bir beyazlık verir.
Yumuşatıcı: Liflerden sökülen yağ ve vakslar sonucunda kumaşta bir sertlik oluşur. Yumuşatıcı ile kumaşa yumuşaklık kazandırılır.
OPTİK BEYAZLATMA REÇETESİ
(1) Islatıcı
(2) Kırık Önleyici
(3) İyon Tutucu
(4) Hidrojen Peroksit
(5) Sodyum Hidroksit
(6) Sodyum Tiyo Sülfat
(7) Asetik Asit
( Optik
(9) Yumuşatıcı
PAMUKLU KUMAŞA OPTİK BEYAZLATMA
98 ºC 45'
(1)
(2) 2,5 ºC/dak (6) 2 ºC/dak
(3)
(4) (5) 5' 80 ºC
50 ºC Numune boşalt
70 ºC 5' 60 ºC 5' 30 ºC 5'
(7) ( 10’ (9) Numune
Boşalt
pH: 6-6.5
LABORATURADA YAPILAN BOYAMALAR
PAMUK BOYAMA
Laboratuarda pamuklu mamulleri boyamak için reaktif boyarmaddeler kullanılmaktadır. Boyarmadde grubu olarak azo grubu içerirler. Reaktif boyarmaddeler, genel olarak reaktif grubun kimyasal yapısına ve reaktivitesine göre sınıflandırılırlar. Reaktif boyarmaddelerin özellikleri
(1) Renk select iyi
(2) Haslıkları iyi (yıkama ve haslık)
(3) Koyu renklerde bile canlı renkler elde edilir.
(4) BM-lif bağı kovalent bağdır.
(5) Yüksek ölçüde suda çözünebilen boyarmaddelerdir.
(6) Düşük subsantiviteye sahiptir.
Reaktif Boyarmaddelerle Boyama Koşulları
1) Sıcakta Boyananlar (90-95 ºC)
Bu sınıf boyarmadde grubunun reaksiyon yeteneği azdır. Yüksek sıcaklık ve kuvvetli alkali ile aktive edilmek zorundadırlar. Yüksek sıcaklık etkisiyle iyi bir egalite ve boyarmadde nüfuzu sağlanır.
2) Soğukta Boyananlar (60-80 ºC)
Bu sınıf boyarmadde grubunun reaksiyon yeteneği düşük temperatürde de fazladır.bu sınıf boyarmaddeler enerji, zaman ve kimyasal maddelerden tasarruf edilmesini sağlar. sıcak yıkama yapılmalıdır.
Renk çalışmasında kumaş siyah, lacivert gibi koyu renklerde boyanacaksa; 60 ºC ‘de Remozol boyarmaddeler ile soğuk boyama yapılmaktadır. Renk çalışmasında kumaş kırmızı, pembe, oranj, sarı gibi canlı renkler ise 80 ºC'de reaktif boyarmaddeler ile sıcak boyama yapılır. Renk çalışmasında kumaş, parlak yeşil, parlak sarı, turkuaz tonları gibi renklerde kumaş boyama yapılacak ise 90 ºC'de reaktif boyarmaddeler ile yapılmaktadır. Renk çalışmasında bej, gri, haki, royal, ekru gibi kritik renklerde kumaş boyama yapılacak ise 95 ºC'de migrasyon yöntemiyle boyama yapılmaktadır.
VİSKON VE PAMUK/VİSKON KUMAŞLARIN BOYANMASI
Pamuklu kumaşlara uygulanan kasar ve boyama işlemlerinin aynısı bu kumaşlara da uygulanır. Fakat kasar işleminde NaOH yerine verolan kullanılır. Viskon % 10’luk NaOH çözeltisinde çözünür. Kumaşın dayanıklılığında azalma olabilir. Bu sebepten dolayı verolan kullanılır. Verolan kombine bir kasar maddesidir.
PAMUK/PES KUMAŞLARIN BOYANMASI
Pamuk/PES karışımlarında ilk önce polyester boyanır. Daha sonra pamuklu kumaşlar için uygulanan kasar ve boyama işlemleri yapılır. Pamuğun daha sonra boyanmasının sebebi , polyester boyama prosesindeki 130 ºC’de pamuklu kumaştaki boyarmaddelerin kumaştan ayrılmasıdır.
LYCRALI KUMAŞLARIN BOYANMASI
Lycralı kumaş ince (süprem gibi ) ve lycra oranı fazla ise ilk olarak ramözde işleme tabi tutulur. Çünkü bu tür liflerden yapılmış kumaşlar zor boyama özelliği gösterir. Kırılma olanaklar da çok daha fazladır. Bu sebepten dolayı bu kumaşlar ramözden geçirilerek fiziksel özelliklerinde iyileştirme yapılır. Gramajı da düzgünleştirilir. Daha sonraki kasar ve boyama işlemleri karıştırılmış oldukları elyafın terbiye prosesine göre yapılır.
Makinelerde boyama işlemi yapıldıktan sonra başka bir kumaş boyanacak ise makinenin içerisi sodyumhidrosülfit ile yıkanır. Çok koyu bir renkten açık bir renge geçilecek ise 130 ºC’de , koyudan çok açık olmayan bir renge geçilecek ise 95 ºC’de yıkanır. Açık renkten koyu renge geçilecek ise yıkamaya gerek yoktur.
BOYAMA MADDELERİNİN GÖREVLERİ
Kırık önleyici: İşletmede kumalar makineye halat formunda verilmektedir. Halat formunda verilince sonradan giderilemeyecek kırışıklıklar oluşabilir. Kırık önleyici kumaş üzerinde film tabakası oluşturur. İşlem süresince kumaşı kırışıklara karı korur.
İyon tutucu: Suda bulunan Ca+ ,Mg iyonlarının sebep olduğu sertliği giderir. Sert su işlemleri olumsuz etkiler. Yıkama işleminde fazla sabun, boyamada fazla boya tüketilmesine neden olur. Bu durumda oluşabilecek sert sabun kumaş üzerine çökerek boyamada hatalara neden olur.
Tuz: Boyama esnasında life boyarmadde iyonu değil, boyarmadde molekülü absorbe edilir. Dissosiyon sabiti (iyonlaşma sabiti) büyük olan boyarmaddelerin bulunduğu banyoya tuz (NaCL, Na2SO4 gibi) ilavesi ile iyonlaşma sabiti azalacağından çekimi artırır. Yani boyarmadde molekülünün iyonlaşması ne kadar az olursa boyama dengesi o kadar lif tarafına kayar. NaOH ile uzaklaştırılır.
Soda: Soda bazik bir maddedir ve ortamın pH’ını yükseltir. boyarmaddelerin fikse olmasını sağlar. BM-lif bağının oluşmasını sağlar. (Kovalent bağ)
Sabun: Mekanik olarak bağlanmış boyarmadde kısmını atmak için kullanılır
Asetik asit: Ortamın pH’ını ayarlar. Optik beyazlatmada pH’ı 6-6.5 seviyesine getirilir.
Yumuşatıcı: Liflerden sökülen yağ ve vakslar sonucunda kumaşta bir sertlik oluşur. Yumuşatıcı ile kumaşa yumuşaklık kazandırılır.
PAMUKLU KUMAŞLARIN REAKTİF BOYARMADDE İLE SICAKTA BOYAMA İŞLEM PROJESİ
Boyarmaddeleri ve diğer kimyasalları çözündürmek için gerekli olan su miktarı ile kumaşın üzerinde tutacağı su miktarı (1kg için 1L) flotte miktarından çıkartılarak hesaplanır. Daha sonra bu hesaba göre makineye su alınır. Ardından makine sıcaklığı 50 ºC’ ye yükseltilir. İyon tutucu ve kırık önleyici ilave tankında buharla çözündürülüp flotteye ilave edilir.
Derişik tuz çözeltisi flotteye ilave edildikten sonra 15 dakika işleme devam edilir. Tuz miktarının doğruluğunun tayini için, areometre ile konsantrasyonu ölçülür. diyagramda kontrol edilir. İlave tankı dışarıdan alınan su ile doldurulur ve boyarmaddeler burada buhar ile çözündürülüp flotteye 20 dakikada ilave edilir. Eğer aniden verilirse, kumaş ile ilk temas ettiği yerlerde koyu renkte boyamalar meydana gelir.Boyarmaddenin tamamı flotteye ilave edildikten sonra sıcaklık 2.5 ºC/dak olacak şekilde 95 ºC’ye kadar yükseltilir. Bu sıcaklıkta 20 dakika işleme devam edilir. Ardından sıcaklık 2 ºC/dak. olacak şekilde 80 ºC ‘ye düşürülür ve işleme 10 dakika devam edilir. Sonra soda alımına başlanır. Soda flotteye ani verilirse, kumaşa zarar verebileceği için 20 dakikada verilir. Soda verildikten sonra pH 10-11 olmalıdır. Soda verildikten sonra 40 dakika işleme devam edilir ve flotteye boşaltılır. Ardından kumaş 70 ºC, 60 ºC, 30 ºC’deki sularda durulama yapılır. Kumaş ani sıcaklıklarda bozulabileceği için kademeli bir yıkama yapılır.
Makineye tekrar su alınır ve 50 ºC sıcaklığa yükseltilir. Flotteye sabun ilave edilip 98 ºC’de 10 dakika çalışılır. Bir sonraki işlemde asetik asit ve yumuşatıcı 50 ºC’ de 20 dakika işleme tabi tutulup durulanır. Asetik asit pH’ı 6-6.5 seviyesine düşürerek yumuşatıcının etkili olmasını sağlar.
BOYAMA REÇETESİ
(1) Kırık önleyici
(2) İyon Tutucu
(3) Tuz
(4) Soda
(5) Sabun
(6) Asetik asit
(7) Yumuşatıcı
PAMUKLU KUMAŞLARIN REAKTİF BOYARMADDE İLE SICAKTA BOYAMA
95 ºC 20’
2ºC/dak.
(1) 80 ºC
(2) BOYA 2.5 ºC/dak. 10' 45'
(3) 15' 20'
(4) 20’
pH:10-11
50 ºC
98 ºC 10'
70 ºC 5' 60 º 5' 30 ºC 5'
Numune boşalt
(5)
70 ºC 5' 5'
20'
50 ºC
(6) (7) 5'
Boşalt
PAMUKLU KUMAŞLARIN REAKTİF BOYARMADDE İLE SOĞUKTA BOYAMA İŞLEM PROJESİ
Boyarmaddeleri ve diğer kimyasalları çözündürmek için gerekli olan su miktarı ile kumaşın üzerinde tutacağı su miktarı (1kg için 1L) flotte miktarından çıkartılarak hesaplanır. Daha sonra bu hesaba göre makineye su alınır. Ardından makine sıcaklığı 30 ºC’ ye yükseltilir. İyon tutucu ve kırık önleyici ilave tankında buharla çözündürülüp flotteye ilave edilir.
Derişik tuz çözeltisi flotteye ilave edildikten sonra 15 dakika işleme devam edilir. Tuz miktarının doğruluğunun tayini için, areometre ile konsantrasyonu ölçülür. diyagramda kontrol edilir. İlave tankı dışarıdan alınan su ile doldurulur ve boyarmaddeler burada buhar ile çözündürülüp flotteye 20 dakikada ilave edilir. Eğer aniden verilirse, kumaş ile ilk temas ettiği yerlerde koyu renkte boyamalar meydana gelir.Boyarmaddenin tamamı flotteye ilave edildikten sonra sıcaklık 2.5 ºC/dak. olacak şekilde 95 ºC’ye kadar yükseltilir. Bu sıcaklıkta 20 dakika işleme devam edilir. Ardından sıcaklık 2 ºC/dak. olacak şekilde 80 ºC ‘ye düşürülür ve işleme 10 dakika devam edilir. Sonra soda alımına başlanır. Soda flotteye ani verilirse, kumaşa zarar verebileceği için 20 dakikada verilir. Soda verildikten sonra pH 10-11 olmalıdır. Soda verildikten sonra 40 dakika işleme devam edilir ve flotteye boşaltılır. Ardından kumaş 70 ºC, 60 ºC, 30 ºC’deki sularda durulama yapılır. Kumaş ani sıcaklıklarda bozulabileceği için kademeli bir yıkama yapılır.
Makineye tekrar su alınır ve 50 ºC sıcaklığa yükseltilir. Flotteye sabun ilave edilip 98 ºC’de 10 dakika çalışılır. Bir sonraki işlemde asetik asit ve yumuşatıcı 50 ºC’ de 20 dakika işleme tabi tutulup durulanır. Asetik asit pH’ı 6-6.5 seviyesine düşürerek yumuşatıcının etkili olmasını sağlar.
BOYAMA REÇETESİ
1) İyon tutucu
2) Kırık önleyici
3) Tuz
4) 1.Soda
5) 2.Soda
6) Sabun
7) 1.Asetik asit
( 2.Asetik asit
(9) Yumuşatıcı
PAMUKLU KUMAŞLARIN REAKTİF BOYARMADDE İLE SOĞUKTA BOYAMA
60 ºC
10' 25'
(1) (5) 40' Numune boşalt
(2) Boya (4) 1 ºC/dak.
(3) 30' 15'
70 ºC 5'
30 ºC
98 ºC 10'
70 ºC 5' 5'
(6)
60 ºC 10'
50 ºC 20'
(7)
( (9)
Boşalt
POLYESTER KUMAŞLARIN DİSPERS BOYARMADDE İLE BOYAMA İŞLEM PROJESİ
Polyester lifleri insanoğlu tarafından bulunmuş kullanımı çok çeşitli olan kimyasal bir elyaftır. Polyester lifleri beyaz olarak üretilmektedir. Pamuktaki gibi yapısında boyamayı engelleyen yağ, vaks gibi maddeler bulunmamaktadır. Bu sebepten dolayı kasar işlemi polyestere yapılmaz.
Makineye flotte miktarı kadar su alınır ve kumaş yerleştirilir. Sıcaklık 50 ºC’ ye yükseltilir. Islatıcı ilave tankında çözündürülüp flotteye ilave edilir. Ardından sıcaklık 80 ºC’ ye yükseltilir ve işleme 15 dakika devam edilir. İşlem sonunda flotte boşaltılır. Bu işlemin amacı polyester liflerinin bir miktar şişmesini sağlayarak, hidrofilliğini artırmaktır. Böylece boyama işlemi düzgün bir şekilde yapılmış olur.
Boyanın ve diğer kimyevi maddelerin çözündürülmesi için gerekli olan su miktarı flotte miktarından çıkartılır. Elde edilen sonuç kadar makine içerisine su alınır ve sıcaklık 50 ºC’ ye yükseltilir. Bu sıcaklıkta pH ayarlayıcı madde, dispergatör ve egalizatör ilave tankından teker teker buhar ile çözündürülüp flotte içerisine ilave edilir.
Bu işleme pH aralığı 5-5.5 seviyesidir. Asit özelliği gösteren pH ayarlayıcı madde ile pH bu seviyeye ayarlanır. Flottenin pH’ı pH kağıtları ile kontrol edilir. Dispers boyarmaddeler, su içerisinde homojen bir şekilde durmazlar, bir süre sonra çökerler. Dispergatör, boyarmaddelerin homojen bir şekilde dağılmasını sağlar. Egalizatör ise boyarmaddelerin kumaşın her tarafına eşit dağılımını sağlayarak, düzgün boyama elde edilmesini sağlar.
Boyarmaddeler ilave tankından alınan su ile çözündürülüp 20 dakikada flotteye ilave edilir. Böylece flotte miktarı tamamlanmış olur. Boyarmaddelerin ilave tankına tamamen doldurulup çözündürülmesinin nedeni, en iyi homojen dağılımın sağlanmasıdır. Boyarmaddelerin kumaş ile ani temas edip düzgün olmayan boyamalara sebep olmaması için flotteye 20 dakikada ilave edilir. Ardından sıcaklık 80 ºC' ye yükseltilir, işleme 10 dakika devam edilir ve sıcaklık 130 ºC' ye yükseltilir. Dispers boyarmaddeler bu sıcaklıkta kumaşa tamamen fikse olurlar. 130 ºC' de 45 dakika işleme devam edilir ve sıcaklık 80 ºC' ye indirilip, flotte boşaltılır.
Boyama işleminden sonra kumaş asetik asit ve yumuşatıcı ilave edilmiş flotte içerisinde 50 ºC' de 15 dakika işleme tabi tutulur. Yumuşatıcı, kumaşın kullanım için istenilen yumuşaklığı kazanmasını sağlar. Asetik asit, pH' ı 5,5 - 6 seviyesine getirerek yumuşatıcının etkili olmasını sağlar.
BOYAMA REÇETESİ
(1) Islatıcı
(2) pH ayarlayıcı
(3) Dispergatör
(4) Egalizatör
(5) Asetik Asit
(6) Yumuşatıcı
POLYESTER KUMAŞLARIN DİSPERS BOYARMADDE İLE BOYANMASI
80 ºC 15' 30 ºC 5'
(1) Boşalt
50 ºC
130 ºC 45' 50 ºC 5'
(5)
(2) 80 ºC 10' 80 ºC (6)
(3) Boya
(4) 20'
50 ºC
BOYA LABORATUARINDA KULLANILAN YARDIMCI MADDELER
Asetik Asit: pH ayarlayıcı
Zatex SA-P Sertlik giderici
" SA-D "
Sodyum sülfat: Çektirme maddesi
Sodyum Bisülfit: Koku giderici (Çamaşır suyu)
Çamaşır suyu: Beyazlatıcı
Hidrojen Peroksit: Beyazlatıcı
Tio Sülfat: Peroksit giderici
Sodyum Hidrosülfit: Renk sökücü
Tuz: B.M'yi ayrıştırır.
Payet Kostik: Kalevi ortamı sağlar
Soda: B.M'yi Elyafa Fikse eder.
