MALZEME MALİYETLERİ

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2

Malzeme Türleri

• Dolaysız malzeme (İlk Madde)

• Üretim sırasında kullanılan malzemelerden mamul yapısı

içerisine giren, mamulün temel öğesini oluşturan, teknik

bakımdan miktarı saptanabilen ve ekonomik bir değeri olan

malzemedir.

• Dokuma için kullanılan iplikler, terbiye için kullanılan hambez, vs

• Bir mamulün üretiminde birden fazla ilk maddenin kullanılması

söz konusu olabilir. Montaj sanayinde örneğin otomobil

üretiminde, kaporta, motor parçaları, lastik, akü vb. gibi

parçaların birleştirilmesi ile mamul üretimi

gerçekleştirilmektedir.

• İlk madde önceden sinai bir üretim sürecinden geçmiş olabileceği

gibi, doğrudan doğruya temin edilen hammadde biçiminde de

olabilir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 3

Malzeme Türleri

• Dolaylı malzeme

• Yardımcı malzemeler

• Üretim sırasında kullanılan malzemelerden mamul yapısı içerisine giren,

fakat o mamul içinde çok az yer tutan, teknik yönden kullanılan miktarı ve

değeri oldukça güç saptanabilen malzemelerdir (Konfeksiyonda dikiş ipliği,

terbiyede bazı katkı maddeleri, vb.)Mamule dolaylı olarak yüklenirler.

• Parasal değeri yüksek , mamul içerisindeki tüketimleri saptanabilen bazı

yardımcı malzemeler mamule direk olarak yüklenebilir (Konfeksiyonda özel

aksesuarlar vb.).

• İşletme malzemesi

• Üretimin devamlılığı için kullanılan, fakat mamul bünyesine girmeyen çeşitli

malzemelerdir (makine yağı, yedek parçalar, bakım onarım malzemeleri,

temizlik malzemesi, işletmenin tümünü ilgilendiren yakıt, kırtasiye, ambalaj

malzemesi, gıda maddeleri, işçi giyecekleri, vb.)

• Büyük çoğunlukla mamule dolaylı olarak ilişkilendirilmekle birlikte, bazı

özel malzemeler (örneğin, özel ambalaj malzemeleri) mamule direk

yüklenebilirler. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4

Malzeme Miktarı

• Sanayi işletmelerinin kullandıkları malzeme çeşitleri

binlerce kalem ve malzeme stoklarının değeri ise yüz

binlerce lira olabilir.

• Bu nedenle yalnız üretim esnasında kullanılan

malzemeleri türleri değil, elde bulundurulması

gereken miktarları da son derece önemlidir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 5

Malzeme Miktarı

• Malzeme miktarı ile ilgili olarak üç şartın bir arada olması

gereklidir:

1. Sürekli ve aksaksız bir üretime olanak verebilmek için gerekli tür ve

nitelikte malzemelerden elde yeterli miktarlarda bulundurmak,

2. Eldeki stoklara olabildiğince az sermaye bağlamak,

3. Eldeki malzemeyi zaman ve emek bakımından en kolay

kullanılabilecek biçimde ve güvenlik içinde bulundurmak.

• Bu gerekçelerle, “stok kontrolü

” işletmecilikte büyük önem

kazanmıştır.

• Bir malzemeden bir partide satın alınabilecek miktar (sipariş miktarı)

• O malzemeden elde en az bulundurulması gereken stok miktarı12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6

Malzeme Miktarı

• Çok stok bulundurmanın maliyetleri:

• Depo amortisman veya kira maliyetleri yüksek olur.

• Daha çok sermaye bağlanmasını gerektirdiğinden faiz/finansman

maliyetleri yükselir.

• Bozulma ve değer kaybına karşıriziko/sigorta maliyetleri yükselir.

• Stok takibi ve kayıt işleri için işçilik, malzeme ve enerji maliyetleri

yükselir.

• Az stok bulundurmanın maliyetleri:

• Kısa aralıklarla çok sayıda sipariş vermek yüzünden sipariş ve nakliye

maliyetleri artar.

• Yetersiz stok, üretimde aksamaya, boş beklemeye ve verimlilik kaybına

neden olabilir.

• Üretim aksamasına bağlısatışlarda ve karda azalma meydana gelir.

• Üretim aksaması, taleplerin zamanında karşılanmamasına yol

açacağından firma imajı olumsuz etkilenir ve müşteri kaybına neden

olabilir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7

Stok Kontrolü

• Her üretim işletmesinin malzeme, yarı mamul ve

mamul stoklarına yönelik iyi bir

stok planlama ve

stok kontrol

sistemi olmalıdır.

• Stoklama maliyetleri

• Stok yapmak için katlanılan faiz, kira, sigorta maliyetleri,

vs.

• Sipariş maliyetleri

• Siparişin verilmesinden, depoya girmesine kadar yapılan

her türlü, yazışma, nakliye, kontrol ve kayıt maliyetlerini

kapsar.12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8

Stok Kontrolü

•• EN EKONOMİK (OPTİMAL) SİPARİŞ MİKTARI:

• Stoklama ve sipariş maliyetleri toplamının en az olduğu

durumdaki sipariş miktarıdır.

• Uzun yıllardır kullanılan en etkili stok planlama ve kontrolü

yöntemidir.

• Varsayımları:

• Satın almalar sabit miktarlarda ve eşit zaman aralıklarıyla yapılır.

• Yıllık malzeme ihtiyacı, sipariş ve stok taşıma maliyeti bilinmektedir.

• Malzeme alışfiyatı, siparişin büyüklüğünden etkilenmemektedir.

• İşletme stoksuz kalmamak için gerekli önlemleri alır ve daima belirli

bir stok bulundurur. Ortalama stok miktarısipariş miktarının yarısı

kadardır.

• İşletme her gün aynı miktarda üretim yapar.12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 9

• O= optimal sipariş miktarı(aranan birim sayısı)

• İ= yıllık ihtiyaç miktarı (birim)

• F= sipariş konusu maddenin alışfiyatı(TL/YTL)

• E= stoklama maliyeti ( stok değerinin %’si olarak)

• S= sipariş maliyeti (TL/YTL)

• Malzemenin tedarik edilme şartları bir defada verilecek

sipariş miktarını etkiler

• Dış alım / ithalat koşulları

• Satın alma şartlarındaki istikrarsızlıklar/ alım şartlarındaki

güçlükler ve belirsizlikler

• Malzemenin satın alma fiyatındaki artış eğilimi

• Miktara bağlı alışıskontoları12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10

Örnek:

360.000 600 det

2.5 0.2

2 2 15 6000

O = =

× ×

= =12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11

En ekonomik sipariş miktarı

• Optimal sipariş miktarıyla ilgili

formül basit olmakla birlikte

asıl sorun sipariş maliyetleriyle

stoklama maliyetlerini sağlıklı

biçimde ortaya çıkmaktadır.

Sipariş Miktarı

Toplam maliyetler

Stoklama maliyetleri

Sipariş maliyetleri

100 1100

Yıllık toplam

maliyetler12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12

Örnek:

a. Yıllık ihtiyaç 4000 4000 4000 4000 4000 4000 4000

b. Sipariş sayısı 10 8 6 5 4 2 1

c. Sipariş miktarı (a/b) 400 500 666,6667 800 1000 2000 4000

d. Ortalama stok (c/2) 200 250 333,3333 400 500 1000 2000

e. Sipariş maliyeti (bx625 000) 6250000 5000000 3750000 3125000 2500000 1250000 625000

f . Stok taşıma maliyeti (dx5000) 1000000 1250000 1666667 2000000 2500000 5000000 10000000

g. Toplam maliyet (e+f) 7250000 6250000 5416667 5125000 5000000 6250000 10625000

En Ekonomik Sipariş Miktarının Saptanması

O 1000birim

5000

2 4000 625000

× ×

=12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13

Örnek (devam):

a. Yıllık ihtiyaç 4000 4000 4000 4000 4000 4000 4000 4000

b. Sipariş sayısı 10 8 6 5 4 3 2 1

c. Sipariş miktarı (a/b) 400 500 666,6667 800 1000 1333,333 2000 4000

d. Ortalama stok (c/2) 200 250 333,3333 400 500 666,6667 1000 2000

e. Sipariş maliyeti (bx625 000) 6250000 5000000 3750000 3125000 2500000 1875000 1250000 625000

f . Stok taşıma maliyeti (dx5000) 1000000 1250000 1666667 2000000 2500000 3333333 5000000 10000000

g. Kaybedilen miktar indirimi 14000000 14000000 14000000 8400000 8400000 8400000 2800000 0

h. Toplam maliyet (e+f+g) 21250000 20250000 19416667 13525000 13400000 13608333 9050000 10625000

En Ekonomik Sipariş Miktarının Saptanması

Kaybedilen yıllık miktar indirimi(1000birimlik alımlar için)=4000x(68.600-66.500)=8.400.000

En ekonomik sipariş miktarı, miktar indirimi dikkate alındığında 2000 birime

yükselmektedir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14

Stok Kontrolü--En Az Stok Miktarı

• En ekonomik sipariş miktarının saptanmasından sonra,

siparişin ne zaman verileceği belirlenmelidir.

• En az stok miktarı- Herhangi bir maddeden elde en az ne

kadar bulundurulması gerektiği aşağıdaki faktörlere bağlıdır:

• Günlük kullanım miktarı

• Tedarik süresi (bekleme süresi)

• Emniyet stok ihtiyacı

• Bir malzemeden günlük kullanım miktarı ne kadar çok ve bir

malzemenin tedarik süresi ne kadar uzun olursa, elde o kadar çok

stok bulundurmak gerekeceği doğaldır. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15

Stok Kontrolü--Emniyet stokunun saptanması

• Yöneticilerin birkaç günlük madde ihtiyacını keyfi olarak emniyet stoku kabul

etmesi (günlük ortalama kullanım x gün)

• Maksimum günlük kullanım ile ortalama günlük kullanım miktarı arasındaki

dalgalanmaların dikkate alınması

• Emniyet stoku = (maksimum günlük kullanım-ortalama günlük kullanım)x

bekleme süresi

• Maksimum günlük kullanım:400 birim

• Ortalama günlük kullanım:300 birim

• Minimum günlük kullanım:150 birim

• Bekleme süresi:18 gün

• (400-300)*18=1800 birim

• Yeniden sipariş noktası, yeni siparişin verileceği stok seviyesidir(en az stok

miktarı).

• Emniyet stoku +Bekleme süresi x ortalama günlük kullanım miktarı

• 1800 + 18x300=1800+5400 = 7200 birim

• Stok seviyesi 7200 birime inince yeni bir sipariş verilecektir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16

Stok Kontrolü--Emniyet stokunun saptanması

•Günlük kullanım:20 adet

•Tedarik süresi:10 gün

•En az stok miktarı:10x20=200adet

•Optimal sipariş miktarı:450 adet

•450/20=22.5~23 günlük ihtiyaç

•Tedarik süresi 10 gün olduğuna

göre, 12.günün sonunda yeni sipariş

vermek gerekir.

•Günlük kullanım miktarındaki artışla

ve tedarik süresindeki uzamalara

karşı, 5 günlük ek sürelik emniyet

stoku bulundurulması yoluna

gidilebilir.

•5x20=100 adet emniyet stoku

bulundurulmalıdır.

•Yeniden sipariş noktası/en az stok

miktarı, 200 adetten 300 adete

yükselmiş olmaktadır.

13 23

13 2312.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17

Stok Kontrol Prosedürleri

• Madde stoklarının kontrolünde basitten karmaşığa doğru uzanan çeşitli

yöntemler kullanılmaktadır.

• Periyodik kontrol metodu

• Kullanılan maddelerin stok düzeyleri belli aralıklarla (15 gün, 1 ay, 2

ay)kontrol edilir.

• Stoklar arzu edilen düzeyin altında ise yeni sipariş verilerek, stokların

hedeflenen düzeye çıkmasısağlanır.

• Kritik ya da önemli maddelerde kontrol periyodu daha kısa tutulur.

• Minimum-maksimum metodu

• Her stok kalemi için minimum ve maksimum düzeyler tespit edilir. Stok

düzeyi minimuma indiği anda verilen siparişle tekrar maksimuma

ulaştırılır. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18

Stok Kontrol Prosedürleri

• Çift depo metodu

• Ucuz stok kalemlerine uygulanır.

• Stok iki kompartımana ayrılır. 1.kompartımana iki sipariş arasında

kullanılacağı tahmin edilen miktar, 2.kompartımana malın siparişinden teslim

alınmasına kadar geçecek süre için gerekli miktar konur.

• Otomatik sipariş metodu

• Stok seviyesi önceden saptanmış minimum miktara indiğinde otomatik olarak

yeni sipariş verilir.

• Bilgisayar kullanımı durumunda stok kontrolü, çok daha hızlı ve güvenli bir

biçimde yapılabilir.

• Gözle kontrol (fiziki kontrol) malzeme eksikliğini tespit etmenin diğer bir

etkili yoldur.

• MRP (material resource planning-malzeme kaynakları planlaması), mamul

talebince yönlendirilen bir planlama sürecidir.

• Bu tür bir planlama işletme kapasitesi ve işgücü gereksinimlerini de

karşılayacak şekilde yapıldığında, “üretim kaynakları planlaması” adını

alır (MRP1 ve MRP2). 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19

Stok Kontrol Prosedürleri: ABC Planı

• ABC Planı

12 42 46

Değer (%)

•Bir işletmede değeri düşük ve

yüksek çok çeşitli malzeme

kullanılabilir.

•Hepsini aynı dikkatle izlemek

ekonomik olmayabilir.

•Malzemeler değerlerine göre

sistematik bir gruplamaya tabi

tutularak, her gruba uygun bir

kontrol yöntemi belirlenir.

A: sıkı kontrolotomatik sipariş

B:min-max metodu

C:çift depo metodu12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20

Stok Kontrol Kartları

• Stok kontrolü özellikle ambarda ve muhasebe servisinde

tutulan malzeme stok kartları aracılığı ile yapılır.

• Ambardaki kartlar yalnız miktar hareketlerini ve kalanları

göstermesine karşılık, muhasebedeki kartlarda değer

hareketleri de izlenir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21

Stok Kontrol Kartları

• Malzeme tüketiminin saptanıp, izlenmesinde iki yöntemden biri

kullanılır:

1. Sürekli envanter yöntemi:

• İlk madde ve malzemelerden kalan malzemenin (eldeki mevcudun)

miktar ve değer olarak kayıtlarda sürekli biçimde izlenmesidir.

2. Aralıklı envanter yöntemi

• Giren malzemenin sürekli olarak, kalan ve dolayısıyla çıkan

malzemenin ise dönem sonunda sayım ve değerleme yapılmak suretiyle

belirlenerek kayıtlara yansıtılmasışeklinde yürütülür. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 22

Malzeme Değeri: Stok Değerleme Yöntemleri

• Eldeki malzeme stokları ile imalata verilen malzemelerin

“değerlenmesi” açısından kullanılan yöntemler:

1. Maliyet bedeliyle değerleme

2. Cari piyasa değeriyle (Pazar fiyatı ile ) değerleme

3. Sabit fiyatlarla değerleme

• Uygulamada en çok karşılaşılan maliyet bedeline göre

değerleme üç farklı biçimde uygulanabilir:

• Ortalama yöntemi

• FIFO (First-in, First-out, ilk giren ilk çıkar) yöntemi

• LIFO (Last-in, First-out, son giren ilk çıkar) yöntemi12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23

Malzeme Değeri: Maliyet Bedeliyle Değerleme

• Dolaysız ve dolaylı malzemelerin maliyeti, varsa nakit

indirimlerinden sonraki net satın alma bedeline, nakliye,

sigorta, yurtdışından gelenlere gümrük vergisi, fon ve

harçlar ve bazı durumlarda dinlendirme, yaşlandırma özel

proses giderlerinin eklenmesi ile ulaşılan değerdir.

• Eklenen diğer giderlerin ölçülmesi zor ve küçük tutarda

olduğunda, ÜGM’lerine aktarılabilirler. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24

Maliyet Bedeliyle Değerleme: Ortalama yöntemi

• Hareketli ortalama

• Her yeni girişten sonra yeni bir ortalama fiyat hesaplanır.

• Ortalama fiyatı hesaplamak için son kalan değer, son kalan miktara

bölünür.

• “İmalata verilen” ve “stokta kalan” hiçbir zaman “gerçek alış fiyatı”

üzerinden değerlenmemektedir.

• Fiyatlar bakımından değil, toplam maliyetler bakımından, maliyet

bedeliyle değerleme yöntemleri arasında yer alır.

• Ülkemizde en çok uygulanan değerleme yöntemidir. Faydalı yönleri:

• Yöntemin uygulanması kolaydır.

• Pratikte girişler, çıkışlara göre sayıca az olduğundan , bir kez hesaplanan

bir ortalama fiyat uzun süre kullanılabilir.

• Düşük değerli, fiyatı sık değişiklik gösteren malzeme için uygun bir

yöntemdir.

• Çok düşük ve çok yüksek fiyatların etkisini azalttığı için değerlemede denge

ve istikrar sağlar. Maliyet tahminleri ve analizleri kolaylaşır. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25

Maliyet bedeli ile malzeme değerleme yöntemlerinin

uygulanmasına yönelik ÖRNEK:

• A işletmesindeki X malzemesinin 1

Haziran 200.. tarihindeki stokları,

birim maliyeti 200 TL’den 210

birimdir.

Ay içinde aşağıdaki

alımlar gerçekleştirilmiştir.

Tarih Birim Birim Maliyet (TL)

10.06. 96 216

20.06. 45 235

27.06 75 240

•• İmalata verilen miktarlar ise

şöyledir:

Tarih Birim

11.06. 200

21.06. 100

29.06. 60

•• İstenen:

Çeşitli maliyet temellerine göre, “imalata verilen malzeme”nin

değeri ile Haziran sonunda “elde kalan stok”un değerinin

hesaplanması12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26

Maliyet Bedeliyle Değerleme: Ortalama yöntemi

• Hareketli ortalama, örnek:12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27

Maliyet Bedeliyle Değerleme: Ortalama yöntemi

• Tartılı ortalama

• Ortalama fiyat her yeni girişten sonra değil, belli bir dönem, örneğin bir ay için

hesaplanır.

• Ayın ortalama fiyatını bulmak için ay sonunu beklemek gerekir.

• Bulunacak fiyat o ayın veya sonraki ayın çıkışlarını değerlemek için kullanılabilir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28

Malzeme Değeri: Maliyet Bedeliyle Değerleme

• FIFO (First-in, First-out, ilk giren ilk çıkar)

• Malzemenin alınıştarihi sırasına göre harcandığı varsayımına dayanır.

• Büyük partiler halinde satın alınan ve kullanımın hangi partiye ait olduğu

kolaylıkla izlenebilen, nispeten yüksek değerde malzeme için uygun bir

yöntemdir.

• Yöntemin yararları:

• Malzemenin kullanım sırası mantıki ve sistematiktir. Özellikle çabuk

bozulan malzemenin bir an önce sarfını sağlamak bakımından,

sağlıklı bir stok kontrolüne izin verir.

• Alınan ve kullanılan malzemelerin gerek miktarları gerekse gerçek

fiyatları bakımından tam bir eşitlik sağlanır. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29

Maliyet Bedeliyle Değerleme: FIFO (First

--in, First

out, ilk giren ilk çıkar) 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30

Maliyet Bedeliyle Değerleme: FIFO (First

--in, First

--out, ilk

giren ilk çıkar)

• Karşılaşılan zorluklar:

• Sipariş sayısı fazla ve alış fiyatları değişik ise, yöntemin

uygulanışı güçleşir.

• Malzeme fiyatlarının yükselmesi durumunda, imalat

maliyetleri eski ve düşük fiyatlara göre

değerleneceğinden, fiktif karlar elde edilir. Bu da aşırı

vergi ve kar dağıtımına yol açabilir.İşletmenin reel

varlığını koruması güçleşir ve mali yapısızayıflar.

• Malzeme fiyatlarının çok düşmesi durumunda ise, imalat

maliyetleri eski ve yüksek fiyatlara göre

değerleneceğinden, dönem karları aşırı derecede düşer

ve girişimcilerin yatırım eğilimleri azalır. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31

Malzeme Değeri: Maliyet Bedeliyle Değerleme

• LIFO (Last-in, First-out, son giren ilk çıkar)

• İmalata verilen malzemenin (hammaddenin) en son alınan partiden

olduğu varsayımına dayanır.

• Yöntemin temel amacı, imalat maliyetlerini olabildiğince cari fiyatlara

yakın değerlerden hesaplamaktır.

• Fiyatların sürekli olarak yükselmesi durumunda, elde çok eski ve düşük

fiyatla değerlenmişstoklar bulunmasına yol açabilir. Bilançolarda düşük

değerle yer alan bu stoklar bir tür gizli yedek ifade eder.

• Bu tekniğin uygulama koşulları bakımından başarı koşulları ve

güçlükleri FIFO’nunki ile aynıdır.

• Yöntemin yararları:

• Malzeme fiyatlarının yükselmesi durumunda, imalat maliyetleri de

yükseleceğinden fiktif karlar ve bunların doğuracağı aşırı vergiler ve kar

dağıtımları önlenmiş olur.

• Malzeme fiyatlarının düşmesi durumunda, imalat maliyetleri de

düşeceğinden, karlar artar ve girişimciler yatırıma özendirilmiş olur. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32

Maliyet Bedeliyle Değerleme: LIFO (Last

--in, First

out, son giren ilk çıkar)12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 33

Maliyet bedeli ile malzeme değerleme yöntemlerinin

karşılaştırılması:

• Uygulamada hesap ve kayıt kolaylıklarının yanı sıra, malzemenin

ambara yerleştirilme durumu, imalata verilme olanakları, veya

malzemenin bozulma durumu ya da fiyat değişimleri gibi noktalar

dikkate alınarak, en uygun değerleme yöntemi seçilmelidir.

• LIFO yöntemi verilen örneğin dışında, hesap dönemi sonunda bir

seferde de hesaplanabilir.

Yöntemler Dönem sonu stok değeri

(TL)

Dönem içinde imalata

verilen malzeme değeri

(TL)

Hareketli ortalama 15144 76167

Tartılı ortalama 14147 77164

FIFO 15840 75471

LIFO 13800 7751112.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 34

Malzeme Değeri: Pazar Fiyatına Göre Değerleme

• İyi bir değerleme yönteminden beklenen, maliyetlere giren hammadde

değerini olabildiğince hammadde fiyatlarındaki değişikliklere

uydurabilmektir.

• Pazar fiyatına göre değerlemede, cari piyasa fiyatları esas alınır.

• Böylece, hammaddenin alınışı ile kullanılışı arasında geçen zamandan ve

mamulün ambara girişinden satışına kadar geçen zamandan

kaynaklanabilecek maliyet farkları minimize edilmiş olur.

• Malzeme stoklarının maliyet bedeli ile mi yoksa stokun değerleme

günündeki piyasa değeri ile mi değerlendirileceği konusunda muhasebe

kuralı, bu iki değerden düşük olanıyla değerleme yapmaktır.

• Cari piyasa değeri, söz konusu stokları yerine koyma maliyeti (ikame

maliyeti) olarak tanımlanır. Eğer cari piyasa değeri, maliyetten yüksek ise

herhangi bir işleme gerek yoktur. Buna karşılık cari piyasa değeri daha

düşük ise, stok değerlemede bu kullanılır. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 35

Malzeme Değeri: Pazar Fiyatına Göre Değerleme

• Ülkemizde Vergi Usul Yasası’nın 274.maddesine göre,

satın alınan emtianın maliyet bedeline göre değerleme

günündeki satış bedelleri %10 veya daha fazla bir

düşüklük gösterdiği durumlarda yükümlü maliyet bedeli

yerine emsal bedeli ölçüsü uygulanabilir.

• Bunun dışında yasa, hammaddenin değerlemesi

konusunda kesin bir hüküm koymamakta ve yükümlüleri

yöntem tayini konusunda serbest bırakmaktadır.

• Cari piyasa değerinin maliyetten daha düşük olmasının

fiziksel bozulma, demode olma, deflasyon v.s. gibi

nedenleri olabilir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 36

Malzeme Değeri: Pazar Fiyatına Göre Değerleme

• Dönem sonu stoklarının seçilmiş stok değerleme yöntemi

ile ölçülen maliyeti 320.000 YTL, ikame maliyeti ise

280.000 YTL’dir. Bu durumda değerlemeye piyasa değeri

esas olacak ve aşağıdaki gibi işlem yapılacaktır:

• Maliyet bedeli: 320.000 YTL

• Piyasa değeri: 280.000 YTL

• Fark(mamul maliyetine): 40.000 YTL

• Buradaki 40.000 YTL stoktaki değer kaybını yansıttığı

mamul maliyetine eklenmektedir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 37

Malzeme Değeri: Sabit Fiyatla Değerleme

• Fiyatlardaki değişikliğin etkisini gidermek üzere, malzemenin

imalata belirli bir süre sabit fiyatla yüklenmesini esas alır.

• Böylece hesap kolaylığı ve işletmelerin kontrolü olanağı artar.

• “Tahmini fiyatlar” daha çok geçen dönemlerdeki fiyat

gelişmelerine göre hesaplanan bir tür “ortalama fiyat” niteliği

gösterir.

• Sabit fiyatlarla fiili fiyatlar arasındaki farklar, “fark

hesapları”nda toplanıp, hesap dönemi sonunda imalata

topluca yüklenebilir.

• Standart maliyet sisteminin kullanıldığı işletmelerde “standart

fiyatlar”la da malzeme değerlemesi yoluna gidilmektedir. 12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 38

Malzeme Maliyetlerinin Saptanması ve Kaydı

• Malzeme hareketlerinin izlenmesinde temel hesap

maddeler stok

hesabıdır. Bu hesap yardımcı defterlerde madde türlerine göre

yardımcı hesaplara bölünür. Bu suretle her madde cinsi

yardımcı defterlerde tek tek izlenebilir.

• Malzeme hareketlerinin izlenmesi ve muhasebeleştirilmesinde

iki temel aşama vardır:

••

Satın alma ve depodan üretime sevk

Malzeme

girişleri

Malzeme

çıkışları12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 39

Malzeme Girişleri

••

Stok kontrol servisi

•• Malzeme gereksinimlerini saptar.

••

Satın alma servisi

•• Malzemeyi belli yöntemlerle satın alır.

•• İşletmeye gelen malzemenin, miktar ve nitelik

bakımından sipariş ve faturasına uygunluğu

kontrol edilir ve tesellüm fişi kesilir.

•• Bazı malzeme, kalite kontrolü sonuçlanıncaya

kadar geçici ambarda bekletilir.

•• Ambar •• Kesin kabulü yapılan malzemenin giriş fişi

kesilir.

•• Giren malzeme yalnız miktar üzerinden stok

kartlarına işlenir.

••

Stok kontrol servisi

•• Giren malzeme miktar ve değeri stok

kartlarına işlenir;bakiyeler hesaplanır.

•• Mahsup fişi kesilir; malzeme hesapları alış

değerleri üzerinden borçlandırılıp,

karşılığında mali hesaplar (bayiler ,kasa,

banka, borç senetleri vs.) alacaklandırılır.

•• Muhasebe servisi12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 40

Malzeme Çıkışları

•• Üretim planlama/

atölye amiri

• İstek fişi ile ambardan hangi cins malzemeden

ne miktarda alınması gerektiği saptanır.

•• Ambar

• İstek fişlerine göre, çıkış fişleri kesilir ve

malzeme teslim edilir.

• Çıkış fişlerine göre, malzemenin çıkış miktarı

stok kartlarına işlenir ve bakiyeleri hesaplanır.

• Malzemenin stokta bulunmaması durumu stok

kontrol ve satın alma servislerine bildirilir.

••

Stok kontrol servisi

• Çıkış fişlerine göre stok kontrol ve ambar

muhasebesi servisinde kullanılan değerleme

yöntemine göre malzeme değerlenir.

• Çıkışlar, stok kartından miktar ve değer olarak

düşülür; yeni bakiyeler hesaplanır.

• Çıkış fişlerine göre malzeme, cinsine ve

maliyet muhasebesi sistemine göre çeşitli

bakımlardan sınıflandırılır.

• Ortaya çıkan gruplara göre, mahsup fişleri

kesilir ve ilgili hesaplara kayıtlar yapılır.

•• Muhasebe servisi12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 41

Madde maliyetlerinin muhasebeleştirilmesi12.11.2009

İTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 42