1. ÖRME KUMAŞ KONTROLÜ
1.1. Örme Kumaşların Genel Özellikleri ve Kullanım Alanları
1.1.1. Örme Kumaşların Genel Özellikleri
Tanımı : Örücü elemanlar vasıtasıyla ilmek şekli verilen ipliğin, kendinden önceki ve
sonraki ilmekler ile bağlanması sonucu oluşturulan yüzeylere örme kumaş denir.
Örme kumaşların genel özellikleri aşağıda verilmiştir.
Ø İplik sistemlerinin sayısı: Atkı iplik sistemidir (tek iplikli). İlmekler birbirini
sarmış durumdadır.
Ø Elastikiyet ve esneklik: Her yöne esnemeye uygun ve elastiktir.
Ø Nem çekme özelliği: Örme yüzeyler iplik bağlantılı yüzeylerden, dokumalardan
ve kolon dokumalardan daha fazla nem çekerler.
Ø Yüzey yapısı açık, seyrek veya sıkı olabilir
Ø Dokuma yüzeylere göre daha hafif olabilmektedir.
Ø Stabil değiller.
Ø Çekmeleri, kullanılan ipliğin lif cinsine, terbiye şekline göre değişmektedir.
Ancak dokuma yüzeylere göre çekmeleri yüksektir.
Ø Diğer tekstil yüzeylerine göre yumuşaktırlar.
Ø Buruşma eğilimleri örgü sıklığına, kullanılan ipliğin lif cinsine ve terbiye
işlemlerine göre değişir.
1.1.2. Örme Kumaşların Kullanım Alanları
Kadın, erkek ve çocuk üst giyim, iç giyim ve evde kullanılan tekstil ürünlerinde
kullanılırlar.
1.2. Örme Kumaşlarda Hatalar
Örgü makinelerinde örülen yüzeylerde başta makine, iplik, işçilik kaynaklı olmak
üzere değişik faktörlerden kaynaklanan birçok hatalar meydana gelebilmektedir. Kumaş
üretiminin öncesinde ve sonrasında yapılacak kontrollerle hataları minimize etmek
mümkünse de tamamen ortadan kaldırmak söz konusu değildir.
Örme kumaşlarda oluşabilecek bazı hataların sınıflanması ve açıklamalar aşağıda
verilmiştir. 5
ÖRME KUMAŞ HATALARI
A.İplikten Kaynaklanan Hatalar
Ø İplik abrajı
Ø Uçuntu
Ø Ölü elyaf
Ø Örgüde enine çizgiler
Ø Likra kaçığı
Ø Delik ve patlak
Ø Karışma
Ø İplik kesilmesi
Ø Yabancı madde
Ø Örgü dönmesi (may dönmesi)
Ø Likra kaçığı
B. Yüzeysel Hatalar
1-Örmeden kaynaklanan hatalar
Ø İğne izi
Ø May dönmesi (örgü dönmesi)
Ø Çekme (Relaksasyon ve keçeleşme çekmesi)
Ø Yaylanma –kavislenme
Ø Gevşeklik
Ø Boncuklanma
Ø Sıklık hatası
Ø Gölgeli örme
Ø Kenar kıvrılması
Ø Kumaş kırığı
Ø Gramaj
Ø Tüylülük
2-Terbiyeden kaynaklanan hatalar
a-Boyadan kaynaklanan hatalar
Ø Boya abrajı
Ø Kanat farkı
Ø Ton farkı
Ø Renk akması
Ø Renk çıkması
Ø Baş-son farkı
Ø Çift yüz efekti
Ø Bronzlaşma (fototropi)
Ø Kirlenme
Ø Lekelenme 6
Ø Halat izleri
Ø Bare, çizgilik
b-Baskıdan kaynaklanan hatalar
Ø Desen hatası
Ø Çizgi oluşumu
Ø Rakle çizgisi
Ø Karga ayağı
Ø Akma
Ø Çift yüz efekti
Ø Keleşlik
Ø Kalıp tıkanması
Ø Kontür belirsizliği
Ø Hareli görünüm
Ø Matlaşma
C.Örme makinesinden Kaynaklanan Hatalar
Ø İğne sürtünmeleri ve çarpmaları
Ø Yağ lekesi
Ø Delikler
Ø İlmek düşmeleri
Ø İlmek kaçığı, iplik kaçığı
Ø İlmeklerin düzgün olmaması
Ø Kelebek
Ø Çift ilmek hatası
Ø Buruşukluk
Ø Kumaş kırılması
Ø Boyuna çizgiler
Ø Duruş izi
Ø Rasgele ilmekler
Ø Örgü dönmesi (may dönmesi)
Ø Kazayağı7
Örgü dönmesi (may dönmesi)
Örme kumaşlarda bükülme anlamına gelir. Örgü yapısı içerisindeki ilmek sıra ve
çizgilerinin birbirine dik olması gerekir. Fakat may dönmesi de denilen ve dengesiz örgü
yapılarında görülen örgü dönmesi nedeniyle bu durum bozulabilir. Dikdörtgen şeklinde
örülen bir kumaş parçası dönme sonrasında paralel kenar hâline gelebilir. İlmek çubukları ile
ilmek sıraları arasındaki açının 90º’
den sapmasına 0 dönme açısı denir ve bu açı 5º’
den
büyükse dönme önemli boyuttadır. Örgü dönmesi 2 nedenden ortaya çıkar:
Resim 1.1 : May dönmesi
İplikten kaynaklanan örgü dönmesi
İpliğin bükülme eğilimine bağlı olarak örgü dönmesi artar. Bir ipliğin bükülme
eğilimini belirlemek için belirli uzunluktaki iplik, iki ucundan tutulur. Bu iki uç birbirine
yaklaştırıldığında altta oluşan iplik halkasının kendi üzerine katlanma durumuna bakılır.
Kendi üzerine katlanma tur sayısı yüksek ise ipliğin bükülme eğilimi yüksektir ve bu iplikten
örülen kumaşta dönme riski yüksektir demektir.
Kumaşa yüzünden bakıldığında örme işlemi Z bükümlü iplikle yapılmışsa ilmek
çubuklarının sağa; S bükümlü iplikle yapılmışsa sola doğru eğildiği görülür.
İpliğin bükülme eğilimi yüksek olsa bile dönme olabilmesi için ilmek yapısı içinde
ilmeğin dönebileceği boş alanın olması gerekir. Dolayısıyla buradan, seyrek örgülerde daha
fazla dönme olacağı sonucuna varılabilir.
İplikten kaynaklanan örgü dönmesini örme işlemi bittikten sonra gidermek mümkün
değildir. Örme işlemi öncesinde veya örme sırasında alınabilecek önlemler şöyle
sıralanabilir: 8
Mümkün olduğunca sık örmek: Bu yöntem kumaş gramajını artırıp fiziksel
özelliklerini değiştirdiğinden her zaman uygulanmaz.
Bükülme eğilimi az olan iplik kullanmak: İpliğin bükülme eğilimi, örme işleminden
önce buharla fikse edilerek azaltılabilir. Ancak bu yöntemin kumaşın tutumunu sabitleştirici
özelliği vardır.
Tek kat iplik yerine çift kat iplik kullanmak: Bu amaçla yüksek bükümlü ince iki iplik
ters yönünde daha az büküm sayısında katlanır. Bu yöntemle ipliğin bükümü yarı yarıya
düşürüldüğü hâlde numarası iki kat artmaktadır. Dolayısıyla kalın giysilerin üretiminde
kullanılan bir yöntem olup, ince giysilerin üretimi için oldukça pahalı bir yöntemdir. Çünkü;
Ø Çok ince numaralı tek kat iplik gerekmektedir.
Ø Fazladan katlama masrafı söz konusudur.
Ø İnce iplik için ince lif kullanımı gerekir ki bu da ilave masraftır.
Bir sıra Z bir sıra S bükümlü iplik kullanmak: Böylece S bükümlü iplik örgüyü sola, Z
bükümlü iplik sağa yatırmaya çalışacağı için örgüde dönme olmaz.
Makineden kaynaklanan örgü dönmesi
Çok sistemli örme makinelerinde görülen bir dönme türüdür. Örneğin 84 sistemli bir
örme makinesinde 1. sistem 1. sırayı örerken, hemen yanındaki bir sistem 85. sırayı örer ve
kumaş aşağıya dönük olarak çekilir. Giderilme çareleri:
Ø Daha az sistemli makine kullanmak.
Ø Makinenin dönüş yönüne göre uygun büküm yönünde iplik kullanılmalıdır.
Ø Örme işleminden sonra terbiye işlemlerini açık en olarak yapmak ve dönüklüğü
giderecek sistemler kullanmak.
Örgüde enine çizgiler
Bir örme kumaşta görülen enine çizgi ve bantların nedeni iplik düzgünsüzlüğü veya
örme makinesi ayarsızlığı olabilir. Bu hata her biri bir sıra oluşturan sistemlerin ayarlarının
farklı olmasından kaynaklanabilir. Çünkü ayar farklılığı birbirinden farlı sıraların oluşmasına
neden olacaktır. Bir kumaş üzerindeki çizgi veya bantların nedenini anlamak için, farklı
bantlara ait sıralar sökülerek ilmek uzunlukları ölçülür. İlmek uzunlukları arasında fark varsa
hata örme makinesinden, yoksa iplikten kaynaklanmaktadır sonucuna varılabilir. 9
İplik hatalarından kaynaklanan enine çizgiler ve bantlar
Farklı büküm ve numaradaki ipliklerin boya alma miktarları da farklı olacağından,
iplikten kaynaklanan hatalar boyamadan sonra belirginleşir. Tüm bu hataların giderilmesi
için iyi kaliteli iplik kullanılması gerekmektedir.
İplik Hatası Kumaşa Etkisi Önleme Çareleri
İplik düzgünsüzlüğü
(ince ve kalın yer)
Periyodik olmayan kesikli
enine çizgiler ve düzgün
olmayan kumaş yüzeyi.
İplikteki ince ve kalın
yerleri gidermek ve kaliteli
iplik kullanmak.
Kötü boyanmış veya iyi
harmanlanmamış iplik
Periyodik olmayan enine
çizgi veya bantlar.
Hatalı bobinleri
değiştirmek.
İplik bükümünün
düzgünsüzlüğü (az veya çok
olması)
İlmek düşmeleri, delikler,
periyodik olmayan enine
çizgi ve bantlar.
Tüm sistemlerde örme
bükümüne sahip kaliteli
iplik kullanmak.
Sarımdan dolayı bobin sertliği
ve geriminin farklı olması
Periyodik olmayan enine
çizgi veya bantlar
Düzgün sarımlı bobin
kullanmak.
Sistemlerden bir veya
birkaçına farklı büküm,
numara, gerilim, boya, parafin
veya harmana sahip bobin
yerleştirilmesi
Periyodik olarak
tekrarlanan enine çizgi
veya bantlar.
Farklı olan bobin veya
bobinleri değiştirmek.
Bükülme eğilimi yüksek ipliği
düşük gerilimle beslemek
İplik kendi üzerine
katlanacağından kumaşta
kısa mesafeli kalın yer
hatası oluşur.
İplik özelliklerine uygun
gerilim ayarı yapmak.
Örgüde boyuna çizgiler
Örme kumaşlarda görülen boyuna çizgilerin büyük bölümünün nedeni, iğne
hatalarıdır. Çünkü makinede çalışan iğne çeşitli kuvvetlerin etkisi altındadır ve zamanla
bozulup kırılabilir. Bunun sonucunda kumaşta çeşitli hatalar ortaya çıkar.
Bu hataları gidermek için iğne ve platinlerin değiştirilmesi gerekir. Ancak bozuk
iğnenin yerine hiç kullanılmamış bir iğnenin takılması da yeni bir hata kaynağıdır. Çünkü
uzun süre çalışan iğnelerde zamanla yüzey aşınması meydana gelir. Yeni takılan bir iğnenin
ilmekleri ile aşınmış iğnenin ilmekleri farklı büyüklüklerde olacaktır. Bu nedenle belli bir
çalışma süresi sonunde makinedeki tüm iğneler değiştirilmeli ve kırılan iğnenin yerine diğer
iğneler gibi biraz kullanılmış olanı yerleştirilmelidir. 10
Ø Kazayağı
Örgü iğnesinin dili yamulur veya sıkışırsa, kancası deforme olursa meydana gelen bir
hatadır. İlmek oluşumu sağlıklı değildir. Kumaş yüzeyine bakılınca bu ilmekler diğer
ilmeklerden farklı olarak gözükürler.
Ø Delik
Ayarsız parçalar yüzünden oluşur. Ayar mesafeleri, eskimiş iğneler, mukavemetsiz
iplikler delik hatasına neden olan faktörlerin önde gelenleridir.
Resim 1.2 : Delik
Ø Patlak
Delik boyunun büyüklüğü santimetre aşınca patlak ismi almaktadır. Kumaştaki fire
miktarı artar.
Ø İplik abrajı
Abrajlı ipliklerin örülmesi ile oluşur. Harmanlanması veya çekilmesinde problem olan
ipliklerdir. Elyaf, ipliğin içinde homojen değildir. Çoğu farklı iplik hatası da abraj hatası
olarak adlandırılmaktadır. İmalatçısı ve/veya lotu farklı ipliklerin örgüde aynı anda
kullanılması sonucunda da abraj oluşur. Boya alma miktarları farklı olan malzemeler ne
kadar koyu renge boyanırlarsa renk değişimleri o kadar farklı ve abraj da o kadar belirgin
olacaktır. 11
Resim 1.3 : İplik abrajı
Ø Yabancı madde
İpliğe, kumaşa karışmış olan istenmeyen malzemelerdir. İplikteki jüt, sentetik
parçacıklar, ortamdan örgüye giren yağlı pamuk parçaları, renkli elyaf uçuntuları en
bilinenleridir. Daha çok açık renk kumaş boyamaları sonucu belirginleşirler. Sentetik ve
renksiz yabancı maddeler koyu renklerde boyamalarda ortaya çıkar.
Ø Ölü elyaf
Pamuk iplikçiliğinde sürekli karşılaşılan bir problem neticesidir. İplikteki ölmüş veya
olgunlaşmış liflerin, boya alamamaları sebebiyle boyanmış kumaş yüzyinde ham hâlde
görünür olmalarıdır. Koyu renk boyamalarda daha belirginleşirler.
Ø Likra kaçığı
Likra, yerleşmiş adıyla bilinen elastik ipliğin kopması veya örgüye uygun şekilde
girmemesi ile oluşur. Kumaşta enine ize sebep olur.
Ø Desen hatası
Desenlendirilmiş veya renklendirilmiş yüzeylerde oluşan renk, malzeme, şekil, boyut
hatalarıdır. İplik, makine ayarı, işçilik gibi sebeplerle oluşabilir.
Ø Gerginlik hatası
Makinenin örgü sıklık ayarlarının farklılığı, mekiklerinin ayarsızlığı, iplik besleme
sisteminin düzgün çalışmaması sebepleri ile oluşur. Kumaşta enine çizgiler oluşturur. 12
Ø Yağ lekesi
İğne ve platin yataklarından ya da patlak, boşluklu parçalardan kumaşa bulaşan örgü
yağlarının sebep olduğu hatalardır. Özellikle damlalar hâlinde makineden akan kullanılmış
yağlar kalıcı lekelere sebep olmaktadır.
Ø Kumaş kırığı
Kumaşın topa gergin ve düzgün sarılmaması yüzünden buruşması ile oluşur. Bozuk
sarımla bekletilen kumaşlarda bekleme süresi ve depolama şekline bağlı olarak bu kırıklar
düzeltilemez hâle gelebilir. Unutmamak gerekir ki, düzgün sarımlı olsa bile kırılmaya müsait
örgü kumaşların (elastik iplikler gibi) iki kenarlarındaki katlanma kırık hatasına yol açar.
Ø Sıklık hatası
İstenilenden farklı sıklıkta (gramaj, may sayısı, iplik uzunluğu ) örülen kumaşlar da
hatalı kumaşlardır.
Ø Çekme hatası
Örme işlemi sırasında uygulanan gerilmeler ortadan kaktığında, örgünün relakse hâle
geçmeye çalışması ile kumaşta şekil değiştirme meydana gelir. Bu genelde çekme şeklinde
olur ve iki gruba ayrılır:
· Relaksasyon çekmesi: Bütün örme mamüllerde görülen bu çekme, kumaş
tamamen relakse olup üzerindeki gerilmelerden kurtulduktan sonra
meydana gelen boyut değişimidir.
o Örgü mamül terbiye işlemlerinden fazla gerilmemeli, rahat ve
serbest olarak işlenmelidir.
o Örme işlemi sırasında kumaş fazla gerilmemeli, mümkünse
presser-foot (baskı ayağı) mekanizması kullanılmalıdır.
o Çok sık ve gevşek örgülerden kaçınıp, normal sıklıkta bir örgü
örülmelidir.
· Keçeleşme çekmesi: Sadece yün ipliğinden örülen yüzeylerde görülür.
Önlemek için;
o Çeşitli yöntemlerle lif üzerindeki pulcuklar yok edilmelidir.
o % 100 yün kullanmaktan kaçınılmalıdır.
o Kumaşın yıkanması sırasında fazla sıcak ve hareketli ortamdan
kaçınılmalıdır. 13
Ø Kenar kıvrılması
Dengesiz örgülü yapılarda, kumaş yanları ile alt ve üst kenarlarında görülen
kıvrılmalardır. Önlemek mümkün değildir. Ancak konfeksiyon işlemi sırasında çalışmayı
kolaylaştırmak için şu yöntemler önerilebilir:
o Terbiye işlemi sırasında kumaş kenarlarına yapışkan madde aplike etmek.
o Kumaş kenarlarına yapışkan kâğıt yapıştırmak.
o Kenarlara kıvrılmayı önleyici sprey uygulamak.
o İğneli serim masası kullanmak.
Ø İğne izi: İğne ağzının yamulması veya açılmasından dolayı örme kumaşta
oluşan hatalardır.
Ø İğne sürtünmeleri ve çarpmaları: Makinenin ayarsız olmasından ön ve arka
plakadaki iğnelerin çarpışmasımdan örme kumaşta oluşan hatadır.
Ø İlmek düşmeleri: İpin kopmasından dolayı parçanın düşmesi.
Ø İlmek kaçığu,iplik kaçığı: Örme makinesinin öne arkaya transferi sırasındaki
iğnenin bozukluğundan kaynaklanır.
Ø Buruşukluk: Makinenin örme esnasında merdanenin tam çekmemesinden
dolayı düzgün yüzey oluşmaz.
Ø Kelebek: İğne dilinin bozuk olmasından dolayı oluşur.
Ø Boncuklanma: Kumaş içindeki liflerin sürtünmeden dolayı kumaş yüzeyine
çıkarak toplanması.
Ø Gramaj: Kumaş tedarikçisinin müşterinin istediği kumaşı, metrekarenin
1/10’unun ağırlığı kadar üretmemesidir.
Ø Tüylülük: Kumaş içindeki liflerin sürtünmeden dolayı dışarı çıkmasından çıkan
hatadır. Bu hata iplik bükümünün yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır.
Ø Yaylanma-kavislenme: Kumaşın düzgün verilmemesinden dolayı ramdan veya
senfordan kumaşın kaymış şekilde çıkması. Buna sans da denilebilir.
Ø Uçuntu: İplik örmeye alındıktan sonra ortamdaki yabancı maddelerin havada
uçup ipliğin arasına girmesinden oluşan bir hatadır.
Ø İlmeklerin düzgünsüzlüğü: Makinedeki ayarsızlıktan ilmeklerin düzenli
görünmemesinden kaynaklanan bir hata türüdür. 14
Ø Kumaş kırılması: Kumaşın uzun süre boya makinesi içinde veya uzun süre yaş
bırakılmasından oluşan hatadır.
Ø Duruş izi: Kumaşın ütülenme esnasında makinenin durup kalkmasından oluşan
parlamalardır.
Ø Kontur belirsizliği: Baskılı kumaşlarda renkli olan hattın ara ara belirsiz
görünmesidir.
Ø Matlaşma: Fikse ile ilgili bir sorundur. Kumaşın bir tarafına ısının daha fazla
geçmesidir.
Ø Hareli görünüm: Kumaş yüzeyinde öbek öbek açıklı koyulu bulutlanmalardır.
Ø Halat izleri: Ekstrafor gibi aksesuar ve yardımcı malzemelerin birbirine sıkı
bağlandığı yerlerde boyanın tam nüfuz etmemesinden kaynaklanır.
Ø Kirlenme: Boyadan çıktıktan sonra kumaşın taşıma esnasında kirlenmesidir.
Ø Lekelenme: Boya kalıntılarından kumaşa bulaşan izlerdir.
Ø Kanat farkı: Kumaşın her iki kenarında renk farkının olmasıdır.
Ø Renk akması: Kimyasalın düzgün verilmemesinden dolayı renkli olan bir örme
kumaştan beyaz veya açık renkli olan kumaşa rengin geçmesidir.
Ø Baş-son farkı: Top kumaştaki boyaya ilk giren kısım ile son giren kısım
arasındaki renk farkıdır.
Ø Çift yüz efekti: Kumaş tedarikçisinin, yumuşaklığın verilmesi için fırça ile
kumaşın bir yüzünü istenen şekilde tüylendirme oluşturmamasından
kaynaklanan hatadır.
Ø Bronzlaşma (fototropi): Koyu renk kumaşların ışığa maruz kalan
kısımlarındaki renk değişimidir. Bu kumaşların eski durumlarına dönmesi için
karanlık yerde saklanır.
Ø Kalıp tıkanması: Baskılı kumaşlarda devamlı ve simetrik olarak kumaş
yüzeyinin boş kalması veya zeminin görünmesidir. Bu durum kalıpların
temizlenmesine kadar devam eder. 15
1.3. Örme Kumaşlarda Hata Kontrolü Yapma İşlemleri
1.3.1. Elde Kumaş Kontrolü
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Kumaşı geniş bir masaya seriniz
Resim 1.4: Kumaş serimi
Ø Masa üzerinde topu aşama aşama açarak kontrol ediniz
Resim 1.5: Açarak kumaş kontrolü
Ø Işığın üstten
gelmesine dikkat
ediniz.
UYGULAMA FAALİYETİ16
Ø Tespit ettiğiniz kumaş hatalarını hata kontrol tutanağına
işleyiniz
Tablo: Mamul kumaş giriş kontrol tablosu
Ø Tespit ettiğiniz
hataları ilgili alana
işlemeye dikkat
ediniz 17
1.3.2. Makinede Kumaş Kontrolü
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler
Resim 1.6: Açık en- tüp ve açık en-ham örme kumaş kalite kontrol
ve metraj makineleri
Ø Gelen kumaşı makinanın arkasına yerleştiriniz.
Resim 1.7: Makine kontrol makinesi
Ø Kumaşı silindirlerin
arasına düzgün
yerleştiriniz.
Ø Makineyi çalıştırınız.
UYGULAMA FAALİYETİ18
Resim 1.8: Kumaş kontrol makinesi
Ø Makineden yansıyan ışık yardımıyla kumaş yüzeyindeki
hataları tespit ediniz.
Resim 1.9: Kontrolün uygulanışı
Ø Tespit ettiğiniz kumaş hatalarını hata kontrol tutanağına
işaretleyiniz. 19
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
KONTROL LİSTESİ
Yaptığınız uygulama faaliyetini kendiniz veya arkadaşınızla değiştirerek aşağıdaki
ölçütlere göre değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
Kumaşı geniş masaya serdiniz mi?
Kontrol yaparken kumaşı aşama aşama açmaya dikkat ettiniz mi?
Kumaş kontrolü için ışığın üstten gelmesine dikkat ettiniz mi?
Bulduğunuz hataları mamul kontrol tutanağına işlediniz mi?
Çalışmanızda temizlik ve düzene dikkat ettiniz mi?
Çalışmalarınızı verilen süre içerisinde bitirdiniz mi?
Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa uygulama faaliyetine geri
dönerek işlemi tekrarlayınız.20
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
AÇIKLAMA: Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki
soruları cevaplayarak belirleyiniz.
ÖLÇME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi örme kumaşların genel özelliklerinden değildir?
A) Tek iplik sistemlidir.
B) Her yöne esnerler.
C) Stabildirler.
D) Diğer tekstil yüzeylerine göre daha yumuşaktırlar.
2. Aşağıdakilerden hangisi örme kumaşların genel özelliklerinden değildir?
A) Buruşma sonucundaki şekli kalıcıdır.
B) Dokuma yüzeylere göre çekmeleri yüksektir.
C) Dokuma yüzeylere göre daha hafiftirler.
D) Diğer tekstil yüzeylere göre daha çok nem çekerler.
3. Örme kumaştaki ilmeklerin 5 veya daha büyük açıda sapmasıyla paralelkenar hâline
gelmesine aşağıdaki isimlerden hangisi verilir?
A) İplik abrajı
B) Likra kaçığı
C) Örgü dönmesi (may dönmesi)
D) Örgüde boyuna çizgiler
4. İplikteki düzgünsüzlük örme kumaş yüzeyinde hangi görünüme sebep olur?
A) İlmek düşmeleri
B) Periyodik olmayan boyuna çizgiler
C) Kısa mesafeli kalın yer hatası
D) Periyodik olmayan kesikli enine çizgiler ve düzgün olmayan kumaş yüzeyi
5. Kumaşın topa gergin ve düzgün sarılmaması sonucu ortaya çıkan hataya ne denir?
A) Gerginlik hatası
B) Kumaş kırığı
C) Sıkılık hatası
D) Çekme hatası
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 21
6. Olgunlaşmamış veya ölmüş liflerin boya almamaları sebebiyle kumaş yüzeyinde ham
hâlde görünmesiyle oluşan kumaş hatası hangisidir?
A) Yabancı elyaf
B) Ölü elyaf
C) Yabancı madde
D) Uçuntu
7. Örme kumaşlardaki kenar kıvrılmalarını önlemek için konfeksiyonda hangi işlem
uygulanmaz?
A) Terbiye işlemi sırasında kumaş kenarına yapışkan aplike etmek.
B) Kumaş kenarına yapışkan kağıt yapıştırmak.
C) Kumaş kenarlarını iğnelemek.
D) Kıvrılmayı önleyici sprey ıugulamak.
8. İpliğin kopmasından dolayı aşağıdaki hatalardan hangisi gerçekleşir?
A) Kelebek
B) Kenar kıvrılması
C) Parçanın düşmesi
D) Gramaj eksikliği
9. Baskılı kumaşlarda çizgilerin ara ara belirsizleşmesi hatasına ne denir?
A) Kontur belirsizliği
B) Hareli görünüm
C) Halat izleri
D) Duruş izi
10. Baş-son farkı ile kumaşta nasıl bir görünüm ortaya çıkar?
A) Matlaşma görülür.
B) Hareli görünüm olur.
C) Lekelenme olur.
D) Top kumaşın başı ile sonu arasında renk farkı olur.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz.
Bu faaliyetteki eksiklerinizi faaliyete tekrar dönerek, araştırarak ya da
öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.22
ÖĞRENME FAALİYETİ– 2
Bu faaliyette verilecek bilgiler ve kazandırılacak beceriler doğrultusunda uygun ortam
sağlandığında, dokuma kumaşların genel özellikleri ve kullanım alanlarını, dokuma
kumaşlardaki hataları, bu hataları elde ve makinede kontrol etme işlemlerini çalışma
tekniğine uygun olarak yapabileceksiniz.
Ø Piyasada bulunan dokuma kumaş kontrol makineleri ve bunların özelliklerini
araştırarak bulduğunuz sonuçları arkadaşlarınızla karşılaştırınız.
Ø Kalite özelliklerini değerlendirmede kullanılan standart testleri araştırıp
edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. DOKUMA KUMAŞ KONTROLÜ
2.1. Dokuma Kumaşların Genel Özellikleri ve Kullanım Alanları
2.1.1. Dokuma Kumaşların Genel Özellikleri
Tanımı: En az iki iplik sisteminin birbirleriyle belli bir düzen içinde ve dik açı
oluşturarak bağlantı yapmalarıyla üretilen tekstil ürünleridir.
Ø Dokuma kumaşlar çözgü ve atkı ipliklerini, dik açılarda birleştiren basit ya da
kopleks yapılı dokuma makinelerinda üretilir.
Ø Atkı ve çözgü sıklıkları çok değişken olabilir; Vual:44 iplik
Poplin:100 iplik
Ø Her iklim koşuluna uygun kumaş üretilir.
Ø Yüzey yapısı açık, seyrek veya gözeneksiz olabilir. Tülbent, montluk,
pantolonluk.
Ø Çok hafif olabilecekleri gibi, çok ağır da olabilirler: 50-60G/M2 Vual
25000-3000G/M2
halı gibi
Ø Stabillerdir.
Ø Çekmeleri dokuma örgüsüne bağlı olarak değişir; ancak örmeye göre düşük
miktardadır. İplik sıklıkları önemlidir.
Ø Tutum özellikleri iplik cinsine, iplik sıklığına ve uygulanan bitim işlemlerine
göre değişir, diğer tekstil yüzeylerine göre serttir.
Ø İplikler arasındaki mesafe az olduğu için sağlamdır.
Ø Her çeşit elyaftan her çeşit dokuma yapılabilir.
ÖĞRENME FAALİYETİ– 2
AMAÇ
ARAŞTIRMA 23
Ø Örgü çeşidi değiştirilerek farklı desenlendirme ile sınırsız kumaşlar
oluşturulabilir.
Ø Elastik iplikler kullanılmadığında esneklik çok azdır ve en az esneme çözgü
yönünde, en çok esneme ise 45 açılık kısımdadır.
Ø Buruşma eğilimleri genelde yüksetir. Buna karşılık ütü tutma özellikleri
yüksektir.
Ø Stabillikleri nedeni ile konfeksiyonda daha kolay kesim ve dikim özellikleri
gösterirler.
Ø İplik sistemlerinin sayısı:
· Çözgü iplik sistemi
· Atkı iplik sistemi
Ø Elastikiyet ve esneklik : Verev yönde elastikiyet ve esneklik vardır. Atkı ipliği
yönünde az; çözgü ipliği yönünde ise hemen hemen hiç yoktur.
Ø Nem çekme özelliği : Dokuma kumaşlar örgü yüzeyli kumaşlara oranla daha
az nem çekerler.
2.1.2. Dokuma Kumaşların Kullanım Alanları
Üst giyim, iç giyim ve evde kullanılan tekstil ürünlerinde ve çeşitli teknik alanlarda
kullanılırlar.
2.2. Dokuma Kumaşlarda Hatalar
Dokuma kumaşlarda oluşabilecek bazı hataların sınıflaması ve tanımları aşağıda
verilmiştir.
A. Dokuma Makinesinden Kaynaklanan Hatalar
Ø Cımbar izi
Ø Ayak kaçığı
Ø Duruş izleri
Ø Kopuk, bozuk, yırtık kenar
Ø Patlak, delik24
B. Terbiye Hataları
1. Boya hataları
Ø Baş-son fark
Ø Boya abrajı
Ø Kanat farkı
Ø Ton farkı
Ø Renk akması
Ø Kirlenme
Ø Kırık izi
3.Baskı hataları
Ø Kontür netliği
Ø Desen Kayması
Ø Zayıf noktalar
Ø Renklerin kirlenm
Ø Boya akması
Ø Rakle çizgisi
3. Apre hataları
Ø Atkı eğriliği
Ø Matlaşma
Ø Blanket izi
Ø Mukavemet kaybı
Ø Muare efekti
C. Dokuma Hazırlık Hataları
Ø Bağlantı noktası
Ø Tahar, desen, rapor hatası
Ø Band izleri
Ø Tarak izleri
Ø Balıklı iplik
D. Yüzey Yapımındaki Hatalar
1. Çözgü yönündeki hatalar
Ø Çözgü kaçığı
Ø Çözgü ipliği abrajı
Ø Gevşek çözgü ipliği
Ø Yuva
Ø Gergin çözgü ipliği
Ø Kirli, yağlı çözgü
Ø İnce ve kalın çözgü
Ø Çözgüde iplik düzgünsüzlüğü
Ø Karışık çözgü
Ø Çözgüde yabancı elyaf (iplik) 25
2.Atkı yönündeki hatalar
Ø Atkı ipliği kopması
Ø Atkı şekilsizliği (bozukluğu)
Ø Atkı ilmeği (atkı kabarağı)(şanturk) (bukle)
Ø Atkı atlaması (atlak)
Ø Atkı patlaması
Ø Atkı kolonu (atkı bandı)
Ø Kalın-ince atkı
Ø Kirli yağlı atkı
Ø Tutuk atkı
Ø Yüzen atkı
Ø Gevşek atkı ipliği
Ø Gergin atkı ipliği
Ø Atkıda iplik düzgünsüzlüğü
Ø Karışık atkı
Ø Kalın çözgü
Kumaşta normalden kalın çözgü telinin bulunmasıdır.
Ø İnce çözgü
Kumaşta normalden ince çözgü ipliğinin bulunmasıdır.
Ø Çözgüde iplik düzgünsüzlüğü
Bir çözgü ipliğinde veya çözgü iplikleri arasında düzgünlük farkından ileri gelen
hatadır (büküm dâhil).
Ø Gevşek çözgü ipliği
Yeteri gerginlikte olmayan bir veya birkaç çözgü telidir.
Ø Karışık çözgü
Çözgüye büküm, iplik numarası, kat veya menşey farkı gibi normalden farklı yapıda
veya değişik renkte çözgü ipliği karışmasıdır.
Ø Çözgü kaçığı (çözgü kopuğu)
Çözgü ipliği kopmasından meydana gelen hatadır.
Ø Tarak izi
Tarak dişi aralıklarındaki eşitsizlikten veya dişlerdeki eğriliklerden doğan sürekli
çözgü aralıklarıdır.
Ø Çözgü ipliği abrajı
Çözgü ipliğinin boyanması sırasında boyama hatası veya elyaftaki boya ile
birleşebilme yeteneğinin farklılığından, çözgü doğrultusunda görünen boyanma farkıdır. 26
Ø Kirli-yağlı çözgü
Çözgü ipliğindeki kir ve yağ lekeleridir.
Ø Çözgüde yabancı elyaf (iplik)
Çözgü ipliğine, iplik eldesi veya dokuması sırasında, dışarıdan karşan yabancı elyaf
(iplik).
Ø Tahar, desen, rapor hataları
Gücüden veya taraktan yanlış geçirilen bir veya birkaç çözgü ipliğinin meydana
getirdiği hatadır.
Ø Kalın atkı
Kumaşta normalden kalın atkı telinin bulunmasıdır.
Ø İnce atkı
Kumaşta normalden ince atkı telinin bulunmasıdır.
Ø Gevşek atkı ipliği
Yeter gerginlikte atılmayan bir veya birkaç atkı ipliğidir.
Ø Gergin atkı ipliği
Bir veya birkaç atkı ipliğinin normalden gergin olmasıdır.
Ø Atkıda iplik düzgünsüzlüğü
Atkı ipliğindeki düzgünsüzlüklerden meydana gelen hatadır.
Ø Karışık atkı
Atkıda büküm, iplik numarası, kat ve menşe farkı gibi normalden farklı yapıda veya
değişik renkte atkı ipliği karışmasıdır.
Ø Atkı kaçığı (atkı kopuğu, ayak kaçığı)
Bir veya birkaç atkı ipliğinin kopmasından meydana gelen hata. Kumaş enindedir
Ø Yarım atkı kaçığı (yarım atkı kopuğu, yarım ayak kaçığı)
Atkı ipliğinin ağızlık içinde kopmasından dolayı kumaş eninin bir kısmında eksik
kalan atkı ipliği hatasıdır.
Ø Çift atkı
Ağızlıktan çift atkı ipliğinin geçmesinden meydana gelir. 27
Ø Atkı aralığı (ara)
Atkı ipliğinin ağızlığa normal olarak oturtulmaması sebebiyle kumaş enince veya bir
kısmında meydana gelen aralıktır.
Ø Sık-seyrek atkı
Kumaştaki atkı sıklığı farklarından meydana gelen hatadır.
Bantlar şeklinde görülür. Çözgü salma veya kumaş sarma tertibatlarındaki bir hatadan
dolayı oluşur.
Ø Atkı kolonu (atkı bandı)
Atkı ipliğinin kendi içindeki büküm, numara, harman, renk düzgünsüzlükleri veya
atkıdaki hafif sıklık farklarından ileri gelen ve kumaş eni doğrultusunda bantlar şeklinde
görülen hatadır.
Ø Sökülmüş atkı izi
Sökülüp yeniden atılan birkaç atkı ipliğinin bıraktığı izdir.
Ø Ezik atkı ipliği
Mekik tarafından yuvada ezilip özürlenen atkı ipliklerinin izleridir.
Ø Kirli-yağlı atkı
Atkı ipliğindeki kir ve yağ lekeleridir.
Ø Atkıda yabancı elyaf (iplik)
Atkı ipliğine iplik elde ederken ve dokuması sırasında dışarıdan karışan yabancı
elyafdır.
Ø Atkı ilmeği (atkı kabarağı) (şantuk) (bukle)
İplikteki fazla bükümden veya eksik frenleme düzenindeki arıza yüzünden atkı
ipliğinin kendi üzerinde kıvrılarak ufak ilmekler yapmasıdır.
Ø Atkı atlaması (atlak)
Bir aralık boyunca bir veya birkaç atkı ipliğinin kısa veya uzun bağlantı yapmadan
çözgü ipliği üzerinden atlamasıdır.
Ø Tutuk atkı
Çözgü ipliğindeki bir düğüm tarafından kısa bir aralık boyunca tutulan atkı ipliğinin
meydana getirdiği hatadır.
Ø Atkı şekilsizliği (bozukluğu)
Çözgü ipliğindeki gerginlik veya haşıl alma farkından ötürü birbirine yakın atkılarda
kısa ve elips şeklindeki şekil değiştirmeler. Atkısı kalın olan kumaşlarda daha belirgin
görülür. 28
Ø Kenarda çift atkı (kenarda fazla atkı) (dalma)
Kumaş kenarındaki fazla atkı ipliğinin kesilmemesinden dolayı normal atkı ipliği ile
beraber ağızlığa giren ek ipliğin kumaş eninin bir kısmı boyunca meydana getirdiği hatadır.
Ø Atkı toplanması (yığma )
Atkı yönünde bir iplik yığınının ağızlık içine girip normal kumaş örgüsünde
dokunmasıdır.
Ø Atkıda desen hatası (kasa)
Atkı renk raporundan farklı renk ve değişik sayıda atkı atılması hatasıdır.
Ø Atkı ipliği abrajı
Atkı ipliğinin boyanması sırasında boyama hatası veya elyaftaki boya ile birleşebilme
yeteneğinin farklılığından, atkı doğrultusunda görünen boyama farkıdır.
Ø Atkı eğriliği (çarpıklığı)
Dokumadan veya terbiyeden ileri gelen ve düzeltilmemiş eğik ve çarpık görünüşlü
atkı hatasıdır.
Ø Balık (fitil) (palamut)
hbogm.meb.gov
&
