1. ÖRME ÖNCESİ MAKİNE BAKIM VE
MAKİNE ELEMANLARININ KONTROLÜ
1.1.Makine Bakımının Önemi
Periyodik olarak makinelerde yapılan bakım, zamanla ortaya çıkacak problemlerin,
maliyeti düşük önlemlerle engellenmesini sağlar. Her makine için açılacak takip dosyaları,
makinenin bakım ve temizleme periyotlarını, iğne değişim periyotlarını gösterebilir. Bu tür
yapılanmalar, sistemin sağlıklı ve sorunsuz çalışmasını sağlar.
Yuvarlak örme makinelerinde oluşan sürtünme, iğne ayağı ile çelik yolu teması; iğne
gövdesi ile kovan yuvası teması sayesinde gerçekleşmektedir. Ayrıca ana rulman ve hareket
iletiminde yer alan farklı dişli gruplarının yağlanması, makinenin uzun yıllar problemsiz ve
düzgün çalışması açısından büyük önem taşır.
Yağlama araçlarının doğru yağlama yapması sağlanmalı, belli ölçülerin tutturulmasına
dikkat edilmeli, yeterli ve homojen bir yağlama yapıldığından emin olunmalıdır.
Mekiklerin düzgün takılmış olması, arızalı yardımcı makine parçalarının
kullanılmaması, ipliklerdeki gerilimin ayarlanmış olması, ortamının temiz olması ve makine
üzerine bulaşan yağ, iplik, toz gibi atıkların sürekli temizlenmesi, elektrik tesisatının ve
motor çalışma kapasitesinin uygun olması ve en önemlisi bunların gerçekleşmesini
sağlayacak personelin eğitilmiş ve bilinçli olması gerekmektedir.
Makinelerde en iyi çalışma şartlarını sağlayacak bir ortam oluşturabilmek için kovan
temizliğinin belirli aralıklarla yapılması zorunludur. Bu tür bakım aralıklarını uzatmak ve
makinenin sorunsuz çalışmasını sağlamak için iğne yağı ile birlikte temizleme yağının
kullanılması zorunlu hâle gelmiştir.
İğne yağı ile birlikte temizleme yağlarının kullanımı sadece bakım periyotlarını
uzatmakla kalmayacak, aynı zamanda iğne ve platinlerin ömrünü de artırmış olacaktır.
Temizleme yağları iğne yağlarına nüfuz etme, yumuşatma, temizleme özelliği geliştirilmiş
akıcı sıvılardır. Bu sıvıların makine üzerinde çok düşük turlarda (4-8 devir/dakika)
uygulanması gerekir.
İşletmelerde doğru iğne yağı kullanıldığı hâlde işletme ortamında oluşabilecek
olumsuz koşullar, yağlamanın istenilen sonucu vermemesine neden olabilmektedir. Bu
nedenle iğne yağı seçiminde yeterli teknik servis desteği sağlayabilecek üretici firmaların
seçimi önemli hâle gelmiştir. Ortaya çıkacak problemler için yeterli çözümler sağlayabilecek
teknik personele ulaşılabilmeli ve daha uzun vadeli çözümler üretilebilmelidir.
Resim 1.1: Yuvarlak örme makinesinin görünüşü
1.2. Örme Makinelerinde Kullanılan Yağlar
Örme makinelerinde makine özelliklerine uygun akışkanlıkta yağlar kullanılır. Makine
hızı ve işletme sıcaklığına göre kullanılan yağların incelikleri değişir.
1.2.1. Yağ Nedir?
Birbiri üzerinde hareket eden iki yüzeyi birbirinden ayıran her şeye yağ denir. Bunlar
sıvı, yarı sıvı, katı, gaz şeklinde olabilir.
Yağlar, yağlayıcı maddelerdir, genelde sıvı ya da yarı sıvıdır. Yağların çoğu, iki yüzey
arasında bir “film” tabakası oluşturur. Bu film, iki yüzeye birden yapışmakla birlikte iki
yüzey arasında sabit bir şekilde akar.
Günümüz yağları karmaşık ve ileri teknolojik düzeye ulaşmış bir yapıya sahiptir.
Genel olarak baz yağ, doğal katıklar, sentetik katıklar gibi farklı maddelerin bir karışımıdır.4
Makine ve parçalarının geliştirilmesi, yapımı, yağlama maddelerinin üretimi ve
geliştirilmesi ile paralellik gösteren bir olaydır. Bu nedenle de çok önemli ve gereklidir.
Kullanıldığı yere göre geliştirilmiş bir yağlama maddesi, her zaman en az problem
çıkaracaktır. Makine parçalarında her hareket mutlaka bir aşınmaya sebep olur. Çünkü
aşınmanın olmadığı hareket yoktur. Bu aşınmayı en alt seviyeye indirecek yağlama
maddesini seçmek ve kullanmak masrafı düşürecek ve en iyi verimi kazandıracaktır.
İyi bir örme yağının viskozite oranı çok önemlidir. Viskozite, bir sıvının akma oranı
ya da akma direncini ifade eder. Yağların farklı viskoziteleri vardır. Bazılarının hızlı akması
gereklidir. Buna düşük viskozite denir. Yağlama gerektiren sahalara mümkün olduğunca
çabuk erişmesi, maksimum koruma sağlaması için kalın bir film tabakası oluşturması
gerekir. Buna da yüksek viskozite denir.
Yüksek sıcaklıklar, yağı inceltir. Bu, viskozitenin düşmesine sebep olur. Dolayısıyla
daha ince ve gerekeni sağlamayan bir film tabakası oluşturur. Mesela, 45 santigratta yavaş
akan bir yağ, 100 santigratta daha hızlı akacaktır. Yüksek sıcaklıklarda daha az koruma
sağlanacağı bilinmektedir.
1.2.1.1. Yağlama Kabiliyeti
Yağlayıcı olarak kullanılan yağların tümünde olduğu gibi iğne yağlarının da hidrolik
yapısının farklı katkı maddeleriyle kuvvetlendirilmesi gerekmektedir.
Bu katkı maddeleri;
Pas engelleyici (antrirus),
Aşınmayı engelleyici (antiwear),
Ortamda farklı reaksiyon oluşumunu engelleyici,
Yüksek basınca dayanıklılık sağlayıcı (extreme pressure),
Oksidasyon engelleyici (antioxidant),
Köpük engelleyici (anfıfoam),
Asit dengeleyici (pH regülatör),
Akma noktasını azaltıcı (pour po depressant),
Anti nem tutucu (antimist),
Viskozite dengeleyici ve ısı değişimini düşürücü nitelikte olmalıdır.5
Aşınma engelleyiciler, metal yüzeylerde bir film tabakası oluşturarak yağın ortamdaki
homojen sürtünmesini en aza indirger; yüksek basınca dayanıklılık sağlayıcılar da bu film
tabakasının önemli hız artışlarına ve darbelere karşı direncini artırır.
Aşınmayı önleyici katkıların kullanılmış olması, sistemin sürtünmeye tam direnç
göstermesini sağlar. Katkılar, uygun viskozitede ayarlanmış olmalı, yüksek sıcaklıklara
çıkan makinelerde, bu viskozitenin korunmasını sağlamalıdır.
Ortamda, paslanmaya direnç gösterici katıklar yoksa kimyasal paslanmalarla meydana
gelebilecek aşınmalar söz konusu olacaktır. Pas önleyici katkılar, sistemin herhangi bir
parçasının paslanmasını yani metal yüzeyi ile havanın herhangi bir temasıyla metalin zarar
görmesini önleyecektir.
Oksidasyon, bir yağın özelliğini kaybetmesi anlamına gelir. Hava ile reaksiyona giren
yağın direnci bozulur, yağ, özeliğini kaybeder, ortamda asit ve çamur oluşur. Bu durum
oksidasyona karşı direnç kazandırılmamış sistemlerin makinelere zarar vermesi anlamına
gelmektedir.
Köpük önleyiciler, yüksek hızlarda çalışan makinelerde köpük oluşumunu engeller ve
bu sebeple yağlama kabiliyetinin azalmasını da önler.
1.2.1.2. Yıkanabilir Olma Özelliği
İğne yağların yıkanabilir özelliğe sahip olabilmesi, herhangi bir şekilde su ile
karışması anlamını taşımaktadır. Yağın suyla karışabilme yeteneğini sağlayan katkı
maddeleri emülgatörlerdir. Yağın yüzey direncini düşürerek suyla karışmasını sağlar.
Pamuklu karışım kumaş üreten örme makinelerinde bu tür suyla karışabilen bir yağın
kullanımı, kumaş imalatçıları açısından önem taşımaktadır.
1.2.1.3. Zararsız Olma Özelliği
Yağlama işleminde personelin deri teması esnasında zarar görmemesi için
antimikrobial katkı maddeleri kullanılmalıdır. Bu katıklar, aynı zamanda yağın depolama
süresini de artırır ve mikrobial çoğalmayı önler. Bu nedenle iğne yağı seçiminde temel olan,
doğru katkı maddelerinin kullanılmasıdır.
1.2.1.4. İğne ve Platin Yağlarından Beklenen Özellikler
Uzun ve yüksek yağlama özelliğine sahip olması
Değişik ısılarda viskozite farklılığının gerçekleşmemesi
Reçineleşme oluşmaması
İğne kanallarını sürekli temiz tutması
Makinedeki titreşim ve gürültüyü en aza indirmesi
İğne ve platinlerin kullanım sürelerini artırması
Makinede sürtünmeden dolayı oluşan ısıyı azaltması
Paslanmaya karşı dayanıklı olması
İçerisinde pas önleyici katıklar içermesi
Makine boyasına ve plastik parçalara zarar vermemesi6
Makine parçaları üzerinde daha az bir aşınma sağlaması
Metal parçalar üzerinde yayılma ve tutunma özelliğine sahip olması
Bütün yağlama sistemlerinde kullanılabilme özelliğine sahip olması
1.2.2. Yağlama
Günümüzde örgü makinelerinin artan tur sayısı karşısında iğneler hareketlerini çok
kısa sürede tamamlamaktadır. Bu sebeple uygun yağ seçiminin yapılmaması, artan sürtünme
ve aşınma ile iğne ve platin kırılmasına ya da bozulmasına, makinede yüksek sıcaklıkların
oluşmasına yol açmaktadır. Bu nedenle seçilen örgü yağlarının yüksek kaliteye sahip olması
zorunlu hâle gelmiştir.
Resim 1.3: Eski sistem yuvarlak örme makinesi
Örme makinelerinde yağlama tekniği 20-30 yıl öncesine kadar önemli bir problem
olarak görülmüyordu. Makine hızları, günümüz makineleri kadar yüksek değildi. Yağlama
işlemleri ise ham yağ yağlar ile gerçekleştiriliyordu. Eski kuşak iğne yağları, örme
makinelerinin ihtiyaçlarını fazlası ile karşılıyordu. Kumaşçıların da yağ çizgileri ve lekeleri
ile ilgili hiçbir sorunları yoktu. Ancak 70’li yıllarda yeni makine sistemlerinin ortaya çıkması
ile iğne ve platin yağları da büyük bir hızla geliştirildi. Örme makineleri imalatında sürekli
ve daha fazla bir üretkenlik, daha sorunsuz çalışma kabiliyetine yönelik gelişmeler çok
büyük artış sağlamıştır. Bu süreç yine devam edecektir.
Bu durum ise makine tekniği açısından şu anlamları ifade etmektedir:
Yüksek çalışma hızı
Daha fazla sistem sayısı
Daha sorunsuz çalışma
Yüksek üretim artışı
Makine örme parçalarında, sürtünme süreçleri çok karmaşık bir yapı hâline gelmiştir.
Sürtünen parçalar, sürekli olarak karma sürtünme bölgesinde hareket eder. Düzenli bir
şekilde yağlama şeridini kesen yatay ve dikey hareketler oluşturur. Bunun tipik bir örneğini
ise örme gidiş-dönüş yolları, zig-zag yönünden çapraz bir şekilde geçirilerek ileri taşınan7
iğne ayakları teşkil eder. Makinelerin yüksek hız ile dönen bölgeleri, çok hassas toleranslar
ile imal edilmiştir.
1.2.3. Tekstil Örme Sanayisinde Kullanılan Yağ Çeşitleri
Yağlama maddelerinin üretimi; yeni gelişen sistemlere, titreşime, yüksek hıza, ağır
yüke, darbeli çalışmaya, bulunduğu ortam koşullarına, yüksek hararete, soğuğa, rutubete,
baz’a, asite vb. göre geliştirilip üretilmektedir.
1.3.Yuvarlak Örme Makinelerinde Yağlama Sistemleri
İki ana yağlama yöntemi vardır:
Hidrodinamik yağlama
Sınırlı yağlama
1.3.1. Hidrodinamik Yağlama
Hidrodinamik yağlama, iki yüzeyin bir sıvı film tabakası ile birbirinden tamamen
ayrıldığı zaman ortaya çıkar. Yağ film tabakası, parçaların birbirine temas etmeden hareket
etmesini sağlayacak kadar kalındır. Yağlanmanın bu çeşidi, sürtünmenin minimum düzeyde
oluşmasını sağlar. Hidrodinamik yağlama, yağlama işlemini basınç yardımıyla gerçekleştiren
otomatik bir yağlama sistemidir.
1.3.1.1. Basınçlı Yağlayıcılar
Makinelerin üretim hızına göre otomatik yağlanmasını sağlayan bölümdür.
Günümüzde basınçlı yağlayıcılar, yüksek performanslı ve yüksek hızda çalışan
yuvarlak örgü makinelerinde yapılacak yağlamaya duyulan ihtiyaç sonucu geliştirilmiştir. Bu8
yağlayıcılar, geçmiş yıllardan beri süregelen damlatmalı ve püskürtmeli yağlayıcıların teknik
bir gelişimidir.
Damlatmalı yağlayıcılar çabuk tıkandığından yağın işe yaramayacak şekilde aşağı
sızabilmesine, gereksiz yağ kaybına sebebiyet vermektedir.
Basınçlı havayla çalışan püskürtmeli yağlayıcılar, yağ dumanı oluşturmaktadır. Bu
durum, sağlık sorunlarına sebep olmakta ve makine için düşünülen yağın büyük bir kısmında
hava yastıkları oluşturmaktadır. Bu hava yastıkları, makinenin yağlanacak yerlerinde çoğu
zaman yağlanma işlemini engellemektedir. Ayrıca gerekli hava basıncının dikkate
alınmaması, uzun vadede büyük bir maliyete yol açmaktadır.
Geliştirilen yağlayıcılar, saf ve basınçlı yağlayıcılardır. Sevk edilecek yağ miktarının
tam olarak ayarlanmasına olanak sağlamaktadır. Bu yağlayıcılar, yüksek basıncı sayesinde
yağı istenilen her yere ulaştırır. Yağ basıncı ayrıca kilit bölgelerinin temizlenmesini de
sağlar.
1.3.2. Sınırlı Yağlama
Resim 1.5: Sınırlı yağlama sistemi
Sınırlı yağlama, hidrodinamik yağlamanın kullanılmasının mümkün olmadığı
durumlarda söz konusudur. Makinenin üst kısmına konulan yağ kutusu vasıtası ile yağ,
yukarıdan aşağıya akarak platinlerin ve çeliklerin yağlanmasını sağlamaktadır.
1.4. Makine Bakım Takvimi
Yuvarlak örme makinelerinde bakım takvimi günlük, haftalık, aylık, 6 aylık, yıllık
olmak üzere 5 zamana yayılmıştır. Örnek olarak yuvarlak örme makinesi için hazırlanmış
bakım takvimi görülmektedir. Yuvarlak örme makinesinde yağlanacak bölümler şunlardır:
Kovan ve kasnaklar
Şanzıman
Kumaş sarma tertibatı9
Bu bölümler, farklı firmalara ait makineler için farklı olabilmektedir. Bu nedenle her
farklı makine için bakım takvimi yapılmaktadır.
Kovan ve kasnaklar, genelde 4-6 haftada bir yağ ilave edilerek yağlanır.
Şanzıman yağları, genelde 3–6 ay arasında değiştirilir.
Kumaş sarma tertibatı, genelde 3-5 hafta arasında yağ ilave edilerek yağlanır.
Resim 1.6: Yuvarlak örme makinesinde yağlama takvimi
1.5. Makine Elemanlarının Kontrolü
Yuvarlak örmede üretime başlamadan önce üretimin hatasız bir şekilde yapılabilmesi
için örücü makine elemanlarının uygunlukları kontrol edilmelidir.10
1.5.1. Bozuk İğne
İğneler, yuvarlak örme makinelerinin küçük fakat işlev açısından en önemli
elemanıdır. İğnelerin diziliş şekli, büyüklükleri ve diğer özellikleri, örme kumaşın yapısını
etkiler. Makinelerde kullanılan iğnelerin sayı olarak çok olduğu göz önüne alınırsa örmenin
temel elemanı olan iğnelerin kalite açısından çok iyi olması, üreticiler açısından üzerinde
durulması gereken önemli bir husustur.
İğne seçiminde etkili olan iki unsur, kalite ve fiyattır. İğneler, makinede çok sayıda
kullanılmasından dolayı önemli bir maliyet unsurudur. Bu maliyetlerin en aza indirilmesi
açısından önemli olan iğnenin ne kadar süreyle kullanılabileceğidir. Örme piyasasından
alınan bilgilere göre iğnelerin dayanım süreleri yani aşınma, iğne dili ve kancasında
meydana gelen kırılmadan dolayı kullanılamaz duruma gelme süresi çok değişken
olabilmektedir. Bazen iğneler aylarca hiç sorun çıkarmazken bazen aynı makinedeki birçok
iğne aynı anda kırılabilmektedir. İğne ömrünün kısalma nedenleri genellikle iplikten
kaynaklanan hatalarda veya makinenin bulunduğu ortamı, makine ayarları ve çalışma
şartlarından kaynaklanmaktadır.
1.5.1.1. Bozulma Nedenleri
İğneler hiçbir dış etken (darbe, sürtünme, iğne yatağının temizliği, düğüm, yağsız,
paslanma, makine ayarları, çekim vs.) olmadan örme işlemi gerçekleştirirken bile aşınması
ve yıpranması söz konusudur. Düzenli çalışan makinedeki iğne; iğne yatağına ve ipliklere
sürekli sürtünme durumundadır. Bu durum iğnenin kullanım ömrü sınırlandırır.
Dış etkenlerin düzensiz veya uygun olmaması durumu aşınmayı ve yıpranmayı daha
da hızlandırmaktadır.11
İğne kancasının bozulma nedenleri
Kumaş ayarının sıkı olması
İplik katının veya numarasının makine inceliği uygunsuzluğu
Üst üste fazla askı yapılması
Mekiklere sürtünerek kırılması
Platinlerin ayarsız oluşu
Aşırı örme kumaş çekimi
İğne dilinin bozulma nedenleri
İplik numarasının uygun olmayışı
Gergin iplik
Aşırı çekim
Mekik ayarsızlıkları
Askı sayısının fazla olması
İğne sırtında oluşan aşınma nedenleri
Kovanın yeterince yağlanmaması
Uygun yağ kullanılmaması
İğne yatağının düzgün olmayışı
Makine temizliğinin düzgün yapılmaması
İğne yatağının aşınma nedenleri
Makine temizliğinin düzgün yapılmaması
Uygun yağ kullanılmaması
Düzenli aralıklarla yağlanmaması
İğne kırılmaları
Kovan ayarının düzensiz olması
1.5.1.2. Sağlamı ile Karşılaştırılması
Yuvarlak örme makinelerinde çalışan iğneler, çalışma şartlarında belli bir süre sonra
aşınma, kırılma gibi nedenlerle bozulmaktadır.
Örme öncesi makine bakımını ve makine elemanlarının kontrolünü yapınız.
Bozuk iğneyi değiştiriniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Çalışma ortamını hazırlayınız.
İş önlüğünüzü giyerek aydınlık bir
ortamda çalışma masanızı düzenleyiniz.
Makineyi durdurunuz.
Bozuk parçanın değiştirilmesi sırasında
makinenin çalıştırılmasını engellemek
için gerekli önlemleri alınız.
Makinenizi hazırlayınız.
Bozuk olan iğneyi, değiştirmeye uygun
olan kanal hizasına getiriniz.
Değişmesi gereken iğnenin bulunduğu
yatağı alyan anahtarı ile açınız.
Uygun numaradaki alyan anahtarını
seçiniz.
Bozuk iğneyi, ince uçlu pense ile iğne
yatağından çıkarınız.
İğne ağzında ilmek olmamasına dikkat
ediniz.
İğne yatağına sağlam iğne takınız.
Yatağın temiz olmasına dikkat ediniz.
İğne yatağı kapağını takarak işlemi
tamamlayınız.
Makineyi çalıştırmadan önce başka
bozuk iğne olup olmadığını kontrol
ediniz.
1.5.2. Bozuk Platin
Bozuk platin, genel olarak makinenin uzun süreli kullanımında platin üzerinde
meydana gelen kırılmalar veya bozulmalardır.
Resim 1.12: Sağlam platin kancaları ve bozuk platin kancası
1.5.2.1. Nedeni
Yuvarlak örme makinelerinde platinler, iğne yataklarının üst tarafında bulunmaktadır.
Kumaşı tutmaya yarayan ve yatay olarak platin kanallarında çalışan parçalardır. Platinlerin
ince kancalarının kırılması, kumaşın yukarıya doğru kabarmasına sebep olur. Kumaşı
bozduğu gibi iğne kancalarının kırılmasına da neden olur.
1.5.2.2. Sağlamıyla Karşılaştırılması
Sağlam platin kancası ve kırık platin kancası aşağıdaki resimlerde görülmektedir.
Resim 1.13: Sağlam platin kancaları ve bozuk platin kancası
1.5.2.2. Değiştirilmesi
Bozulan platinler üretim sırasında kumaş yüzeyinde hatalara sebep olacağından dolayı
sağlamı ile değiştirilmelidir.15
Örme öncesi makine bakımını ve makine elemanlarının kontrolünü yapınız.
Arızalı platini tespit ederek değiştiriniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Çalışma ortamını hazırlayınız.
İş önlüğünüzü giyerek aydınlık bir
ortamda çalışma masanızı düzenleyiniz.
Makineyi durdurunuz.
Bozuk parçanın değiştirilmesi sırasında
makinenin çalıştırılmasını engellemek
için gerekli önlemleri alınız.
Makinenizi hazırlayınız.
Bozuk olan platini, değiştirmeye uygun
olan kanal hizasına getiriniz.
Değişmesi gereken platinin bulunduğu
platin yatağını alyan anahtarı ile açınız.
Uygun numaradaki alyan anahtarını
seçiniz.
Bozuk platini, ince uçlu pense ile platin
yatağından çıkarınız.
Bozulmuş platinleri diğer platinlere ve
iğnelere zarar vermeden çıkarmaya özen
gösteriniz.
Yerine sağlam platin takınız.
Platin yatağının temiz olmasına dikkat
ediniz.
Platin yatağı kapağını takarak işlemi
tamamlayınız.
Makineyi çalıştırmadan önce başka
bozuk platin olup olmadığını kontrol
ediniz.
1.5.3. Bozuk Çelik (Kilit)
Çeliklerde bozulmalar, makinenin zorlanmasından ve örme sıkışmasından dolayı
meydana gelmektedir.
1.5.3.1. Nedeni
Çelik (kilit) mekanizmalarının herhangi birinin zamanla aşınıp bozulması ya da
kırılması, çelik yuvalarında çalışan iğnelerin iğne ayaklarının kırılmasına ve örgü
oluşumunda bozuk kumaş çıkmasına sebep olur.
1.5.3.2. Sağlamıyla Karşılaştırılması
Bozuk ve sağlam çelikler arasında en önemli fark, iğne hareket yollarında meydana
gelen kırılma ya da bozulmalardır.18
Resim 1.15: Sağlam ve kırık çelik
1.5.3.3. Değiştirilmesi
Bozulan kırılan veya herhangi bir şekilde zarar gören çelikler, bulundukları yerlerdeki
konumlarına göre (üst kapak, kovan) gerekli aletler kullanılarak sökülür ve yenisi ile
değiştirilir.19
Örme öncesi makine bakımını ve makine elemanlarının kontrolünü yapınız.
Bozuk çeliği tespit ederek değiştiriniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Çalışma ortamını hazırlayınız.
İş önlüğünüzü giyerek aydınlık bir
ortamda çalışma masanızı düzenleyiniz.
Makineyi durdurunuz.
Bozuk parçanın değiştirilmesi sırasında
makinenin çalıştırılmasını engellemek
için gerekli önlemleri alınız.
Değişmesi gereken çeliğin bulunduğu
çelik kapağı alyan anahtarı ile açınız.
Uygun numaradaki alyan anahtarını
seçiniz.
Kırık ya da bozuk çelik, sabitlenmiş
vidaları sökerek yatağından çıkarınız.
Bozuk çelikleri çıkarırken iğnelere zarar
vermemeye özen gösteriniz.
Yerine sağlam çeliği takınız.
Vidayı gereğinden fazla sıkmaktan veya
gevşek bırakmaktan kaçınınız.
Çelik yatağı kapağını takarak işlemi
tamamlayınız.
Makineyi çalıştırmadan önce başka
bozuk platin olup olmadığını kontrol
ediniz.
1.5.4. Bozuk Motor Kayışı ve Kasnak Kayışı
Motor kayışlarında bozulmalar uzun süreli kullanımlardan veya motor ayarlarında
olası farklılıklardan meydana gelmektedir.
1.5.4.1. Nedeni
Uzun süre çalışan motor ve furnisör takılı kasnak kayışlarının dişlileri zamanla aşınır
ve görev yapamaz hâle gelir.
1.5.4.2. Sağlamıyla Karşılaştırılması
Bozuk kayışların dişlilerinde sağlam olana göre büyük oranda aşınma meydana
gelmiştir.
1.5.4.3. Değiştirilmesi
Makine durdurulur.
Motor kayışının bulunduğu tertibatın vidaları sökülerek gevşetildikten
sonra yerinden çıkarılır. Çıkarılan kayışın yerine yenisi takılır ve
gerginlik ayarı yapıldıktan sonra kayışın bağlı bulunduğu mekanizmanın
vidaları sıkılır.
Değişmesi gereken kasnak kayışı, kasnak tertibatının gevşetilmesi ile
yerinden çıkarılır ve yenisi takıldıktan sonra kasnak tertibatının gerginlik
ayarı yapılarak kasnak kayışı gerdirilir.
1.5.5. Bozuk Furnisör
Bozuk furnisörler, makinede iplik kopmalarına dolayısıyla kumaş üzerinde olası
patlaklara sebep olmaktadır.
Resim 1.20: Furnisör çeşitleri
1.5.5.1. Nedeni
Dişli ve besleme çarkının uzun süre çalışması sonucu içlerindeki rulmanlar aşınır.
Dönme kabiliyeti zamanla yavaşlar ve kilitlenir. Dişli ve besleme çarkı dönme işlevini
kaybeder. Ayrıca kauçuk lastiklerin dişlilerinin özelliğini kaybetmesi ve alt’ ta bulunan
besleme çarkı (iplik rezerv kısmı) aksamının çizilmesi sonucunda iplik kopmaları meydana
gelir.23
1.5.5.2. Sağlamıyla Karşılaştırılması
Dişli çarkları ve besleme çarkı, makine üzerinde gözlemlendikten sonra kontrolleri
elle yapılır. Sağlam olan çarklar problemsiz dönmekte; sağlam olmayanlar ya zorlanarak
dönmekte ya da hiç dönmemektedir.
1.5.5.3. Değiştirilmesi
Bozuk olan furnisör ya da furnisörler, sabitlenmiş bulundukları furnisör kasnağından
veya bağlantı merkezlerinden vidaları sökülerek çıkarılır ve yerine yenisi takılır.24
Bozulmuş furnisörü tespit edip değiştiriniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Çalışma ortamını hazırlayınız.
İş önlüğünüzü giyerek aydınlık bir ortamda
çalışma masanızı düzenleyiniz.
Makineyi durdurunuz.
Bozuk parçanın değiştirilmesi sırasında
makinenin çalıştırılmasını engellemek için
gerekli önlemleri alınız.
Değişmesi gereken furnisörün
vidasını uygun anahtar ile sökünüz. Uygun numaradaki anahtarı seçiniz.
Furnisörü çekerek çıkarınız.
Elektrik bağlantı iğnelerine dikkat ediniz.
Yerine sağlam furnisörü takınız.
Furnisörün temizlenmiş olmasına dikkat
ediniz.
Furnisörün yerine monte edildiğinden emin
olunuz.
1.5.6. Bozuk Dişliler ve Rulmanlar
Dişli ve rulmanlar, üretim esnasında kumaş hatalarına ve diğer parçaların (zorlanma
dolayısıyla) bozulmasına neden olabilir. Onun için kontrol edilmeleri gerekmektedir.
1.5.6.1. Nedeni
Yuvarlak örme makinelerinde çok nadir bozulan dişliler ve rulmanlar genelde kumaş
sarım tertibatında bulunmaktadır. Bu dişliler ve rulmanların diş bölgelerinde uzun veya hızlı
çalışma sonucunda aşınmalar meydana gelir. Bu durumda dişliler ve rulmanlar görevini
yerine getiremez, sürekli bir gürültüye ve arızaya neden olur.
1.5.6.2. Sağlamıyla Karşılaştırılması
Aşağıdaki resimde, sürtünme sonucu yerinden bilyeleri çıkmış rulman görülmektedir.
1.5.6.3. Değiştirilmesi
Bozuk olan dişliler ve rulmanlar, bulundukları mekanizmadan sökülür, yerine yenileri
takılır.26
1.5.7. Bozuk Kovan (İğne Yatağı)
Bozuk kovan, uzun süreli çalışmalarda iğne yataklarında meydana gelen bozulmalar
sonucu oluşur.
Bozulma nedenleri şunlardır:
İğne ayaklarının kırılması sonucunda kırılan parça, çelik ile kovan
arasında kalırsa kovanın boydan boya çizilmesine neden olur ve kovan
görevini yerine getiremez.
Uygun yağ kullanmamak,
Yeterli miktarda yağlama yapılmaması,
Makine inceliğine uygun iğne kullanılmaması,
Bakımın ve temizliğin düzenli olarak yapılmaması,
Makinede iğne değişirken çelik kapakları açık unutulması, iğne
ayaklarının kırılarak kovanın içine düşmesi, kovanın çizilmesine neden
olur.
İğne yataklarında vidaların gevşek bırakılması sonucu vidaların
yatakların içine düşmesi, iğnelerin kırılmasına ve kovanın zedelenmesine
neden olur.
1.5.7.2. Sağlamıyla Karşılaştırılması
Aşağıdaki resimlerde bozuk ve sağlam kovanlar görülmektedir.
Resim 1.28: Sağlam kovan Resim 1.29: Bozuk kovan27
1.5.7.3. Değiştirilmesi
Zor bir işlem olan kovanın değiştirilmesi uzun zaman almaktadır. Kovan üzerinde
bağlantı yapan tüm aksanlar sökülür. Bunların yanı sıra; çelikler, iğneler, platinler ve mekik
tablası vs. çıkarılır ve temizlikleri yapılır. Değiştirilen kovan yerleştirildikten sonra, merkez
ayarı yapılmalıdır. Kovanın merkez ayarı kovan saati olarak ifade edilen cihazla hassas ayarı
yapılır.2
2. BOBİNLERİN CAĞLIĞA DİZİMİ
Resim 2.1: Yuvarlak örgü makinesi ve cağlık sistemi
2.1. Cağlığın Tanımı
Yuvarlak örme makinelerinde bobinlerin üzerine dizildiği sehpadır. İpliklerin düzgün
bir şekilde borular ve kompresör (hava basıncı) yardımı ile örme bölgesine sevk edilmesini
sağlar.
2.2. Çeşitleri
Yuvarlak örme makinelerinde cağlıklar, eski tip makinelerde makinenin üst kısmına
bağlı olarak dairesel olarak yerleştirilmiştir. Yeni tip makinelerde ise makineden bağımsız
olarak ayrı bir bölüm hâlinde üretilmiştir. Buna ilave olarak son yıllarda cağlıklar, filtreli
kapalı odacıklar içine alınmıştır. Bu odaların içinde özel bir klima tertibatı mevcuttur.
İplikler buradan borular vasıtası ile iğnelere sevk edilir. Böylece ipliğin tozlanması en aza
indirilir. Uçuntuların ipliğe bulaşması da engellenir. Ayrıca bobinler, dış ortamın
klimasından da etkilenmemiş olur.
Örme piyasasında genelde yandan ve yerden besleme tipi cağlıklar tercih edilmektedir.
Bu durum yer tasarrufu sağladığı gibi büyük bobin kullanabilme imkânı da yaratmıştır.
Günümüzde 3 çeşit cağlık sistemi kullanılmaktadır. Bunlar;
Üstten besleme eski tip cağlıklar,
Yandan ve yerden beslemeli yeni tip cağlıklar,
Filtreli kapalı odacıklardan beslemeli yeni tip cağlıklardır.
2.3. Cağlık Dizim Raporu
Yuvarlak örme makinelerinde yapılacak kumaşın örgü raporuna göre cağlık dizim
raporu hazırlanır ve buna uygun olarak cağlık dizimi yapılır. Cağlık dizim raporları makine
operatörü tarafından kodlanır.
2.3.1. Düz Rapor
Düz raporda herhangi bir desen olmadığı için ve tek renk çalışacağından cağlık
üzerindeki tüm bobin iğlerine karşılık gelen sistem sayısı kadar bobinler yerleştirilir. Boş33
kalan bobin iğlerine de yedek bobinler yerleştirilir. Aşağıda düz rapor cağlık sistemi
görülmektedir.
2.3: Düz renkli cağlık raporları34
Cağlık raporuna göre bobin diziniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Çalışma ortamını hazırlayınız.
İş önlüğünüzü giyerek aydınlık bir
ortamda çalışınız.
Cağlıklarda kullanılmak üzere yeterli miktarda
iplik bobini temin ediniz
Ham iplik bobinler
kullanabilirsiniz.
Düz renkli cağlık raporu çiziniz.
Raporlarınız ve açıklamalarınızın
açık ve anlaşılır olmasına dikkat
ediniz.
Çizdiğiniz düz cağlık raporunu atölyenizdeki
cağlık üzerinde uygulayarak bobinleri
yerleştiriniz.
meb.gov
