1.1 Tekstil
Örmeciliğin ayrıntılarına girmeden önce tekstil teriminin ve tekstil kavramının neleri içerdiğinin belirtilmesi gerekmektedir [1].
Tekstil önceleri yalnızca dokunmuş kumaşları kapsayan bir terim olarak kullanılmasına rağmen, günümüzde elyaf, iplik ve bunlardan elde edilen tüm ürünleri kapsamaktadır. Hammaddeleri elyaf olan ve kullanıma hazır hale gelinceye kadar çeşitli işlemlerden geçen ara veya son ürünler tekstil kavramına dahildir [1].
Tekstili ana hatlarıyla :
• Elyaf
• İplik
• Dokuma
• Örme
• Boya-apre (Terbiye)
• Hazır giyim (Konfeksiyon)
• Nakış
• Nonwoven teknolojisi
• Teknik tekstiller
olarak sınıflandırmak mümkündür [1].
Tekstil mamülleri genellikle normal giyim olarak, ev-büro dekorasyonunda eşya olarak ve teknik tekstiller olarak kullanılırlar. Bu tekstil ürünleri şekil açısından üçe ayrılırlar :
1. Boyuna düzenlenmiş olanlar; tek boyutlu olarak kabul edilen iplik, fitil, kordon ve şerit gibi tekstil ürünleridir.
2. Yüzeysel düzenlenmiş olanlar; iki boyutlu olarak kabul edilen dokuma, örme, nonwoven, halı gibi tekstil ürünleridir.
3. Hacimsel düzenlenmiş olanlar; üç boyutlu olarak kabul edilen kalın
elyaf vatkası gibi tekstil ürünleridir [1].
Tekstil yüzeyleri ise yapısal olarak şu şekilde sınıflandırılırlar:
• Dokuma kumaşlar (dokunarak üretilen kumaş, kadife, halı vb.)
• Düz ve yuvarlak örme kumaşlar
• Çözgülü örme kumaşlar (trikot, raşel)
• Tafting yüzeyler
• Dokusuz yüzeyler (keçe, nonwoven, iğneli keçe halı)
• Mali (dikişli örme) yapılı kumaşlar (malimo, malipol vb.)
• Flock yüzeyli kumaşlar
• Birleşik yüzey yapılı kumaşlar [1].
1.2 Örmecilik ve Örme Teknolojisi
Bu bölümde genel hatlarıyla örmecilikten bahsedildikten sonra, örmecilikle ilgili terimler, tek iplikli örme (atkılı örme) ve çözgülü örme ile ilgili kısaca bilgi verilecektir.
Örmeciliğin tanımı
İpliklerin tek başına ya da topluca çözgüler halinde örücü iğne ve yardımcı elemanlar vasıtasıyla ilmekler haline getirilmesi, bunlar arasında da yan yana ve boylamasına bağlantılar oluşturulması ile bir tekstil yüzeyi elde etme işlemine örmecilik adı verilir [1].
Örme kumaşlar, kullanılan iplik özellikleri ve uygulama yapılan makine özellikleri açısından diğer kumaş elde etme yöntemlerine ve malzemelerine göre farklıdırlar. Ayrıca örme kumaşlarda, diğer tekstil yüzeylerine göre boyut stabilitesi yönünden daha esnek, daha elastik, daha yumuşak ve daha dolgun bir yapı elde edilir [1].
Örme yüzeyi; ilmek oluşturma, ilmeğin örücü iğneye takılması, yeni ilmeğin önceki ilmek içinden çekilmesi ve önceki ilmeğin, yeni oluşan ilmek üzerinden aşırtılması sonucu meydana gelir [1].
Örme kumaşlar, ilmek oluşum şekline göre;
- Tek iplikli (atkılı) örmecilik ve
- Çözgülü örmecilik
olmak üzere ikiye ayrılmaktadır [1].
Tablo 1.1 : Örme teknolojilerinin sınıflandırılması
Atkılı örmecilik
Tek bir iplik sistemi kullanılarak ve iğnelerin tek tek hareket etmesi ile; iplik sabit-iğneler hareketli veya iplik hareketli-iğneler sabit olarak kumaşın eni yönünde ilmekler oluşturulmasıyla yapılan örme şeklidir [1].
Çözgülü örmecilik
Her iğneye bir iplik gelecek şekilde ve iğnelerin topluca hareket etmesi ile; iplikler hareketli-iğneler sabit veya iplikler sabit-iğneler hareketli olarak kumaşın boyu yönünde ilmekler oluşturulmasıyla yapılan örme şeklidir [1].
Şekil 1.1: A) Tek iplikli (atkılı) örmede temel örgü yüzeyi
B) Çözgülü örmede temel örgü yüzeyi
1.2.1 İlmek
Örücü iğnelerin oluşturduğu özel şekilli iplik halkalarından meydana gelen temel iplik şekline veya örme kumaşın temel yapı birimine ilmek adı verilir. İlmek, iğnenin ve dolayısıyla ipliğin tam hareketi ile oluşur ve diğer ilmeklerle birlikte enine ve boyuna bağlantılar yaparak örme yüzeyinin meydana gelmesinde temel fonksiyonu teşkil eder [1].
Örme yüzeyi; atkılı örmecilikte önceden oluşturulmuş bir ilmek formunun arasından, daha önce örülmüş olan ilmeğin geçirilmesiyle, çözgülü örmecilikte ise önceki ilmeğin sonra oluşan ilmeğin üzerinden aşırtılmasıyla oluşturulur. İlmeğin, dolayısıyla kumaş yüzeyinin oluşması için gerekli olan elemanlar iplik ve iğnedir. İğnenin rahat ve çabuk çalışabilmesi, iğne yataklarına ve iğnenin yapısına bağlı olduğu kadar, ipliğin hammaddesine, düzgünlüğüne ve numarasına da bağlıdır [1].
1.2.1.1 İlmeğin bölümleri
İlmek başlıca üç kısımdan oluşur. Üstte yarım daire halinde bir baş, ortada uzun kısımlar halinde gövde veya bacak, altta ise iki adet ayak bölgeleri vardır. İlmeklerin baş ve ayak kısımlarına asılma bölgeleri denir. İlmekler arasında oluşan üst üste ve yan yana bağlantılar bu bölgelerde meydana gelir [1].
Şekil 1.2: Atkılı örmecilikte ilmeklerin birbirlerine asılma bölgelerinden
bağlanarak ilmek çubuğu oluşturması
a,b) İlmek başı asılma bölgeleri
c,d) İlmek ayakları asılma bölgeleri
Her ideal örme yapısında ilmeğin boyu ve eni arasında bir oran vardır. Bu oran genellikle ikiye bir şeklindedir. Yani, ilmek boyu 2 birim, ilmek eni 1 birimdir [1].
1.2.1.2 İlmek tipleri
Örme kumaş yapılarının en az %50’si ilmekli olmalıdır. Diğer %50’si ise, istenilen oranlarda askı veya atlama işlemlerinden oluşur. Örme yüzeylerin oluşumunda kullanılan ana ilmek tipleri aşağıda açıklanmıştır [1]:
Düz ilmek (R ilmek veya sağ ilmek)
Gövde kısımları üstte, baş ve ayak kısımları gövde bölümünün altında kalan ilmeklere düz ilmek adı verilir. R ilmek veya sağ ilmek olarak da isimlendirilir. Ayrıca az da olsa rib ilmeği ve yüz ilmek terimleri de kullanılır [1].
Şekil 1.3: Atkılı örmede oluşan düz ilmek yapısı.
a) İlmek başları
b) İlmek ayakları
c) İlmek gövdesi
Ters ilmek (L ilmek veya sol ilmek)
Baş ve ayak kısımları üstte, gövde kısımları baş ve ayak bölümlerinin
altında kalan ilmeklere ters ilmek adı verilir. L ilmek veya sol ilmek olarak da isimlendirilir. Ayrıca haraşo ilmek terimi de kullanılır [1].
Şekil 1.4 : Atkılı örmede oluşan ters ilmek yapısı
a) İlmek başları
b) İlmek ayakları
c) İlmek gövdesi
Açık ve kapalı ilmek
Çözgülü örmecilikte; ilmekler, R ve L görünüşlü iki farklı şekilde bağlantıya sahiptirler. Ancak yapı olarak açık ve kapalı ilmek olmak üzere iki şekilde oluşurlar [1].
Açık ilmekte; ilmeğin ayak bölgesinde, ayakları oluşturan aynı ipliğe ait uçlar birbirinden ayrı bağlantı oluştururlar. Daha yumuşak bir kumaş yapısı meydana getirirler [1].
Kapalı ilmekte; ilmeğin ayak bölgesinde, ayakları oluşturan aynı ipliğe
ait uçlar birbirinin üzerinden geçer. Daha sert ve stabil bir kumaş yapısı meydana getirirler [1].
Şekil 1.5: Çözgülü örmede temel ilmek formları
A,B) Açık ilmek
C,D) Kapalı ilmek
1.2.2 Atkılı Örme (Tek İplikli Örme)
Atkılı veya tek iplikli örme olarak isimlendirilen bu örme tekniğinde; örme ipliği, örücü iğnelerin üzerine kumaşın enine doğru bir hareketle ve sırayla yatırılmaktadır. İplik yatırımı düz örmede bir kenardan diğer kenara doğru, yuvarlak örmede ise dairesel şekilde konumlandırılmış iğneler üzerine yine tüp kumaşın enine doğru gerçekleşir [1].
Atkılı örmecilikte örme ipliği, tek tek ve sırayla makine üzerindeki bütün iğnelerden geçer. Bütün iğnelerin hareketi, ipliğin hareketi ile uyumlu bir şekilde düzenlenerek ilmekler ve örme kumaş oluşturulur [1].
Şekil 1.6: Atkılı örmede iplik sevki ile iğne-iplik ilişkisi
A) İplik bobini, B) İplik kılavuzu, C) İğneler.
1.2.2.1 Atkılı Örme Tekniğinin Özellikleri
• Atkılı örmede, ilmekler yan yana meydana getirilir.
• Atkılı örmede, örme kumaş, ilmek sıralarının sırayla örülmesi ile oluşur.
• Atkılı örmede, örme makinesinin bir turundaki tüm ilmekler tek iplikle oluşur. Burada katlı iplikler de tek iplik olarak düşünülür.
• Atkılı örme tekniğinin en önemli özelliği, tek bir iplikle örme kumaşın elde edilebilmesidir. Fakat atkılı örme makinelerinde üretimi arttırmak için birden fazla iplik ardarda iğnelere beslenir.
• Atkılı örmede, örme ipliği, örme kumaşın üretildiği yöne (kumaşın enine) dik açıya yakın bir açıyla beslenir [1].
1.2.2.2 Atkılı Örme Ürünleri
Atkılı örme ürünleri üç şekilde olabilirler:
1. Düz örme makinelerinde yarı biçimlendirilmiş veya tam
biçimlendirilmiş giysi parçaları şeklinde,
2. Düz örme makinelerinde açık en kumaş şeklinde (dokuma kumaşlar
gibi),
3. Yuvarlak örme makinelerinde tüp (hortum) şeklinde üretilebilir [1].
1.2.2.3 Atkılı Örme Makineleri
Düz örme makineleri
Örücü iğnelerin, doğrusal (düz) yataklar üzerine yan yana yerleştirildiği örme makineleridir. Düz iğne yatakları üzerinde hareketli olan kızak ve iplik kılavuzları vardır ve bunlar makinenin bir kenarından diğerine gidiş-geliş hareketini gerçekleştirirler. Kızak, üzerinde kilit (çelik) mekanizmalarını taşır. İplik kılavuzları (mekikler) ise ipliğin, iğneler üzerine yatırılmasını sağlarlar. İplikler, bobinlerden direkt olarak iğnelere negatif iplik iletimi ile beslenirler [1].
Şekil 1.7: İlk düz örme makinelerine bir örnek
a) Bobinler, b) Çardak, c) Makine tahrik kolu
Şekil 1.8: Elektronik kontrollü ve desenlendirmeli, biçimlendirilmiş
örme yapabilen, yüksek verimli modern düz örme makinesi
a) Bobinler
b) İplik sevk kılavuzları ve kontrol elemanları
c) Kızak
d) Bilgisayarlı desenlendirme ve kontrol ünitesi
Yuvarlak örme makineleri
Örücü iğnelerin, dairesel bir iğne yatağına yan yana dizildiği örme makineleridir. Diğer örücü elemanlar da iğnelere uygun olarak dairesel konumda yerleştirilmişlerdir. Sabit duran mekiklerden (iplik kılavuzları)
iğnelere iplik yatırılır. Dönmekte olan iğneler, yine sabit olan kilitler tarafından aşağı-yukarı hareket ettirilir ve örme işlemi gerçekleşir. İplikler bobinlerden iğnelere direkt olarak beslenirler. Yuvarlak örme makinelerinde iğne yatağının çapına (pus) göre değişen, çeşitli enlerde olabilen, tüp şeklinde örme kumaşlar üretilir [1].
Yuvarlak örme makineleri ile, düz örme makinelerine oranla 4-8 kat daha hızlı üretim yapılabilmektedir [1].
Şekil 1.9: İlk üretilen yuvarlak örme makinelerine bir örnek
a) Bobinler
b) İplik kılavuzları (mekikler)
c) İplik sevk ve kontrol elemanları
d) El tahrik çarkı
e) Tüp örme kumaş
f) Kumaş topu
g) Makine iskeleti
Şekil 1.10: Elektronik kontrollü, yüksek üretim hızına sahip modern bir
yuvarlak örme makinesi
a) İplik sevk ve kontrol elemanları
b) İplikler
c) Örme bölgesi
d) Yuvarlak örme kumaş
Haraşo örme makinesi
Çift plakalı haraşo örme makineleri, birbiri üzerinde duran iki silindir iğne yatağından oluşurlar. Bu yatakların kanalları, birbirleri ile aynı düzlem üzerinde ve tam karşılıklı olacak şekilde yerleştirilirler. Günümüzde, bu makinelerde sadece çift ucu kancalı iğneler kullanılır. Bu iğnelerin ilmek oluşumu sırasındaki hareketleri platinler sayesinde gerçekleşir. Platinler, alt ve üst silindirdeki kilitler tarafından kumanda edilirler. İğne alt silindirden üst silindire geçerken, alt platin iğne ile birlikte yukarı yönde hareket eder ve ilmek, iğne dili üzerinden kayarak iğne gövdesi üzerine geçer. Sonra, alt platin iğneyi serbest bırakır ve kılavuzluğu üst platin üstlenir [3].
Haraşo kumaşların iki yüzünde de, düz bir örme kumaştaki ters yüzün görünümü hakimdir. Her iki tarafta da, ardışık, birbirlerine göre ters
yöne doğru ve birbirlerinin içinden geçirilerek örülen düz (R) ve ters (L) ilmek sıraları vardır, fakat sadece L ilmekler görülür [3].
1.2.3 Çözgülü Örme
Çözgülü örme; dokuma çözgüsü gibi levendlere sarılmış ipliklerin, topluca hareket eden iğnelere, her iğneye bir iplik gelecek şekilde yatırılması ile gerçekleştirilen örme tekniğidir. Özellikle naylon, poliester, asetat, viskoz gibi filament yapılı iplikler ile bir ölçüde pamuk ve yün ipliklerinin kullanıldığı en hızlı kumaş üretim tekniğidir. Her iplik bir iğne üzerinde ilmek oluşturur. İğnelerin üzerinde oluşan ilmeklerin, yanlamasına yapılan hareketlerle, birbirleri ile bağlantısı sağlanarak örme kumaş meydana getirilir [1].
Şekil 1.11: Çözgülü örmecilikte örme işleminin şematik olarak gösterimi
a) Çözgü levendi
b) Çözgü iplikleri
c) Klavuz çubukları
d) Delikli iğne rayı veya çözgü tarağı
e) Örme iğneleri
f) İğne yatağı
g) Kumaş çekimi
h) Örme kumaş
Çözgülü örmeler önce, örme makinesinin üzerine asılan ve üzerinde çok sayıda paralel iplik bulunan çözgü levendinin hazırlanmasını gerektirir.
Bu teknikle üretilen kumaşlarda, iplikler kumaş boyunca kendilerini belli ederler. İlmeğin oluşumu için bütün iğneler aynı anda topluca yukarı kalkarlar ve ilmekleri her yatay sırada aynı anda ( eş zamanlı olarak ) oluştururlar [1].
Her iplik birbiriyle açık veya kapalı ilmek şekline göre ve en az iki iğne
arasında bağlantılı bir halde geçmeli olarak temas ettiği için çözgülü örme dokunun sökülmesi mümkün değildir. Bu bağlantı şeklinden ve boyuna iplik verilişinden dolayı da esneklikleri çok düşük ve boyut stabiliteleri yüksektir. Çözgülü örme sisteminde açık yapılı dokular ve renkli dizaynlar daha kolaylıkla elde edilebilmektedir [1].
1.2.3.1 Çözgülü Örmede İlmek Yapısı
Daha önceki konularda da kısaca bahsedildiği gibi, çözgülü örmede kullanılan ilmekler ayak bağlantı yapılarına ve yüzeyde verdikleri görüntüye göre açık ilmek ve kapalı ilmek olmak üzere iki türlüdür. Aşağıda bu ilmeklerin daha ayrıntılı şekilleri verilmiştir [1].
Şekil 1.12: Çözgülü örmecilikte ilmek yapıları
A) Kapalı ilmek
B) Açık ilmek
1.2.3.2 Çözgülü Örme Makineleri
Trikot çözgülü örme makineleri
2-4 veya en fazla 8 kılavuz çözgü rayı ile çalışan çözgülü örme makineleridir. İlk zamanlarda genellikle esnek uçlu iğneler kullanılmasına rağmen günümüzde yalnızca sürgülü iğneler kullanılmaktadır. Çünkü, sürgülü iğneler daha hızlı çalışma imkanı verirler. Bu makinelerde, desen değiştirme uzun süren zor bir işlemdir [1].
Şekil 1.13: Trikot çözgülü örme otomatı
a) Makine iskeleti
b) Çözgü levendleri
c) İplik sevk ve kontrol üniteleri
d) Örücü üniteler
e) Çözgülü örme kumaş
f) Elektronik kontrol ve kumanda ünitesi
Raşel çözgülü örme makineleri
2-64 ve hatta 82 adet kılavuz çözgü rayı ile çalışılabilir. Önceleri yalnızca kancalı iğneler kullanılmasına rağmen günümüzde çoğunlukla sürgülü iğneler kullanılmaktadır. Desen değiştirme işlemi ise trikot çözgülü örme makinelerine göre daha zordur ve uzun sürer [1].
Şekil 1.14: Raşel çözgülü örme otomatı
a) Makine iskeleti
b) Çözgü levendleri
c) İplik sevk ve kontrol üniteleri
d) Örücü üniteler
e) Çözgülü örme kumaş
f) Elektronik kontrol ve kumanda ünitesi
Raşel çözgülü örme makineleri, trikot makinelerine göre daha büyük gövdelidir, fakat daha yavaş çalışırlar. Ancak desenlendirme açısından en gelişmiş ve daha çok çeşitte kumaş üreten makinelerdir [1].
Aşağıdaki tabloda trikot ve raşel makineleri arasındaki farklar daha ayrıntılı biçimde verilmiştir [1].
Tablo 1.2: Trikot ve raşel makinelerinin karşılaştırılması
BÖLÜM 2
2. YUVARLAK ÖRME MAKİNELERİ
Yuvarlak örme makineleri genellikle iplik sabit, iğneler tek tek hareketli prensiple çalışırlar. Ancak iplik hareketli, iğne sabit veya iğneler topluca hareketli olarak çalışan ramayözlü tip esnek iğneli yuvarlak örme makineleri de halen kullanılmaktadır. Bir veya iki takım örücü iğne dairesel düzende dizilmişlerdir ve daire şeklindeki bu hat üzerine açılmış kanalda hareket ederler. Bazı yuvarlak örme makinelerinde ise; cağlık ve kilitler döner, iplikler hareket eder ve iğneler sabit olup, sadece kilidin verdiği hareketle ileri-geri gidip gelirler [3].
Şekil 2.1: Ringel tertibatlı, 30 pus çapında modern yuvarlak örme ma-
kinesi
a) Bobinler
b) İplik sevk ve kontrol elemanları
c) Örme bölgesi
d) Yuvarlak örme kumaş
Örme işlemi dairesel bir düzlemde oluşur ve kumaş tüp şeklinde üretilir. Yuvarlak örme makinelerinde sistem sayısı, düz örme makinelerine göre daha fazladır. Çünkü bu makinelerde, ipliklerin verildiği yerin sabit olması sistem sayısının çoğalmasına imkan verir. Ayrıca yuvarlak örme makineleri daha ince oldukları için, elde edilen kumaşlar da daha ince ve zariftir [3].
2.1 Yuvarlak Örme Makinelerinin Gelişimi
Yuvarlak örme makineleri, el örmeciliğinden esinlenilerek, uzun bir süre
zarfında oluşan bilgi birikiminin, mekanik yöntemlerle ilmek oluşumunu gerçekleştirmeye yönelmesiyle ortaya çıkmıştır. İlk olarak İngiltere’de William Lee tarafından, 1589 yılında, el örme makinesi şeklinde mekanik ilmek oluşumu gerçekleştirilmiştir. Bu makinede ilk çorap üretimi yapılmıştır. Ancak iğnelerin dairesel bir şekilde dizilmesi 1798 yılında, Monsievi Decroix tarafından düşünülmüş ve yuvarlak örme makinelerinin temeli bu yıllarda atılmıştır [3].
İlk pratik kullanıma uygun yuvarlak örme makineleri 1836 yılında,
Fransa’da, Jonve tarafından geliştirilmiş ve daha sonraki yıllarda Berthelot tarafından da gelişimine devam edilmiştir. Bu ilk makineler küçük çaplı, çorap üretimine uygun yuvarlak örme makineleridir. Özellikle örücü iğnelerin yapılarındaki ve iğne hareketlerini düzenleyen sistemlerdeki gelişmeler bu makinelerin bugünkü duruma gelebilmesinde olumlu etkiler yapmıştır [3].
1878’de Griswold çift katlı RR ribana örme tekniğini, 1910’da da Robert
Walter Scott firması örme tekniğini bulmuştur. 1918 yılında ise Wildt
firması tarafından iki ucu kancalı iğneler ve iğne sürgülerinin bulunması ile, LL haraşo örme tekniği yuvarlak örme makinelerinde uygulanmaya başlamıştır [3].
Bütün bu gelişmelerden sonra, ancak 1935 yılında Mayer firması tarafından gerçek anlamda ilk yuvarlak örme makinesi yapılmıştır.1939’da da bu makinelerin seri üretimlerine başlanmıştır
İkinci Dünya Savaşı yıllarında bu gelişmelerin tamamen durmasına rağmen, savaşın bitmesiyle 1946 yılından sonra süper denecek düzeyde bir gelişme kaydedilmiştir. 1963 yılından itibaren, tüm tekstil makineleri içinde, ilk olarak yuvarlak örme makinelerine elektronik uygulanmıştır. Bazı firmalar ise, elektronikten çok, iplik iletme sistemlerini geliştirerek hızı arttırma ve belli amaçlara yönelik makineler yapma konuları üzerinde durmuşlardır [3].
2.2 Yuvarlak Örme Makinelerinin Genel Özellikleri
Yuvarlak örme makineleri genel olarak tüp halinde metraj kumaşların
Üretiminde ve çorap sanayiinde kullanılırlar. Elektroniğin kullanılması ile geniş desenlendirme olanaklarına kavuşan ve giderek pazar payı artan bu makinelerin genel özellikleri aşağıda sıralanmıştır [3]:
• Yuvarlak örme makinelerinde incelik E 2.5’ten (çorap makinelerinde)
E 28’e kadar olabilmektedir. Bazı yuvarlak örme makinelerinde daha büyük incelikler de vardır.
Piyasada en çok kullanılan makine incelikleri:
a) Ribanada; 16-18 fayn
b) İnterlokta; 18-20-22 fayn
c) Süpremde;
- 30/1 iplikte 26-28 fayn
- 30/2 iplikte 20 fayn
d) İki iplikte; 20-22 fayn’dır.
• Makine çapları 1 inch’ten 36 inch’e kadar olabilmektedir. Bunun yanında 65 inch çapa kadar üretilmiş özel yuvarlak örme makineleri de vardır.
• Yuvarlak örme makinelerinde sistem (kafa) sayısı konstrüksiyona göre2,4,8,12,16,18,22,26,32,36,48,56,64,72,84,96,1 08,112,120,144,
160 ve 184 olabilmektedir.
• Örme tekniği olarak;
a) RL (tek plaka-tek katlı) örgüleri
b) RR (çift plaka-çift katlı) örgüleri
c) LL (çift plaka-tek katlı) örgüleri
yapan yuvarlak örme makineleri vardır.
• Makine gövdesi genellikle, üç ayak üzerine yere düz oturacak ve bütün örme elemanlarını üzerinde taşıyacak şekilde dairesel yapıdadır.
• İplik bobinlerini taşıyan cağlıklar ya makinenin üst bölümüne dairesel olarak yerleştirilir ya da makineden bağımsız olarak makinenin yan tarafına konulur.
• Desenlendirme, iğne-kilit ilişkisi ile sınırlı olarak veya jakar donanımları ile tek tek iğne seçimi şeklinde sınırsız olarak gerçekleştirilebilir. Bu donanımların çalışması mekanik-otomatik ve elektronik-otomatik olarak yapılabilir.
• Kumaşın çekimi ve sarımı ayarlanır, kontrollü bir şekilde yapılır.
• Son sistem makinelerin bütün fonksiyonel hareketleri merkezi kumanda donatımı ile sağlanır ve kontrol edilir.
• İplik, iğne, kumaş ve makine elemanları ile ilgili hatalar ve sapmalar
sürekli kontrol edilirler.
• Çalışma hızları düz örme makinelerine göre daha fazladır.
• Üretim miktarı örgü cinsine, ipliğe ve diğer özel şartlara bağlı olarak değişir.
• Metraj olarak tüp kumaş ve biçimlendirilmiş parçaları üretilme ola-
nağı vardır.
2.3 Yuvarlak Örme Makinelerinin Örme Prensibi
Yuvarlak örme makinelerindeki iğneler, dairesel iğne yatakları üzerine açılmış iğne kanallarına, yan yana dizilirler. Bu makinelerdeki bütün örme elemanları ve mekanizmaları dairesel olarak, yatay ve diaaa konumlardaki iğne yatakları üzerinde bulunurlar. İğneler, iğne yatağı ve kanallar üzerinde hareketsiz ve sabit olarak duran kilit mekanizmalarından hareket alırlar. İğne yatağının dairesel hareketi sırasında, kanallar içinde hareket eden iğneler, kilit mekanizmalarından uygun hareketi alırlar ve üzerlerine yatırılan iplikleri çekerek ilmek oluştururlar. Böylece örme işlemi gerçekleşir [3].
Şekil 2.2: Yuvarlak örme makinelerinde helezonik şekilde üretilen tüp
örme kumaşın oluşum diyagramı
Bazı yuvarlak örme makinelerinde ise, dairesel düzlem üzerine yerleştirilmiş iğne yatakları dönüş hareketi yapmaz. İpliklerin yerleştirildiği cağlık ve kilit sistemleri döner. Bu konstrüksiyon daha çok LL haraşo tipi ve özel örme makinelerinde kullanılır [3].
İplikler, iğne çevresine sıralanmış çalışma birimleri içinde, teğet iğneler yardımıyla ilmek, askı veya atlama hareketine dönüşürler [3].
Çapları giysi beden ölçülerine göre imal edilmiş çeşitli incelikteki yuvarlak örme makinelerinin, elektronik jakar tertibatları ile donatılması sonucu büyük desenli kumaşların üretimi de mümkün olmuştur [3].
Elde edilen yuvarlak örme kumaşlar, giysi üretimi için daha sonra dikkatlice kesilerek şekil verilir ve giysi oluşturulur. İç çamaşırı üretiminde ise, atlet ve fanilalar için kesimde sadece kol ve yaka oyuntuları açılır. Bu giysilerin yanları dikişsizdir [3].
2.4 Yuvarlak Örme Makinelerinin Temel Elemanları
Yuvarlak örme makinelerinde, örme kumaşın üretilebilmesi için Şekil 3.3’te gösterilen mekanizmalara ve örme elemanlarına ihtiyaç vardır [3].
Şekil 2.3: Çift plakalı bir yuvarlak örme makinesinde temel elemanların
şematik olarak gösterilmesi
a) Makine iskeleti (gövde, şasi)
b) Silindir plakası
c) Kapak plakası
d) Silindir kilitleri
e) Silindir kilit plakası
f) Kapak kilitleri
g) Kapak kilit plakası
h) İplik kılavuzu (mekik)
i) İplik bobini
j) Cağlık
k) İplik kontrol ünitesi
l) İplik dolaşmasını engelleyen kılavuz
m) İplik gerginlik kontrol ünitesi
n) İplik besleme ünitesi (furnisör)
o) Yuvarlak örme kumaş
p) En açıcı sistem
r) Kumaş çekme tertibatı
s) Kumaş sarma silindiri
Yuvarlak örme makinelerindeki temel mekanizma ve elemanlar şu şekilde sınıflandırılırlar [3]:
1. Makine iskeleti (gövde, şasi)
2. Hareket verme ve iletme mekanizmaları
3. Cağlık, iplik sevk ve kontrol elemanları
4. Örücü makine elemanları
a) Örücü iğneler
b) İğne yatakları
c) Kilit mekanizmaları (örme çelikleri)
d) İplik kılavuzları (mekikler)
5. Desenlendirme mekanizmaları
6. Kumaş çekme ve sarma mekanizmaları
7. Kumanda donanımları
8. Kontrol ve güvenlik elemanları
2.4.1 Makine İskeleti (Gövde ve Şasi)
Yuvarlak örme makinelerinde, makine gövdesi; tek parça blok veya birleşik konstrüksiyon halinde yapılan, bütün hareketli ve hareketsiz çalışan parçaları üzerinde taşıyan, çalışma sırasında makinenin hareketsiz durmasını ve sarsıntılardan etkilenmemesini sağlayan temel iskelet yapıdır.
Şekil 2.4: Yuvarlak örme makinelerinde makine iskeletinin şematik gös-
terimi
a) Alt şasi kısmı
b) Üst şasi kısmı
Yuvarlak örme makinelerinin şasi kısmı ikiye ayrılır:
1. Alt şasi kısmı: Ayakları, motoru, hareket verme şanzıman sistemini
ve kumaş çekme aparatını üzerinde taşıyan gövde
kısmıdır. Kumaş çekme mekanizması alt şasinin yarı
yüksekliğine dizayn edilmiştir [3].
2. Üst şasi kısmı: Silindir iğne yatağı ile silindir taşıyıcı gövde ve kapak
iğne yatağı ile kapak taşıyıcı diskinin oluşturduğu
gövde üst kısmıdır [3].
Fakat tek plakalı makinelerde kapak iğne yatağı ve kapak taşıyıcı diski bulunmaz [3].
Yuvarlak örme makinesinin çalışma emniyetinin ve üretilecek mamulün kalitesinin yüksek olmasının temel şartı, makine şasisinin sağlam ve
kalitesinin iyi olmasıdır. Makinenin şasi kısmı mutlaka burulma sertliğine sahip olmalıdır. Bu şekilde hızlanma ve frenleme sırasında şasi kısmına gelecek zararlar önlenmiş olur. Şasinin diğer bir görevi ise, makine üzerinde oluşan titreşimleri absorblamaktır [3].
Makinede yüksek hızın oluşmasından dolayı, elektronik kumanda donatımı makinenin yanına konulmalıdır. Bu sayede, makinede bir arıza oluştuğu anda, makine hemen kapatılarak kumaş üzerinde oluşacak hatanın minimum seviyede tutulması sağlanır. Fakat bu durum, makinenin hızlanma süresini uzatır ve şaside büyük burulma kuvvetleri oluşmasına sebep olur [3].
Yuvarlak örme makinelerinde iskelet dizaynı yapılırken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Bunlar şu şekilde sıralanır [3]:
• Örme kumaş üretimi sırasında, makinede çalışan işçinin kumaşı rahat görebileceği ve hatayı oluştuğu anda tespit edeceği şekilde iskelet dizaynı yapılmalıdır.
• Makinenin şasi kısmı, diğer parçaların çalışma akışını bozmayacak
şekilde yerleştirilmelidir.
• Hareket ve elektrik donatımlarının tehlike yaratmayacağı şekilde dizaynı yapılmalıdır.
• Makine fazla alan kaplamamalıdır.
• Çalışma anındaki hareketlere rağmen, sarsıntısız ve dengeli bir halde
durabilmeli ve oluşabilecek titreşimleri absorbe etmelidir.
• Makinenin şasi kısmı burulma sertliğine ve savrulma güvenliğine sahip olmalıdır.
Bunun için yuvarlak örme makinelerinde genellikle üç ayak üzerine dizayn edilmiş ve yukarı doğru tartan bir iskelet yapısı vardır. Bu ayaklardan her birine ısı, hareket kontrol ve elektronik mekanizmaları yerleştirilmiştir
Şekil 2.5: Yuvarlak örme makinelerinin üç ayaklı ana taşıyıcı iskelet
yapısının cağlıklarla birlikte şematik gösterilişi,örnek boyutları
A) Makine iskeletinin yandan görünüşü
B) Makine iskeletinin üstten görünüşü
2.4.2 Hareket Verme ve İletme Mekanizmaları
Yuvarlak örme makinelerindeki hareket verme mekanizmalarının asıl
görevi, makine işletme güvenliğini ve üretilen kumaş kalitesinin yüksek olmasını sağlamaktır. Modern bir hareket verme mekanizmasından istenen özellikler şu şekilde açıklanır [3]:
• Makine, frenlemeden sonra çalıştırıldığı zaman işletme hızına kesintisiz bir şekilde yükseltilmelidir.
• Oluşabilecek bir arıza anında makine geciktirilmeden durdurulmalıdır.
• Makine devrinin ve örgünün kontrolü için elle çalışan bir hareket
mekanizması olmalıdır,
• Otomatik seyir için dönme sayısı verilmelidir.
• Bakım ve temizleme işlemi için devir sayısı verilmelidir.
• Boşa çalıştırma ve iğne yataklarının dönüşünü senkronize eden mekanizma, silindir ve kapak iğne rayı arasında bulunmalıdır.
Yuvarlak örme makinelerinde hareket verme ve iletme mekanizmaları, artan devir ve sistem sayılarına paralel olarak oldukça büyük bir yüklemeye göre tasarlanırlar [3].
Yuvarlak örme makineleri ya direkt olarak elektrik motoru ile ya da ortak bir transmisyon teşkilatı ile hareket ettirilirler. Her makine; makine çapı, sistem sayısı, makine inceliği, iplik ve örme kumaş özelliklerine göre farklı hızlarda ve yüklemelerde çalıştırılabildiğinden, motor gücü de bu özelliklere göre değişir. Uygun güçteki elektrik motorundan alınan hareket, kayış kasnak vasıtasıyla ana mile iletilir. Ana milden de uygun dişliler ve şanzıman yardımıyla dağıtım yapılarak iplik sevk hareketi organlarına, örücü üniteye, kumaş çekme ve sarma kısımlarına iletilir [3].
Bazı makine konstrüksiyonlarında ise aynı hareket kaynağından yararlanılarak pervane donatımına, toz emme, hava üfleme ve yağlama mekanizmalarına da hareket verilebilir. Bu mekanizmalar ana motordan ayrı olarak, küçük özel motorlardan aldıkları hareket ile çalıştırılırlar. Bu tür makinelerde, hareketin ayrıntılı olduğu yer genellikle örücü ünitelerdir. Örücü üniteye gelen hareket;
- İğne yataklarına (iğneler hareketli, kilit sabitse),
- Kilitlere hareket veren yatağa ve cağlığın topluca dönmesini sağlayan
bloğa (iğneler sabit, kilit hareketli ise),
- İğne hareketi ile birlikte seçim ve dönme işlemi için jakar donatımına iletilir [3].
Şekil 2.6: Modern yuvarlak örme makinelerinde hareket verme ve iletme
elemanları ile mekanizmasının makine şeması üzerinde
gösterilişi
a) Motor
b) Kayış
c) V kasnak
d,e,f) Dişliler
g) Ana mil
h) Silindir taşıyıcı
ı) Silindir yatağı
i,j) Dişli
k,l) Kapak iğneleri tahrik dişlisi
m) Kapak yatağı
n) Kumaş çekme silindirleri
o) Sarma silindiri
ö) Yuvarlak örme kumaş
p) Motor
r) Tahrik mili
tekstiltekstil.com
