Örme Yapılı Fantazi İplikler
Tekstil teknolojisindeki geli şmeler ve mü şteri taleplerindeki çe şitlilik, tekstil endüstrisinin yeni kuma ş tiplerine olan eğilimini hızlandırmıştır. Bu nedenle de ğişik kumaş yapılarının oluşturulması için üreticiler değişik yapısal ve görünüm özelliklerine sahip fantazi iplikleri üretmeye ba şlamışlardır. Günümüzde fantazi iplik üretimi için çeşitli teknikler kullan ılmakta olup, bunlar içerisinde ilgi çekici olan bir uygulama türü ise örme tekni ği ile fantazi iplik üretimine dayanmaktadır.
Atkı ve çözgü örmecili ği ile üretilebilen örme tipi fantazi ipliklerin say ısız çe şitlilikte desenlendirme olana ğı mümkündür. Bu nedenle örme tipi fantazi ipliklerin dö şemelik ve perdelik tekstiller, giyim tekstilleri, t ıbbi tekstiller ve paketleme tekstilleri gibi birçok alanda kullan ım olana ğı bulunmaktadır.Bu çal ışma örme fantezi ipliklerin üretim yöntemleri ile ilgili genel bilgileri içermektedir.
Tekstil teknolojisindeki geli şmeler ve mü şteri taleplerindeki çe şitlilik tekstil endüstrisinde yeni kuma ş tiplerinin geliştirilmesini hızlandırmış ve bu kuma şların üretiminde kullanılmak üzere normal ipliklerden farklı yap ı ve görünüme sahip fantazi iplik türlerinin üretilmesini zorunlu k ılmıştır. Günümüzde fantezi ipliklerin, farklı teknikler kullan ılarak üretimi mümkün olup kullan ılan bu farkl ı tekniklere ba ğlı olarak, bu ipliklerden üretilen kumaşların göstermiş oldukları görsel ve fiziksel özellikler de değişmektedir.
Fantazi ipliğin en uygun tan ımı, “tesadüfî ve periyodik olarak dağılan gayri muntazaml ıkları her türlü formda bünyesinde bulunduran ipliktir” şeklindedir. Bu gayri muntazaml ıklar, iplik kal ınlığını, materyal tipini ve benzer özellikleri değiştirerek veya bunların kombinasyonu ile oluşturulmaktadır [1]. Fantazi iplik üretimindeki geli şmeler incelendiğinde, fantazi iplikler aras ında önemli bir yere sahip olan örülmüş ipliklerin bir bölümü, atk ı-çözgü örmeciliği ve saç örgü tekni ği ile üretilebilmektedir [2,3]. Son yıllarda bu iplikler özellikle üst giyim, perdelik ve dö şemelik ürünlerde daha da tan ınmış hale gelmişlerdir. Örülmü ş iplikler de ğişik yap ılara sahiptirler. Bunlar yap ı ve görünüm özelliklerine ba ğlı olarak değişik adlar ile an ılmaktadır. Merdiven tipi iplik, şerit-kurdele iplik, ku ştüyü iplik ve k ırkayak iplik bunlara örnek olarak verilebilir.
Şerit yap ısında üretilen iplikler merdiven tipi ve kurdele tipi olarak ikiye ayr ılır. Merdiven tipi iplikler yan yana bulunan iki ilme ğin aras ına at ılmış bir ba ğlantı ipli ğinin yuvarlak örme makinesinde zincir
yapısı olu şturacak şekilde örülmesi ile üretilir. Merdiven tipi iplikler küçük çapl ı yuvarlak örme makinelerinde her örücü üniteye üç iplik rehberi ile besleme yap ılarak üretilir. Kurdele tipi iplikler de
küçük çaplı yuvarlak atk ılı örme makinelerinde 6 ila 20 i ğne ile üretilebilir. Örme ve bitim i şlemlerinden sonra, fantazi ipliklerin yap ısı düz ve bant şeklindedir. Ku ştüyü iplikler yuvarlak örme makinelerinde atkılı örme tekni ği ile üretilirken, k ırkayak iplikler ise çözgülü örme tekni ği ile bir çe şit düz örme makinesi olan kro şe makinelerinde üretilmektedir. Bu ipliklerin üretimi ise birbirine paralel konumda oluşturulan ilmekler arasından efekt ipliklerinin at ılması ile oluşturulan yapının bir bıçak ile kesilmesi ile tüylü bir iplik formunun oluşturulması esasına dayanır. Bu çalışmada Örme yöntemi ile fantazi iplik olu şturma tekniklerinin ayr ıntılı bir şekilde araştırılması ve bu alanda eksikliği hissedilen literatürün oluşturulması hedeflenmiştir.
FANTAZİ İPLİK ELDE ETME YÖNTEMLERİ
Fantazi iplikler kullan ım yerlerine ve istenen görünüm ve fiziksel özelliklere göre ring iplik makinelerinde, fantazi iplik makinelerinde, oyuk i ğli fantazi iplik makinelerinde, rotor iplik makinelerinde, friksiyon iplik makinelerinde, düz ve yuvarlak örme makinelerinde, teksture yöntemi, örme sökme yöntemi ve havalı sistem ile puntalı iplik oluşturma yöntemleri ile üretilebilmektedir.
Büküm ve Çekim Yoluyla Fantazi İplik Oluşturma
Klasik Sistemler
Ring İplik Makinelerinde Fantazi İplik Üretimi
Üç silindirli ring büküm makinesi kullan ılır. Silindir h ızları istenilen efektin verilebilmesi için ayarlan ır. Fantazi iplik eldesi iki a şamalı olarak gerçekle ştirilir. Birinci a şamada, efekt materyal (bant, fitil veya iplik) ile bir veya daha fazla say ıdaki ana iplik istenilen fazla besleme oranlar ı verilerek birlikte bükülürler. İkinci a şamada ise bükülmü ş efekt materyal ile ana iplik yeterli mukavemeti ve stabiliteyi sağlamaları için yine ring iplik makinesinde ba ğlama ipli ği ile birlikte ilk a şamanın tersi yönünde bükülürler. Bir di ğer yöntem ise çekim sisteminde, çekimin kontrollü olarak azalt ılması sonucu iplikte şantuk olarak isimlendirilen konik uçlu kal ınlıkları olu şturulduğu şantuk üniteleri ile iplik olu şumunun sağlanmasıdır .
Modifiye Edilmiş Ring İplik Makinelerinde Fantazi İplik Üretimi
Özlü iplik (Core iplik), ayn ı merkezli iki lif demetinden olu şmaktadır. Bunlardan ilki, yüksek mukavemetli kimyasal lif demetinden olu şan öz ve di ğeri bu öz üzerine sar ılan kesikli do ğal veya kimyasal lif demetinden olu şan d ış tabakad ır. Merkezdeki tabaka core iplik yap ısının mukavemet, boyutsal stabilite gibi özelliklerini sa ğlarken; d ış tabaka, ipli ğe estetik, konfor ve yumu şak tutum özellikleri kazandırmaktadır .
Fantazi İplik Makinelerinde Çok Çekimli Sistem ile Fantazi İplik Üretimi
Bu sistemlerde renk efektleri ön planda olmaktad ır. Çeşitli ilave aparatlar kullan ılmaktadır. Bu aparatlar renkli lifleri belli bir programa göre besleyerek çoklu renk efektlerinin elde edilmesini mümkün kılmaktadır. Tüm renk efekt üniteleri, her bir lif besleme h ızının programlı bir kontrol aparat ı ile s ıfır ile maksimum arasında bir çekime tam olarak ayarlanacak biçimde tasarlanm ıştır. Çok çekimli sistemlerde çıkış silindirine dört şerit/fitil yönlendirilmektedir. De ğişik renklerdeki 4 enjeksiyon band ı ayr ı ayr ı kontrol edilmektedir .
Yeni İplikçilik Sistemleri
Oyuk İğli Fantazi Büküm Makinelerinde Fantazi İplik Üretimi
Makine çekim sistemi, oyuk i ğ, büküm verici kanca ve besleme silindirinden meydana gelir. Çekim sisteminden geçen efekt materyal, ç ıkış silindirinden beslenen ana iplikle kar şılaşır. Fazla besleme ile efekt ipliği, ana iplik üzerinde yığılmalar ve dolayısıyla efektler meydana getirir. Efekt ipliği ve ana, iplik birlikte oyuk iğin içine girerler. Burada dönen ba ğlama ipliği ile birlikte bükülerek besleme silindirinden sarım ünitesine giderler .
O.E-Rotor Makinelerinde Fantazi İplik Üretimi
Rotor iplik makinesinde fantazi iplik üretmek için makineye ek aparat tak ılması söz konusudur. Ek aparat, bir besleme silindiri çifti ve bir kesme kafas ından meydana gelir. Efekt malzemesinin beslenme pozisyonu çok önemlidir. Efektlerin gerçek büküm bölgesine çok yakın olması istenir. Rotor iplik makinesinde optimal noktay ı bulmak için çok ara ştırma yapılmıştır. Doğrudan rotora besleme yapıldığında, k ısa ve kötü ba ğlantılı, efektler elde edilirken açma silindirine besleme yap ıldığında kusursuz bağlantılı efektler elde edilmiştir .
O.E-Friksiyon Makinelerinde Fantazi İplik Üretimi
Her bir e ğirme pozisyonu için bantlar aç ıcı tambura beslenir. Hava ak ışı yard ımı ile olu şan santifrüj etkisi ile lif tek lif haline gelirler ve ayn ı yönde dönen iki delikli silindir aras ına düşerler. Bu silindirler hava vakumlu olduklar ından lifler silindire yap ışır ve sürtünme etkisi ile bükülürler. Ana iplik e ğirme bölgesine eksenel olarak beslenir. Yani olu şan ipliğin merkezine otomatik olarak yat ırılır. Böylece efekt iplik yüzeyde görülür. İplik özü tamamen örtüldü ğünde bant say ısı ve bant a ğırlığındaki varyasyonlar, iplikte küçük düzensiz efektten materyal efektine kadar farklı derecelendirmelere neden olur .
Örme Yöntemi İle Fantazi İplik Oluşturma
Örme fantazi iplikler, normal bir düz ipli ğin, tek iplikli örme prensibine göre düz örme makinelerinde ya da (iplik sabit i ğne hareketli) göre çal ışan küçük çapl ı yuvarlak örme makinelerinde bir yada daha fazla iğne ile örülmesi suretiyle elde edilir. Bu tür iplikler; karma şık olmayan desenlerle üretilen üst giyimlik dokuların modaya uygun olarak cezp edici özelliğinin artırılmasını sağlar. Bunun yanında bu ipliklerin ev tekstillerinden perdelik kuma şlarda, t ıbbi tekstiller ve paketleme tekstilleri gibi birçok alanda kullanım olanağı bulunmaktadır.
Diğer Yöntemlerle Fantazi İplik Oluşturma
Tekstüre Fantazi İplik Makinelerinde Isı Yoluyla Fantazi İplik Üretimi
Uygulanan şekil verme ve ısıl işlemlere göre iplikler de ğişik seviyelerde hacimlilik, matl ık, parlaklık ve sıcak tuşe gibi özellikler kazanır.
Knit-The-Knit Prensibi ile Fantazi İplik Üretimi
Bu yöntem ile fantazi iplik elde etmede iplikler önce özel bir örme makinesinde örülürler. Örülmü ş olan yapı fiske kazanlar ında ısı ile i şlem görerek fiskelenir ve daha sonra so ğumaya bırakılır. So ğumuş olan örgü yüzey daha sonra sökme makinesinde sökülerek bobine sarılır.
Havalı Sistem İle Puntalı İplik Üretimi
Puntalama; filaman iplik üzerine so ğuk hava ak ımı göndererek, filamanlar ın birbirinden ayr ılmış bölümler arasında birbirine karışmış bölümler oluşturmak (punta) ve sayede iplik boyunca ara ara puntal ı toplu bir yapı meydana getirmek amacıyla yapılan bir işlemdir.
ÖRME FANTAZİ İPLİKLERİN ELDE EDİLİŞİ
Örme Fantazi İpliklerin Sınıflandırılması
Örme fantazi iplikler üretim yöntemlerine ba ğlı olarak atk ılı örme esas ına göre üretilen iplikler ve çözgülü örme esas ına göre üretilen iplikler olarak iki gruba ayr ılır. Atk ılı örme esas ına göre üretilen
iplikler RL düz örme iplikler ve RL fantazi (havl ı) iplikler olarak sınıflandırılırken, çözgülü örme esas ına göre üretilen iplikler ise kroşe iplik makinelerinde üretilen iplikler ve silindir örme makinelerinde üretilen iplikler olarak sınıflandırılır.
Kroşe İplik Makinesinde (İğne Salınımlı Düz Örme Makineleri) Fantazi İplik Üretim Prensibi
Kroşe iplik makinelerinin çal ışma esası çözgülü örme esas ına dayansa da çal ışma yapısı olarak dokuma ile benzerlik göstermektedir. Bu benzerlik şu şekildedir: örücü iğnelerle ile ilmek olu şumu çözgü ipliğini atkı kılavuz tüpleri tarafından atılan iplikler ise atkı ipliğini temsil eder. Bir kroşe iplik makinesi konstrüksiyonunda bulunan elemanlar: çalışma motoru, kontrol paneli, atkı ipliği besleyici silindirleri, çözgü ipli ği besleyici silindirleri, bitmi ş ürün toplama levendi, çözgü k ılavuzları,
atkı k ılavuz tüpleri , ilmek i ğneleri, lameller, otomatik ya ğlayıcı, ve döner b ıçak silindiri şeklinde sıralanabilir. İplikten istenen özelliğe bağlı olarak makineye birden fazla iplik beslenmektedir. Örme i şlemi makinede bulunan örücü elemanlar ile sağlanmaktadır. İlmek oluşumu kancalı iğne üzerine çözgü kılavuzunun sağa sola hareketi ile ilmek ipli ğinin yatırımı ve iğnenin ileri geri hareketi ile bu ipli ğin ilmeğe dahil edilmesi ile gerçekle şir. Makinede bulunan ve elde edilmek istenen ipli ğe göre devreye giren üçüncü bir fonksiyonel elemanda örücü iğne ağzına efekt ipliği ya da elyaf şeridi besleyen atkı kılavuz tüpleridir. Bu tüplerden iplik ya da şerit sevki yine istenen aralıklarda sürekli ve bu aralıklar dışında kesikli olmaktadır. Makine üzerinde örücü i ğnelerinin yan ında makinenin ön k ısmında bulunan küçük b ıçaklar ya da arka kısmında bulunan döner b ıçak sistemi bulunmaktad ır. Üretilen ipli ğe göre b ıçakların devreye girip girmemesi ve devreye giren b ıçakların hangi aral ıklarla kesim yapaca ğı ayarlanmaktad ır. Kesici bıçakların devreye girmesi ile oluşan iplik yüzeyi havlıdır. Makineye örülecek olan ipliklerin sevki makine arkas ındaki ca ğlıklardan makine alt ortas ına do ğru sağlanırken elde edilen fantazi ipli ğin makineden ç ıkışı ise makinenin üst k ısmından olup olu şan iplikler makinenin üst kısmında bulunan çıkrıklara sarılır. Kroşe makinelerinde üretilen iplikler (Şekil 3) yumuşak, tüylü ve sıra dışı bir yüzeye sahiptir. İsteğe bağlı olarak makine yap ısında bulunan kesici b ıçağın kullan ımı ile tüylü k ırkayak ya da b ıçak kullanmadan merdiven tipi fantazi iplik olu şumu sa ğlanır. K ırkayak ipliklerde k ısa liflere hav, yüksek ilmek formundaki ipliklere ise zincir iplik ad ı verilir. Sonuç olarak elde edilen iplik tüylü ve havl ı bir yüzeye sahip bir görünüm sergilemektedir.
Kroşe İplik Makinesinde Fantazi İplik Üretim İşlem Adımları
Kroşe iplik makinelerinde tek tarafl ı havlı fantazi ipliklerin olu şturulması için 2 tane örücü iğne, 1 tane atkı kılavuz tüpü gerekmektedir. Kroşe iplik oluşumu için temel hareketi, kancalı iğneler, çözgü kılavuzları, atkı kılavuz tüpleri hareketi ile üç adımda ifade edecek olursak:
Silindir Örme Makinelerinde (Yuvarlak Örme Makinesi) Fantazi İplik Üretim Prensibi
Örülmüş fantazi ipliklerin eldesinde küçük çapl ı yuvarlak örme makineleri kullan ılmaktadır. Bu makineler atk ılı ve çözgülü örme tekni ği ile üretim yapabilirler. Atk ılı örme prensibi ile üretim yapan silindir örme makinelerinde iplik sabit iken örücü i ğneler s ırası ile hareket halindedir. İğne kanal ının bulunduğu yatak sabit olup i ğnelere hareket veren çelik yürek dönmekte ve bu sayede silindir etraf ına dizilmiş olan i ğneler yürek profiline göre s ırası ile kalkarak üzerlerine gelen zemin ipli ğini ilmek haline getirmektedirler. Bu sayede sıra halinde enine yönde bağlantılar oluştururlar. Makineler tek veya çok çalışma üniteli (4,6,8 ve 12 üniteli gibi) imal edilmektedir.
Atkılı Örme Esasına Göre Üretilen İplikler
Örme fantazi ipliklerinin s ınıflandırmasında da belirttiğimiz gibi atkılı örme esasına göre üretilen iplikler iki gruba ayrılır. Bunlar RL sade örme iplikler ve RL havlı örme ipliklerdir.
RL Sade Örme İplikler: Bu iplikler, atkılı örme esasına göre silindir (yuvarlak) örme makinesi üzerinde iki veya daha fazla örücü i ğne ile, bir veya daha fazla katl ı ipliğin örülmesi ile elde edilirler. Bu iplikler bir tüp formundadır. Oluşan yapının genişliği, ünitede bulunan makine kafası genişliğine bağlıdır. Makine kafasında çap etrafına dizilen iğneler sırası ile kalkarak zemin ipliğini ilmek yaparlar.
RL Havlı Örme İplikler: RL havl ı örme iplikler, iplik örme makinesinde örme ünitesine fantazi iplik örme aparat ı tak ılıp veya 4 i ğne üzerinde en az iki ipli ğin örülmesi ile olu şur. Bu ipliklerden bir tanesi zemin diğeri ise efekt ipliği olarak kullanılır. Efekt ipliği ile zemin ipli ği aynı anda i ğne kancasına yatırılır. Dolay ısıyla her ilmekte iki iplik bulunur. Ancak efekt ipli ği öyle pozisyon alm ıştır ki bir sonraki ilmek s ırasına ba şlamadan önce efekt ipli ğini aparat çevresine sarar ikinci ilmek s ırası olu ştuktan sonra örülmü ş iplik, doku çekim mekanizması tarafından çekilir ve aparat çevresine sar ılmış olan iplik a şağı do ğru hareket ederken kesici b ıçak tarafından kesilir. Bu durumda kesikli havlı fantazi iplik elde edilir.
Çözgülü Örme Esasına Göre Üretilen İplikler
Küçük çapl ı silindir örme makinelerinde çözgülü örme esas ına göre üretilen ipliklere örnek olarak merdiven tipi iplikleri gösterebiliriz. Silindir örme makinesinde her örücü kafaya üç iplik rehberi ile besleme yap ılır. Merdiven tipi ipliklerde makinede her iki yanda bulunan iki rehberden gelen iplikler zinciri, orta rehberden gelen iplik ise bant kısmını oluşturur .
4. ÖRME FANTAZİ İPLİKLERİN KULLANIM ALANLARI
Örme tipi fantazi iplikler, farkl ı malzeme türleri ile çal ışma olana ğı ve esnek bir ürün aral ığına sahip olmaları nedeniyle birçok alanda kullan ılmaktadır. Özellikle değişik şekillerde tasarım imkanları ve geniş bir desen aralığına sahip olmaları, bu ipliklerin yeni birçok alanda kullanımının önünü açmıştır. Örme tipi fantazi iplikler, dö şemelik ve perdelik tekstillerde (kırkayak iplik, merdiven tipi iplik), jaluzi perdelerde (kroşe makinelerinde şerit formunda örülmüş iplikler), giyim tekstillerinde (kırkayak iplik, kuştüyü iplik),
tıbbi tekstillerde (kompresyon ve yara koruma amaçl ı geni ş bant formunda yar ı elastik bandaj) ve paketleme tekstillerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar Günümüzde giderek önem kazanan moda olgusu iplik ve kuma ş üreticilerini düz, sade iplik ve kuma şlar yerine estetik ve görünüm özelliklerinin ön plana ç ıktığı fantezi iplik ve kuma ş üretimine sevk etmi ştir. Fantazi iplik elde etme amaçl ı olarak geleneksel metotlar ın yan ında yeni üretim metotları da geliştirilmekte ve bu sayede iplik çe şitliliği ve fonksiyonelliği üzerindeki s ınırlamalar giderek ortadan kalkmaktadır. Örme tipi fantazi iplikler, fantazi iplik elde etme yöntemlerinden biri olan örme yöntemi ile fantezi iplik elde etme prensibi ile üretilirler. Örme makinelerinde üretilen fantezi ipliklerin değişik görüntüsü, yumuşak tutumu, üretim kolaylığı ve moda unsuru gibi faktörler bu ipliklere olan talebin daha da artaca ğının göstergesi olmu ştur. Örme tipi fantazi ipliklere olan talebin artmas ı, özellikle ev tekstillerinde tercih edilmesi, örme fantazi iplik makinelerinde teknolojik geli şmeleri h ızlandırmıştır. Makine konstrüksiyonundaki farklılıklar, iğne dizilimi, ilmek s ıklığı ve farklı türlerde ipliklerin üretimde kullanılması örme tipi fantazi ipliklerin ürün çe şitliliğini artt ıran parametreler olmu ştur. Bu çal ışma ile giderek popüler hale gelen bu iplik türleri ile ilgili olarak eksikli ği dü şünülen literatürün olu şturulması hedeflenmiştir.
teknolojikarastirmalar.com
