1. GİRİŞ
Özlü iplik eğirme, bir filamentin (genellikle gerilim altında elastik bir filament) etrafına kesikli liflerin bir
kabuk gibi kaplanmasıyla yapılan işlem olarak tanımlanmaktadır. Öz, ipliğe mukavemet kazandırmak,
esnekliğini arttırmak veya merkezde daha ucuz bir materyal kullanarak ipliğin fiyatını düşürmek gibi çok
çeşitli nedenlerle kullanılabilir [3]. Örneğin, bir elastik öz, esnek olmayan kesikli liflerin çevresine
sarılmasıyla tamamen kaplanabilmektedir. Özlü iplilerden elde edilen kumaş, baskın olan lifin
karakteristik özelliklerini gösterirken, aynı zamanda esneme ve yeniden eski halini alma avantajı ilave
olmaktadır. [3]
Günümüzde elastik özlü iplikler hem dokuma hem de örme kumaşlarda yaygın bir kullanıma sahiptir.
Filament özlü iplikler ise özel kullanım amaçları için, örneğin yüksek mukavemet gerektiren yerlerde
kullanılmaktadır.
Özlü ipliklerin klasik ipliklere göre sağladığı avantajlar, üretim yöntemi, hammadde özellikleri, elastik
özlü ipliklerde gerdirme oranı vb. konularda pek çok araştırmacının çalışmaları bulunmaktadır.
Sawhney, Ruppenicker ve Robert (1989), pamuk oranı yüksek, yüksek mukavemetli, naylon özlü
ipliklerin ve askeri korunma kıyafeti olarak geliştirilmiş kumaşların fiziksel ve mekanik özelliklerini
incelemişlerdir. Özlü ipliklerin dayanımı, başlangıçta homojen olarak karıştırılmış 70/30 pamuk-naylon
karışımı ipliklerden veya %100 pamuk ipliklerinden yaklaşık %25 daha fazla bulunmuştur. Geliştirilen
boyasız kumaşların dayanımı da %30’dan fazla artmıştır.[4]
Sawhney ve arkadaşları (1991) yapmış oldukları çalışmada pamuk mantolu, poliester ştapel özlü ipliği ve
%100 pamuk ipliği ile üretilmiş örme ve dokuma kumaşları karşılaştırmışlardır. Ştapel özlü ipliklerden
üretilen kumaşlar, bütün önemli özelliklerde %100 pamuklu iplikten elde edilen kumaşlarla
kıyaslandığında, dikkat çekici bir şekilde daha iyi sonuçlar vermiştir. Bu nedenle ştapel özlü ipliklerden
üretilen kumaşların; mukavemet, ağırlık, sağlamlık, aşınma dayanımı, boyutsal stabilite, kolay kullanım
ve konforun istenildiği veya kritik olduğu yerlerde kullanıma uygun olduğu belirtilmiştir.[5]
Merati ve arkadaşları(1998), friksiyon eğirme yöntemiyle özlü iplik üretim sisteminde ön gerilim
uyguladıkları çalışmalarında; filamente ön gerilim uygulanmasının özlü ipliklerin mekaniksel özellikleri
ve yapısal parametrelerine etkileri incelenmiş ve özlü iplik özellikleri, eşdeğeri %100 pamuk iplikleri ile
karşılaştırılmıştır. Özlü ipliklerin düzgünsüzlüğü filamente ön gerilim uygulanması ile değişmemiştir ve
pamuk ipliğininkinden daha düşük çıkmıştır. Özlü iplik mukavemeti ön gerilimli filament kullanılması ve
filament yüzde oranının artması ile artmıştır ve pamuk ipliğinin mukavemetine göre daha yüksektir. Özlü
iplik uzaması, düşük filament oranında pamuk ipliğinin uzamasından daha azken, yüksek filament
oranında ise pamuk ipliğinin uzamasından daha fazladır.[7]
Örtlek (2006), Murata Vortex iplik makinesi kullanılarak üretilen özlü ipliklerin mekanik özelliklerine
düze basıncının, dağıtım hızının ve elastan içeriğinin etkilerini araştırmışlardır. Vortex özlü ipliklerin
içerdiği elastan sayesinde içinde hiç elastan bulunmayan vortex ipliklere nazaran daha yüksek uzama ve
daha düşük dayanım değerlerine sahip olduğu ifade edilmiştir. Düze basıncındaki artışlar ve dağıtım
hızındaki azalmaların, elastan içeren vortex özlü ipliklerin mekanik özelliklerinde belirgin bir biçimde
bozulmaya neden olduğu sonucuna varılmıştır.[10]
Viswarajasekaran ve Raghunathan(2006), yapmış oldukları çalışmada özlü ipliklerin fiziksel özelliklerini
incelemişlerdir. Özlü ipliklerin fonksiyonel özelliklerinin öz/manto oranı, materyaller veya öz kısmında
kesikli liflerden eğrilmiş iplik kullanılması gibi, özün yapısına bağlı olarak değiştiği belirtilmiştir. Pamuk
ile kaplı poliester filament özlü ipliklerde, büküm arttıkça düzgünsüzlük artmıştır. Daha önce yapılan
çalışmalarda da naylon özlü iplikler için aynı durumun gözlendiği belirtilmiştir. Kesikli poliester Çelik P., Bedez Üte T., Özden D., Çömlekçi H., Akkale E.C. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 29-37
31
liflerinden eğrilmiş öz kısmından ve pamuk mantodan oluşan ipliklerin düzgünsüzlük değerlerinin
poliester filament özlü ipliklere göre daha iyi olduğu görülmüştür. Buna öz ve manto iplikleri arasındaki
lif sürtünmesinin neden olduğu belirtilmiştir. Manto içeriği azaldıkça mukavemet artmış ve düzgünsüzlük
azalmıştır. Poliester ve pamuk klasik ring eğirme yöntemi ile eğrilmiş iplikler ile karşılaştırıldığında,
kesikli poliester öz ve pamuk manto kısmından oluşan özlü ipliklerin mukavemet ve kopma uzaması
açısından daha iyi olduğu görülmüştür. Daha fazla büküm, ipliklerin kendi üzerine kıvrılmasına ve
dengesiz olmasına neden olmuştur. Đplik mukavemeti belli bir büküm değerine kadar artarken, kopma
uzaması büküm arttıkça azalmıştır. Özlü eğrilmiş iplikler konvansiyonel ring iplik makinesinde üretilmiş
sıradan ipliklere göre daha iyi mukavemet ve kopma uzamasına sahiptir. [11]
Örtlek ve Ülkü (2007), Murata Vortex iplik makinesinde eğrilen elastik özlü ipliklerin özelliklerine
elastan ve iplik numarasının etkilerini incelemişlerdir. Kalın iplikler ince ipliklere göre daha az
düzgünsüzlük, ince-kalın yer hataları ve kopma uzaması göstermiştir. Elastan içeren özlü vortex iplikler,
vortex ipliklerden daha düşük mukavemet ve kopma uzaması değeri göstermiştir. [13]
C. Rameshkumar ve arkadaşları(2009), PES/Floret ipeği özlü iplikler ve kumaşlar üzerine yaptıkları
çalışmalarında, %100 PES ve %100 ipek iplikleri ve ştapel ipek/ poliester filament özlü ipliklerini iki özmanto oranıyla üretmişlerdir. Bu ipliklerden örgü kumaşlar oluşturulmuştur. Özlü ipliklerde yüksek
seviyede tüylülük gözlenmiştir. Mukavemet, uzama ve Uster %CV değerleri, öz oranının artırılmasıyla
geliştirilmiştir. Manto tabakasının iplik mukavemetine önemli ölçüde katkıda bulunduğu gözlenmiştir.
Poliester içeriğinin artmasıyla, iplik - metal sürtünmesi artmaktadır. Đpek içeriğince zengin özlü ipliklerin
daha düşük ipek içerikli ipliğe nazaran daha düşük tüylülüğe sahip olduğu belirtilmiştir [14].
Hee W. Yang ve arkadaşlarının (2009), ring iplik makinesinde eğrilmiş yüksek mukavemetli özlü
ipliklerin, iplik mukavemetine etki eden parametrelerin incelendiği çalışmalarında, hammadde olarak
özde aramid lifleri, yüksek mukavemetli PET lifleri ve bazalt kullanılmıştır. Öz kısmında yüksek
mukavemete sahip filamentler ve manto tabakasında pamuk ştapel liflerden hazırlanan özlü ipliklerin
kopma mukavemeti özellikleri test edilmiştir. Büküm sayısının artması aramid özlü ipliklerin
mukavemetinde azalmaya neden olurken, yüksek mukavemetli PET özlü ipliklerin mukavemeti çeşitli
büküm seviyelerinde neredeyse hiç değişmemiştir. Bununla beraber, bazalt özlü iplikler maksimum iplik
mukavemeti gösteren bir büküm seviyesine sahiptir. Aramid özlü ipliklerin kopma uzaması büküm sayısı
arttıkça artma eğilimindedir. Yüksek mukavemetli pet özlü ipliklerin belli bir büküm seviyesi ile sınırlı
bir uzama oranına sahip olduğu gözlenmiştir. Bazalt özlü ipliklerin, büküm sayısının artmasıyla belirgin
olarak daha yüksek bir uzamaya sahip olduğu görülmüştür.[15]
Filament özlü ipliklerin özelliklerini etkileyen öz-manto oranı, iplik numarası, iplik bükümü gibi değişik
parametreler bulunmaktadır Bu çalışmanın konusu filament özlü ipliklerin iplik özelliklerini etkileyen özmanto oranı değişimi ve büküm sayısının değişiminin iplik özelliklerine etkisinin incelenmesidir.
2. MALZEME ve METOT
Bu çalışmada, öz-manto oranı ve büküm sayısının filament özlü ipliklerin iplik özelliklerine etkisi
incelenmiştir. Bu amaçla, dışı pamuk, öz kısmı poliester filament iplik olan iplikler ring iplik makinesinde
üretilmiştir. Özlü ipliğin nihai iplik numarası sabit tutularak, aynı filaman inceliğine, farklı filaman
sayısına sahip poliester filament iplikler öz olarak kullanılmış ve öz- manto oranının etkisi incelenmiştir.
Ayrıca büküm katsayısı değiştirilerek, büküm sayısının iplik özelliklerine etkisine bakılmıştır.
Üst yarı uzunluğu (UHML) 31,8mm, 4,2 microner inceliğinde Ege pamuğu kullanılmıştır. Kullanılan
poliester filament ipliklerin özellikleri Tablo 1’de verilmiştir. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 29-37 Öz/manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik
Özelliklerine Etkisi …
32
Tablo 1. Poliester filament ipliklerin özellikleri.
Poliester filament iplikler 1 2 3
Filaman sayısı 72 36 24
Filaman numarası 4,16 denye 4,16 denye 4,16 denye
Đplik numarası 300 denye 150 denye 100 denye
Şekil 1.Ring iplik makinesinde çekim sistemi ve özlü iplik aparatı
Özlü iplik üretimi Pinter firmasının Merlin numune ring iplik makinesinde gerçekleştirilmiştir. Fitil
gezdirici iptal edilerek, özlü iplik aparatları çekim sistemine takılmıştır (Şekil 1). Đplik numarası Ne 9/1
olarak sabit tutularak, öz kısmına üç farklı polister filament beslenmiştir. Üç farklı büküm katsayısı ile
çalışılarak büküm sayısının etkisi incelenmiştir. Tablo 2’de numune ring iplik makinesinde özlü iplik
üretimi için çalışma şartları verilmiştir.
Tablo 2. Özlü iplikler üretimi için çalışma şartları.
%100 pamuk ştapel manto/ %100 Poliester filament öz
Filament öz numara (Denye) 300 150 100
Fitil numarası (Ne) 0,89 0,89 0,89
Özlü iplik final numarası (Ne) 9 9 9
Büküm katsayısı αe 3,2 / 3,7 / 4,2 3,2 / 3,7 / 4,2 3,2 / 3,7 / 4,2
Đğ devri (d/dak.) 5000 5000 5000
Çekim 25,5 15,7 13,9
Üretilen iplikler Ege Üniversitesi Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma Uygulama Merkezi Fiziksel Tekstil
Muayeneleri Laboratuarında 24 saat kondisyonlandıktan sonra, iplik fiziksel özellikleri ölçülmüştür.
Otomatik metrik çıkrık (James H Heal Wrap Reel) ile bobinden 100’er metrelik iplik çileleri hazırlanıp,
hassas terazide (Shimadzu - Libror EB-3200H) tartılarak TS 244 standardına göre iplik numaraları
ölçülmüştür. Đplik büküm sayısı Zweigle D315 Büküm test cihazında TS 242 standardına göre
ölçülmüştür. Đplik düzgünsüzlüğü, ince-kalın yer ve neps sayıları ve iplik tüylülüğü Uster Tester 5 (S800)
cihazında, iplik mukavemeti ve kopma uzaması (%) ölçümleri TS 245 standardına göre Zwick/Roell
Z010 iplik mukavemeti test cihazında, ipliklerin kendi üzerine dönme eğilimleri, Keissokki Kringel
Factor Meter test aletinde ölçülmüştür. Đplik canlılığının ölçülmesinde test aletinin kullanma talimatına
uygun olarak ölçümler gerçekleştirilmiş ve test aletinin üzerinden değerler doğrudan “kr faktör” olarak
okunmuştur.
Özlü ipliklerde öz/manto oranının ve iplik büküm sayısının değişiminin iplik özelliklerine etkisini
incelemek amacıyla yapılan ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi için, istatistik programı kullanılarak
varyans analizi yapılmıştır. Đplik mukavemeti, kopma uzaması (%) ve iplik canlılığı (kr) değerlerine Çelik P., Bedez Üte T., Özden D., Çömlekçi H., Akkale E.C. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 29-37
33
etkisine bakılmıştır. Đplik düzgünsüzlüğü ve iplik tüylülüğü değerleri için grafiklerden yararlanarak
değerlendirilme yapılmaya çalışılmıştır.
3. BULGULAR
Bu bölümde üretilen ipliklerin fiziksel özelliklerine ait ölçüm sonuçları tablolar halinde verilmiştir. Đplik
tipleri tüm tablo ve grafiklerde Tablo 3’de gösterildiği şekilde kısaltılarak kullanılacaktır.
Tablo 3. Đplik tiplerinin tanımı.
Özlü iplikler Đplik tipi
Filament öz 300 denye Đplik 1
Filament öz 150 denye Đplik 2
Filament öz 100 denye Đplik 3
Üretilen özlü ipliklerin iplik fiziksel özelliklerine ait bulgular Tablo 4’de verilmiştir. Đplik düzgünsüzlüğü
Uster %Cv ve iplik tüylülüğü değerleri ayrıca Şekil 2 ve 3’te karşılaştırmalı olarak verilmiştir.
Tablo 4. Đplik fiziksel özelliklerine ait bulgular.
Đplik 1 Đplik 2 Đplik 3
αe=3.2 αe=3.7 αe=4.2 αe=3.2 αe=3.7 αe=4.2 αe=3.2 αe=3.7 αe=4.2
Đplik numarası Ne 8.7 8.81 8.61 9.3 8.7 8.81 9.3 9.3 8.82
Numara %Cv 1.5 1.5 3.7 0.9 1.7 1.5 2.4 0.5 2.9
Đplik büküm sayısı T/m 394.02 404.81 488.83 373.12 435.23 511.11 365.46 431.54 505.01
Büküm %Cv 14.11 9.75 3.98 3.54 3.02 6.10 6.64 2.76 7.10
Đplik kopma mukavemeti
(cN)
13,54 13,49 13,49 10,09 10,29 10,37 9,21 10,43 10,95
Mukavemet %Cv 1,42 1,10 1,29 4,27 4,20 4,38 5,57 3,67 4,88
Đplik kopma Uzaması (%) 32,83 33,77 32,62 12,30 11,53 10,99 12,58 12,24 12,71
Uzama %Cv 5,23 3,56 4,09 5,14 7,58 6,58 3,31 3,52 5,64
Uster %Cv 7,4 6,74 6,24 7,23 7,06 6,85 7,23 7,45 7,3
Đnce yer sayısı/1000m 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Kalın yer sayısı /1000m 0 0 0 0 0 0 0 5 0
Neps sayısı/1000m 0 0 0 0 0 0 2,5 2,5 0
Uster iplik tüylülüğü H 11,31 9,44 7,98 10,07 6,9 7,31 10,2 8,12 6,9
Tüylülük varyasyonu Sh 2,44 2,06 1,7 1,93 1,45 1,48 1,95 1,58 1,39
Đplik canlılığı Kr 8,00 7,92 7,92 8,09 8,09 8,13 7,52 7,51 7,51
Đplik canlılığı %Cv 1,147 1,89 2,796 1,127 1,462 1,54 1,591 1,399 2,958 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 29-37 Öz/manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik
Özelliklerine Etkisi …
34
Đplik Düzgünsüzlüğü (Uster %Cv)
5,6
5,8
6
6,2
6,4
6,6
6,8
7
7,2
7,4
7,6
3,2 3,7 4,2
Büküm katsayısı
Uster %Cv
Đplik 1
Đplik 2
Đplik 3
Uster Đplik Tüylülüğü (H)
0
2
4
6
8
10
12
3,2 3,7 4,2
Büküm katsayısı
Đplik tüylülüğü H
Đplik 1
Đplik 2
Đplik 3
Şekil 2. Đplik düzgünsüzlüğü Uster %Cv değerleri. Şekil 3. Đplik tüylülüğü (Uster H) değerleri.
4. TARTIŞMA
Yapılan varyans analizi sonucu, öz/manto oranı değişiminin mukavemet, kopma uzaması (%) ve iplik
canlılığına etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Tablo 5). Büküm sayısının değişiminin etkisi ise
sadece iplik mukavemeti için önemli bulunurken, kopma uzaması (%) ve iplik canlılığı değerlerine etkisi
istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Öz/manto oranı ve iplik büküm sayısı değişiminin birlikte
etkisine bakıldığında sadece iplik mukavemeti değerine etkisi önemlidir.
Tablo 5. Öz/manto oranı ve iplik büküm sayısının iplik özelliklerine etkisi.
Bağımlı değişken Serbestlik
derecesi df F Önemlilik
Mukavemet 2 270,678 0,000*
Kopma uzaması(%) 2 2281,658 0,000* Öz/manto oranı
Đplik canlılığı kr 2 66,899 0,000*
Mukavemet 2 3,958 0,031*
Kopma uzaması(%) 2 0,785 0,466 Büküm miktarı
Đplik canlılığı kr 2 0,549 0,584
Mukavemet 4 17,326 0,000*
Kopma uzaması(%) 4 2,185 0,098 Öz/manto oranı
* Büküm miktarı Đplik canlılığı kr 4 0,163 0,955
* α = 0,05 için önemlidir
Öz/manto oranı ve iplik büküm sayısı değişiminin iplik mukavemeti, kopma uzaması(%) ve iplik canlılığı
değerlerine etkisini ayrıntılı incelemek için yapılan Student –Newman- Keuls (SNK) testi sonuçlarına ait
değerler Tablo 6, Tablo 7, Tablo 8 ve Tablo 9’da verilmiştir.
Tablo 6. Öz/manto oranının iplik mukavemetine etkisinin SNK (Student –Newman- Keuls) sonuçları.
Numune
sayısı
Öz/manto Alt gruplar
oranı 1 2 1
3 12 10,3092
2 12 10,3217
1 12 13,2850
Önemlilik 0,933 1,000 Çelik P., Bedez Üte T., Özden D., Çömlekçi H., Akkale E.C. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 29-37
35
Öz/manto oranı değişiminin iplik mukavemetine etkisine bakıldığında, iplik 2 ve iplik 3’ün mukavemet
değerleri arasında önemli bir fark bulunamamıştır, ancak iplik 1’in mukavemet değeri diğer ikisinden
farklıdır ve değer olarak daha yüksektir. Öz miktarı en yüksek olan ipliğin (iplik 1) mukavemeti, en
yüksek bulunmuştur. Rameshkumar ve arkadaşları (2009) ve Viswarajasekaran ve Raghunathan’ın (2006)
yapmış olduğu çalışmalarda da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Öz oranı arttıkça iplik mukavemeti
artmaktadır. Burada iplik 1 ve iplik 2’nin öz oranları arasındaki fark daha azdır. Bu nedenle mukavemet
değerlerinin yakın çıktığı düşünülmektedir.
Tablo 7. Öz/manto oranının iplik kopma uzaması (%) değerine etkisinin SNK (Student –Newman- Keuls)
sonuçları.
Numune
sayısı
Öz/manto Alt gruplar
oranı 1 2 3 1
2 12 11,5625
3 12 12,6767
1 12 33,6608
Önemlilik 1,000 1,000 1,000
Öz/manto oranı değişiminin kopma uzaması(%) değerine etkisine bakıldığında, tüm iplik tipleri
arasındaki fark önemli bulunmuştur (Tablo 7). Đplik 2’nin kopma uzaması (%) değeri en düşük çıkmıştır.
Đplik 2 ve iplik 3 arasındaki fark önemli çıkmasına rağmen çok büyük değildir ve bu fark üretim
şartlarından kaynaklanabilir. Öz oranı en yüksek olan ipliğin kopma uzaması (%) değeri de en yüksek
bulunmuştur.
Tablo 8. Öz/manto oranının iplik canlılığı (Kr) değerine etkisinin SNK (Student –Newman- Keuls)
sonuçları.
Numune
sayısı
Öz/manto Alt gruplar
oranı 1 2 3 1
3 12 7,5100
1 12 7,9450
2 12 8,0650
Önemlilik 1,000 1,000 1,000
Öz/manto oranı değişiminin iplik canlılığı (Kr) değerine etkisine bakıldığında, tüm iplik tiplerinin iplik
canlılığı değerleri arasındaki fark önemli bulunmuştur (Tablo 8). Ancak bir genelleme yapmak mümkün
olamamıştır. En yüksek, iplik 2’nin canlılık değerleridir. Đplik 1 ve iplik 2’nin iplik canlılığı değerleri
arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmasına rağmen, birbirine yakın değerlerdir. Bu sonuçlara
bakıldığında öz oranı en düşük olan ipliğin canlılığının en düşük olduğu görülmektedir.
Tablo 9. Đplik büküm sayısının mukavemet değerine etkisinin SNK (Student –Newman- Keuls) sonuçları.
Numune
sayısı
Büküm Alt gruplar
katsayısı 1 2 1
3,2 12 11,0675
3,7 12 11,4000
4,2 12 11,4483
Önemlilik 1,000 ,745
Büküm miktarının değişiminin iplik mukavemeti değerine etkisine bakıldığında, büküm sayısının artması
iplik mukavemetini arttırmaktadır (Tablo 9). Ancak αe = 3,7 ve αe = 4,2 büküm katsayılarında üretilen
iplikler arasındaki fark önemli çıkmamıştır. Buradan yola çıkarak iplik büküm sayısının artmasının belli Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 29-37 Öz/manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik
Özelliklerine Etkisi …
36
bir noktaya kadar mukavemeti arttırdığı söylenebilir. Büküm miktarının değişiminin iplik kopma uzaması
(%) değerine etkisine bakıldığında aralarında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmüştür.
Ancak Viswarajasekaran ve Raghunathan büküm arttıkça kopma uzamasının (%) azaldığını
belirtmişlerdir. Büküm miktarının değişiminin iplik canlılığı (Kr) değerine etkisine bakıldığında ise
aralarında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir.
Đplik düzgünsüzlüğü değerlerine bakıldığında ise manto oranı arttıkça düzgünsüzlük değerinin arttığı
görülmektedir. Rameshkumar ve arkadaşları ve Viswarajasekaran ve Raghunathan’ın (2006) yapmış
olduğu çalışmalarda da iplik düzgünsüzlüğü ile ilgili benzer sonuçlar elde edilmiştir. Viswarajasekaran ve
Raghunathan pamuk kaplı polyester filament özlü ipliklerde büküm sayısı arttıkça düzgünsüzlüğün
azaldığını belirtmiştir. Bu çalışmada da genel olarak bakıldığında büküm sayısı arttıkça düzgünsüzlük
azalmıştır.
Đplik tüylülüğü değerlerine bakıldığında, manto oranı arttıkça tüylülük düşmüştür. Rameshkumar ve
arkadaşlarının (2009) ipek manto, poliester filament öz kullanarak yapmış olduğu çalışmada da ipek oranı
arttıkça daha düşük tüylülük gözlenmiştir.
5. SONUÇ VE ÖNERĐLER
Yapılan bu deneysel çalışmanın amacı filament özlü ring ipliklerinde öz-manto oranı değişiminin ve iplik
büküm sayısının iplik fiziksel özelliklerine etkisini incelemektir.
Elde edilen bulguların istatistiksel değerlendirmelerine göre; öz/manto oranı değişiminin mukavemet,
kopma uzaması (%) ve iplik canlılığına etkisinin önemli olduğu, büküm sayısının değişiminin ise sadece
iplik mukavemetine etkisi önemli bulunurken, diğer parametrelere etkisi önemsiz bulunmuştur.
Filament özlü ring ipliklerinin, klasik ring ipliklerinden daha yüksek mukavemet değerine sahip olduğu
pek çok araştırmacı tarafından da belirtilmiştir [4, 5, 6, 7, 11]. Filament özlü iplikler genellikle yüksek
mukavemet gerektiren yerlerde kullanıldıkları için, iplik mukavemeti önemli bir parametredir. Yapılan
bu çalışmada öz oranı arttıkça iplik mukavemeti artmaktadır. Öz oranı değeri en yüksek olan ipliğin
mukavemet değeri en yüksek bulunmuştur. Yüksek mukavemet gerektiren yerlerde, diğer iplik özellikleri
de dikkate alınarak, daha yüksek oranlarda filament öz kullanılması gerekmektedir.
Ayrıca büküm sayısının artması da mukavemet değerini arttırmaktadır. Ancak Viswarajasekaran ve
Raghunathan’ın (2006) da belirttiği gibi büküm sayısının artması iplik canlılığının artmasına neden
olacaktır. Bu çalışmada büküm sayısının artmasının iplik canlılığı değerine etkisi önemli bulunmazken,
manto oranının artması ile genel olarak iplik canlılığının azaldığı tespit edilmiştir. En düşük öz oranına
sahip ipliklerin en düşük iplik canlılığına sahip olduğu görülmüştür. Ancak öz/manto oranının iplik
canlılığı değerine etkisi için bu çalışmada genel bir değerlendirme yapılamamıştır. Öz/manto oranının
iplik canlılığına etkisi ile ilgili daha önce yapılmış bir çalışma bulunamamıştır. Bu konuda daha kapsamlı
bir çalışma yapılması faydalı olacaktır. Öz/manto oranı ve iplik büküm sayısı değişimi birlikte ele
alındığında sadece iplik mukavemetine etkisi önemli bulunmuştur.
100 denye ve 150 denye filament öz içeren ipliklere göre 300 denye filament öz içeren ipliklerin kopma
uzaması (%) değerleri oldukça yüksek bulunmuştur. Bu nedenle öz oranının yüksek olması kopma
uzaması (%) değerini önemli derecede arttırmıştır denilebilir. Ancak büküm miktarının değişiminin
kopma uzaması (%) değerine etkisi önemli bulunmamıştır.
Ayrıca diğer araştırmalara benzer olarak, manto oranının artmasının iplik düzgünsüzlüğünü artırdığı ve
iplik tüylülüğünü ise azalttığı gözlenmiştir. Dış katmanda bulunan ştapel lif oranı arttıkça kütlesel
varyasyon da artmaktadır. Đplik tüylülüğünün manto oranı arttıkça azalmasının da dış katmandaki lif
sayısının artmasının lifler arasında tutuculuğun artması ve iplik gövdesine liflerin bükümle daha iyi Çelik P., Bedez Üte T., Özden D., Çömlekçi H., Akkale E.C. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 29-37
37
bağlanmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Ayrıca büküm sayısının artması da iplik düzgünsüzlüğünün
ve iplik tüylülüğünün azalmasını sağlamıştır.
6.KAYNAKLAR
1) Tortora, P.G., Merkel, R.S., 1996, “Fairchild’s Dictionary of Textiles”, 7th Edition, ISBN: 1-87005-
707-3, USA.
2) Sawhney, A.P.S., Ruppenicker, G.F., Robert, K.Q.,1989, “Cotton Covered Nylon-Core Yarns and
Greige Fabrics”, Textile Research Journal, Vol. 59, pp.185-190.
3) Sawhney, A.P.S., Harper, R.J., Ruppenicker, G.F., Robert, K.Q., 1991, “Comparison of Fabrics Made
with Cotton Covered Polyester Staple-Core Yarn and 100% Cotton Yarn”, Textile Research Journal,
Vol. 61, pp.71-74.
4) Sawhney, A.P.S., Kimmel, L.B., Ruppenicker, G.F., Thibodeaux, D.P., 1993, “A Unique Polyester
Staple-Core / Cotton-Wrap Yarn Made on a Tandem Spinning System”, Textile Research Journal,
Vol. 63, pp.764-769.
5) Ali Akbar Merati, Fujio Konda, Masaaki Okamura, Etsuo Marui ; 1998, “Filament Pre-tension in
Core Yarn Friction Spinning”, Textile Research Journal, Vol. 68, pp. 254-264.
6) Ortlek, H.G., 2006, “Influence of Selected Process Variables on the Mechanical Properties of Core-
Spun Vortex Yarns Containing Elastane”, Textile Research Journal, Vol. 14, July, pp.42-44.
7) Viswarajasekaran, V., Raghunathan, K., 2006, “An Investigation on the physical properties of core
yarns”, Indian Journal of Fibre&Textile Research, Vol.31, June, pp.298-301.
8) Ortlek H.G., Ulku S., 2007, “Effects of Spamdex and Yarn Counts on the Properties of Elastic CoreSpun Yarns Produced on Murata Vortex Spinner” Vol.77, pp.432-436.
9) Rameshkumar C., Rengasamy R.S. and Anbumani N., 2009, “Studies on Polyester/Waste Silk Corespun Yarns and Fabrics”, Journal of Industrial Textiles, Vol.38, pp.191-203.
10) Yang, H.W., Kim,H.J., Zhu, C.H., Huh, Y., 2009, “Comparisons of Core Sheath Structuring Effects
on the Tensile Properties of High-Tenacity Ring Core- Spun Yarns”, Textile Research Journal,
Vol.79, pp.453-460.
11) Su, C.I., Maa, M.C., Yang, H.Y.; 2004, “Structure and Performance of Elastic Core Spun Yarn”,
Textile Research Journal, Vol.74, July, pp.607-610.
12) Demirbaş, S., 2005, Farklı Elastomerik Elyaf Çeşitlerinin Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırılması,
Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü
