1. Dokuma
Dokuma kumaşlar, atkı ve çözgü ipliklerinin birbirine dik açıyla bağlanmasından oluşan tekstil yüzeyleridir. Çözgü iplikleri, bir dokumanın boyuna olan ipliklerinin tümüdür. Atkı iplikleri ise bir dokumanın enine olan ipliklerinin tümüdür.
1.1. Dokuma İlkeleri
1.1.1. Basit Dokuma Tezgâhlarının Çalışma Prensibi
Çözgü iplikleri, çözgü levendinden başlayarak çözgü köprüsü, çapraz çubukları, çerçeve ve taraktan geçtikten sonra bitmiş dokuma olarak dokuma silindirine sarılır. Çerçeveye bağlı olan gücü telleri, çözgü ipliklerinin belirli bir düzen içinde hareket etmesini sağlar. Çözgü ipliklerinin karşılıklı olarak inip kalkması ile atkı ipliğinin atıldığı bir dokuma açısı meydana gelmektedir. Açı oluşumu için en az iki tane çerçeve gerekmektedir. Atkı ipliği atıldıktan sonra tarak, henüz gevşek duran atkı ipliğini, dokumaya sıkıca yerleştirir. Söz konusu dokuma tezgâhlarında sınırlı sayıda çerçeve kullanılabildiğinden, basit dokuma tezgâhında elde edilebilen desenleme imkanı sınırlıdır.
1.1.2. Jakarlı Dokuma Tezgâhlarının Çalışma Prensibi
Bu teknikte her bir çözgü ipliği teker teker kaldırılıp indirilebilir. Jakarlı dokuma, delikli kart yardımıyla ya da elektronik idare mekanizması yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Bu yöntemde açı oluşumu için gerekli olan kaldırma ya da indirme komutları verilir. Jakarlı desen denildiğinde desen açısından zengin tekstil yüzeyleri anlaşılmaktadır.
1.2. Dokuma Ön Hazırlıkları
a-) Bobinlere sarma: Burada iplik, çapraz sarma yoluyla bobinlere aktarılır. Bu işlem el dokuma tezgâhları için uygulanan bir hazırlık çalışmasıdır.
b-) Çözgü levendinin hazırlanması: Belirli sayıda çözgü iplikleri, çözgü levendine düzenli biçimde sarılır.
c-) Haşıllama: Çözgü iplikleri, nişastalı bir sıvıya batırılır, dokuma işlemi sırasında ipliklerin aşınması bu şekilde önlenmiş olur.
d-) Tahar işlemi: Uygulanacak dokuma desenine ve oluşturulacak yüzeye göre çözgü ipliklerinin, önce gücü tellerinden daha sonra taraktan geçirilmesi işlemidir.
1.3. Atkı İpliğinin Atılması
a-) Mekik yardımıyla atkı ipliğinin atılması: Mekik, atkı ipliğini, gücülerle açılan çözgü
iplikleri arasından geçirir. Yanlardan geri dönerek sert bir kenar oluşturur.
b-) Jet yardımıyla atkı ipliğinin atılması: Bir jet, atkı ipliğini gücülerle açılan çözgü, iplikleri arasından geçirir. Atkı iplikleri, kenarlarda kesildikleri için ayrı bir işlemle kenarlara tutturulmaktadırlar.
c-) Taşıyıcı yardımıyla atkı ipliğinin atılması: Atkı ipliği, bir taşıyıcı tarafından gücülerle açılan çözgü iplikleri arasından geçirilir. Burada da, ipliklerin kenara tutturulmaları zorunluluğu vardır.
d-) Düze yardımıyla atkı ipliğinin atılması: Atkı ipliği, hava ya da su fışkırtılarak çözgü iplikleri arasından itilir. [17]
1.4. Dokuma Tekniği İle Kumaş Elde Edilmesi
Çözgü iplikleri birbirlerine paralel olarak belli bir sayıda ve yanyana bulunurlar. Dokumanın yapıldığı yöne doğru ilerlemesi gereken çözgü tabakası arasından atkı ipliğinin geçirilmesi ve bunun kumaşa dahil edilmesi sürekli olarak tekrarlanan temel işlemlerdir. Bu durum dikkate alınarak bir dokuma işleminde, üç temel ve iki yardımcı safha olduğu göze çarpar. Temel dokuma işlemleri şunlardır; ağızlık açılması, atkının atılması ve tefenin atkıyı kumaşa dahil etmesi.
1.4.1. Ağızlık Açılması
Her çözgü ipliği bir gücü gözünden geçirilmiştir. Dokunacak kumaşın örgüsüne uygun olarak bir atkı atıldığı zaman bu atkının üzerinde bulunması gereken çözgüler bu gücüler vasıtasıyla yukarı kaldırılırlar. Böylece atkı taşıyıcının arasından geçeceği ağızlık adı verilen bir açıklık meydana gelir ve her atkı için yeniden oluşturulur. Dokuma makinelerinde ağızlık açma mekanizmaları bu görevi yaparlar. Ağızlığın oluşturulabilmesi için en az iki çözgü grubuna (yani en az iki çerçeveye) ihtiyaç vardır.
1.4.2. Atkının Atılması
Çözgünün iki tabakaya ayrılması ile oluşan ağızlığın içersinden atkı ipliği bir taşıyıcı vasıtasıyla geçirilir. Bu bir mekik, mekikçik veya kanca olabileceği gibi, hava veya su jeti gibi akışkan malzeme de olabilir.
1.4.3. Tefenin Atkıyı Kumaşa Dahil Etmesi (Tefe Vurması)
Yeni atılmış olduğu için kumaştan ayrı bulunan atkı ipliğini iterek, kumaşa dahil etmek için dişlerinden çözgü ipliklerini geçirdiğimiz tarak ile tefeleme veya tefe vurma işlemi gerçekleştirilir. Yeni atkı ipliğinin kumaşa dahil edildiği yere kumaş çizgisi veya kumaş sınırı denilmektedir.
Temel dokuma işlemlerine dikkat edildiğinde bir kumaşın oluşması için üç elemanın gerekli olduğu görülür:
1-) Ağızlığı oluşturan gücüler
2-) Ağızlıktan atkı ipliğini geçiren bir atkı taşıma elemanı
3-) Atılan atkıyı kumaşa dahil eden tarak
Çözgü iplikleri, çözgü levendinden salınmaktadır. Çözgü köprüsünden (arka köprüden) geçerek dokuma bölgesine gelirler. Çözgüler çerçevelere asılı gücü gözlerinden birer, taraktan ise gruplar (2, 3 veya 4 iplik) halinde geçirilirler. Çerçeveler, iki gruba ayırdığı zaman oluşan üçgen kesitli çözgü ağızlığının tepesine kumaş çizgisi, tabanını ise tarak belirlemektedir.
Dokuma işleminin devam edebilmesi için gerekli iki yardımcı mekanizma şunlardır:
— Çözgü salma mekanizması
— Kumaş sarma ve çekme mekanizması
Tarağın her tefe vuruşunu gerçekleştirmesinden sonra kumaş çekme tertibatı belirli bir miktar sarma yaparken, yine uygun bir miktar çözgünün salınması gerekir.
Esas dokuma elemanları olan çerçeveler, atkı taşıyıcı ve tarak birbirlerine göre senkronize edilmiş olarak ayrı mekanizmalar vasıtası ile çalıştırılırlar. Çerçeve hareketi, ağızlık mekanizmasıyla gerçekleştirilir. Basit dokumalar için kam, daha karmaşık dokuma örgüleri yapılmak istendiğinde programlanabilen armür veya jakar makineleri kullanılır. [18]
1.5. Temel Bağlantılar
a-) Bezayağı: Bağlantı noktaları, her yönden birbirine değmektedir. Çünkü her bir çözgü ipliği değişimli olarak atkı ipliğinin bir altından bir üstünden geçer. En fazla bağlantı noktasına sahiptir bu nedenle en sağlam dokuma bağlantısıdır. Sürtünme ve kayma sağlamlığı yüksektir. (Şekil 4.1.)
b) Dimi: Bağlantı noktaları, yana doğru kaymıştır ve verev olarak birbirlerine değmektedir. Böylece verev bir dimi sırtı oluşmuştur. Sağlamlığı, bezayağı dokumadan daha azdır. Üç çeşit dimi vardır; atkı dimisi, çözgü dimisi, atkı ve çözgüsü eşit dimiler. Atkı dimisinde, dimi sırtları daha yatık bir görünümdedir. Çoğunlukla çözgü dimilerden daha yumuşaktırlar. Giysi ve astar kumaşı olarak kullanılırlar. Çözgü dimileri belirgin ve dik bir dimi sırtına sahiptir. Çözgü ipliklerinin belirgin olması nedeniyle sağlam bir dokuma oluştururlar. Atkı ve çözgüsü eşit dimiler ise her iki yüzeyde de aynı görünüme sahiptir. Özel bir efekti yoktur.
Dimi desenler işletme ortamlarında farklı isimlerle telaffuz edilmektedir. 2 dolu 2 boş dimi desen piyasada şayak olarak adlandırılır. Şayak örgüler dikiş açmazlık testlerinde en zayıf örgü türüdür ancak tuşe yönünden kumaşa ekstra yumuşaklık kazandırmaktadır.
2 dolu 1 boş dimi'ye 2 li gabardin, 3 dolu 1 boş dimi 'ye 3 lü gabardin denilmektedir.
Dimi desenler genel olarak İngilizce karşılığı olan "twill" adi ile de anılmaktadır.
(bu dip not öğrenci arkadaşların okuldan mezun olduktan sonra ilk defa karşılaşmamaları ve şaşırmamaları amacıyla geçilmiştir.)
c-) Saten: Bağlantı noktaları birbirine değmez ve düzenli bir biçimde dokuma yüzeyine dağılmıştır. İplikler en az dört iplik üzerinden atlamaktadır. En gevşek bağlantıdır. İnce ipliklerin sık bir şekilde yerleştirilmesiyle yumuşak ve dökümlü kumaşlar üretilebilir. Yüzeydeki atkı ve çözgü ipliklerinin çokluğuna göre atkı sateni ve çözgü sateni olmak üzere ikiye ayrılır. Atkı sateninde, çözgü iplikleri neredeyse hiç gözükmez. Çözgü sateninde de atkı iplikleri yüzeyde hiç gözükmez.
Saten desenler genellikle polyester ipliklerinden dokunmaktadır. %100 pamuk saten kumaşlar da bulunmaktadır ve PAMUK SATEN olarak anılmaktadır.
Ayrıca KREP SATEN örgü olarak üçüncü bir alt türevi de bulunmaktadır. bu tür kumaşların ön yüzeyi saten görünümlü iken arka yüzleri krep örgü olarak gözükmektedir.
1.5.1. Temel Bağlantı Türevleri
1.5.1.1. Bezayağı Bağlantı Türevleri
a-) Panama: İki veya daha fazla çözgü ve atkı ipliği, bezayağı bağlantısı ile küp şeklinde dokunur. Bu bağlantının tipik özelliği delikli olmasıdır.
b-) Rips: Atkı ripsi ve çözgü ripsi olmak üzere iki tür rips örgüsü vardır.
— Atkı ripsi: Oluklar enine doğrudur. Oluklar, üzerinden çözgü ipliği atlatılan en az iki atkı ipliğinden oluşur.
—Çözgü ripsi: Oluklar boyuna doğrudur. Oluklar üzerinden atlatılan en az iki çözgü ipliğinden oluşur.
1.5.1.2. Dimi Bağlantı Türevleri
a-) Dik sırtlı dimi: Sırtın dik olması, atlama sayısının birden büyük olmasıyla sağlanır. Sırt dikliği 45o den büyük olan bütün dimiler, dik sırtlı dimi olarak adlandırılır.
b-) Yassı sırtlı dimiler: Sırtın yassı olması, atkı atlamalarının yana doğru olan kayma sayısından bir fazla olmasına bağlıdır. Sırt dikliği 45o den az olan tüm dimiler, yassı sırtlı dimi olarak adlandırılır.
c-) Balık sırtı: Balık sırtı dokuma iki belirgin özelliğe sahiptir. Sırt yönünün değişmesi ve sırt değişiminde bağlama noktalarının kaydırılması.
tekstilokulu.net
