PAMUK VE PAMUK İPLİKÇİLİĞİ

PAMUK

Ekildikten yaklaşık 7 ay sonra olgunlaşır.
Dünyadaki pek çok ülkede (Amerika, Hindistan, Çin, Mısır, Yunanistan, Türkiye vb) yetiştirilir.
Toplama zamanı, iklime göre değişmekle birlikte daima sıcak mevsimden sonradır.
Pamuk elle veya makine ile toplanır. Makine ile toplamanın avantajı düşük maliyet ve kontaminasyonun az olması; dezavantajı ise pamuk bir defada toplandığı için olgunlaşmamış pamuğu da (ölü elyaf) içerebilmesidir. Türkiye'de genel olarak pamuk elle toplanmakta olup son yıllarda bazı bölgelerde makineli tarımla ilgili çalışma yapılmaktadır.
Rüzgar, yağmur ve güneş, aynı tarlada olan pamuklarda bile farklı görünüme yol açabilir.
Pamuk bitkisinde koza ve çekirdeğin özel makinelerde elyaftan ayrılması gerekir ki buna pamuğun çırçırlanması (ginning) denir.
Çırçırlanan pamuk balya haline getirilir.
Türkiye' de uygulanan pamuk standardı, pamuğun rengi, yabancı madde (çepel) ve hazırlanma durumunu içerir. Standartta beyaz, hafif benekli, sarı lekeli ve gri olarak 1den başlayan ve max. 6 ya kadar olan dereceler mevcuttur. Standart Beyaz 1 (St1), standart hafif benekli 2 (HB2) vb.
Amerikan pamuğu standardında ise pamuğun cihazla ölçülen fiziksel özellikleri kullanılır. (Midling, strict midling vb)
Pamuğun fiziksel özellikleri:
1. Lif uzunluğu
2. Üniformitesi
3. Lif inceliği (mikroner)
4. Renk
5. Mukavemet
6. Çepel
7. Neps vb.
Pamuğun kalitesine ve fiyatına etki eden en önemli parametre lif uzunluğudur. Lif uzunluğu arttıkça, iplik ve kumaş kalitesi artar.
Pamuk lifinin üniformitesi (elyaf uzunluk dağılımı oranı) arttıkça, mikroneri düştükçe, rengi beyaz ve görünümü parlak oldukça, mukavemeti arttıkça. çepeli (içindeki bitkisel artıkların oranı) azaldıkça pamuk kalitesi iyileşir.
Üretilecek iplik numarasına (Ne) ve ipliğin kullanım yerine (dokuma, triko vb) uygun pamuk seçilmelidir.
Türkiye' de pamuk Ege, Çukurova ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yetiştirilmektedir.
Pamuğun cinsini ve özelliklerini belirleyen en önemli etken kullanılan tohum, iklim şartları ve yapılan zirai işlemlerdir.

PAMUK İPLİKÇİLİĞİ

Pamuk iplikçiliği, tekstil literatüründe kısa elyaf iplikçiliği olarak adlandırılan üretim yöntemine göre yapılan iplikçiliktir.
Pamuk iplikçiliğinde yaygın olarak kullanılan 2 çeşit iplik eğirme tekniği bulunmaktadır:
1. Ring İplikçiliği
• Penye İplik
• Karde İplik
2. Open End İplikçilik Harman Hallaç İşlemi:
Harman hallaç işleminde 3 ana unsur bulunur:
1. Pamuğun açılması
2. Pamuğun temizlenmesi
3. Pamuğun harmanlanması
Açılma işleminden pamuğun, büyük tutamlardan küçük tutamlar haline getirilmesi, temizleme işleminden pamuğun içindeki bitkisel artıkların (çepel) ayrıştırılması ve harmanlama işleminden harmanda kullanılan pamukların birbirinden iyice karıştırılması anlaşılmalıdır.
Modern harman hallaç sistemlerinde, pamuk balya halinde işleme alındıktan sonra, makineler arasında hava ile taşınarak kontinü bir şekilde işlenir, tarak makinesine otomatik olarak beslenir ve tarak çıkışına kadar ara ürün bulunmaz.

Harman Hallaç İşleminde Yabancı Madde Temizleme

Günümüzde, harman hallaç işlemi esnasında yabancı madde ayrımı da yapılmaktadır. Harman hallaç işlemi esnasına pamuk geçerken sürekli olarak geçen pamuğun rengi ölçülür. Pamuk renginden farklı bir renk görüldüğünde üfleme ağzına komut verilerek üfleme ile yabancı madde telefe alınır.
Ayrıca son teknoloji makinelerde, pamuk içindeki beyaz polipropileni de belli oranda ayırma kabiliyeti bulunmaktadır. Bu işlem optik olarak yapılamayacağı için sonic sistem kullanılır.

Taraklama İşlemi

Tarak makinesinin iki temel görevi bulunmaktadır:
1. Elyafı tek lif haline gelinceye kadar açmak.
2. Elyafı tarayarak içindeki kısa lifleri ve nepsleri ayırmak.
İyi bir iplik kalitesi için tarak makinesi tarama ekipmanları ve ayarları çok iyi olmalı, tarama hızı mümkün olduğunca düşük tutulmalıdır.

Cer İşlemi

Cer makinesine kendisinden önceki makineden çıkan 5-8 arası şerit beslenir. Şeritler makinede birleştirilirken, yaklaşık beslenen şerit sayısı oranında çekime (inceltme) tabi tutulur. Sonuçta giren şerit ağırlığında, beslenen şeritlerin birleşiminden oluşan tek şerit elde edilir.
Cer makinesinin iki fonksiyonu bulunmaktadır:
1. Çekim ile elyafların paralelleşmesini sağlamak.
2. Dublaj (birleştirme) ile harmanlama yapmak.

Penye Hazırlık (Vatka) İşlemi

Penye ipliğinin en önemli farkı, tarak makinesi sonrasında ikinci ve çok daha hassas bir tarama işlemine tabi tutulmasıdır. Tarama yapmak için materyalin geniş bir alana yayılmış vatka formuna getirilmesi gerekmektedir.
Bu nedenle penyeleme işlemi öncesi şeritler birleştirilerek vatka haline getirilir.
Makineye, 1. pasaj cerden çıkan 20-28 arası şerit beslenir.

Penyeleme İşlemi

Karde ile penye iplik arasındaki üretim sistemindeki tek fark penyeleme işlemidir.
Penyeleme işlemi, makineye beslenen vatkanın, makinede bulunan yuvarlak ve düz taraklar yardımıyla çok daha yoğun bir tarama işlemine tabi tutulmasıdır.
Penyeleme işlemi sonucu, kullanılan pamuğa ve makine ayarlarına göre %8 - %25 arasa telef oluşur. Bu telef kısa liften oluşmaktadır.
1. Penyeleme işleminde pamuğun içindeki kısa lifler, neps ve çepel ayrılır.
2. Elyaf paralelliği mükemmelleşir.

Fitil İşlemi

Şerit formundaki elyaf çekim ile inceltilerek fitil haline getirilir. Materyalin incelmesi nedeniyle lifleri bir arada tutabilmek için fitle belli bir oranda büküm verilir.
Fitil, ringi makinesinde kolayca işleme alınabilmesi için makaraya sarılır.

Ring İplik Üretimi

İpliğin üretildiği makinedir. Fili halindeki elyaf, iplik makinesinde istenen iplik numarasına uygun şekilde çekim ile inceltilir. İplik cinsine göre belirlenen oranda büküm verilerek iplik üretimi gerçekleştirilir.
Üretilen iplik masuraya sarılır.
İpliğe büküm verme ve masuraya sarma işlemi kopça tarafından gerçekleştirilir.
İpliğe uygulanacak bükü miktarı, iplik numarasına, ipliğin cinsine (dokuma triko) ve elyaf özelliklerine bağlıdır.
İpliğe uygulanan büküm için aşağıdaki formüller geçerlidir.
- Tur/inç= e x Ne Tur/m= 39,37xTur inç
- e (alfa) triko ipliklerinde genellikle 3,5 - 3,9 ; dokuma ipliklerinde 4,1-4,5 arası uygulanır.

Bobinleme İşlemi

Ring makinesinde üretilen iplikler 50-80 gr lık masuralarda sarılır. Bu nedenle dokuma ve örgü makinesinde bu haliyle kullanılması zordur. Ayrıca, iplik üzerinde birtakım hatalar bulunmaktadır.
Bu nedenle üretilen iplik bobin makinesinde masuradan bobin formuna aktarılır. Aktarma esnasında iplik üzerindeki hatalar kesilerek ayrılır. Bu işleme de iplik temizleme adı verilir.
Trikoda kullanılacak ipliğe bobinleme esnasında istenirse parafin verilir. Parafin, mumumsu bir madde olup ipliği kayganlık vererek örgü makinede rahat çalışmayı sağlar.
İplik temizleme işleminde, iplik üzerindeki hataların temizlendiğini belirtmiştik. İplik üzerinde, değişik uzunlukta kalın ve ince yerler bulunur. Bu kısımlar keserek telefe ayrılır. Ayrıca son teknoloji iplik temizleyicilerde yabancı madde ayırma sistemleri de bulunmaktadır.

Yabancı Madde

Günümüz teknolojisinde iplik temizleyici de yabancı madde ayrımı da yapan iplik temizleyiciler olduğunu belirtmiştik. Bu temizleyiciler, ayar hassasiyetine göre değişmekle birlikte genel olarak, rengi pamuk renginden belirgin olarak farklı ve 1-2 cm den uzun yabancı maddeleri temizleyebilir.

Open End İplik Üretimi

Open End (Açık uç) iplik eğirme, ring ipliğe göre tamamen farklı bir üretim tekniğidir.
Çok yüksek devirde (80.000-130.000 d/dk) dönen yivli bir rotorun içine beslenen şerit, merkezkaç kuvveti etkisiyle rotor yüzeyine yapışır.
Rotorun içine bir iplik uzatılıp bu iplik ileri doğru sürekli olarak çekildiğinde iplik üretimi gerçekleşir.

Kondüsyonlama İşlemi

İplik bobin formunda iken düşük basınç altında buharlama işlemine tabi tutulur.
Burada amaç ipliğin bükümünü fikse etmek ve iplik rutubetini dengelemektir.
İplik bükümünü fikse edilerek ipliğin kıvrılması engellenir.

Ambalaj İşlemi

Üretilen iplik, istenilen şekilde ambalajlanır.
İplik için çuval, koli veya palet ambalajı yapılır.
Ambalaj üzerinde iplik bilgileri yazılarak iplik müşteriye sevk edilecek hale getirilir.
iplikonline.com.