1. GiriŞ
Tekstil ürünleri içerisinde önemli bir yere sahip olan halılar günümüzde evlerden çıkarak iş yerlerine,
ofislere, otellere, okullara, hastanelere kadar çok geniş bir alanda kullanılmaktadır. Eskiden taban halısı
olarak dokunan halılar genellikle yünden yapılmaktaydı. Günümüzde hem kullanım yeri hem de miktar
olarak artan halılarda sadece yün ipliği kullanımı yeterli olmadığı için alternatif liflerin kullanılması
zorunlu olmuştur [1].
Halıların ömrünü ve görünüşünü etkileyen faktörler arasında halının nasıl dokunulduğunun yanında hangi
tür liflerden yapılmış olduğu da önemlidir. Sentetik liflerin hav materyali olarak kullanılması bu liflerin
değişik şartlarda nasıl davrandığını bilmek halıların performansı hakkında fikir vermesi açısından önem
kazanmıştır. Son yıllarda halılarda kullanımı artan polipropilen lifleri su emmez ve bu nedenle renk
vermek için solüsyonla boyanması (pigmentlenmesi) gerekir. Yoğun güneş ışığına, ağartıcı maddelere,
atmosfer kirleticilere veya diğer sert kimyasallara veya elementlere maruz kaldığında bile renginin
solmaması bu liflerin avantajıdır. Olefin halılar; neme ve küfe karşı dirençlidir, temizlemesi ve bakımı
kolaydır. Diğer avantajı ise bu elyafın elyaf suni elyafların en ucuzudur. Polipropilen genellikle üstün
esnekliğe daha az gereksinim duyulan ilmek hav yapılarında kullanılır [1].
Bu çalışmada özellikle trafiğin yoğun olduğu bölgelerde, mekanik etkilere maruz kalan polipropilen havlı
halılarda oluşacak kalınlık kayıpları ve görüntü bozulmaları ve nedenleri araştırılmıştır. Böyle bir
çalışmanın amacı makine halılarının çeşitli özelliklerinin önceden saptanmasına ve bu bilgiler
doğrultusunda daha kaliteli halı üretiminin yapılmasına yardımcı olmaktır [1].
2. MALZEME ve METOT
2.1. Halıların hazırlanması
Bu deneysel çalışmada kullanılmak üzere, havları polipropilen liflerinden olan, 100 cm2’de 40çözgü x
40atkı ve 40çözgü x 60atkı olarak iki farklı hav sıklığı ve 9 mm, 10 mm, 12.5 mm ve 14 mm olmak üzere
dört farklı hav yüksekliğinde olacak şekilde 8 tane farklı tipte halı hazırlanmıştır. Her halı tipi 400 cm
eninde ve 33 cm- 60 cm ebatları arasında wilton tipi yüz yüze dokuma yöntemiyle düz kesikli (velur) halı
olarak Schönherrin α 300 iki kancalı (shotlu) makinesinde 125 devir/dakika da sırasıyla dokunmuştur.
Hav iplik numuneleri, 2000 dtex filament heat-set polipropilen ipliktir. Polipropilen ipliği 144 filamentten
bükülerek elde edilmiştir. Çözgü ipliği olarak 1100 denye Trolen polipropilen ipliği kullanılmıştır. Dolgu
ipliği (berk çözgü) olarak Nm 12/4 %65/35 poliester/pamuk karışımlı iplik kullanılmıştır. 10 cm’de
40çözgü x 40atkı olan dokuma için 13/1 LBS (2400/1 dtex) jüt ipliği ve 40çözgü x 60atkı içinde 13/2
LBS (2400/2 dtex) jüt ipliği atkı olarak kullanılmıştır.
2.2. Halının Fiziksel ve Yapısal Özelliklerinin Ölçülmesi
2.2.1. Hav Yüksekliğinin Ölçülmesi
Hav yüksekliği olarak zemin üzerindeki hav tabakasının boyu alınmıştır. 3 mm- 25 mm’lik arasında
değişen paslanmaz çelikten yapılmış I.W.S. Carpet Pile Height Gauges metal levhalar kullanılarak halı
numunelerinin zemin örgüsünden yukarı doğru olan uzantısı ölçülmüş ve bu değerlerin ortalaması
alınarak numunelerin hav yükseklikleri hesaplanmıştır.
Şekil 1. Hav yüksekliği ölçümü. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58 Polipropilen Makine Halısı Üretim Parametrelerinin Halı
Performansına Olan Etkileri
50
2.2.2. Hav Kalınlığının Ölçülmesi
TS 7125’e göre sırt üzerindeki hav yüksekliği; halının sırt üzerinde bulunan havlarının kırkmadan önce ve
kırktıktan sonra 2.0 ± 0.2 kPa basınç altında Wira kalınlık ölçme aletinde 0.01 mm hassasiyetle ölçülerek
kalınlık farklarından tayin edilmektedir [2]. Kırkılmamış ortalama ve kırkılmış ortalama hesaplanarak
aradaki fark mm olarak hesaplanmıştır. Numunelerden 40’ar ölçüm alınarak her halı tipi için hav kalınlığı
ortalamaları hesaplanmıştır.
Şekil 2. Hav kalınlığı ölçümü.
2.2.3. Halı Kalınlığının Ölçülmesi
TS 3374’e göre halı kalınlığı; bir referans levhası ile bunun üzerine konulan halının üzerine belirli bir
basınç (2.0 kPa ± 0.2 kPa) uygulayan paralel baskı ayağı arasında kalan mesafenin mm olarak değeridir
[3]. Referans levhası üzerine yerleştirilen numunenin üzerine yavaşça baskı ayağı indirilerek 30 saniye
sonra değeri 0.1 mm hassasiyetle ölçülür ve kalınlık ölçümlerin aritmetik ortalaması 0.1 mm yaklaşımla
hesaplanmıştır. Her numuneden 40’ar ölçüm 2.0 kPa ± 0.2 kPa basınç altında Wira kalınlık ölçme
aletinde 0.01 mm hassasiyetle değerler okunarak ortalamaları alınmıştır.
2.2.4. Toplam Halı Kalınlığının Ölçülmesi
TS 7576’ya göre toplam halı ağırlığı; birim alandaki halının toplam kütlesinin tayinidir. Bir kenarı imalat
yönüne dik olmak üzere kenarları birbirine paralel 200 mm x 200 mm boyutlarında dört deney
numunesinin 0.01 g hassasiyetle hesap edilerek 1 m²’deki ağırlığı hesaplanmıştır [4]. 24 saat
kondüsyonlanan her tipten alınan dört numunenin 0.01gr hassasiyetteki terazide ağırlıkları saptanmıştır.
Numunelerin ağırlıkları 1 m²’deki ağırlıklarına dönüştürülerek metrekare ağırlıkları hesaplanmıştır.
2.2.5. Yüzey Hav Ağırlığının Ölçülmesi
TS 7576’ya göre, yüzey hav ağırlığı, halının sırtındaki havların birim alandaki ağırlığıdır. Deney
numunesinin havları kırkılıp halı sırtının ağırlığı 0.01 g hassasiyetle belirlenir ve toplam halı ağırlığı ile
arasındaki fark yüzey hav ağırlığını verir [4]. Her bir deney numunesinin kırkılmadan önceki ağırlıkları
ortalamasından kırkıldıktan sonraki ağırlıkları ortalaması çıkartılarak numunelerimizin yüzey hav
ağırlıkları hesaplanmıştır. Numunelerin yüzey hav ağırlıkları 1 m²’deki ağırlıklarına dönüştürülerek
metrekaredeki yüzey hav ağırlıkları hesaplanmıştır.
2.2.6. Toplam Hav Ağırlığının Ölçülmesi
TS 7576’ya göre, toplam hav ağırlığı, belirli bir alandaki halının tamamının sökülerek ölü havlarda dahil
tüm havlarının ağırlıdır [4]. Numunenin hav ipliklerinin hepsi sökülerek halı sırtında hav oluşturmayan
hav iplikleri de dahil olmak üzere toplam hav ipliklerinin ağırlığı 0.01g hassasiyetle tartılarak 1 m²’lik
alandaki ağırlıkları hesaplanmıştır. Bu deney için numunelerimizden 100mm x 100mm ebatlarında
numuneler kesilerek ağırlıkları 0.01gr hassasiyetli terazide tartılmıştır. Numuneler tümden sökülerek hav
liflerinin hepsi ayrılıp tartılarak 10000mm²’deki toplam hav ağırlıkları bulunmuştur. Numunelerin 1
m²’deki toplam hav ağırlıkları hesaplanmıştır. Korkmaz Y.,Koçer S.D., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58
51
2.3. Kullanım ve Performans Özelliklerinin Ölçülmesi
Halıların kullanım esnasında karşılaşabileceği mekanik ve statik etkilerden bazılarını bu çalışmada test
edilerek önceden belirlenmeye çalışılmıştır. Halı kalitesini belirlemek için yapılan testler; ilmek çıkarma
kuvveti tayini, görünümü muhafaza etme derecesinin tayini, boncuklanma testi, dinamik yük altında
kalınlık azalması tayini, kısa süreli statik yüklemeden sonra kalınlık azalması tayini ve uzun süreli statik
yüklemeden sonra kalınlık kaybının tayinidir.
2.3.1. Đlmek Çıkarma Kuvveti Tayini
TS 5145’e göre, ilmek çıkarma kuvveti, halıda bulunan ilmeğin dayanımı belirlemek için yapılmaktadır.
Đlmek çıkarma kuvveti; halıda ilmeğin bir ucundan kavrayarak çıkarmak ve çıkarılma sırasında ki en
büyük kuvvetin kaydedilmesidir [5]. Deney sırasında tek ilmeğin çıkartıldığı kontrol edilir ve ilmek
çıkmadan önce iplik koparsa değerin yanına "kopuk" ibaresi eklenir. Đlmek halkasının bir ucu pense
sıkıştırılarak aletin dik doğrultuda olacak şekilde kavraması sağlanır ve baskı ayağı yardımıyla sabitlenen
numuneden ölçüm alınır. Her numuneden 15 ila 20 ölçüm alınmıştır. Okunan en büyük değerler
kaydedilir ve ortalama ilmek mukavemet değeri kgf (N) cinsinden hesaplanır. Deneyde kullanılan Wira
ilmek çıkarma mukavemet aleti
şekil 3’de görülmektedir.
Şekil 3. Wira Tuft Withdrawal Tensometer [6].
2.3.2. Görünümü Muhafaza Etme Derecesinin Tayini
TS 8777’ye göre halı numunelerinin mekanik etkiler karşısında dayanımının önceden saptanması için
yapılmaktadır [7]. Bu deney için Wira Tetrapod Walker makinesi kullanılmıştır. Halı numunesi tetrapod
makinesinin dönen tamburu içerisine hav ilmeği yüzü içe gelecek şekilde yerleştirilir ve serbest şekilde
dönecek olan tetrapod ayağının tamburun belli bir dönme sayısından sonra yüzeyde meydana gelen
görünüm değişikliği tayin edilir. Deney numunesi kontrol edilirken; ezilme, havlanma, tüylenme,
boncuklanma, ipliklenme ve ilmek kaybı, gölgelenme (toplam ışık yansımasındaki değişme), renk
değişmesi, desen netliğindeki değişme ve halı sırtının görülür hale gelmesi yönlerinden değerlendirilerek
görünüm değişimlerine 1 ile 5 arasında gözle derecelendirilmiştir.
2.3.3. Boncuklanma Testi
Halının havlanmasını yani boncuklanmasını ve tüylenmesini belirlemek için yapılmaktadır. Boncuklanma
testi için kullanılan Pilfuz döşeme test cihazı 90 mm en x 100 mm boy x 50 mm yükseklik boyutlarında
1.5 mm uzunluğunda elyaf tutucu dişleri olan cırtlı silindir ve test sırasında cihazı dengede tutacak bir
silindirden oluşmaktadır. Deneyin uygulanma şekli; 17 cm genişliğinde ve 30 cm uzunluğunda (kumaşTeknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58 Polipropilen Makine Halısı Üretim Parametrelerinin Halı
Performansına Olan Etkileri
52
yönünde) olan numunenin üzerinde cırtla kaplı silindir önde olacak şekilde herhangi bir baskı
uygulanmadan 20 cm boyunca 30 tur gezdirilmektedir. Numunenin bu şekilde 10 tur uygulanması normal
basma testinin yaklaşık 300 geçişine karşılık gelmektedir. Numunenin karşılaştırılması Pilfuz döşeme test
cihazının haricinde kalan alanla yapılmaktadır. Numunelerin sonuçları 1 ile 5 arasında
değerlendirilmektedir [8].
1. Çok Kötü: Açıkça boncuklanma ve/veya tüylenme belirtileri gösterir.
2. Kötü: % 95 boncuklanma ve/veya tüylenme belirtileri gösterir.
3. Orta Đyi: Đhtimal dahilinde boncuklanma ve/veya tüylenme belirtileri gösterir.
4. Đyi: Çok düşük ihtimalle boncuklanma ve/veya tüylenme belirtileri gösterir.
5. Çok Đyi: Hiçbir şekilde boncuklanma ve/veya tüylenme yok.
2.3.4. Dinamik Yük Altında Kalınlık Azalması Tayini
TS 3375’ye göre halının dinamik yük altında kalınlık azalmasının ne kadar olduğunun tayin edilmesidir
[9]. Yürüme trafiği sonucunda halıda oluşabilecek kalınlık azalmasının önceden belirlenebilmesi için
uygulanmaktadır. Halının belirli sayıda standart darbelere maruz bırakılmasından önce ve sonra 2,0 ± 0.2
kPa basınç altında tayin edilen kalınlıkları arasındaki farktır. Bu deney için Wira dynamic loading
makinesi kullanılmıştır. Altında iki çelik ayağı bulunan bir ağırlık parçası numune üzerine birbiri arkası
üzerine sırayla ve her 4,3 saniyede 63,5 mm’den serbestçe düşürülerek periyodik yükleme yapılmaktadır.
Ayak kenarlarının tatbik ettiği dikey kesme kuvvetlerini uygulama alanına yaymak için numune yavaşça
ileri geri hareket ettirilmektedir. Đlk kalınlığı ölçülen numuneler sırayla 50, 100, 200, 500 ve 1000 devir
sonra kalınlık ölçümleri alınarak kalınlık kayıpları saptanmıştır.
3. DENEYSEL ÇALIŞMALAR
3.1. Halının Fiziksel ve Yapısal Özellikleri
Halı numunelerimizin fiziksel ve yapısal özellikleri bulunarak kalite parametrelerine olan etkileri
değerlendirilmiştir. Polipropilen hav lifinden, 9 mm, 10 mm, 12,5 mm ve 14 mm olmak üzere dört farklı
hav yüksekliğinde1600 ilmek/dm² ve 2400 ilmek/dm² iki farklı sıklıkta olmak üzere 8 tane farklı tipte
dokunan halı numunelerinin havların halı sırtından başlayan hav boyunun ölçüm değerleri hav yüksekliği
olarak, TS 7125’e göre halı numunelerinin 2,0 ± 0,2 kPa basınç altında ölçülen hav boyları hav
kalınlıkları olarak ve TS 3374’e göre ölçülen halı numunelerinin halı kalınlıklarının değerleri Tablo 1’de
verilmiştir.
Tablo 1. Halı numunelerinin hav yüksekliği, hav kalınlığı ve halı kalınlığı değerleri.
Halı Tipi
(Sıklık, Hav Yüksekliği)
Hav
Yüksekliği
(mm)
Hav Kalınlığı
(mm)
Halı Kalınlığı
(mm)
1600 ilmek/dm², 9mm 8,95 4,28 9,12
1600 ilmek/dm², 10mm 10,0 4,54 8,25
1600 ilmek/dm², 12,5mm 12,4 6,68 10,52
1600 ilmek/dm², 14mm 13,9 6,67 10,45
2400 ilmek/dm², 9mm 8,9 6,26 10,28
2400 ilmek/dm², 10mm 10,0 7,74 10,76
2400 ilmek/dm², 12,5mm 12,5 10,48 14,07
2400 ilmek/dm², 14mm 13,9 11,36 14,74 Korkmaz Y.,Koçer S.D., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58
53
TS 7576’ya göre halı numunelerinin 1 m²’deki toplam ağırlıkları, yüzey hav ağırlıkları ve toplam hav
ağırlıkları Tablo 2’de olduğu gibi bulunmuştur. Halıların sıklıkları ve hav yükseklikleri arttıkça toplam
halı ağırlıklarında ve yüzey hav ağırlıklarında artma olmaktadır.
Tablo 2. Halı numunelerinin hav yüksekliği, hav kalınlığı ve halı kalınlığı değerleri.
Halı Tipi
(Sıklık, Hav Yüksekliği)
Toplam
Halı
Ağırlığı
(gr / m²)
Yüzey Hav
Ağırlığı
(gr / m²)
Halı
Ağırlığının
Yüzdesi (%)
Toplam Hav
Ağırlığı
(gr / m²)
1600 ilmek/dm², 9mm 2037,19 523,56 25,70 244,50
1600 ilmek/dm², 10mm 2171,81 617,94 28,45 267,25
1600 ilmek/dm², 12,5mm 2419,31 813,38 33,62 317,50
1600 ilmek/dm², 14mm 2500,13 847,94 33,92 370,50
2400 ilmek/dm², 9mm 2191,56 734,63 33,52 326,50
2400 ilmek/dm², 10mm 2294,13 850,56 37,08 366,00
2400 ilmek/dm², 12,5mm 2723,44 1140,69 41,88 484,25
2400 ilmek/dm², 14mm 2892,44 1288,44 44,55 466,25
Yüzey hav ağırlıkları, halı ağırlığının % 25’inden % 45’ine kadar olan kısmını oluşturduğu bulunmuştur.
Halıların sıklıkları arttıkça toplam hav ağırlıkları artmaktadır. Bununla birlikte hav yüksekliklerinin
artmasıyla genelde toplam hav ağırlığı artmaktadır. Toplam hav ağırlıkları, halı ağırlığının % 37 ile %
60’a kadar olan kısmını oluşturmaktadır. Toplam hav ağırlığı miktarına polipropilen ipliklerden oluşan
ölü havlar da dahil edilmiştir.
TS 7576’ya göre halı numunelerinin 1 cm²’deki yüzey hav yoğunluğu Tablo 3’deki şekilde bulunmuştur.
Polipropilen halılarda 2400 sıklık-14 mm hav yüksekliği, 2400 sıklık-12,5 mm hav yüksekliği ve 2400
sıklık-10 mm hav yüksekliğindeki halı numuneleri en düşük yüzey hav yoğunluğuna sahip olurken 1600
sıklık-10 mm halı numunesinde en yüksek yüzey hav yoğunluğu oluşmaktadır. Halıda, ilmek sıklığının
artması yüzey hav yoğunluğunu azaltmaktadır. Sıklığı fazla olan numunelerin hav kalınlıklarının Tablo
1’de görüldüğü üzere fazla olmasından dolayı yüzey hav yoğunlukları değerleri düşük bulunmuştur.
Tablo 3. Halı numunelerinin yüzey hav yoğunluğu.
Halı Tipi
(iplik, Sıklık, Hav Yüksekligi)
Yüzey Hav Yoğunluğu
(gr/cm³)
Polipropilen, 1600 ilmek/dm², 9mm 0.12
Polipropilen, 1600 ilmek/dm², 10mm 0.14
Polipropilen, 1600 ilmek/dm², 12,5mm 0.12
Polipropilen, 1600 ilmek/dm², 14mm 0.13
Polipropilen, 2400 ilmek/dm², 9mm 0.12
Polipropilen, 2400 ilmek/dm², 10mm 0.11
Polipropilen, 2400 ilmek/dm², 12,5mm 0.11
Polipropilen, 2400 ilmek/dm², 14mm 0.11
3.1.1. Đlmek Çıkarma Kuvveti
Đlmek çıkarma mukavemeti için yapılan istatistikî analiz sonuçlarına bakıldığında tekli faktör olarak sıklık
değerleri p < 0.05 değerinden daha küçük olduğundan dolayı istatistikî yönden anlamlı çıkmıştır. Tablo
4’de görüldüğü üzere, ikili olan ilişkide ise sıklık ile hav yüksekliğinin ve sıklık ile lifin cinsi Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58 Polipropilen Makine Halısı Üretim Parametrelerinin Halı
Performansına Olan Etkileri
54
parametreleri istatistikî olarak anlamlı bulunmamıştır. Berkalp (1997), istatistikî çalışmasında ilmek
mukavemetinin önemli olduğunu ve ilmek yüksekliği ile atkı sıklığı ikili etkileşiminin önemli olduğunu
bulmuştur [10,11]. Çalışmada, Berkalp’in çalışmasına kısmi paralel sonuçlar elde edildiği
anlaşılmaktadır.
Tablo 4. Đlmek çıkarma mukavemetinin ANOVA sonuçları.
Parametreler p değeri
Hav yüksekliği 0.605
Sıklık <.013
Sıklık x Hav yüksekliği 0.558
Hav yüksekliğinin artması Şekil 4’de görüldüğü üzere ilmek çıkarma mukavemetini arttırmaktadır. Düz
yerlerde kullanılacak halılarda bir ilmeğin çıkarılması için gereken kuvvet en az 0.35 kgf, merdivenlerde
kullanım için bir ilmeği çıkarma için gereken kuvvet en az 0,5 kgf olması gerekmektedir. Bu araştırmada
kullanılan bütün halı numunelerinin merdiven kullanımı için yeterli ilmek mukavemetine sahip olduğu
bulunmuştur.
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
lmek çıkarma mukavemeti (Kgf)
Halı numunelerinin ilmek çıkarma mukavemetleri
Şekil 4. Halı numunelerinin ilmek çıkarma mukavemeti (Kgf).
3.2.2. Görünümü Muhafaza Etme Derecesi
Görünümü muhafaza etme derecesi, halı numunelerinin mekanik etkiler karşısındaki davranışının
önceden saptanması için yapılmaktadır. Daha önce belirtildiği gibi bu deneyde serbest şekilde dönen
tetrapod ayağının, tamburun içine yerleştirilen halı yüzeyinde meydana getirdiği görünüm değişiklikleri
(ezilme, havlanma, tüylenme, boncuklanma, ipliklenme ve ilmek kaybı, gölgelenme (toplam ışık
yansımasındaki değişme), renk değişmesi, desen netliğindeki değişme ve halı sırtının görülmesi)
değerlendirilerek; görünüm değişimlerine 1 ile 5 arasında gözle derecelendirilir. Buna göre Tablo 5’de
halı tiplerine göre görünüm muhafazasının en az kaç olması gerektiği görülmektedir. Korkmaz Y.,Koçer S.D., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58
55
Tablo 5. Tetrapod testine göre halılarda görünümü muhafaza etme derecesi.
Dayanıklılık derecesi, en az
Tipler Görünümünü muhafaza
etme derecesi, en az Çıkıntısız
tambur ile
Çıkıntılı
tambur ile
Hafif ev tipi 3 2-3 -
Orta ev tipi 3-4 3 -
Ağır ev veya hafif işyeri tipi 4 3-4 -
Orta işyeri tipi 4-5 - 4
Ağır iş yeri tipi 5 - 4-5
Islak zemin tipi 3 2-3 -
Görünüm derecelendirmesi, 50000 devirde halıların görünümlerinde az bir değişme olurken; 100000
devirde orta derecede bozulmalar gerçekleşmiştir. Şekil 5’den anlaşılacağı üzere, 100000 devir sonrası
polipropilen halıların görünüm korunması 2 - 3,5 değerleri arasındadır.
Polipropilen halının tetrapod sonrası görünüm dereceleri
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5
1600
ilmek/dm²,
9mm
1600
ilmek/dm²,
10mm
1600
ilmek/dm²,
12,5mm
1600
ilmek/dm²,
14mm
2400
ilmek/dm²,
9mm
2400
ilmek/dm²,
10mm
2400
ilmek/dm²,
12,5mm
2400
ilmek/dm²,
14mm
Halı Tipi
Görünüm derecesi l
50000 devir 100000 devir
Şekil 5. Polipropilen halının tetrapod sonrası görünüm dereceleri.
50000 devirde en iyi görünüm korunması değerini polipropilen halıda 2400 sıklık – 14 mm hav
yüksekliğindeki halı numunesi alırken 100000 devirde en iyi görünüme sahip olduğu bulunmuştur. 1600
sıklık – 10 mm hav yüksekliğindeki numunesinin 100000 devirde görünüm değişmesi 2 olarak
değerlendirilmesi yani görünümde çok değişme olduğu bulunmuştur. Bu durum halı görünümlerinin artan
etki ile bozulduğunu göstermektedir. Berkalp (1997), halı numunelerine hekzapod testi uygulayarak 1500
devir sonrası polipropilen numunelerde renk ve görünümlerinde herhangi bir değişmeye rastlanmadığını
fakat 8000 devir sonrası görünüm korunumunda 4-5 arası bir değişim olduğunu belirterek halıların
desenlerini koruduğunu ifade etmiştir [10]. Polipropilen halıların 8000 devir sonrası hav tabakasında
görünür bir düzleşme olduğunu belirtmiştir. Bulunan sonuçlar birbirine paralellik göstermiştir.
3.2.3. Boncuklanma
Bir başka halıların görünümlerinin nasıl değiştiği hakkında yapılan test ise halı numunelerine baskı etkisi
oluşturarak halı hav tabakasında meydana gelebilecek boncuklanma ve tüylenmelerinin ölçülmesidir.
Tablo 6’dan anlaşılacağı üzere, halı numunelerinin hepsi boncuklanma deneyinden “5” yani çok iyi
çıkmıştır; hiçbir boncuklanma ve/veya tüylenmeye rastlanılmamıştır. Bunun sonucunda halıların kullanım
esnasında boncuklanmaya karşı dayanıklı olduğunu sonucuna varılmıştır. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58 Polipropilen Makine Halısı Üretim Parametrelerinin Halı
Performansına Olan Etkileri
56
Tablo 6. Halı numunelerinin boncuklanma dereceleri.
Halı Tipi
(Đplik, Sıklık, Hav Yüksekliği)
Boncuklanma
derecesi
1600 ilmek/dm², 9mm 5
2400 ilmek/dm², 9mm 5
1600 ilmek/dm², 10mm 5
2400 ilmek/dm², 10mm 5
1600 ilmek/dm², 12,5mm 5
2400 ilmek/dm², 12,5mm 5
1600 ilmek/dm², 14mm 5
2400 ilmek/dm², 14mm 5
3.2.4. Dinamik Yük Altında Kalınlık Azalması
Yürüme trafiğinin yoğun olduğu yerlerde halılarda oluşabilecek kalınlık kayıplarının önceden
belirlenmesi için yapılan dinamik yük altında kalınlık kaybı deneyinin değerleri Şekil 6 ve 7’de %
kalınlık kayıpları olarak gösterilmiştir. Devir sayısı arttıkça halıların kalınlık kayıplarında sürekli bir artış
oluşmaktadır. Polipropilen halılarda %15 ile % 39 değerleri arasında kalınlık kayıpları ölçülmüştür. En
fazla kalınlık kayıpları polipropilen halının 1600 ilmek/dm² - 9 mm hav yüksekliğindeki halı
numunelerinde tespit edilmiştir. En az kalınlık kaybı ise 2400 ilmek/dm² - 10 mm hav yüksekliği
numunesidir. Bu çalışmada sık dokunan halının kalınlık kaybının daha az olduğu ve beklenildiği gibi
devir artışıyla dinamik yük altında kalınlık kaybının artığı bulunmuştur. 1600 sıklıkta 9 mm hav
yüksekliği bütün devirlerde en yüksek kalınlık kaybını göstermektedir. Hav yüksekliğinin artmasıyla
kalınlık kayıp yüzdesi azalmakta olurken 10 mm hav yüksekliği en düşük kayıp yüzdesine sahiptir.
1600 sıklıkta Polipropilen halının dinamik yük altında % kalınlık kaybı
0
5
10
15
20
25
30
35
40
50 devir 100 devir 200 devir 500 devir 1000 devir
Devir sayısı
% kalınlık kaybı l
9 mm
10 mm
12.5 mm
14 mm
Şekil 6. Polipropilen halıların 1600 ilmek / dm2
’de dinamik yük altında % kalınlık kayıpları.
2400 sıklıkta Polipropilen halının dinamik yük altında % kalınlık kaybı
0
5
10
15
20
25
30
35
40
50 devir 100 devir 200 devir 500 devir 1000 devir
Devir Sayısı
% kalınlık kaybı l
9 mm
10 mm
12.5 mm
14 mmKorkmaz Y.,Koçer S.D., Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58
57
Şekil 7. Polipropilen halıların 2400 ilmek / dm2
’de dinamik yük altında % kalınlık kayıpları.
Tekin (2002) yaptığı çalışmasında, polipropilen halının %23 kalınlık azalmasının olduğunu bulmuş ve bu
değer bu çalışmada bulunan değerin aralığı içinde yer almaktadır [12]. Erdoğan (2001) çalışmasında Ege
bölgesinde üretilen halı numunelerinin mekanik etki altında kalınlık kayıplarını tetrapod ile % 2.23 ile %
32.62 değerleri arasında bulmuş ve en fazla kalınlık kaybının akrilik halıda oluştuğunu en az kalınlık
kaybının yün/polipropilen karışımı halıda meydana geldiğini bulmuştur [13].
4. SONUÇ VE ÖNERĐLER
Bu çalışmada farklı özelliklere sahip halı tiplerine yapılan çalışma sonunda gösterdikleri davranışlar
değerlendirilmiştir.
Đlmek sıklığının artmasıyla görünümün korunması artmıştır. 50000 devirde halılar görünümünde az bir
değişme olurken 100000 devirde genelde halı görünümü orta derecede bozulmuştur. Tambur devrinin
artmasıyla görünümde oluşan bozulma miktarında fazla değişme oluştuğu bulunmuştur. Genel olarak
seyrek halılarda hav yüksekliği arttıkça hav yoğunluğunun fazla olmamasından dolayı görünüm
muhafazası azalmıştır. Halı görünüm korunmasına ilmek sıklığının ilmek yüksekliğinden daha fazla
etkilediği belirlenmiştir.
Halı havlarının boncuklanma oranlarına bakmak için yapılan boncuklanma testinden polipropilen
halıların dayanımının çok iyi olduğu herhangi bir tüylenme veya boncuklanmaya rastlanmadığı tespit
edilmiştir.
Yoğun yürüme trafiğinin etkisini simule eden dinamik yük altında kalınlık azalması testi sonucunda; halı
kalınlıklarında devir sayısı arttıkça halıların kalınlık kayıplarında sürekli bir artış olduğu bulunmuştur.
Genellikle hav sıklıkları düşük halılarda kalınlık kaybı artarken yüksek sıklıklı halı kalınlıklarında kaybın
azalmış olduğu görülmüştür.
Halı üretiminde kullanılan liflerin yapılarının daha iyi incelenmesi ve maruz kaldığı etkiler sonrasındaki
durumlarının nasıl değiştiğinin gözlenmesi faydalı olacaktır. Halıların her türlü aşınma, güç tutuşurluk,
statik elektriklenme, anti-bakteriyel özelliklerinin, ısıl ve ses yalıtımlarının da araştırılması
gerekmektedir. Kaliteli bir halı üretimi için lif özellikleri dikkate alınarak sıklık ve hav yüksekliğinin
halının kullanılacağı yere uygun olarak seçilmesi gerekmektedir. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) 48-58 Polipropilen Makine Halısı Üretim Parametrelerinin Halı
Performansına Olan Etkileri
58
5. KAYNAKLAR
1. Karaaslan U., Özkürkçüler Ö., 2005, “Polipropilen lif ve özellikleri” Tekstil Maraton Yıl 15, Sayı 79,
s23-25.
2. Türk Standartlar Enstitüsü, Tekstil Yer Döşemeleri-Sırt Üzerindeki Hav Yüksekliğinin Tayini, TS 7125
/ Mayıs 1989, Ankara.
3. Türk Standartlar Enstitüsü, Tekstil Yer Döşemeleri-Makine Yapısı-Kalınlık Tayini, TS 3374 / Nisan
1991, Ankara.
4. Türk Standartlar Enstitüsü, Tekstil Yer Döşemeleri—Kütle Tayin Metotları, TS 7576 / Kasım 1989,
Ankara.
5. Türk Standartlar Enstitüsü, Halılarda Đlmek Çıkarma Kuvveti Tayini, TS 5145 / Nisan 1987, Ankara.
6. SDL Atlas Kataloğu 7, 1991.
7. Türk Standartlar Enstitüsü, Tekstil Yer Döşemeleri-Hav Đlmeği Dokunarak veya Tafting Metodu ile
Đmal Edilen Mamullerin Görünümünü Muhafaza Etme Derecesinin Tayini, TS 8777 / Şubat 1991,
Ankara.
8. SDL Atlas K 044 Pilfuz Döşeme Test Cihazı Katalogu.
9. Türk Standartlar Enstitüsü, Tekstil Yer Döşemeleri-Dinamik Yük Altında Kalınlık Kaybının Tayini, TS
3375 ISO 2094/ Nisan 2002, Ankara.
10.Berkalp, Ö.B. 1997. Makina Halılarının Yapısal Özellikleri Đle Mekanik Etkiler Karşısındaki Davranış
Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. Đstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans
Tezi, Đstanbul, 117s.
11. Önder, E., Berkalp, Ö. B., 2001. Effects Of Different Structural Parameters On Carpet Physical
Properties, Textile Research Journal, June, 71(6), 549-555.
12. Tekin, M. 2002. Yüzyüze Halı Dokumacılığı, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek
Lisans Tezi, 105s.
13. Erdoğan, Ü. H., 2001. Ege Bölgesinde Üretilen Makine Halıları Ve Kullanılan Liflerin Başlıca
Özellikleri Üzerine Bir Araştırma, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans
Tezi, 106s.
