Polyester liflerinin oldukça temiz olması ve haşıl olarak suda çözünen haşıl kullanılması nedeniyle açık renk boyamalar haricinde ılıman bir yıkama ve ağartma yeterlidir. Beyaz ya da açık renk boyalı kumaşlar dışında kalan polyester kumaşlar için ağartma da gereksizdir. Diğer sentetik liflerde de olduğu gibi polyesterde de lif eldesi ve germe sırasında oluşan içi gerilimi yok etmek için termofiksaj işlemi yapılır. Bu ön terbiyenin en önemli adımıdır. Polyesteri boyamak için Dispers Boyarmaddeler grubu kullanılır. Dispers boyama şu işlemlerden oluşur.
ÖN İŞLEM ve TERMOFİKSAJ
Boyamaya veya baskıya girmeden önce polyester elyafa bir ön işlem uygulanması gerekmektedir. Bu ön işlem, yıkama ve termofiksedir. Yıkama işleminde, yağ, haşıl, v.b. gibi maddeler ve kumaşın üzerine çeşitli şekillerde bulaşmış kirler kumaş üzerinden uzaklaştırılır. Kumaşın üzerinde bulunan bütün yağlar baskıdan ve boyadan önce kumaşın üzerinden mutlaka uzaklaştırılmalıdır. Yağları uzaklaştırılmamış kumaşlara uygulanan ısıl işlemlerle, yağ tanecikleri elyafın içerisine geri dönüşümsüz olarak fikse edilir. Bu da baskı ve boya sonrasında istenmeyen görünümlere neden olur. Termofikse işlemi, kumaşın boyut stabilitesinin sağlanması ve sonraki ısıl ve ıslak işlemlerde korunması amacıyla yapılır. Termofikse işlemi görmemiş polyester kumaşı ıslak veya kuru ısıtıldığı zaman çeker. Islak ısıtmada çekme daha fazla olur.
Sentetik liflerin elde edilmeleri ve diğer işlemler sırasında oluşan iç gerilimlerinin, kaynar su içinde çekme ve kalıcı kırık oluşumuna sebep olmaması için yapılan bir ısıl işlemdir. Yani bir ön terbiye işlemi olarak, sonraki işlemlerde oluşabilecek büzülmelere, kırıklara ve çekmelere karşı bir önlemdir. Isı fiksajı yapılan kumaş, daha sonraki işlemlerde kullanım sırasında çekmez, büzülmez ve örgü yapısında karışıklıklar oluşmaz. Kontrollü koşullarda uygulanan ısıl işlemle, elyafa, dolayısıyla kumaşa oluşabilecek boyutsal değişikliklere karşı direnç gösterme kabiliyeti kazandırılır. Termofiksaj işlemi boyamadan önce ya da boyamadan sonra yapılabilir.
Bu işlem, gerekli ısıda, nemli ya da kuru sıcak hava ya da sıcak su ile, elyafın ısınma esnasında kazandığı gevşemesini, takip eden soğuma aşamasında stabil hale getirerek yapılır. Bu işlemle yalnız boyutsal stabilite değil buruşmalara karşı bir direnç de sağlanmış olur. Ayrıca termofiksaj işleminin boya alımına da olumlu katkısı vardır. Bu nedenle boyama öncesi fiksaj (Ön Fiksaj) daha çok tercih edilir.
Fikse edilecek elyafın türüne bağlı olarak fikse süresi ve fikse sıcaklıkları değişiklik gösterir. Elyafın ısıya karşı dayanıklılığı daha yüksek sıcaklıkta ve daha uzun sürede fiksaj yapılmasına olanak tanır.
REDÜKTİF YIKAMA
Polyester boyama mekanizması, mekanik olarak 1 mikronun altına öğütülmüş olan dispers boya taneciklerinin yüksek sıcaklıkta suda moleküler çözünmesi ve aynı sıcaklıkta polyesterin sıvı özelliği gösteren amorf bölgesine emilmesi ile olur. Bu emilme solvent ekstraksiyonu şeklinde olur.
Boya önce polyesterin yüzeyine yapışır, sonra çok yüksek viskoziteli bir sıvı gibi düşünebileceğimiz polyesterin içine yavaş bir şekilde nüfuz eder.
Boyama süresinin sonunda bile elyaf yüzeyindeki boya konsantrasyonu elyafın içindeki boya konsantrasyonunun üzerindedir. Hemen yüzeye yapışık duran "ölü boya" diye tabir edilen bu boyanın renk verimine katkısı çok azdır. Ölü boya, tekrar suya geçip haslığı bozmaya çok müsait bir konumdadır.
Polyesterin bir özelliği olan kapalı ve hidrofob yapısından dolayı inorganik maddeler yüzeyinden içeriye işleyemez. Bu özellikten faydalanarak polyesterin yüzeyindeki "ölü boya" elyafın içine nüfuz etmiş boyaya zarar vermeden uzaklaştırılabilir.
Bu işlem genellikle 70 °C 'de 2 g/l kostik ve 2 g/l sodyum hidrosülfit ile yapılır. Kostik, sodyum hidrosülfiti stabilize etmek için kullanılır. Kostik yerine soda kullanılması veya 70 °C 'nin üzerine çıkılması halinde sodyum hidrosülfit hızla bozunarak efektini kaybeder.
Redüksiyon banyosunun sıcaklığının kademeli olarak yükseltilmesi gerekmektedir. Redüktif yıkama banyosuna ilave edilecek çok yönlü yıkama maddeleri kullanarak da çok olumlu neticeler elde edilebilir. Ayrıca oligomerlerin kristalizasyonunun engellenmesi için boya sonrası mümkün olduğunca sıcak bir durulama yapılması doğrudur.
Polyester boyamalardan sonra yapılan redüktif yıkamalarda indirgen olarak en yaygın şekilde kullanılan kimyasallar, sodyum hidrosülfit, sodyum bisülfit, tioüredioksit ve glikoz derivatlarıdır.
Yapılan çalışmalarda oligomer probleminin engellenmesi ve azaltılması için;
1. Mümkün olduğunca sınırlı boyama süresi
2. Carrier ilave etmek
3. Yüksek dispergatör ilave etmek
4. Banyonun sıcak boşaltılması
5. Boyama sonrasında yapılacak sıcak durulama
6. Yoğun redüktif yıkama
7. (İplik için) Avivajdan geçirmek ve yumuşatmak (oligomeri uzaklaştırmaz ancak etrafını kaplar)
8. Boya makinelerini sıklıkla yıkamak.
oldukça faydalıdır.
Boyamaya veya baskıya girmeden önce polyester elyafa bir ön işlem uygulanması gerekmektedir. Bu ön işlem, yıkama ve termofiksedir. Yıkama işleminde, yağ, haşıl, v.b. gibi maddeler ve kumaşın üzerine çeşitli şekillerde bulaşmış kirler kumaş üzerinden uzaklaştırılır. Kumaşın üzerinde bulunan bütün yağlar baskıdan ve boyadan önce kumaşın üzerinden mutlaka uzaklaştırılmalıdır. Yağları uzaklaştırılmamış kumaşlara uygulanan ısıl işlemlerle, yağ tanecikleri elyafın içerisine geri dönüşümsüz olarak fikse edilir. Bu da baskı ve boya sonrasında istenmeyen görünümlere neden olur. Termofikse işlemi, kumaşın boyut stabilitesinin sağlanması ve sonraki ısıl ve ıslak işlemlerde korunması amacıyla yapılır. Termofikse işlemi görmemiş polyester kumaşı ıslak veya kuru ısıtıldığı zaman çeker. Islak ısıtmada çekme daha fazla olur.
Boyama ve Redüktif Yıkama
Polyester boyama mekanizması, mekanik olarak 1 mikronun altına öğütülmüş olan dispers boya taneciklerinin yüksek sıcaklıkta, suda moleküler çözünmesi ve aynı sıcaklıkta polyesterin sıvı özelliği gösteren amorf bölgesine emilmesi ile olur. Bu emilme solvent ekstraksiyonu şeklinde olur. Boyamaya 50 °C 'de başlanır. Egalizatör malzeme kullanılması önemlidir. Aynı zamanda sıcaklık 80 °C 'ye kadar normal ancak 80 °C 'den sonra 1 °C/dakika hızla artırılmalıdır. İstenilen rengin koyuluğuna göre 40-60 dakika 130 °C 'de kalındıktan sonra soğutmaya geçilir. Kırık oluşumunu engellemek amacıyla 70 °C 'ye kadar soğutma 1 °C/dakika hızda yapılır. 70 °C 'de banyo boşaltılır. Boşaltmadan sonra durulama ve redüktif yıkama yapılır.
Boya önce polyesterin yüzeyine yapışır, sonra çok yüksek viskoziteli bir sıvı gibi düşünebileceğimiz polyesterin içine yavaş bir şekilde nüfuz eder.
Boyama süresinin sonunda bile elyaf yüzeyindeki boya konsantrasyonu elyafın içindeki boya konsantrasyonunun üzerindedir. Hemen yüzeye yapışık duran "ölü boya" diye tabir edilen bu boyanın renk verimine katkısı çok azdır. Ölü boya, tekrar suya geçip haslığı bozmaya çok müsait bir konumdadır.
Polyesterin bir özelliği olan kapalı ve hidrofob yapısından dolayı inorganik maddeler yüzeyinden içeriye işleyemez. Bu özellikten faydalanarak polyesterin yüzeyindeki "ölü boya" elyafın içine nüfuz etmiş boyaya zarar vermeden uzaklaştırılabilir.
Bu işlem genellikle 70 °C 'de 2 g/l kostik ve 2 g/l sodyum hidrosülfit ile yapılır. Kostik, sodyum hidrosülfiti stabilize etmek için kullanılır. Kostik yerine soda kullanılması veya 70 °C 'nin üzerine çıkılması halinde sodyum hidrosülfit hızla bozunarak efektini kaybeder.
Redüksiyon banyosunun sıcaklığının kademeli olarak yükseltilmesi gerekmektedir. Redüktif yıkama banyosuna ilave edilecek çok yönlü yıkama maddeleri kullanarak da çok olumlu neticeler elde edilebilir. Ayrıca oligomerlerin kristalizasyonunun engellenmesi için boya sonrası mümkün olduğunca sıcak bir durulama yapılması doğrudur.
Polyester boyamalardan sonra yapılan redüktif yıkamalarda indirgen olarak en yaygın şekilde kullanılan kimyasallar, sodyum hidrosülfit, sodyum bisülfit, tioüredioksit ve glikoz derivatlarıdır.
Yapılan çalışmalarda oligomer probleminin engellenmesi ve azaltılması için;
1. Mümkün olduğunca sınırlı boyama süresi
2. Carrier ilave etmek
3. Yüksek dispergatör ilave etmek
4. Banyonun sıcak boşaltılması
5. Boyama sonrasında yapılacak sıcak durulama
6. Yoğun redüktif yıkama
7. Boya makinelerini sık sık yıkamak.
tekstilsayfasi.blogspot
