Renk, eski cağlardan beri büyüsel amaçlarla, tapınma törenleriyle, düşmandan gizlenebilmek, düşmana
korkunç görünebilmek veya güzelleşmek içgüdüleriyle kullanılmaya başlanmış ve yer alan önemli bir
olgudur. Günlük yaşamımız içinde, gerek psikolojik ve sosyal mesajların bir sembolü olarak gerekse
işlevsel olarak kullanılır. Renk kullanımı açısından işlevsellik, hayatımızın vazgeçilmez parçaları olan
tekstil ürünlerinde oldukça önemli bir kavramdır. Tekstil ürünlerinde renk, ürünün kullanım amacı ve
koşullarına göre düzenlenmelidir.
Bu bölümde amaçlanan; renk olgusunu, özelliklerini ve etkilerini incelemek, elde edilen veriler
doğrultusunda rengin tekstil ve giysi ürünlerinin işlevlerini tanımlayarak, giysi seçiminde bu işlevlerden
nasıl yararlanılabileceğini ortaya koymaktır. Bölüm içerisinde renk algısı, rengin psikolojik etkileri ve
sembolik özellikleri ele alınmıştır. Ayrıca giysi seçiminde rengin günümüze kadar ulaşan sosyolojik
anlamlarına ve giysi seçiminde rengin anlamı ve etkileri incelenmiştir.
RENK
Renk; insan davranışlarını ve psikolojisini etkileyen, günlük yaşamda ki karar ve seçimlerimizde etken
olan önemli bir olgudur. Renk üzerine bilim insanları, araştırmacılar ve düşünürler geçmişten günümüze
kadar çok sayıda çalışma yapmışlardır.
Renkler ilk çağlardan itibaren öncelikle simgesel ve sembolik bir iletişim aracı olarak karşımıza
çıkmıştır. İlk insanlardan günümüze kadar gelen mağara duvarlarında bulunan resimler o döneme ait
yaşamlar hakkında bize bilgi vermektedir (Resim 4.1). Bu resimlerde özellikle renklerin dilinden
faydalanılmıştır.
Resim 4.1: Lascaux mağarası, Atlar Galerisi
Rengin Varlığı ve Yapısı
Bilimsel tanımlamaya göre renk; değişik dalga boylarındaki ışık ışınlarıdır. Dalga boyunun uzunluğuna
ve sayısına göre de değişik tonlar da görünürler. Kullanımına bağlı olarak renk yaşamımız içinde yer alıp,
üzerimizde birbirinden farklı etkileri olan önemli bir olgudur. Nesneleri görebilmemiz, birbirinden ayırt
edebilmemiz için renk önemli bir faktördür. Bir nesnenin rengi ancak ışığın var olduğu bir ortamda
algılanır. Işık olmadan renk olmaz.
Giysi Seçiminde Renk 76
Fizikçi Isaac Newton’un Renk Dairesi, renk ile ilgili yapılan ilk bilimsel çalışmalar içerisindedir.
Çalışmada gün ışığı üçgen bir prizmadan geçirilerek onu oluşturan yedi renk elde elde edilir. Yapılan
deneyin tersi uygulandığında ise tekrar beyaz ışığa ulaşılmıştır. Newton bu deneyi sonucu elde edilen
yedi rengi Güneş Tayfı (Solar Specturum) olarak adlandırmıştır.
Şekil 4.1: Güneş Tayfı (Solar Specturum)
Çağdaş baskı tekniklerinde öncü olan bir çalışma da 1731 yılında Jacob Christoph Le Blon tarafından
yapılmış ve pigmentlerden meydana gelen boyaların temel renklerinin kırmızı, sarı ve mavi olduğu
ispatlanmıştır. Üç temel renk kuramı birçok bilim adamı tarafından kabul gördüğü kadar tartışmalara da
yol açmıştır. Rengi bir ışık olarak kabul eden fizikçilerden Albert H. Munsell tarafından oluşturulan renk
dairesi de bu çalışmalara farklı bir boyut kazandırmıştır.
Şekil 4.2: Munsell Renk Dairesi
Renkle ilgili çalışmalar arsında Johannes Itten’in renk zıtlıkları ile ilgili çalışmaları da yer almaktadır.
Renk zıtlıkları, tamamlayıcı renk şemaları renklerin bir arada kullanımı ve bu birlikteliklerin uyumu
temeline dayanan bilimsel araştırmalar yapmıştır.77
Şekil 4.3: Johannes Itten Renk Zıtlıkları
Rengin görülüşü, ışığın cinsi gibi dış koşullara bağlı olarak değişebilir. Tekstil ürünlerinde renklerin
nasıl göründüğü onu oluşturan tekstil malzemesinin elyaf cinsi, yüzey dokusu gibi etmenlere
bağlıdır.Tekstil renklerinin görünmesinde tekstil boyar maddelerinin yapılarından dolayı da açık-koyu,
parlak-mat olarak görünümünün değişmesine sebep olabilir.
Renklerin herkes için geçerli olmak üzere dikkat, uyarı, yasaklama, yönlendirme gibi sembolik
işlevleri de vardır. Renk cisim (pigment) ve ışık olarak vardır. Duyusal algılama olarak da önemlidir.
Rengin algılanması insan psikolojisi ve fizyolojisi üzerinde çeşitli etkiler yaratmaktadır. Her renk farklı
psikolojik etkiler uyandırır. Rengin anlamı kişiden kişiye değişebilir.
Renk giyimde kişinin tarzını değişik renklerle ifade etmesi ve içinde bulunduğu toplumla olan
ilişkisini belirlemesi acısından önemli bir faktördür. Renk beğenisi her insanda farklıdır ve ortama
uygunluğa, modaya, toplumsal yargılara, kültür düzeyine, yaş-cinsiyete ve alışkanlıklara göre
değişmektedir. Renkler folklorun da ana elemanlarındandır. Her toplumun farklı bir düşünce yapısı ve
renk tercihi olduğu için renk farklılıkları ve tercihleri kültürden kültüre değişiklik göstermektedir.
Günümüzde rengin modasını tüketicinin değişiklik gereksinimleri, üreticilerin getirdiği yenilikler,
malzemenin özellikleri ve trendler de öncelikli olarak etkilemektedir.
Rengin Görülmesi ve Algılanması
Rengin varlığı ve gözümüze ulaşması rengin fiziksel boyutudur. Fizyolojik ve psikolojik boyutu rengin
görülmesini ve algılanmasını sağlamaktadır. İnsan tarafından renklerin görülmesi, ışığa, ışığın cisimler
tarafından yansıtılmasına ve göz yardımıyla beyne iletilmesi süreci içerisinde gerçekleşir.
Bir yüzeyden yansıyarak veya doğrudan bir ışık kaynağından gözümüze gelen renkli ışık uyarıları
gözdeki ağ tabakada bulunan, koniler ve çubuklar olarak adlandırılan alıcı sinir uçları (reseptor)
tarafından alınıp kaydedilmektedir. Çubuklar konilerden daha çoktur ve açık koyu değerleri ayırırlar.
Karanlıkta veya çok az ışıkta görmemizi sağlarlar. Koniler ise renkli ışıkları kaydedip ayırırlar. Ağ
tabakada kaydedilen bu bilgiler görme sinirleri aracılığıyla beyine aktarılırlar. Böylece fizyolojik süreç
biyolojik sürece geçerek görme olayı bilinç düzeyine çıkar.
Renklerin görülmesi dış koşullara bağlı olarak değişir. Bu nedenle her cisim belli ve sabit bir renge
sahip değildir. Aynı cisim güneş ışığı ve mum ışığı gibi farklı aydınlatma kaynakları altında farklı renkte
görülebilirler. Bu değişim ışık kaynağına ve ışığın geliş acısına göre sürekli farklılıklar göstermektedir.
İnsanın görme duyusu değişik ışık kaynaklarına uyum sağlayarak, farklı koşullarda aydınlatılmış olsa da
cismin aynı renk olduğunun algılanmasını sağlar. Rengin algılanmasında önemli rol oynayan etkenlerden
biri de boyanın üzerinde bulunduğu malzemedir. Aynı renk,cisim ve malzemenin yüzey dokusuna bağlı
olarak da farklı değerlerde görünüp, algılanabilir. 78
Fizyolojik Açıdan Renk
Rengin bir başka boyutu da fizyolojiktir. Görme eylemi fizyolojik bir olaydır. Işığın var olduğu her
ortamda renk vardır. Doğal ya da yapay kaynaktan gelen ışınların nesne üzerindeki yansımaları,
çevremizdeki varoluşların görülebilmesini sağlamaktadır. Bu ışınlar yansıdıkları nesnenin form, renk,
doku gibi özelliklerini taşımaktadırlar.
Renk ışıkla algılanabilir. Görme eylemini gerçekleştiren göz de karmaşık bir organdır. Göz, göz akı
(kornea), renkli tabaka (koroit) ve ağsı tabakadan (retina) oluşmaktadır. Burada küreye benzeyen ışığın
girmesini sağlayan merceğin bulunduğu gözbebeği bulunmaktadır. Az ya da çok ışıklı ortamlarda kendini
ayarlayarak nesneden yansıyan ışınların görüntüsünü retina üzerinde ters olarak belirmesini sağlar.
Retinadan görme siniri, iki görme sinirinin kesiştiği nokta, optik radyasyon ve son olarak da beyin
çekirdeklerine ulaşır. Beynin görme merkezi olan görme korteksine ulaşarak görme eylemi oluşur.Beyne
iletilen görsel uyarı beyinde değerlendirilerek görme eylemi gerçekleşmiş olur.
Resim 4.2: Gözün Anatomisi
Görme eylemi nasıl gerçekleşmektedir?
Psikolojik Açıdan Renk Etkileri
Psikolojik olarak renk beynimizde olusan bir duyumdur. Tad alma, duyma, dokunma ve koku alma da
olduğu gibi, renklerin algılanışı da kişiden kişiye değişir. Bir rengi sıcak, soğuk, ağır, hafif, zayıf,
kuvvetli, canlı, cansız, renkli (kromatik), renksiz (akromatik), heyecan verici, rahatlatıcı, parlak veya
sakin olarak algılanabilmektedir. İnsanların renklere karşı değişik tepkiler vermesinde, kişilik oluşumları,
eğitim durumları, bilinçaltındaki duyguları gibi bir çok neden sayılabilmektedir. Bu nedenle rengi
psikoloji açısından da incelemek gerekmektedir. Renk ile insan psikolojisi arasında mutlak bir ilişki
vardır. Seçilen giysinin rengi, yapılan makyajın rengi genellikle karşımızdaki kişi hakkında bize bilgi
vermektedir.
Resim 4.3: Makyaj ve Renkler 79
Fizikçiler rengin tonunu, doygunluğunu, acık-koyuluğunu ölçerken, psikologlar rengin insana nasıl
etki ettiğini, hangi duyguları uyandırdığını incelemektedirler. Renklerin psikolojik etkilerinin tamamen
doğada bulunan bazı fiziksel gerçeklerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Turuncu ve kırmızı rengin
sıcak renk olarak algılanması alevin rengini, mavinin soğuk renk olarak algılanması ise buzun ve denizin
rengi ile ilişkilendirilmektedir. Psikolojik araştırmalarda renk, uyarıcılığına, çekiciliğine ve gücüne göre
incelenir.
Renklerin insan psikolojisi üzerinde ki etkileri herkes için geçerli olmasa da toplumsal boyutta
kabulleri içermekte ve bu veriler bilimsel yöntemlerle desteklenmektedir. Giysi seçiminde de renk
kullanımı kişinin psikolojisi ile yakından ilgilidir. Bu nedenle giysi seçiminde renk ve rengin psikolojik
etkileri önemlidir. Günümüzde rengin modası belirlenirken, trendler, kültürler ve rengin psikolojik
etkileri öncelikli olarak incelenir.
Kırmızı Rengin Psikolojik Etkisi: En çok dikkati çeken, güçlü bir renktir. Enerjik ve dinamik bir
yapısı bulunmaktadır.Güçlülük, sıcaklık, canlılık, ani öfke anlamını taşır. Renklerden titreşimi en kuvvetli
ve dinamik olanıdır. Egemenlik kuran bir renk olmasından dolayı zemin olarak değil, detaylara vurgu
yapmak için kullanılmalıdır. Dikkat ve uyarının rengi olduğu için en çok trafik işaretlerinde
kullanılmaktadır. Bu özelliklerinin yanı sıra aşkı, tutkuyu, gücü, heyecanı da çağrıştırmaktadır. Mekanda
kullanıldığında kişide bir heyecan yaratır. Fast food restorantlarında bu yüzden sık sık tercih edilen bir
renk olarak karşımıza çıkmaktadır. Kırmızı renk duygusal olarak çok yoğun bir renktir. Kırmızı renkli
giysi seçimi ruhu canlandırıcı bir etki yaratmaktadır. Psikolojik olarak bu renge bakmak kan basıncında
artışa sebep olur, solunumu ve kalp atışını hızlandırır.
Turuncu Rengin Psikolojik Etkisi: Turuncu, sarı ile kırmızının karışımından oluşan ve bunların
özelliklerini taşıyan bir renktir. Dinamiktir, girişkenliği, iyimserliği, neşeyi ve coşkuyu ifade etmektedir.
Yaşam gücünü arttırır. Gurur, dostluk, gençlik, tutku ve sıcaklığı çağrıştırmaktadır. Rahatlama ve neşe
duygusu yaratmaktadır. Turuncu rengin açık bir çekiciliği bulunmaktadır.
Mutlu, yaratıcı ve başarılı kişiler turuncu rengi giysilerinde kullanmaktan çekinmezler. Turuncu renkli
giysiler kişiler üzerinde kırmızı renkli giysiler gibi agresif bir etki uyandırmazlar. Portakal rengi olarak
adlandırılan turuncu rengini en çok gençler tercih etmektedir. Çünkü canlandırıcı ve zihinsel aktiviteleri
uyarıcı bir etkisi bulunmaktadır. Turuncu rengin altın tonları olarak kullanımı ise prestij etkisi
uyandırmaktadır. Altın değerli bir maden olmasından dolayı renk olarak kullanımı da aydınlanma,
bilgelik, servet ve kalite kavramlarını çağrıştırmaktadır.
Resim 4.4: Turuncu rengin farklı tonları
Sarı Rengin Psikolojik Etkisi: Güneşin rengi olduğu için kişinin günlük hayatına hakim olan bir
renktir. Renklerin en aydınlığı ve parlağıdır. Canlılığı, coşkuyu, iyimserliği ve gençliği ifade eder. Sarı
dikkat ve uyarının rengi olarak da bilinmektedir. Posta kutularında, trafik işaretlerinde kullanılmaktadır.
Atık maddeler, ölümcül kimyevi maddeler bu renk kullanılarak oluşturulan sembollerle anlatılmaktadır.
Uzun süre bakıldığında kanın damarlarda daha düzenli akmasını sağlar. Zihni açar ve dikkati arttırır.
Parlak limon sarısı gözü en çok yoran renk olarak kabul edilmektedir. Saf sarı renk ise en çok neşe veren
renktir. Sıcak renklerle kullanıldığında ısınan, soğuk renklerle bir araya geldiğinde soğuyan bir yapıya
sahiptir. Hayata karşı rahat bir duruşa sahip olan kişilerin tercih ettiği bir renktir. 80
Resim 4.5: Sarı rengin farklı tonları
Yeşil Rengin Psikolojik Etkisi: Sarı ve mavi rengin eşit oranlarda karıştırılması ile elde edilir. Mavi
ve sarı rengin karışmasından oluştuğu için her iki renginde özelliklerini taşımaktadır.Mavi renge doğru
yaklaşan yeşil daha soğuk hissedilmektedir. Sarı renge yaklaştıkça yeşil daha sıcak algılanır. Yeşil renk
göz tarafından en rahat algılanan renklerden bir tanesidir. Yeşil aynı zamanda doğanın rengidir. Bu
nedenle büyüme, uyum, tazelik ve doğurganlığı sembolize etmektedir.
Resim 4.6: Yeşil rengin kullanıldığı bir giysi
Doğanın veya doğal canlılığın rengidir. Doğayı çağrıştırdığı için sessiz, huzur verici, iyimserlik,
özgüven gibi bazı özelliklere sahiptir. Sakinleştirici, serin ve gençleştiren bir etkisi vardır. Uyum, güven
ve anlayışla ilgili kavramları anlatırken yeşil renkten yararlanılmaktadır. Koyu yeşil, genellikle para ile
ilişkilidir. Yeşil renkli giysiler kişilerde güven oluşturmaktadır. Mekanlarda kullanıldığında rahatlatıcı
etkisinden yararlanılmaktadır.
Mavi Rengin Psikolojik Etkisi: Huzuru temsil eden, soğuk ve dingin bir renktir. Kişinin gerginliğini
azaltır, genişlik, soğukkanlılık, sükünet, olgunluk, dürüstlük anlamını taşır. Psikolojik olarak sakinleştirici
etkisinin bulunduğu, kan basıncını azalttığı, solunumu ve kalp atışını yavaşlattığı bilinmektedir. Mavinin
açık tonları duygusallığı ortaya çıkartıp huzur verir, koyu tonları ciddiyet etkisi yaratır. 81
Resim 4.7: Mavi rengin kullanıldığı giysiler
Mavi renk genellikle geceyi ve düşünceyi çağrıştırmaktadır. Giysilerde kullanıldığında sosyal bir imaj
yaratır. Özellikle iş görüşmelerinde karalılık ve bağlılık göstergesidir. Mavi rengi tercih eden kişiler
kendisi ve çevresi ile barışık kişilerdir. Dürüstlüğe önem veren kişilerin kullandığı bir renk olarak
karşımıza çıkmaktadır. Açık mavi tonlar mavi rengin dinlendiricik, yumuşaklık, sevecenlik ve sonsuzluk
hissini ifade etmek için kullanılmaktadır. Koyu mavi renk ise otorite, verimlilik, kararlılık ve sıkıntı
duygularını çağrıştırır. Giysilerinde turkuaz rengi tercih edenlerde ise; kolay iletişim kurabilen, sakin,
rahat, çocuksu bir kişilik gözlemlenmektedir.
Mor Rengin Psikolojik Etkisi: Kırmızı ve mavi rengin eşit oranlarda karıştırılması ile oluşmaktadır.
Duygu rengidir. Sadakat ve doğruluğun simgesi olan mavi renk ile savaşın ve ihtirasın rengi olan
kırmızının karışımı ile oluşan mor rengin, ruhsal esenlik ve sonsuzluk çağrıştırdığı görülmektedir.
Mistisizm, keder ve üzüntü etkisi uyandırır. Bu yüzden hükümdarlık ve dinin sembolü olarak
kullanılmaktadır. Orta çağda mor rengin elde edilmesinin zorluğu nedeni ile mor renkli kıyafetlerin
sadece aristokratlar tarafından kullanılması bu rengin algısını farklılaştırmıştır. Korunma güdüsü sağlar,
korku, stres, şok gibi durumlarda tercih edilen gizemli bir renktir. Morun açık tonları saflık, incelik ve
melankoli duyguları uyandırır. Genellikle yas ve hüzün rengi olarak kabul edilen mor renk duygusal,
dikkat çekmek isteyen, kendi dünyasında yaşayan, nazik, özgürlüğüne düşkün kişilikler tarafından
kullanılmaktadır.
Kahverengi Rengin Psikolojik Etkisi: Sağlamlık, olgunluk, rahatlık, ciddiyet ve güven hisleri
uyandırır. Yaşamın yıkıcı ve yorucu etkilerinden korunma ve sığınma duygusu verir.
Resim 4.8: Kahverenginin farklı tonları82
Pembe Rengin Psikolojik Etkisi: Mutluluk, nezaket ve masumiyet duygularını ifade etmektedir.
Gri Rengin Psikolojik Etkisi: Siyah ve beyaz renklerin farklı kombinasyonlarından oluşan gri renk;
belirsizliği, ciddiyeti çağrıştırır. Sisli, puslu, üzüntülu, hüzünlü, sıkıntılı duygularıda ifade etmektedir. Gri
tonu siyaha yaklaştıkça füme, koyu gri gibi ara renk adları almaktadır.
Resim 4.9: Gri rengin kullanıldığı giysiler
Siyah Rengin Psikolojik Etkisi: İyi-kötü, gündüz-gece, yaşam-ölüm gibi zıt olguları temsil eder.
Siyah aynı zamanda saygınlık, seçkinlik, yapısal kuvvet, sonsuzluk gibi duygular uyandırır.Genellikle
gece davetlerinde erkekler tarafından tercih edilen giysiler siyah renklidir.Siyah giysi kusurları kapattığı
için kilolu kişilerin de daha sık kullandığı renk olarak karşımıza çıkmaktadır.
Resim 4.10: Siyah rengin kullanıldığı giysiler
Beyaz Rengin Psikolojik Etkisi: Saflığı, temizliği, dürüstlüğü, masumiyeti cağrıştırır. Açıklık,
boşluk ve sonsuzluk etkisi yaratır. Yeni başlangıçların simgesidir. Yaz mevsiminde giysilerde çoğunlukla
tercih edilen renk olan beyaz, aynı zamanda gelinliklerde de en çok tercih edilen renktir. 83
Evimizde, giysilerimizde veya dış çevremizde her an kullandığımız ve iç içe olduğumuz çesitli tekstil
ürünlerinin seçiminde rengin psikolojik etkileri olumlu bir çevre oluşturmak amacıyla değerlendirilebilir.
Ayrıca giysi seçiminde kişiliğimizi,psikolojimizi yansıtmak ve içinde bulunduğumuz ortamda kendimizi
ifade edebilmek amacıyla da rengin etkileri göz önüne alınmalıdır. wikipedia
