TEKSTiL ÜRÜNLERiNDE KiMYASAL
GEREKLiLiKLER VE RiSKLER
Neslihan SÖZER
Intertek Test Hizmetleri A.Þ.
Kimya Laboratuar Müdürü
Ýnsanlarýn ekoloji konusunda gittikçe hassaslaþtýðý günümüzde, hem Avrupa hem de diðer büyük marketlerde
tekstil ürünlerinin kimyasal testleri konusunda daha fazla talep oluþmuþtur.
Kimyasal maddeler tekstil prosesinin her aþamasýnda kullanýlmaktadýr. Bu kimyasallarýn hem tüketiciler
hemde çevre için risklerini deðerlendirebilecek standartlar, direktifler, regülasyonlar ve kararlar gerek Avrupa
Birliði gerekse büyük alýcý gruplarý tarafýndan belirlenmiþtir.
Direktif: Üye ülkelerin uymakla yükümlü olduklarý ancak kendi içlerinde metot anlamýnda baðýmsýz olduklarý
yayýnlar
Regulasyon: Üye ülkelerin kesin uymakla yükümlü olduklarý yayýnlar
Karar: Direk olarak belirli üye ülkelerin uymakla yükümlü olduklarý, ancak iç iþlerinde herhangi bir zorunluluk
olmayan yayýnlar
Standart: Standardizasyon çalýþmalarý sonucunda yetkili kurum ve/veya kuruluþlar tarafýndan hazýrlanarak
onaylanan, yerine getirilmesi gereken koþullarý kapsayarak, uygulanmasý genellikle taraflarýn isteðine
býrakýlan teknik özellik veya belgelerdir.
KiMYASAL TESTLERiN TANIMLARI VE RiSKLERi:
Büyük alýcý gruplar ve Avrupa Birliði tarafýndan yasaklanmýþ kimyasal riskleri temelde aþaðýdaki þekilde
özetleyebiliriz.
1. pH
pH deðerleri çözeltilerin asidik ve alkali olma özelliklerini temsil eder. Düþük deðerler asidik çözeltileri yüksek
deðerler ise alkali çözeltileri gösterir. Tekstil ve kumaþ üretiminde ve kumaþ yýkama iþlemlerinde kullanýlan
birçok kimyasal son pH deðerini etkilemektedir.Tekstil ürünleri terbiye iþlemleri sýrasýnda çeþitli asidik ve bazik
maddelerle iþleme girmektedir. Kalan asit ve baz artýklarý cildi tahriþ eder. Ýnsan vücudunun tahriþ olmamasý
için ürünün pH deðeri 5-7 arasýnda olmalýdýr. Uygun þekilde yýkanan ve gerektiðinde nötralize edilen
tekstillerin bu deðerlere uymasýnda bir problem çýkmamaktadýr.
Sağlığa Etkileri:Yüksek pH (>8) ciltte tahriþe, çok yüksek pH (>9) deride yanýklara, çok düþük pH (<4) yine ciltte
tahriþe neden olur.
2.Formaldehit
Formaldehit; uçucu, renksiz bir gaz olup küçük miktarlarda atmosferde, tütünde, tutkal ve hava kirliliðinde
bulunur. Bu uçuculuk özelliðine uygun olarak, formaldehit bulaþýcýdýr. Eðer formaldehit ihtiva etmeyen bir
giysinin üstüne formaldehit içeren bir giysi konulursa, bu giysi bundan etkilenip formaldehitli
olacaktýrTekstilde Formaldehit ve formaldehit açýða çýkaran bileþikler çekmezlik apresi ve buruþmazlýk bitim
iþlemi, boya ve baskýnýn korunmasý ve fiksasjý için kullanýlýrlar.
Sağlığa Etkileri: Formaldehit alerjiye, kaþýntýya,egzamaya,yüksek miktarlarý akciðer kanserinin nedenidir.
3. Azo Boyarmaddeler
Avrupa Birliði 2004/21/EC direktifi ile 24 amin grubu içeren azo
boyarmaddenin kullanýmý 30 ppm ile sýnýrlandýrýlmýþtýr.Bazý azo
boyarmaddeleri, boyama sonucunda serbest amino gruplarýnýn
oluþmasýna sebep olurlar. Oluþmuþ bu serbest amino gruplarýnýn
4 tanesi kesin kanserojen, diðer 20 tanesi ise muhtemelen
kanserojen olarak adlandýrýlmaktadýr. Bugün dünya üzerinde
yaklaþýk olarak 3500 kadar azo boyarmadde vardýr. Azo
boyarmaddeler, dünyadaki boyarmaddelerin %65'ini
oluþturmaktadýr.
Türkiye'de 01.02.2009 tarihinden itibaren kontroller baþlamýþtýr.
Dýþ Ticaret Müsteþarlýðý 31 Aralýk 2008 tarihli, 27097 sayýlý 2.
Mükerrer R.G.
Sağlığa Etkileri: anserojendir.
4. Alerjen/Dispers Boyarmaddeler
Avrupa Komisyonu 2002/371/EC kararý ile alerjen(dispers boyarmadde)grubu sýnýrlandýrýlmýþtýr. Bu
boyarmaddeler sentetik tekstil ürünlerini (polyester, polyamid, asetat, nylon) boyamak için kullanýlýrlar.
Sağlığa Etkileri: Alerjiye ve ciltte tahriþe neden olurlar.
5. Kanserojen Boyarmaddeler
Avrupa Komisyonu Kararý 2002/371/EC'e göre yasaklanmýstýr.
Selüloz, asetat elyafý ve bir kýsým yeni sentetik elyafý boyamak
için özel olarak gelistirilmislerdir. Haslýklarý oldukça iyidir ucuz
ve kolay ulasýlabilirlikleri vardýr, tüm bunlar bu
boyarmaddelerin tercih edilmelerine neden olmustur .Ancak
bu boyarmaddelerin kanser yapýcý özellikleri tespit edilmistir.
Bu nedenle ürünlerde kullanýmý tamamen yasaklanmýstýr.
Sağlığa Etkileri: Kanserojendir. Bu tip boyarmaddeler deri ile
temas sonucu deri tarafýndan kolayca absorblanýrlar.
6. Klorlu Organik Taþýyýcýlar
Klorlu taþýyýcýlar baský, bitirme ve temizleme iþlemlerinde kullanýlan taþýyýcý maddelerdir. Ayrýca polyester
boyalarda, temizlik ürünlerinde ve yað ve yapýþtýrýcý gibi maddelerin çözülmesinde kullanýlýr.
Sağlığa Etkileri: Karaciðer, böbrekler ve sinir sistemi üzerinde etkilidir. Baþ aðrýsý, baþ dönmesi ve ciltte tahriþe
neden olur.
7. Ağır Metaller
Aðýr metaller boya bileþenleridir. Ayrýca toprak ya da hava
tarafýndan emilim sonucu doðal elyaflarda da bulunurlar.
Boyama iþlemlerinde kullanýlýrlar.Tekstil ürünlerinde aðýr
metal iyonlarý ya liften ya da kullanýlan boyarmaddeden ileri
gelebilmektedir.Tekstil ürünlerinde aðýr metallerin
toksikolojik etkileri nedeniyle belli limit deðerlerin altýnda
olmasý istenmektedir.
Bu aðýr metaller: Arsenik, kurþun, kadmiyum, kobalt, krom
(toplam), krom VI, nikel, bakýr, civa ve antimondur.
Sağlığa Etkileri: Ağır metaller insan vücuduna geçince iç
organlarda birikirler. Özellikle çocuklar için çok zararlýdýr.
8. Fitalatlar
Plastik ürünlerde ve baskýlarda yumuþatýcý olarak,
boyarmaddelerde, PVC ile sýkça temas halinde olan tekstil
ürünlerinde yardýmcý olarak, boyalarda, yapýþtýrýcýlarda, kozmetiklerde çözücü olarak kullanýlýr. Sentetik
materyaller (PVC, PU, plastikler) aksesuarlar ve baskýlarda, PU kaplamalý derilerde, Polimerik materyallerde,
kauçuklarda, köpük, boya, oyuncaklarda, pencerelerde, ev mobilyalarý, kozmetikler, ayakkabý, yaðmurluklar,
paketleme ürünleri, týbbi ekipman, mürekkep, saç spreyi, deodorant, parfümlerde kullanýlýr. Fitalatlar,
tükürük, ter gibi yollar aracýlýðýyla temas halinde plastikten vücuda geçebilirler.Avrupa Birliðinin 1999/815/EC
& 2005/84/EC Direktifleriyle 6 adet fitalatýn kullanýmý sýnýrlandýrýlmýþtýr.
Sağlığa Etkileri: Fitalatlar kanserojendir ve insanlarda ve hayvanlarda hormon sistemine zarar verir.
9.Organik Kalay Bileþenleri (TBT, DBT,TPhT)
Organik kalay bileþenleri insektisid, fungisit, anti
bakteriyel, aðaç koruyucu, plastik stabilizatörü
olarak kullanýlmaktadýr. Kumaþlarýn korunmasýnda
antibakteriyel ve PVC prosesinde stabilizer olarak
kullanýlýrlar. Ayrýca poliüretan ve polyesterde
katalizör olarak ve antimikrobiyal iþlemlerde
kullanýlýrlar. Terleme önleyici olarak özellikle spor
giyim eþyasýnda kullanýlýr.
Sağlığa Etkileri: Kalaylý organik bileþikler oldukça
toksiktir. Kolayca vücuda alýnabilir ve sinir
sistemini etkileyebilirler. Gemilerde koruyucu
madde olarak kullanýldýðý için suda ,
yaþayan bazý canlýlarýn neslinin tükenme tehlikesi
bulunmaktadýr. Birkaç yýl önce en ünlü Alman futbol takýmýnýn T-shirt'lerinin arkalarýnda bulunan isim ve
rakam baskýlarýnda bulunmuþtur.
13. Nikel
Nikel, metal alaþýmlarda çokça rastlanan bir aðýr metaldir.Alaþým numunelerin kaplamasýnda, korozyona karþý
direncinin arttýrýlmasýnda ve sertliklerinin arttýrýlmasýnda kullanýlýr.Deri ile temasta olan her türlü metal
aksesuarýn 94/27/EC direktifine göre 0.5 μg/cm²/hafta sýnýrýný geçmemesi gerekmektedir.
Nikel etkisi: Nikel yüksek derecede alerjik bir maddedir.Her dört kiþiden birinin nikele karsý alerjisi
bulunmaktadýr.Nikel alerjisi bayanlarda daha yaygýndýr.
14. Alkilfenoletoksilatlar (APEO's)
APEO iyonik olmayan aktif yüzey maddesidir.Alkil fenoller ve alkilfenol
etoksilatlar çeþitli endüstri alanlarýnda kullanýlan yardýmcý kimyasal maddelerdir.
Ýyi bir ýslatýcý olmalarý nedeniyle yaygýn olarak faklý endüstri temizleme
sistemlerinde kullanýlýrlar.
Tekstil ve deri iþlemlerinde, bazý hamurlaþtýrma ve kaðýt iþlemlerinde, kimyasal
bazý boyarmaddelerde, köpük engelleyicilerde, kurutucularda, metal iþlemlerinde ve tarým alanýnda da
kullanýlmaktadýrlar.
2003/53/EC direktifine göre tekstil ve deri prosesleri için kütlece % 0.1'e (1000 ppm) eþit veya yüksek
konsantrasyonlarda hazýrlanan bileþen ya da maddeler olarak piyasada yer alamazlar.
Sağlığa Etkileri: insan saðlýðýna ve çevreye karþý bio-akkümülatif ve toksik olduklarý kanýtlanmýþtýr. Doðaya
zararlý olduðundan ve yok edilmesi zor olduðundan kullanýlmasýný önlemek ve yerine baþka malzemeler
kullanýlmasýna çalýþýlmaktadýr. Bu maddelere de genel olarak APEO içermeyen anlamýnda APEO-free
denmektedir.APEO ciltte tahriþe neden olur ve hormon sisteminin etkiler.
15. Alev Geciktiriciler
Alev geciktiriciler tekstil ürünlerinin yanmazlýðýný arttýrmak amacýyla kullanýlmaktadýr. Eðer numune alev
geciktirici bir materyal ile muamele ediliyorsa gerekli kontrollerin yapýlmasý gerekmektedir.
Sağlığa Etkileri: Bu bileþikler baðýþýklýk sisteminin ve üreme sistemini etkilemektedir.
16. Dimethylfumarate DMF
2001/395/EC Avrupa Birliði direktifiyle sýnýrlandýrýlmýþtýr.Gözle görülmeyen bu madde çok uçucudur ve silika
jel poþetlerinde ya da ürünlerde direkt olarak bulunur.
DMF tahriþ edici özelliðe sahip kararlý bir bileþiktir. Cilt, göz, mukoz membranlar ve üst solunum bölgesi için
zararlý olarak sýnýflandýrýlýr. Solunum ve aðýz yoluyla olabilecek herhangi bir temas ile DMF'e maruz kalmak
mümkündür.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
tmo.org
