1.2. Tekstil Yüzeyleri
Tekstil Yüzeylerinin Genel Sınıflandırılması
1.3. Tekstil Yüzeylerinin Yapılarına Göre Sınıflandırılması
Tekstil yüzeyleri, ipliklerden, liflerden ya da ipliklerle liflerin bir arada
kullanılmasından elde edilir. Çeşitli tekniklerle üretilen tekstil yüzeyleri farklı yapı, özellik
ve niteliklere sahiptir. Bu yüzeyler, giysilerin, ev tekstillerinin ve çeşitli teknik tekstillerin
üretiminde kullanılır. Tekstil yüzeyleri yapılarına göre beş gruba ayrılır:
Dokuma yüzeyler
Örgü yüzeyler
Dar (kolon) dokumalar
İplik bağlantılı yüzeyler
Lif bağlantılı yüzeyler
İpliklerden Elde Edilen Tekstil Yüzeyleri
1.3.1. Dokuma Yüzeyler
Dokuma yüzeyler, en az iki iplik grubunun (atkı ve
çözgü iplikleri), birbirleriyle dik açı oluşturacak şekilde,
birbirlerinin altından ve üstünden geçerek bağlantı
yapmalarıyla elde edilen tekstil yüzeyleridir.
TEKSTİL YÜZEYLERİ
İPLİKLERDEN ELDE EDİLEN
TEKSTİL YÜZEYLERİ
Dokuma yüzeyler
Örgü yüzeyler
Dar (kolon) dokumalar
İplik bağlantılı yüzeyler
Danteller
LİFLERDEN ELDE EDİLEN
TEKSTİL YÜZEYLERİ
(Dokusuz Yüzeyler = Nonwovens)
Keçeler
Kağıt kumaşlar
Telalar 5
Dokuma yüzeyler şu şekilde sınıflandırılır.
1. İki iplik sistemli dokumalar
¾ Temel bağlantılar
¾ Temel bağlantı türevleri
2. Çok iplik sistemli dokumalar
¾ Üç iplik sistemli dokumalar
¾ Dört ve daha fazla iplik sistemli dokumalar
3. Delikli dokumalar
Dokuma işlemi, atkı ve çözgü ipliklerinin
dik açıyla birbirine bağlanmasıdır.
El Dokuma Tezgahı
Dokuma yüzeyler, el dokuma tezgahlarında ya
da dokuma makinelerinde üretilirler.
Dokuma Makinesi 6
1.3.2. Temel Dokuma Bağlantılarıİle İlgili Kavramlar
İplik sistemi: Dokuma kumaşı
oluşturan atkı ve çözgü ipliklerinin
düzenlenmesidir.
Çözgü iplikleri: Dokuma kumaşın
boyuna olan iplikleridir.
Atkı iplikleri: Dokuma kumaşın
enine olan iplikleridir.
Patron: Dokuma bağlantısının
şematik olarak çizimidir.
Rapor: Rapor ile dokuma kumaşta
tekrarlanan en küçük desen gösterilir.
Bağlantı noktası: Dokuma kumaşta
çözgü ipliği ile atkı ipliğinin kesiştiği ve
birbirlerinin altından üstünden değişmeli
olarak geçtikleri noktalardır.
Bağlantı sayısı: Dokuma raporunun
kaç çözgü ve kaç atkı ipliğinden
oluştuğunu gösterir.
Çözgü yükseltimi: Dokuma kumaşta
çözgü ipliğinin, atkı ipliğinin üstünde
olduğu noktalardır.
Çözgü indirimi: Dokuma kumaşta
çözgü ipliğinin, atkı ipliğinin altında
olduğu noktalardır.
patron 7
Desen kağıdı: Dokuma bağlantısının
gösterildiği üzerinde küçük kareler bulunan
kağıttır. Dokuma bağlantıları, desen
kağıdına renkli kalemlerle çizilir. Desen
kağıdının üzerindeki karelerden boyuna
olanları çözgü iplikleri, enine olanları ise
atkı iplikleri olarak düşünülür.
Dokuma yoğunluğu: Dokuma
kumaşta santimetre kareye düşen çözgü ve
atkı iplikleri sayısıdır.
Dokuma Kenarı: Dokuma kumaştaki
çözgü ipliklerine daima paralel olan, sıkı
yapıda ve zemin bağlantısından farklı
kenar dokusudur.
1.3.3. Temel Dokuma Bağlantılarının Formülleri
Temel dokuma bağlantılarının ve türevlerinin formülasyonu için kısaltmalar kullanılır.
Bu kısaltmalar, dokuma bağlantılarının anlaşılabilir, uluslararası alanda kullanılabilir ve
bilgisayarda uygulanabilir olmasını sağlamaktadır.
Yeni bağlantı kısaltmaları
Bağlantı türünün, çözgü yükseltimlerinin ya da çözgü indirimlerinin, iplik
bağlantısının ve kaydırma sayısının rakamlarla ifadesidir.
_ _ _
Eskiden kullanılan bağlantı kısaltmaları
10 0101 01 00
Bağlantı türü
10 Bezayağı
20 Dimi
30 Atlas
Birinci çözgü
ipliğinin çözgü
yükseltimlerini
ve çözgü
indirimlerini
gösterir.
İplik bağlantısı
Bu değer aynı
şekilde
bağlanmış çözgü
ipliklerinin
sayısını gösterir.
Kaydırma Sayısı
Bu sayı çözgü
yükseltimleri ve
indirimlerinin bir
çözgü ipliğinden
diğerine ulaşmak
için kaç atkı
ipliği atlamaları
gerektiğini
bildiren sayıdır.8
1 2 1
B D Z A (3)
1 1 4
Bu kısaltmalarda her bağlantı, türünün baş harfi ile gösterilmektedir.
( Örneğin; B=Bezayağı bağlantı, D=Dimi bağlantı, A= Atlas bağlantı). Çizginin
üstündeki sayı çözgü yükseltimini, altındaki sayı ise çözgü indirimini göstermektedir. Dimi
dokumada kısaltmanın sonundaki harf, diminin sırt yönünü belirtir. (Örn; Z = sağ sırtlı dimi
S = sol sırtlı dimi).
Atlas dokumada ise kısaltmanın sonuna bir yükseltme sayısı ilave edilir. Yükseltme
sayısı, bir bağlantı noktasının onu takip eden çözgü ipliği çizgisinden kaç atkı ipliği yukarıda
olduğunu gösterir.
3
20-03-02-01-01 D Z
2
1.3.4. Temel Dokuma Bağlantıları ve Türevleri
Bezayağı Bağlantı ve Türevleri
Bezayağı bağlantı:
Bezayağı bağlantı en basit dokuma bağlantısıdır. Bağlantı noktaları her yönden
birbirine değmektedir. Çünkü her bir çözgü ipliği değişmeli olarak atkı ipliğinin bir üstünden
bir altından geçer. Bu özelliğinden dolayı en sağlam kumaşların elde edildiği dokuma
bağlantısıdır.
Dimi bağlantı
patron
Bezayağı
Bağlantı Patronu
Bezayağı Bağlantının
Görünüşü Bezayağı Bağlantılı Dokuma
Kumaş
Yeni bağlantı
kısaltması
Eskiden kullanılan
bağlantı kısaltması9
Bezayağı bağlantının türevleri
Panama bağlantı: Panama bağlantı, bezayağı bağlantının raporundaki iplik
hareketlerinin atkı ve çözgü yönünde eşit ya da eşit olmayan sayılarda artırılmasıyla elde
edilir.
Rips bağlantı: Rips bağlantı, bezayağı bağlantının raporundaki aynı hareketi yapan
ipliklerin sayısının çözgü veya atkı yönünde artırılması ile elde edilir. Rips bağlantı ile
dokunan kumaşların yüzünde enine ya da boyuna kesikli çizgiler görülür.
Çözgü ripsi: Bezayağı bağlantıdaki bağlantı noktalarının, boyuna yönde artırılmasıyla
elde edilen dokuma bağlantısıdır.
Atkı ripsi: Bezayağı bağlantıdaki bağlantı noktalarının, enine yönde artırılmasıyla elde
edilen dokuma bağlantısıdır.
Panama Bağlantı Patronu
Panama Bağlantılı Dokuma Kumaş
Çözgü Ripsi Bağlantı Patronu
Çözgü Ripsi Bağlantılı
Dokuma Kumaş
Atkı Ripsi Bağlantı Patronu Atkı Ripsi Bağlantılı Dokuma Kumaş10
Etamin bağlantı : İsmi, tanınmış el işi kumaşı etaminden gelir. Etamin bağlantı, bezayağı
bağlantıdan bazı bağlantı noktalarının çıkarılması veya bezayağı bağlantıya bazı bağlantı
noktalarının ilave edilmesiyle elde edilir. Etamin bağlantı, dokuma kumaşta delikli,
gözenekli bir yapı meydana getirir.
Krep Bağlantı: Karmaşık şekildeki bağlantıların dokuma patronuna dengeli şekilde
dağıtılmasıyla elde edilir. Bu bağlantı kumaş yüzeyine düzensiz, pürüzlü ve gözenekli bir
görünüm kazandırır.
Arpa Tanesi (Tanecikli) Bağlantı: Bezayağı ya da rips bağlantılara, bağlantı noktaları
eklenmesi veya mevcut bağlantı noktalarının eksiltilmesiyle elde edilir. Çözgü ve atkı
iplikleri düzensiz bir şekilde atlar. Bu atlamaların kaydırılmasıyla tanecikli bir yüzey
görünümü sağlanır. Böylece kumaşa havlumsu bir görünüm kazandırılır.
Krep Bağlantı Patronu
Arpa Tanesi (Tanecikli)
Bağlantı Patronu
Etamin Bağlantılı
Kumaş
Etamin Bağlantı Patronu 11
1.3.5. Dimi Bağlantı ve Türevleri
Dimi Bağlantı: Dimi dokuma bağlantısı en az üç çözgü ve üç atkı ipliğinden oluşan bir
rapora sahiptir. Dimi bağlantı ile dokunan kumaşların en belirgin özelliği kumaş yüzeyinde
diyagonal (çapraz) yönde çizgilerin olmasıdır. Dimi bağlantı, kumaş yüzeyinde oluşturduğu
diyagonal (çapraz) çizgilerin (dokuma sırtı) yönüne göre S sırtlı ve Z sırtlı olarak
isimlendirilir.
Dimi Bağlantının Sınıflandırılması
Dokuma sırtının yükselme yönüne göre;
S sırtlı dimi: Sırt yükseltimi sağ aşağıdan, sol yukarıya doğrudur.
Z sırtlı dimi: Sırt yükseltimi sol aşağıdan sağ yukarıya doğrudur.
Dimi Bağlantılı Dokuma Kumaş
Dimi
BağlantıPatronu
Dimi Bağlantının
Görünüşü 12
a. Dokuma sırtının türüne göre
Tek sırtlı dimi: Bir bağlantı
raporunda tek bir dokuma sırtı vardır.
Çok sırtlı dimi : Bir bağlantı
raporunda en az iki dokuma sırtı vardır.
b. Çözgü ve atkı ipliklerinin kumaş yüzündeki dağılımlarına göre
Eşit yüzlü dimi: Atkı ve çözgü
iplikleri dokuma kumaşın her iki yüzeyinde
de eşit şekilde dağıtılmıştır.
Eşit yüzlü olmayan dimi: Dokuma
kumaşın, yüzünde çözgü ya da atkı iplikleri
daha fazladır. 13
1.3.6. Dimi Bağlantının Türevleri
Dik sırtlı dimi: Sırtın dik olması, yükseltme sayısının birden büyük olmasıyla sağlanır.
Sırt dikliği 45 dereceden büyük olan dimiler, dik sırtlı dimi olarak adlandırılır.
Dik Sırtlı Dimi Bağlantı Patronu Dik Sırtlı Dimi Bağlantılı Dokuma Kumaş
Yassı dimi: Sırtın yassı olması, atkı atlamalarının yana doğru olan kayma sayısının
birden fazla olmasına bağlıdır. Sırt dikliği 45 dereceden az olan dimiler, yassı sırtlı dimi
olarak adlandırılır.
Yassı Sırtlı Dimi Bağlantı Patronu Yassı Sırtlı Dimi Bağlantılı Dokuma Kumaş
Balık sırtı dimi: Balık sırtı dokuma bağlantısının iki belirgin özelliği vardır:
Sırt yönünün değiştirilmesi
a. Sırt değişiminde bağlama noktalarının kaydırılması
Bu özelliklerinden dolayı, kumaş yüzünde zikzak çizgiler oluşur. 14
Balık Sırtı Dimi Patronu Balık Sırtı Dimi Bağlantılı Dokuma Kumaş
Sivri uçlu dimi: Sivri uçlu dimi iki belirgin özelliğe sahiptir:
b. Sırt değişiminde sırtların uç uca gelmesi.
Sivri Uçlu Dimi Patronu Sivri Uçlu Dimi Bağlantılı Dokuma Kumaş
Çapraz dimi: Bu bağlantı da dimi sırtı bağlama raporu içerisinde değişim
göstermektedir. İki çözgü ipliğinden sonra sırt değişir ve böylelikle dokuma sırtsız ve atlas
benzeri bir görünüm alır.
Çapraz Dimi Patronu 15
1.3.7. Atlas (Saten) Bağlantı ve Türevleri
Atlas bağlantı en az beş çözgü ve beş atkı ipliğinden oluşur. Rapordaki her çözgü
ipliği bir bağlantı noktasına sahiptir. Yükselme sayısı birden büyüktür; fakat rapordaki iplik
sayısı ile söz konusu yükseltme sayısı ortak bölene sahip olmamalıdır. Ancak bu şekilde
atlas dokumaya özgü bağlantı noktalarının dağınık hali elde edilir. Söz konusu noktalar
birbirine değmezler. Atlas bağlantının diğer adı “Saten”dir.
Atlas Bağlantının Sınıflandırılması
Çözgü Atlası: Kumaş yüzeyinde
çözgü ipliklerinin hakim olduğu atlas
bağlantıdır.
Atkı Atlası: Kumaş yüzeyinde atkı
ipliklerinin hakim olduğu atlas bağlantıdır.
Atlas Bağlantının Türevleri
Atlas bağlantıya, bağlantı noktalarının ilave edilmesi veya eksiltilmesiyle atlas
bağlantının türevleri elde edilir. Bağlantı noktalarının birbirine değmemesi gerektiği için,
atlas bağlantıdan elde edilen türevlerin sayısı diğer dokuma bağlantıların türevlerine oranla
daha azdır.
Atlas Bağlantıİle Dokunmuş Kumaşlar 16
Dokuma Kumaşların Analizi
Dokuma kumaşları, giysi ya da diğer tekstil ürünlerinin üretiminde kullanacak olan
her düzeyde meslek elemanı, dokuma kumaşların yüzü, çözgü ve atkı yönü, bağlantı türü,
hammaddesi gibi özelliklerini pratik yöntemlerle ve doğru olarak belirleyebilmelidir.
Bu işlemleri yapabilmek için gerekli olan araç ve gereçler şunlardır:
¾ Desen kağıdı
¾ Lup
¾ İğne
¾ Renkli kalemler
¾ Cetvel
¾ Makas
¾ Hassas terazi
Dokuma Kumaşın Yüzünün Belirlenmesi
Dokuma kumaşın iki yüzü, genellikle dokuma bağlantısından veya kumaşa uygulanan
terbiye (boya, baskı, apreleme) işlemlerinden dolayı farklıdır. Dokuma kumaşlarda kumaş
yüzünün tespit edilmesi genel olarak aşağıda belirtilen kurallara göre yapılır:
Dokuma kumaşların yüzü, genellikle tersine göre daha parlak, kaygan ve yumuşaktır.
Dokuma kumaşlarda, eğer varsa, ilmekler, havlar (tüylülük), motifler, çizgiler vb.
kumaş yüzünde daha belirgindir.
Lup: Kumaşların analizi sırasında, yüzey
özelliklerini daha iyi görebilmek için kullanılan özel
bir büyüteçtir.
Desen kağıdı: Üzerinde küçük kareler bulunan
ve dokuma bağlantılarının patronunun çizilmesinde
kullanılan kağıttır.
Desen kağıdı
Lup 17
Dimi örgülü kumaşlarda, diyagonal (çapraz) çizgiler kumaş yüzünde daha belirgin
şekilde görülür.
Baskı ile renklendirilmiş kumaşlarda renk ve motif, kumaşın yüzünde daha net şekilde
görülür; tersinde ise belirsiz olarak görülür.
Dokuma kumaşın yüzü ile tersi arasında hiçbir fark yoksa (çift yüzlü kumaşlar), tekstil
ürünü yapımında kumaşın her iki tarafı da kullanılabilir.
Baskılı Kumaşın Yüzü Baskılı Kumaşın Tersi
Dokuma Kumaşın Atkı ve Çözgü Yönünün Belirlenmesi
Giysi üretimi yapan her düzeyde meslek elemanının dokuma kumaşın çözgü ve atkı
yönünü bilmesi çok önemlidir. Dokumalar yıkamadan sonra çözgü ve atkı yönünde farklı
oranda çektikleri için kesilen bütün parçalarda iplik yönüne özellikle dikkat edilmelidir. İplik
yönü dokuma kumaşın çözgü yönü ile aynı olmalıdır.
Dokuma kumaşın çözgü ve atkı yönü
Dokuma kumaşın, çözgü yönü şu özelliklere göre belirlenebilir:
Çözgü iplikleri, dokuma kenarına daima paraleldir.
Dokuma kumaşlar, çözgü yönünde atkı yönünden daha az esnerler. 18
Dokuma sırasında çözgü iplikleri daha fazla gerildikleri için, atkı ipliklerinden daha
fazla bükümlüdürler.
Çözgü ipliklerinin hammaddesi, atkı ipliklerine göre daha iyidir.
Dokuma Kumaşın Raporunun Belirlenmesi
Dokuma kumaşların bağlantı türünün ve raporunun tespit edilmesi için kumaştaki atkı
iplikleri sökülerek çözgü ipliğinin çözgü yükseltimlerine ve çözgü indirimlerine bakılır ve
bunlar desen kağıdına işaretlenir.
Desen kağıdı olarak kareli kağıt ya da milimetrik kağıt kullanılabilir. Kareli kağıdın
üzerindeki dikey sütunlar çözgü, yatay sütunlar ise atkı iplikleri olarak düşünülür. Bir
dokuma kumaşın patronu, desen kağıdına aktarılırken hareket noktası çözgü ipliğidir. Atkı
iplikleri tek tek sökülür. Çözgü ipliklerinin, atkı ipliğinin üstünde olduğu noktalar desen
kağıdına dolu, altında olduğu noktalar ise boş olarak işaretlenir. Bu işleme aynı çözgü
hareketleri tekrarlanıncaya kadar devam edilir. Böylece dokuma kumaşın raporu çıkarılmış
olur.
Dokuma kumaşın raporunun belirlenmesi
Dokuma Kumaşın Hammadde Analizinin Yapılması
Dokuma kumaşlar, ipliklerden elde edilen tekstil yüzeylerdir. Dokuma kumaşın
üretiminde kullanılan ipliklerin hammaddeleri aynı zamanda kumaşın da hammaddesidir.
Burada yapılması gereken ipliklerinin üretiminde kullanılan hammaddeleri (tekstil liflerini),
lif çeşitlerini saptama yöntemleri ile belirlemektir. Bunun için, yakma testi, mikroskop
altında inceleme, çözünürlük deneyi gibi işlemler yapılır. ( Bkz. Tekstil Lifleri Modülü) 19
Dokuma kumaşın hammadde analizinin yapılması
Renkli Dokumalar
Dokuma yüzeylerde, kullanılan bağlantı çeşitlerinden bağımsız olarak farklı renkte
atkı ve çözgü ipliklerinin kullanılması ile kumaş yüzeyinde şekiller oluşturulur. Dokuma
kumaşların üretiminde kullanılan renkli çözgü iplikleri boyuna çizgiler, renkli atkı ipliklerini
ise enine çizgiler oluşturur. İki çizginin karışımı ise ekose desenini oluşturur.
Renkli dokuma örnekleri
Çizgili Dokumalar
İnce Çizgili Dokuma Kumaş Kalın Çizgili Dokuma Kumaş20
Ekose Desenli Dokumalar
İskoç Ekosesi : İskoç ekosesi, eşit yüzlü dimi veya bezayağı üzerinde dar ve geniş
yollardan oluşan karelerden, farklı tonlardan ya da çok renkli ipliklerden meydana gelir.
İskoç Ekosesi
Kazayağı: Bezayağı bağlantı ile dokunan kazayağı deseni, iki açık, iki koyu renk
çözgü ve atkı ipliklerinin değişimi ile oluşur.
Pepita: Dimi bağlantı ile dokunan pepita deseni, dört açık ve dört koyu renk çözgü ve
atkı iplikleriyle veya değişik renkler kullanılarak temelde aynı görüntüde değişik desenler
oluşturulmasıyla elde edilir. 21
Madras Ekosesi: Bezayağı bağlantı ile üretilen madras ekosesi, çok renkli, dar ve
geniş kareler şeklinde dokunan ekoselerdir.
Blok Ekose: Bezayağı bağlantı ile dokunan blok ekose, madras ekosesine
benzemektedir. Ancak blok ekose deseniyle dokunan kumaş yüzeyinde oluşan kareler ya da
dikdörtgenler daha büyüktür.
Glenşek: Dimi bağlantı ile dokunan glenşek ekosede temel ve üst ekoseler birbirine
girmiştir. Temel ekose, tek tondadır; ama üst ekose belirgin bir şekilde bunun üzerinde
durur.
1.3.8. Tümü Desenli Bağlantılar
Filafil: Filafil desen, açık ve koyu renkli çözgü ve atkı ipliklerinin değişimiyle oluşur. 22
1.3.9.Çok İplik Sistemli Dokumalar
Dokuma kumaşlara birtakım özellikler kazandırmak için iki iplik sistemi yetersiz
kalmaktadır. Dokuma kumaşlara, çift yüz, özel desenler, dayanıklılık vb. özellikler
kazandırabilmek için daha fazla iplik sistemine ihtiyaç vardır.
Üç İplik Sistemli Dokumalar
Kısmen desenli dokumalar ve havlı dokumalar olmak üzere iki sınıfa ayrılırlar:
Kısmen Desenli Dokumalar
Lanse dokumalar: Temel bağlantıya sahip dokumalarda üçüncü bir iplik sistemi
kullanılarak çözgü ya da atkı ipliği yönünde desenler oluşturulabilir.
Broşe dokumalar: Atkı yönünde ilave bir iplik sistemi kullanılarak küçük 23
desenler dokunabilir. Her desen yeri için özel bir broşe kalıbına ihtiyaç vardır.
Havlı veya İlmekli Dokumalar
Havlı Dokumalar: Kadife, havlı ve halı gibi tüylü kumaşlardaki havlar özel çözgü
iplikleri ile oluşturulur. Gerilmiş bir temel çözgünün üzerine gevşek duran bir hav ya da
ilmek çözgüsü gelir. Dokuma işlemi sırasında hav çözgüsü temel çözgünün üzerine kayar ve
böylece ilave çözgü ipliklerinin ilmekleri kumaş yüzeyinde kalır.
Havlı yüzeyler, banyoluk havlu ile karıştırılmamalıdır.
Havlu (Banyoluk Havlu): İki iplik sistemli bir dokumadır. Atkı yönündeki bükümlü
iplikler dolayısıyla bir havlı dokuma görünümündedir. 24
Kadife: Temel dokumadaki atkı veya çözgü ipliklerine, gevşek durumda ilave bir atkı
ya da çözgü eklenip daha sonra kesilerek havlı (tüylü) bir yüzey kazandırılan dokumalardır.
Düz Kadife: Temel dokuma ipliklerine, düzenli bir şekilde bağlanan ilave ipliklerin,
dokuma işleminden sonra kesilerek kumaş yüzüne düzgün bir havlı (tüylü) görünümün
sağlandığı tekstil yüzeylerdir. 25
Fitilli Kadife: Hav atkılarının sürekli olarak aynı çözgü ipliklerine grup halinde
bağlanması ve daha sonra bunların kesilmesi ile elde edilen kadifelerdir. Kumaş yüzünde,
çizgiler halinde havlı bir görünüm vardır. 26
Dört Ve Daha Fazla İplik Sistemli Dokuma Yüzeyler
Dört ve daha fazla iplik sisteminin kullanılmasıyla çift katlı dokumalar elde edilir.
Bunlar farklı bağlantı teknikleri kullanılarak bazı noktalardan birbirine bağlanırlar. Böylece:
Daha fazla dayanıklılık
Farklı kumaş yüzeyleri ve
Kabarık yüzey şekilleri oluşur.
Delikli Dokumalar
Farklı üretim teknikleri kullanılarak kumaş yüzeyinde delikler oluşturmak suretiyle,
çok çeşitli desenlerde dokunan tekstil yüzeylerdir. ( Örn. Dokuma tüller) 27
Örgü Yüzeyler
Örgü yüzeyler, bir ya da daha fazla iplikten oluşan ve iç içe geçen iplik ilmeklerinden
meydana gelen tekstil yüzeyleridir.
Örgü yüzeyler, üretimlerinde kullanılan iplik sayısına göre “Tek İplikli Örgüler” ve
“Çözgülü Örgüler” olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Tek İplikli Örgüler
İplikler örgü yüzeyinde enlemesine hareket ederler. Üretimleri için bir iplik bobini
kullanılır. Tek iplikli örgüler düz ya da yuvarlak örme makinelerinde, örücü iğneler
vasıtasıyla elde edilir. El işi örgü yüzeyleri elde etmek için ise örgü şişleri kullanılır.
Tek iplikli örgülerin özellikleri:
¾ İlmek oluşturmak için bir iplik gerekmektedir.
¾ İplik yönü kumaşın eninedir.
¾ Tek iplikli örgüler kolayca sökülebilir ve örgülerden ilmek kaçabilir.
¾ Örgü şişleriyle veya örmecilikte kullanılan iğnelerle üretilir. 28
Düz Örme Makinesi Yuvarlak Örme Makinesi
1.4. Tek İplikli Örgülerde Temel Kavramlar
1.4.1. İlmek
Örgü yüzeylerde temel bağlantı öğesi
olan ilmek, diğer ilmeklere asılan ve
böylelikle sağlamlık kazanan bir iplik
halkasıdır.
İlmek, bir ilmek başından, iki ilmek
bacağından ve iki ilmek ayağından oluşur.
Birbirine asılmış olan ilmekler
Bağlantı Noktası denilen iplik kesişim
yerleriyle birbirlerine bağlanmışlardır. Her
ilmek iki üst, iki de alt bağlantı noktasına
sahiptir. 29
İlmek yüzleri
Düz ilmek: Düz ilmekte, ilmek
bacakları bir alttaki ilmek başının
üstünden geçer.
Sağ (R) ilmek olarak da
isimlendirilir.
Ters ilmek: Ters ilmekte, ilmek
bacakları bir alttaki ilmek başının
altından geçer.
Sol (L) ilmek olarak da
isimlendirilir.
İlmek düzeni
İlmek sırası: Örgü eni doğrultusunda,
yan yana dizilmiş ilmekler bir ilmek sırasını
oluşturur.
İlmek çubuğu: Örgü boyu
doğrultusunda üst üste yerleşmiş ilmekler
bir ilmek çubuğunu oluşturur. 30
1.4.2.Bağlantı Öğeleri
Örgü yüzeylere değişik görünüm kazandırma ve desenlendirme imkanı sağlayan
bağlantı öğeleridir.
Askı ( nopen): Bir sırada örülen
ilmeğin, ikinci sırada örülmeden üçüncü
sıradaki ilmek ayağı ile yaptığı bağlantı
sonucu oluşan iplik halkasıdır.
Daha önce oluşturulan ilmek bu
nedenle boyuna doğru uzar.
Atlama: İğnelerin tamamen ya da
geçici olarak çalışmaması sonucunda
atlamalar oluşur. Bu durumda iplik, ilmek
oluşturmadan geçer. Eğer, iğnelerde
ilmekler varsa, bunlar da boyuna doğru
uzar.
Atlamalar, örgülerin enine
elastikiyetini azaltır.
Tek İplikli Örgülerde Temel Bağlantılar
Düz / Ters Bağlantı (RL)
RL bağlantılı örgünün yüzleri farklıdır. Bir yüzde yalnızca düz ilmekler, diğer yüzde
ise ters ilmekler görülür. Örgünün enine doğru elastikiyeti azdır ve kenarları kıvrılmaya
eğilimlidir.
Kullanım Alanları: Örgünün inceliğine göre ince kazaklar, gömlekler, bluzlar,
elbiseler, tişörtler ve iç çamaşırlarında kullanılırlar.
Düz / Düz Bağlantı (RR) (Ribana, Lastik örgü) 31
RL Bağlantıda İlmeklerin Görünüşü RL Bağlantılı Örgü Yüzey
RR bağlantılar, birbirinin boşluklarına karşılıklı olarak denk gelen iki iğne sırası
yardımıyla oluşturulur. Böylece ön ve arka yüzdeki ilmekler de karşılıklı olarak birbirlerinin
boşluklarını doldururlar. Bir sıra içinde ters ve yüz ilmekler birbirini takip eder. Her iki örgü
yüzünde yüz ilmekler görünür. Eğer kumaş, enine doğru gerilirse yüz ilmek çubukları
arasından ters ilmek çubukları görünür. RR örgü yüzeyler, enine esnektir.
Kullanım Alanları: Kazak, yelek, iç çamaşır, çorap vb. üretiminde kullanılırlar.
RR Bağlantıda İmeklerin Görünüşü RR Bağlantılı Örgü Yüzeyler
Ters / Ters Bağlantı (LL)
LL bağlantı ile örülen kumaşlarda her iki örgü yüzü birbirine benzer ve kumaş
yüzünde ilmek başıyla ilmek ayağının oluşturduğu halkalar görülür. İlmek sıraları bir sağ bir
sol olmak üzere birbirini takip eder. Sağ ilmek sırası, yüzey enine doğru gerildiğinde belli
olur. LL bağlantılı örgü yüzeyler boyuna esnektir.
Kullanım alanları: Bebek tulumları, kazaklar, örgü ceketler vb. üretiminde
kullanılırlar.
önyüz arka yüz 32
LL Bağlantılı Örgü Yüzeyler LL Bağlantıda İlmeklerin Görünüşü
Düz / Düz (RR) İnterlok Bağlantı
RR İnterlok bağlantı ile üretilen örgü yüzeylerde ön ve arka yüzdeki ilmekler karşı
karşıya durmaktadır. Bu üretim tekniğiyle komşu ilmekler yarım ilmek yüksekliği kadar
kaydırılırlar. RR İnterlok bağlantılı örgülerin kapalı bir yüzeyi vardır. Bu tür bağlantı ile
oluşmuş örgü yüzeyler esnek olmalarına rağmen çok elastik değildirler.
Kullanım alanları: Tişört, bluz, iç çamaşır, spor giysiler vb. üretiminde kullanılırlar.
RR İnterlok Bağlantıda İlmeklerin
Görünüşü
RR İnterlok Bağlantılı Yüzeyler 33
Tek İplikli Örgülerin Giysi Üretiminde Kullanımı
Tek iplikli örgü tekniği kullanılarak şu ürün türleri elde edilir:
Forma Göre Örülmüş Yüzeyler: En yüksek kaliteye sahip örgü yüzeylerdir. Giysilerin
tüm parçaları ilmeklerin artırılması ya da eksiltilmesiyle giysi kalıbına uygun şekilde örülür
ve daha sonra birleştirilir.
Yarı Forma Göre Örülmüş Yüzeyler: Orta kaliteye sahip örgü yüzeylerdir. Parçaların
bir kısmı form verilerek örülmüş, bir kısmı da kesilmiştir.
Metre İşi Örülmüş Yüzeyler: En düşük kaliteye sahip örgü yüzeylerdir. Belli bir
uzunluktaki örgü yüzeyinden gerekli parçalar kesilir. 34
Çözgülü Örgüler
Bir ya da daha fazla çözgü ipliği kullanılarak çözgülü örgüler üretilir. İlmek
oluşturulurken, her bir çözgü ipliği, örücü iğnelerin çevresine sarılır. İğnelerin, ipliklerle
beraber hareket ettirilmesiyle çözgülü örgüler elde edilir.
Çözgülü örgülerin özellikleri:
İlmek oluşturmak için iğne sayısı kadar çözgü ipliği gereklidir.
İlmek oluşturan her iplik, kumaşın boyuna doğru zikzak yaparak gider.
Çözgülü örgüler sökülmez, ilmekler kaçmaz.
Sadece örmecilikte kullanılan iğnelerle üretilir.
Çözgülü Örmede İlmeklerin Görünüşü Çözgülü Örme Yüzey 35
Dar (Kolon) Dokumalar
Dar (kolon) dokumalar, ürünün kenarında çapraz yönde birbirine geçen, düzenli bir
iplik sıklığına ve kapalı bir yüzey görünümüne sahip yüzeyler ve kurdelelerdir.
1.5. İplik Bağlantılı Yüzeyler
1.5.1.Dikilmiş Yüzeyler
Düz bir temel malzeme üzerine ipliklerin dikme işlemi ile bağlanmasıyla elde edilen
tekstil yüzeylerdir.
Kullanım alanları : Ev tekstillerinde (Örneğin; döşemelik kumaşlar, yer döşemeleri),
bakım ve makyaj malzemeleri olarak, teknik malzemeler ve havlu benzeri tekstillerin
üretiminde kullanılır.
İplik Bağlantılı Yüzeyler 36
1.5.2.Danteller
Dantel, ipliklerden oluşan ve süsleme amacıyla kullanılan bir tekstil yüzeyidir. Özel
makinelerde ya da el işi olarak üretilebilir. Dokuma danteller, örgü danteller, kolon danteller
ve işlenmiş danteller gibi çeşitleri vardır.
1.6. Liflerden Elde Edilen Tekstil Yüzeyler
1.6.1. Dokusuz Yüzeyler (Nonwovens)
Dokusuz yüzeyler, liflerden meydana gelmiş tekstil yüzeyleridir. Dokusuz yüzeylerin
üretimi için kullanılan malzeme lif tülbentleridir.
Lif tülbentleri, tekstil liflerinin birbirlerine tutunma özelliğinden yararlanılarak
oluşturulmuş yüzeylerdir. Günümüzde mekanik ve kimyasal yöntemler kullanılarak
birbirlerine tutunma özelliği olamayan liflerden de lif tülbentleri ve dokusuz yüzeyler
üretilebilmektedir.
1.6.2. Dokusuz Yüzey Çeşitleri
Keçeler: Yün liflerinde, nemin, ısının ve basıncın etkisiyle liflerin üst yüzeyindeki
pulcuklar birbirine geçerler ve ayrılmazlar. Buna “Keçeleşme” denir. Yünün bu özelliğinden
yararlanılarak keçeler elde edilir. Üretim prensibine göre keçeler ikiye ayrılır:
Sıkıştırma keçesi: Yün liflerinden oluşan yoğunlaştırılmış lif tülbenti, ısı, nem ve
basınç etkisiyle keçeleştirilir. 37
Kullanım alanları: Şapkalar, erkek ceketleri için alt yaka, geleneksel giysiler ve
dekorasyon malzemesi vb. üretiminde kullanılır.
İğne keçesi: İğne keçelerinin üretiminde, yünler haricinde diğer lifler de kullanılır.
Kabarık lif tülbentinin, kancalı iğnelerle didiklenmesiyle elde edilir.
Kullanım alanları: Yer döşemeleri, telalar, dolgu malzemeleri vb. üretiminde
kullanılır.
Keçeler
Kağıt Kumaşlar: Tekstil liflerinin kimyasal yapıştırma ya da birbirlerine kaynak
yapılması yöntemi ile elde edilen tekstil yüzeyleridir.
Kağıt kumaşların üretimi sırasında bir lif tülbenti kimyasal, mekanik veya hem
kimyasal hem de mekanik yollardan sağlamlaştırılır.
Kullanım alanları: Bu şekilde elde edilen dokusuz yüzeyler (nonwovens), giyim sektör
ünde özellikle tela olarak kullanılır.
Kağıt Kumaşlar 38
Telalar: Tela, giysiden beklenen görünüm, kalite ve etkiyi elde etmek amacıyla
kumaşa farklı yöntemlerle tutturulan yardımcı malzemedir.
İşlenen kumaşa, hacim ve direnç kazandırıp giysiye verilecek biçime katkıda
bulunurlar. Böylece kumaşın dikim, yıkama, ütüleme gibi işlemlerde karşılaşabileceği
sorunlarda kumaşa destek rolü oynarlar.
Görevleri, giysinin biçim ve dayanımını desteklemek, buruşmaya yatkınlığını
azaltmak, kumaşa belli bir sertlik ve form kazandırmaktır.
Telalar, doğal ya da kimyasal liflerden elde edilebildiği gibi, son dönemlerde yaygın
bir biçimde elyaf tülbenti olarak, nonwoven (dokusuz yüzey) üretim teknikleri ile
üretilmektedir.
Telalar
Telaların kullanım amaçları:
Uygulandığı bölgede esnemeyi, kırışmayı önlemek ve şekli korumak,
Yaka, klapa, manşet, pat, cep ve cep kapaklarına destek sağlamak; tok bir tuşe
(dokunum) kazandırmak, bunlarda kıvrılmayı engellemek,
Takım elbise ve paltolarda vücut bölümlerinin desteklemek, belirli bir şeklin verilmesi
ve omuz bölümlerini birleştirmek,
Düğme ve ilik alanlarını takviye etmek,
Çeşitli kenar bölgelerde takviye ve düzgünlük sağlamak,
Kemer ve bel şeritlerine sertlik ve destek vermektir.
Tela denildiğinde algılanan kavram genellikle “Yapışkan Tela” dır.
Yapışkan Tela: Bir yüzeyi yapışkan madde ile kaplanmış olan tekstil yüzeyi ile, onu
kaplamada kullanılan reçinenin oluşturduğu malzemedir.
Kaplama: Kumaşa tutunmayı sağlayan yapıştırıcı malzeme olup, ısıtıldıklarında eriyen 39
soğuduklarında da başlangıçta sahip oldukları katı hale dönen sentetik reçinelerdir.
Kumaş: Kaplamanın oturtulduğu tekstil yüzeyi olup dokuma, örme ve dokusuz yüzey
(nonwoven) üretim teknikleri ile üretilirler.
1.6.3. Tekstil Yüzeylerine Göre Tela Çeşitleri
Dokusuz Yüzey (Nonwoven) Telalar
İpliğe dönüştürülmemiş, doğal ya da kimyasal liflerin, özel bir takım yöntemlerle
birbirine bağlanmasıyla oluşturulan tekstil yüzeylerinin, çeşitli yapıştırıcılarla ve çeşitli
yöntemlerle kaplanmasıyla elde edilen telalardır.
Dokunmamış telalar ucuz olması, pek çok çeşidinin bulunması ve kolay işlenebilir
olması bakımından oldukça yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.
Dokusuz Yüzey (Nonwoven) Telalar
Dokuma Telalar
Dokuma yüzeylere, çeşitli yöntemlerle bir kaplamanın oturtulmasıyla elde edilen
telalardır.
Dokuma telalar, genellikle dış giyimde en ve boy yönünde kullanılır, giysilerde ön
yüze muntazam bir duruş ve mukavemet (sağlamlık) vererek giysiden beklenen etkiyi sağlar.
Dokuma telalar, hammaddesi, dokuma sıklığı, iplik kalınlığı, dokuma yapısı, kumaş ağırlığı
bakımından farklılık gösterirler. 40
Dokuma Telalar
Örgü Telalar
Örme yüzeylere uygulanan kaplamalarla elde edilen telalardır.
Örgü telaların en önemli avantajı yüksek esneme özelliğine sahip olmasıdır. Dış
giyimde ve esneme özelliği olan kumaşlarda kullanılmaya uygundur.
Örgü Telalar
Tela Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar
¾ İstenilen kuru temizleme, yıkama, ütüleme, kurutma değerlerine uygunluk,
¾ Kumaş cinsine ve işlenişine uygunluk,
¾ Giysiden beklenen etkiye ve kullanım bölgesine uygunluk,
¾ İstenilen tuşeye (dokunum) uygunluk,
¾ Giysinin cinsine, modeline, rengine uygunluk,
¾ Kumaşla telanın, birleştikten sonra maruz kalacakları dış etkilere aynı tepkileri
vermeleri,
¾ Kumaşla tela mutlaka bir ön uygulamadan geçirilip sonuçlarının göz ardı
edilmemesidir.41
¾ UYGULAMA FAALİYETİ-1
Dokuma Kumaşların Analizi
İşlem Basamakları
Öneriler
Çalışma ortamını hazırlayınız. İş önlüğünüzü giyerek çalışma
masanızı düzenleyiniz .
Dokuma kumaşın analizinde gerekli
araç ve gereçleri temin ediniz.
Bakınız. Bilgi sayfası, Dokuma
kumaşın analizinde gerekli araç ve gereçler
Dokuma kumaşın yüzünü
belirleyiniz.
Dokuma kumaşın yüzünü belirlemede
dikkat edilecek kuralları hatırlayınız.
Bunlara göre kumaşı dikkatle inceleyiniz.
Lupla kumaşı daha iyi
inceleyebilirsiniz.
Dokuma kumaşın çözgü ve atkı
yönünü belirleyiniz.
Dokuma kumaşın çözgü ve atkı
yönünü belirlemede dikkat edilecek
kuralları hatırlayınız. Bunlara göre kumaşı
dikkatle&a
