ESKİYEN HERŞEY YENİDEN KULLANILABİLİR
Size bir öykü anlatalım. Bir zamanlar insanlar eskiyen eşyalarını atarlarmış. O kadar fazla atmışlarki, sonunda ufka uzanan ve toprağı zehirleyen dağlar meydana gelmiş. Bu toplananların bir kısmı yakılmış. Bunun neticesinde, hava kirlenmiş ve kötü kokmuştur. Atıkların suya atılması da aptalca bir fikirdi.
Sonunda, çöplerin, bir kısmının tekrar kullanılabileceği fikri gelişmiştir, tekrar devreye sokulup, yepyeni maddelerin yapılabileçeği gösterilmiştir.
Tekrar devreye sokulma, eski şeyleri alıp, onları yeniden meydana getirmeye denir. Çöp dağları birdenbire altın madenine dönüşür.
Günümüzde, tekstil sanayiside, gömülü serveti bulabilme yoluna girdi. Tüketicinin artan, “yeşil” madde talebi neticesinde, marka sahipleri ve parakendeciler, bu malları satış listelerine sokmaya mecbur kaldılar. Yeşil kalmanın ve sentetik elyafların kullanım özelliklerini temin etmenin bir yoluda tekrar kullanılabilen maddelerden geçmektedir.
Kazablanka filminin “Tekrar çal Sam” sözçüğü
Hangi elyaf tekrar döndürülebilir. Prensip olarak, her elyaf telrar döndürülüp kullanılabilinir. Poliester, naylon ve pamuğun tekrar döndürülebildiği bilinmektedir. Yün yıllardır geri kazanılabilmektedir. (Recycling). Özellikle, İtalya’nın Prato şehrindeki ştraygarn sanayiinde.
Poliester
En çok geri kazanılabilen sentetik elyaf poliesterdir. Dünya elyaf tüketiminin %40’ı poliesterdir. Geri kazanılan poliesterin, diğer bambu veya kenevir gibi elyafa nazaran piyasada daha uzun bir yaşamı olacaktır. Normal poliesterden yapılmış malları olan tüketiciler, fiat ve kalite uygun olduğu takdirde, geri kazanılmış poliesterden yapılmış ürünleride memnuniyetle kabul ederler. Son zamanlarda tüketiciler daha fazla bir ilgi ile çevre dostu elyaf aramaktadır.
Geri kazanılmış poliesterin fiat ve kalitesi, bakir(ilk kullanılan) poliester ile eşit olursa, üretebildiğiniz kadar geri kazanılmış poliesterli ürünler satılabilir. İnsanlar geri kazanılmış malı düşündükleri zaman, bunun birinci sınıf malzeme kalitesinde olmadığını varsayarlar.
Fakat, poliester çevreye çok dost bir şekilde geri kazanılabilir ve neticesinde yeni poliestere nazaran kalite kaybına uğramaz.Invısta firmasından bir yetkili kalitenin hayati olduğunu belirtmektedir. İstenen kalite, kullanılmış malın, toplanması, tefrik edilmesi ve poliester çips imalatında gösterilen dikkat sayesinde temin edilmektedir. Kullanılmış malın tekrar toplanması esnasındaki dikkatli kontrol, sürekli yenilenebilen, yumuşak, parlak ve beyaz elyafın üretilmesini temin eder.
Unifi Inc. İsimli firmanın birinci kalite standardları, geri kazanılan elyafın başarısı için önemli bir kıstastır.
Bu firma hem kesik, hem de filaman geri kazanılmış elyafı üretmektedir. Invısta firması, geri kazanılmış elyafın, yeni elyafa nazaran, “çekim vasıfları başarı için anahtar faktördür” diye belirlemektedir. Invista firması tarafından, hem kesik elyaf ve hemde filaman elyafda, ipliğin nemi emiş vasfını veren devamlı kapilarite(capillary) hareketine yarayan özel basit sistemi geliştirmiştir.
Naylon ve diğer sentetik elyaf
Geri kazanılan elyafa talep ve bu poliesterin başarısı, birçok firmayı bu yöntem ile üretim yapmaya sevk etmiştir. Bu arada, poliesterdeki başarıya dayanarak, Unifi firması, giysilerde kullanılabilen geri kazanılmış naylon elyafıda üretmektedir. Hyosung Corp. Firması da geri kazanılmış poliester ve naylon elyafı üretmektedir. Üretilen naylon çözgülü örmede de kullanılabilmektedir. Üretilen geri kazanılmış naylon ile, iç çamaşırı, mayo kumaşı, spor giysileri yapılabilmektedir. Geri kazanılmış naylona talep yüksektir.
Tüketiciler geri kazanılmış elyafdan giysiler istemekte, bu elyafları kullananlarda, rakiplere üstünlük sağlayabilmektedir. Geri kazanılmış naylonun boyanması, normal naylona benzemektedir. Terbiyede aynı şekilde yapılmaktadır. Fakat iyi kalite ve rekabet edecek fiatlar istenmektedir. Poliester ve naylona ilaveten “olefin” elyafı ve “ıngeo”elyafı da geriye kazanılabilir. Ingeo elyafı diğer sentetik elyafdan değişiktir. Bu elyafın kökeni petrokimyevi maddelere dayanmayıp, bitki şekerine dayanan polilactic asit elyafıdır.(PLA).
Ingeo elyafı mekaniki olarak, elyaf veya diğer plastik hammaddesine döndürülebilir. Ingeo elyafı, ekonomik olarak kimyevi yöntemlerle de geri kazanılabilir.
Bir kumaşın tekrar hayata dönmesi
Tekstil elyafının geri kazanımı iki şekilde olur. Mekanik veya kimyevi geri dönüşüm. Mekanik olarak geri dönüşümde, mal toplanır, temizlenir, kurutulup elyaf veya plastik maddeye dönüştürülmek için tekrardan eritilir. Kimyevi geri döndürmede, yeni elyaf haline getirmeden evvel, malın rengi giderilip, küçük parçalara ayrılır. Bu şekilde depolimerize edildikten sonra, tekrar polimerize edilir. Hem poliester ve hem de naylon, hem mekaniksel ve hem de kimyevi yöntemler ile geri dönüştürülebilir.
Birçok firma bunu yapmaktadır. Her iki metodunda kendilerine göre avantaj ve dezavantajları vardır.
*Mekanik geri döndürme, daha ucuz olup, daha fazla enerji tasarrufu sağlar. Fakat, kalite problemleri yaratıp, kabul edilmelerini zorlaştırır.
*Kimyevi geri döndürme, daha iyi kalitede ve kabul edilebilir elyaf verir. Fakat, daha pahalı ve daha çok enerji harcayanbir sistemdir.
Genelde, tüketici kullanımı sonrası kaynak, plastik şişelerdir. Çünkü, toplama sistemleri daha elverişlidir.
Ingeo için ise, kaynak gene Ingeo ambalaj malzemesi ve elyafıdır. Sanayi artığı geri döndürülebilen kaynaklar ise ara maddeler, kırpıntılar ve hurdalardır. Unifi firması hem poliester, hem de naylonu mekanik olarak geri döndürür. Kalitesi daha iyi elyaf alabilmek için daha ziyade sanayi artığı kullanmayı tercih eder.
Invista firması, tüketicilerin kullanımından arta kalan plastik şişeleri, bir tip poliester elyafının üretiminde kullanmaktadır. Bu üretim için mekaniksel geri dönüştürmeyi kullanmaktadır. Bunun için plastik şişelerin toplanmasında çok dikkatli davranırlar. Bu şişeleri parçalayıp, çips şekline sokup, eriterek, elyaf haline getirirler. Bu elyaf, sonunda iplik olarak eğrilir. Kaynağın kontrolü, son geri dönüştürülmüş elyafda istenen renk ve özellikler için çok önemlidir.
Teijin firması en iyi kalitede poliester elyafını üretebilmek için, kimyevi geri dönmeyi tercih eder. Bu firma, moleküler seviyeye kadar geri gider. Kimyevi olarak bakir poliester seviyesine ulaşırlar. Bu metod da, poliesterin kaç kere geri döndürüldüğü önemli değildir. Her seferinde bakir poliester elyafı kalitesi elde edilir. Renk kaliteside istenen seviyede olur. Kimyevi geri döndürme metodunda, rengin ortadan kaldırılması da önemli bir adımdır. Kimyevi geri dönüşüm, daha geniş çapta bir kaynak seçimine imkan tanır. Plastik şişeler ve artık iplikler, %100 poliestere çok yakındır. Bunlar kolayca geri kazanılabilir. Teijin firması mekaniksel geri kazanım sistemini de uygulamaktadır.
Kimyevi geri kazanımda, kullanılabilen kaynaklar içinde aşağıdaki maddeler bulunmaktadır;
-%100 poliester giysiler
-80/20 poliester/pamuk
-90/10 poliester/naylon
-80/20 poliester/viskon
Fakat, poliüretan, ipek, akrilik, yün, elastromerik elyaf ve kaplamalar kullanılmamaktadır.
Sınırlamalar, geri kazanım işletmelerinden istenen çevre dostluğuna dayanmaktadır.
Teijin firması, geri kazanılmış elyafdan yapılan, giysilerin satışı ve geliştirilmesi için dünya çapında 100 firma ile müşterek çalışma yapar. Bu malların kullanımından sonra, toplanabilmeleri içinde çalışır. Teijin firmasının araştırmasına göre, geri kazanma sistemi bakir poliester elyafı üretiminden %84 daha az enerji kullanıp, %77 daha az CO2 (karbon dioksid) salmaktadır.
Çift Sıkıntı
Geri kazanılan elyafın faydaları belli olduğu gibi, karşı görüşlerde belirlenir. Maliyet ve kalite en önemli karşı görüşler olup, ham madde girdileri olarak da, ciddi endişelere yer vermek gerekmektedir. Kaliteyi tutturabilmek de, en önemli karşı görüştür.
Kalite bakımından, geri kazanılmış elyaf, çözgülü örmeden kullanılamadığı ileri sürülür. Bu kullanım yerinde, iplikde yüksek kalite ve devamlılık aranmaktadır. Bu tip geri kazanılan ürünler parlak beyazlık vermezler, genel olarak soluk beyaz görüntüsündedirler.
Poliester elyafını tekrar iplik haline getirirken, düzgünlük, boyanabilirlik, ve diğer kalite unsurları önem kazanır. Renk sökülebilme kabiliyeti en önemli unsurdur. PET şişelerin kaynağı ve geri dönüştürülmüş poliesterden yapılan çipslerde beyazlık derecesi önemlidir.
Geri kazanılmış ucuz poliesterlerde sararma problemi görülür. Bunun önüne geçebilmek ve saklamak içinde, optik beyazlatıcılar kullanılır. Kimyevi geri dönüşümde, fiziki geri dönüştürmeye kıyasla, bu problemler ile karşılaşılmaz. En büyük teknik problem, renk sökme olup, en büyük iş problemi de, maliyettir.
Bakir elyafa kıyasla, geri kazanılmış elyafda, maliyet unsuru göz önündedir. Düşük hammadde maliyeti, birçok toplama ve düzeltme maliyeti yüzünden pahalılaşır. Parekendeci ve tüketici için, mal devamlılığı ve temini önemli olmakla beraber, bunun için daha fazla ücret ödemek istemezler. Fakat ham petrolün fiatı yükseldikçe, geri kazanılmış elyaf, bakir elyafa kıyasla, daha cazip olabilmektedir.
İyi kalite ve mantıklı fiat yanında, üreticiler bol çeşit de istemektedir. Geri kazanılmış elyaf, daha ziyade kalın iplikler için elverişlidir. Genelde, bu tip elyaf 70 ile 150 denye inceliğinde bulunmaktadır. Bu incelikler, dış giysilerin yapılacağı dokuma ve yuvarlak örgüler için uygundur. İnce elyaflı poliester teknik olarak imkan dahilinde olup, ekonomik durumu belli değildir.
Naylon elyafı ise, 40 denye ye kadar bulunabilir. Bütün geri kazanılan elyaflar için ıskarta mal kaynağı gereklidir. Bu ihtiyaç, özellikle tüketici artığı ise, yüksek kalitede olmayabilir. İdeal durumda, geri kazanılmış giysiden, yeni giysiye elyaf uygulayabilmek en iyi çözüm olarak görülür. Pratikte, bu yerine gelmemektedir. Çünkü, kullanılmış giysilerdeki harman karışımı elyaf ve kumaşlardaki muhtelif apreler, bu isteği engeller.
Birçok üretici poliester kaynağı olarak PET şişeleri kullanırlar. Geri kazanılmış naylon elyafı da, saf naylon kaynaklarından gelmelidir. Fakat, naylon kumaşların üzerindeki apreler ve kaplamalar en önemli engeldir.
Bir çok defa, geri döndürülen naylon giysiler, taşıdıkları apreler, kaplamalar veya diğer elyaflar ile harmanlanmalarından dolayı, çok yüksek maliyet getirirler. Giysiden giysiye elyaf döndürmenin en iyi yolu, giysinin ilk üretiminden başlayarak, bu dönüşümü planlamak gerekir. Bunun için giysiler, %100 poliester veya naylon olmalı ve herhangi bir apre veya kaplama taşımamalıdır.
Bu imkan dahilinde olabilir ama hiçbir desinatör, üretici veya parakendeci bunu kabul etmez.
Ne giderse o tekrar gelir
Birçok kusurlarına rağmen, dönüştürülmüş elyafdan yapılmış kumaşlarda belirli faydalar bulunmaktadır. Çevresel faydaları ilk olarak aklımıza gelir.
Ortalama olarak, geri dönüşen elyaf neticesinde, senelik üretim olarak, 6 Milyon galona eşit enerji tasarrufu sağlandığı hesap edilmektedir.
Geri kazanılmış elyafın, kıymeti, ve tüketici için çevreyi koruyabilmesi, belirli bir piyasa kıymetini kazandırır.
Tüketici ile temas edilirken çok dikkatli olunmalıdır. Acaba, herhangi bir bayan tüketici, geri dönüştürülmüş elyafdan yapılan, naylon iç çamaşırını giymek ister mi?
Çevre dostu ürün pazarlama iddialarında bulunurken, itham ve abartılmış eleştirilerden korunmak için dikkatli olmak gerekir.
İlgili şirketlerin, pazarlama çalışmalarında, çevreyi koruma bakımından, şeffaflık ve gerçeği belirtebilmeleri için, dünya çapında (evrensel boyutta) tekrar geri kazanım standartları ortaya konulmuştur. İzleme ve kullanılan yöntem takibi için, standartlar belirlenmiştir.
Küresel çapta, tekrar geri dönüşüm standartları, malların içerdiği, tüketicinin kullanmadan önceki ve sonraki, geri dönüşümlü elyaf miktarına göre sınıflandırır.
Bu miktarların yüzdeleri, malların üzerindeki etiketlerde belirtilir. Bu durumların belirtilmesinde, sanayi çok büyük atılımlarda bulunmuştur.
.tekstilokulu.net
