1. Giriş
iplikler liflerin belli bir kütleyi oluþturacak þekilde biraraya
getirilerek aralarýndaki baðlantýnýn çeþitli yollarla
güçlendirilmesi ile oluþan ince uzun bir tekstil ürünüdür.
Ýplikler yerine göre mamul, yerine göre de yarý mamul mal
olarak nitelenebilirler. Örneðin; dikim iþlemlerinde kullanýlan
dikiþ iplikleri mamul mal olarak ifade edilebilirler. Ancak
dokuma ya da örmede kullanýlan iplikler kumaþýn ana
maddesini oluþturduðu için yarý mamul mal þeklinde
nitelenir. Ýplikler pamuk, yün, keten veya kesilmiþ yapay
liflerden imal edildiklerinde bunlara stapel lif ya da kesikli lif
iplikleri adý verilir. Bu arada ipek ve sonsuz yapay lifler de
filament adýný verdiðimiz kontinü lif ipliklerini meydana
getirmektedir.
Eski çaðlardan bu yana ipliklerin çeþitli yöntemlerle
üretildiklerini biliyoruz. Bu da çoðu el sanatý ile uðraþan
kiþilerin giriþimleri sonucunda baþlatýlmýþ veya ortaya
konulmuþtur. Bu açýdan bakýldýðýnda tekstil üretiminin
yeryüzündeki ilk mekanize endüstri olduðu ifade edilebilir.
Ancak eðirme tekniðindeki geliþimin ilk basamaklarý tarih
öncesi zamanlarýn karanlýðýnda gizli kalmýþtýr. Ýlk önceleri
elle veya el çýkrýklarý ile yapýlan iplik üretimi 1700'lü yýllarýn
ortalarýnda baþlayan makinalaþma ile üretim kapasitesi ve
kalite açýsýndan avantajlar yakalamýþtýr. Günümüzde iplik
üretimi ise teknoloji harikasý olan süper üretimli ve yüksek
kaliteye yönelik makinalarla sürdürülmektedir.1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Tabii polimerlerden
elde edilen
tekstil malzemeleri
Sentetik polimerlerden
elde edilen
tekstil malzemeleri
Selüloz
esaslý
tekstil
malzemeleri
Yumurtaaký
esaslý
tekstil
malzemeleri
Pamuk
Keten
Jüt
Kenevir
Viskoz vb.
Yün
Tiftik
Angora
Deve vb..
Polyester
Poliamid
Poliakrilnitril
Polipropilen
Anorganik polimerlerden
elde edilen
tekstil malzemeleri
Asbest
Cam elyafý
Sayfa : 03
2. TEKSTÝL MALZEMELERÝ1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 04
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Tekstil malzemelerinin önemli özellikleri :
Tekstil malzemelerinin özellikleri mamul maddenin kalitesini ve üretim metodlarýný önemli ölçüde etkiler. Aþaðýdaki tabloda
tekstil malzemelerinin önemli özellikleri görülmektedir:
Özellikler
Lif boyu
Lif inceliði
Esneme ve
kopma uzamasý
Kývrýmlýlýk
Dýþ yüzey yapýsý
Boya alma yeteneði
Nem alma yeteneði
Isý(termik) yeteneði
Statik elektriklenme
Kimyasal etkilere
karþý özelliði
Sebebleri
Tabii liflerde yetiþmelerine baðlý ve kimyasal
liflerdeise imalat metoduna baðlý olup kullaným
yeri ile ilgilidir.
Tabii liflerde yetiþmelerine baðlý ve kimyasal
liflerde ise imalat metoduna baðlý olup kullaným
yeri ile ilgilidir.
Genellikle molekül zincirinin yapýsýyla ilgilidir.
Tabii liflerin yetiþmelerine baðlý ve kimyasal liflerde
ise imalat metoduna baðlý olup kullaným yeri ile
ilgilidir.
Tabii liflerin yetiþmelerine baðlý ve kimyasal liflerde
ise imalat metoduna baðlý olup kullaným yeri ile
ilgilidir.
Tekstil maddesinin kimyasal yapýsý ile ilgilidir.
Makromolekül yapýdaki boþluklar nemi emerler.
Molekül zincirinin yapýsý moleküllerin arasýndaki
kuvvetlerin etkisi, molekül zincirinin oryantasyon
ve polimerizasyon derecesi ile alakalýdýr.
Düþük rutubet alma; düþük elektrik iletkenlik
kabiliyeti ve sürtünme statik elektrik yüklenmesine
sebep olur.
Molekül zincirinin yapýsý ile ilgilidir.
Etkileri
Farklý lif boylarý iplik imalatýnda
* çekimi etkiler
* bükümü etkiler
* iplik yapýsýný ve düzgünsüzlüðü etkiler
* iplik imalat metodunu etkiler
(uzun veya kýsa lif iplikçiliði)
Farklý lif incelikleri iplik imalatýnda
* iplik eðirme kabiliyetini etkiler
* iplik düzgünsüzlüðünü etkiler
* çalýþma þartlarýný etkiler
* maruz kalýnan dýþ kuvvetlerden dolayý
mamul maddenin kullanýmýný etkiler.
* mamul maddenin hacimliliðini
* tutunma yeteneðini ve elastikiyetini etkiler
* lifin band içindeki tutunma yeteneðini etkiler
* mamul maddenin hava geçirgenliðini etkiler
* mamul maddenin ýsý tutma yeteneðini etkiler
* mamul maddenin yýkanma þartlarýný etkiler
* ýþýðý yansýtma yeteneðini(parlaklýðýný) etkiler.
* boyamayý etkiler
* aðýrlýðý ve hacmi etkiler
* mukavemeti etkiler
* statik elektriklenmeyi etkiler
* Fiksaj ve form verme iþlemleri (tekstüre ve ütü)
plastiklik derecesini ve form almayý etkiler
* Isýl iþlem esnasýnda parlaklýðý etkiler
* mamul maddenin kullaným özelliklerini etkiler.
* üretimi olumlu yönde etkiler
* mamul maddenin kullanýmýný etkiler
* Terbiye iþleminde çalýþma þartlarýný etkiler
* Temizleme iþleminde mamul maddenin kullaným
þartlarýný etkiler.1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 05
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Pamuk liflerinin fiziksel özellikleri :
Türkiye'de en çok üretilen ve tüketilen doðal lif olan
pamuðun fiziksel özellikleri ve iplik kalitesine olan etkileri bu
kýsýmda detaylý olarak ele alýnacaktýr.
Pamuk liflerinin fiziksel özellikleri bu liflerden elde edilecek
ipliðin özeliklerine direkt etki edeceðinden büyük önem
arzetmektedir.
Pamuk liflerinin özelliklerinin ölçümünde eskiden ayrý ayrý
cihazlar kullanýlýrken bugün HVI ve AFIS adý verilen modern
sistemler kullanýlmaya baþlanmýþtýr. HVI demet halinde
AFIS ise tek tek liflerin ölçümü ile sonuç vermektedir.
Lif uzunluðu: Lif uzunluðunun ölçülmesi fibrograph cihazý
(HVI için fibraograph ünitesi) ile yapýlýr. Bu cihazda elde
edilen uzunluk deðerleri span uzunluðu cinsinden (SL) ifade
edilir ve genellikle % 2,5 SL ve % 50 SL deðerleri fibrograph
cihazýndan elde edilir. Bu deðerlerden yararlanarak lif
üniformite deðeri de hesaplanýr
( % Üniformite = % 2,5 SL / %50 SL * 100).
Lif uzunluðu ( Stapel) sýnýflandýrmasý aþaðýdaki tabloya
göre yapýlýr :
Stapel sýnýflandýrmasý ortalama lif boyuna göre yapýlmýþtýr
(kýsa elyaf kýsmý dikkate alýnmadan).
Lif Ýnceliði , Micronaire (mikroner) deðeri ile ifade edilir ve
boyutsuzdur. Micronaire sheffield, pamuk liflerinin inceliðini
tesbit eden bir alettir. Aþaðýdaki micronaire deðerlerine göre
yapýlan sýralama pamuk incelik sýnýflandýrmasýný gösterir :
< 3 çok ince
3 - 3,9 ince
4 - 4,9 vasat
5 - 5,9 kalýn
> 6 çok kalýn
2
Lif Mukavemeti , enternasyonal pamuk ticaretinde lb/inc
cinsinden verilir. Pressley deney aleti ile tesbit edilir.
Pressley lif mukavemet deðerleri aþaðýdaki gibidir :
=> 97 çok kuvvetli
89 - 97 kuvvetli
81 - 88 vasat
72 - 80 fena deðil
71 zayýf
Son yýllarda ortaya çýkan HVI sistemlerinin kullanýmýnýn
artmasý ile mukavemette g/tex deðeri presley mukavemeti
yerine ifade edilmeye baþlanmýþtýr. Pamuk liflerinin
mukavemeti bu sistemde 15 40 g/tex arasýnda
ölçülmektedir. Ýyi bir pamuk lif için HVI mukavemetinin 25
g/tex deðerinin üzerinde olmasý gerekmektedir.
Lifin elastikiyeti de önemli bir faktör olup özellikle kopma
uzamasý olarak tanýmlayabileceðimiz þekli ipliðin
karþýlaþtýðý ani zorlanmalar karþýsýndaki davranýþýný büyük
ölçüde etkilemektedir. Bu deðer pamuk için % 6 10 arasýnda
deðiþiklik göstermektedir. Kopma uzamasý liflerin kopma
mukavemetleri ile birlikte ayný anda ölçülmektedir.
Kýsa þtapel 1 " ve daha az
Orta þtapel 1 1/32 " - 1 1/8”
Uzun þtapel 1 5/32" - 1 3/8”
Ekstra uzun þtapel 1 13/32" ve üzeri
Stapel sýnýflandýrmasý ortalama lif boyuna göre yapýlmýþtýr
(kýsa elyaf kýsmý dikkate alýnmadan). 1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 06
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Lif Olgunluðu , çeþitli metodlarla tesbit edilir ve % cinsinden
ifade edilen pamuk olgunluk sýralamasý aþaðýdaki gibidir :
> 82 olgun
76 - 81 vasat olgunlukta
70 - 75 ham
< 70 çok ham
Olgunluk boyama açýsýndan önemlidir. Olgun olmayan lifler
boya almayacaðý için kalitede sorun yaratýr.
Yabancý maddeler ve tozlar iplik üretimi açýsýndan son
derece önemli bir lif kalite parametresidir. Çünkü iplik
aþamasýna gelmeden önce liflerin muhakkak belli bir
dereceye kadar yabancý madde ve tozlardan arýndýrýlmýþ
olmasý gerekmektedir. Bunu saðlayabilmek için de
pamuðun yoðun mekanik iþlemlerden geçirilmesi
gerekmektedir. Bu iþlemler de her zaman için baþta lif
kýrýlmasý olmak üzere birtakým zararlara yol açmaktadýr.
Dolayýsý ile iplikhanelere gelen pamuðun mümkün olduðu
kadar temiz olmasýnda büyük fayda bulunmaktadýr. Balya
halindeki pamuðun içinde bulunan yabancý madde
miktarýna göre sýnýflandýrýlmasý aþaðýda belirtilmektedir.
Yabancý madde miktarý (%) Sýnýflandýrma
!,2 ye kadar Çok temiz
1,2 - 2,0 Temiz
2,0 - 4,0 Orta
4,0 - 7,0 Kirli
7,0 ve üzeri Çok kirli
Yapýþkanlýk da iþletmeler için ciddi sorunlar meydana
getiren bir özellik olarak zaman zaman karþýmýza
çýkmaktadýr. Özellikle beyaz sinek zararlýsýndan
kaynaklanan yapýþkanlýðýn çeþitli kimyasal metodlarla ve
alüminyum folye (Termik metod) metodu ile belirlenmesi
mümkün olup ,özellikle alýþýlagelmiþ bir pamuk çeþidinin
dýþýna çýkýlmasý söz konusu olduðunda test yapýlmasýnda
büyük fayda vardýr. Yapýþkanlýðýn tesbitinde alüminyum
folye metodunun yanýnda “Clinitest” adý verilen kimyasal
metod da kullanýlmaktadýr. Yapýþkanlýða; þeker veya bal
ismi de verilmektedir.
Lif ve iplik özellikleri arasýnda iliþkiler
Ýplik imalatýnda kullanýlan pamuk lifinin boyunun uzun
olmasý (uzun stapel), ince olmasý (düþük mikroner) ve lif
mukavemetinin yüksek olmasý (yüksek pressley veya
yüksek olgunluk derecesi) iplik mukavemetini olumlu yönde
etkiler. Yine lif boyunun yüksek ve mikroner deðerinin düþük
olmasý, imal edilen ipliðin düzgünlük derecesini de pozitif
etkiler.
Bugün Türkiye'de pamuk iplikhanesi denilince karþýmýza
ring ve Open End iplikhaneleri çýkmaktadýr. Diðer iplik
metodlarýnýn ülkemizde ve genelde hiçbir önemi yoktur.
Ring ve Open -End iplikhanelerinin üretim teknolojilerini
etkileyen lif özelliklerinin önem sýrasý da aþaðýdaki tabloda
görüldüðü gibi farklýlýklar göstermektedir:
RÝNG ÝPLÝKÇÝLÝÐÝ OE. ÝPLÝKÇÝLÝÐÝ
1. Lif boyu (homojen daðýlým) 1. Lif mukavemeti
2. Lif inceliði 2. Lif inceliði
3. Lif mukavemeti 3. Lif boyu
4. Temizlik (homojen daðýlýmý)
Ýplik eðirme sýnýrý, yani liften eðirilebilecek en ince iplik sýnýrý
öncelikle lif inceliði ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Lif inceldikçe
kesitteki lif sayýsý artar ve ipliðin eðirilebilmesine imkan
tanýyan iplik mukavemeti saðlanmýþ olur.
Ýplik kesitindeki minimum lif sayýsý iplik imalat metodonu
baðlý olarak deðiþmektedir. Bu sayý karde ipliklerde 65-88 ve
penye ipliklerde ise 33-59 civarýndadýr.
Ayrýca lif inceliðinin büküm katsayýsýna (elyaf inceldikçe
bükülebilme özelliði artar), kýsa lif yüzdesinin iplik
mukavemeti ve düzgünlüðüne (kýsa lif yüzdesi arttýkça iplik
mukavemeti azalýr ve düzgünsüzlük artar) ve pamuktaki
yabancý madde miktarýnýn özellikle OE iplikhanesinde iplik
kopuþ sayýsýna (yabancý madde miktarý arttýkça iplik kopuþ
sayýsý artar) etkileri vardýr.1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 01
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 07
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
3. ÝPLÝKLERDE NUMARALANDIRMA
Ýpliklerin incelik ve kalýnlýklarý numaralarý ile belirtilir.
Numaralandýrma iki þekilde yapýlýr:
1- Uzunluk Numaralandýrmasý
Belirli bir aðýrlýða düþen uzunluk miktarý ile
numaralandýrma.
2- Aðýrlýk Numaralandýrmasý
Belirli bir uzunluða düþen aðýrlýk miktarý ile
numaralandýrmadýr.
Uzunluk Numara Sistemleri Aðýrlýk Numara Sistemleri
* Metrik Numara (Nm) * Uluslararasý aðýrlýk (Tex)
* Ýngiliz Pamuk Ýpliði ( Ne) * Denye (den, Td)
* Ýngiliz Keten Ýpliði (Ne L)
* Ýngiliz Kamgarn Ýpliði (Ne K)
* Ýngiliz Streichgarn Ýpliði (Ne W)
Burada da görüldüðü gibi numaralandýrmada birçok farklý
sistem kullanýlmaktadýr. Bu sistemlerden en fazla
kullanýlanlara burada yer verilmiþtir.
Metrik Numara Sistemi (Nm) :
Bu sistem yün ve yün tipi liflerden üretilen ipliklerin
numaralandýrýlmasýnda kullanýldýðý gibi , iþlem kolaylýðý
nedeniyle tüm ipliklerin dönüþüm formüllerine de yardýmcý
bir numaralandýrmadýr.
Bir gram aðýrlýðýndaki ipliðin kaç metre olduðunun ifadesidir.
Örneðin; toplam aðýrlýðý 1 gram olan iplik 30 metre geliyor
ise bunun numarasý Nm 30 olarak ifade edilir.
Örnekler:
* Nm 20 : .............................. 1 gramý 20 m olan iplik
* Nm 100 : .............................. 1 gramý 100 m olan iplik
* 1000 gr iplik 25.000 m gelmektedir. Nm = ?
1000 gr 25.000 m
X = 25.000/1000
1 gr x = 25 olduðundan bu
ipliðin inceliði Nm 25
olarak belirtilmelidir.
Ýngiliz Pamuk Ýpliði Sistemi (Ne ) veya (Ne ) : B c
Pamuk ipliklerinin numaralandýrýlmasýnda kullanýlýr. 1 libre
iplikteki 840 yardalarýn sayýsýdýr.. Diðer Ýngiliz sistemlerinde
bu uzunluk deðiþiklik gösterir. Örneðin; Ýngiliz keten ,
kenevirde kabul edilen uzunluk 300 Yarda iken, Kamgarnda
560 yardadýr.
1 libre = 453.6 gr
1 yarda = 91.4 cm ( 0.914 m)
840 yarda = 768 m
Örneðin; 453.6 gr aðýrlýðýndaki iplik 15.360 m (20x 768 m)
geliyorsa bunun inceliði Ne 20' dir.
Uluslararasý Aðýrlýk Sistemi ( Tex) :
Uluslararasý sistemdir. Her türlü iplik için kullanýlabilir.
Türkiye'deki iþletmelerde kullanýmý þuanda yaygýn deðildir.
1000 metre ipliðin kaç gram geldiðinin ifadesidir.
Örnekler:
1000 m iplik ............. 50 gr ise ............................ 50 Tex
2000 m iplik..............200 gr ise .........................100 Tex
Tex'in 1000 katý olan kilotex ve onda biri olan desitex bazý
alanlarda kullanýlmaktadýr. Özellikle Kilotex(ktex)
iplikhanelerde ara ürün olan bantlarda kullanýlmaktadýr.
1ktex = 1000 Tex = 10.000 dtex = 1.000.000 mtex
1 Tex = 10 dtex = 1.000 mtex
1 dtex = 100 mtex
Denye Sistemi (den)
Filament ipliklerin ve liflerin numaralandýrýlmasýnda
kullanýlýr. 9000 metre iplikteki gramlarýn sayýsýný belirtir.
Örnekler:
9000 m iplik ...................200 gr .......................200 den
9000 m iplik ...................150 gr .......................150 den
Nm = Ne x 1.69
Ne = Nm x 0.59
Nm = 1000/ Tex
Nm = 1 / Ktex
Tex = 1000/ Nm
Nm = 1000/ Tex
Nm = 1 / Ktex
Tex = 1000/ Nm1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 08
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
4. KATLI ÝPLÝKLER
Kumaþ üretiminde bazý belirli amaçlar için katlý bükülü
iplikler kullanýlmaktadýr. Bu tür ipliklerde büküm yönü tek kat
ipliðin tersi yönünde verilir.
KATLI ÝPLÝKLERÝN NUMARALANDIRILMASI
Burada dikkat edilecek husus numaranýn aðýrlýk sistemine
mi yoksa uzunluk sistemine göre mi numaralandýðýdýr.
Ayný Numaradaki Ýplikler
Uzunluk numara sistemine göre iplik numarasý kat adedine
bölünür. Aðýrlýk numara sisteminde ise iplik numarasý kat
adedi ile çarpýlýr.
Örnek:
Nm = 60 / 3 = Nm 20 ( 3 adet Nm60 iplik katlanýyor, yeni
numarasý Nm 20'dir)
30 tex x 3 = 60 Tex ( 3 adet 30 tex iplik katlanýyor, yeni
numarasý 60 Tex).
Farklý Numaradaki Ýplikler
* Uzunluk numara sistemine göre 2 veya daha katlýlar için þu
formül uygulanýr.
Nz = N1x N2 / N1 + N2
Nz = N1x N2x N3x N4 / N2 xN3xN4 + N1xN3xN4 +
N1xN2xN4 + N1xN2xN3
* Aðýrlýk numara sistemine göre
Tex z = Tex1 + Tex2 + ..............+ Tex n
Örnekler:
1. Nm 20 ve Nm 30 iki iplik beraber bükülüyorlar. Ýpliðin yeni
numarasý:
Nm z= N1 xN2 / N1+ N2
=20 x 30 / 20 + 30 = 12 ' dir.
2. Tex 20 ve Tex 30 iki iplik beraber bükülüyorlar. Ýpliðin yeni
numarasý:
Tex z = Tex1 + Tex2
= 20 + 30 = 50 'dir.
Tüm bu hesaplamalarda bükümden dolayý büzülme
gözönüne alýnmamýþtýr.1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 09
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
5. ÇEKÝM VE DUBLAJ
Günümüzde iplik iþletmelerinin genelde ilk ara ürünü tarak
bandýdýr. Tarak bandý da lif inceliðine ve bandýn numarasýna
baðlý olarak kesitinde 20.000-40.000 adet lif içermektedir.
Bu miktar iplik aþamasýna gelinceye kadar çeþitli
basamaklarda azaltýlarak iplik kesitinde yaklaþýk 100 life
kadar indirilmektedir. Bu azalma iki þekilde meydana
gelmektedir.
- Temizleme sýrasýnda bir yan etki olarak lif adedinin
isteðe baðlý olmaksýzýn azalmasý. Bu olay daha ziyade
harman-hallaç, tarak ve penye makinalarýnda meydana
gelmektedir.
- Çekim uygulayarak kesitteki lif sayýsýnýn azaltýlmasý
Bu iþlem taraktan baþlayarak iplik makinalarýna kadar olan
tüm aþamalarda uygulanmaktadýr.
Çekim bir lif kütlesine belli bir yönde kuvvet uygulayarak bu
kütleyi gerdirmek suretiyle yapýlan bir uzatma iþlemi olarak
tanýmlanabilir. Bu uzamanýn saðlanabilmesi için, lifler
arasýndaki tutunmanýn aþýlmasý gerekmektedir. Tabi ki
burada önemli olan bir husus liflerin hareketinin son derece
düzgün olarak gerçekleþmesidir. Aksi takdirde band, fitil
veya iplik formundaki malzemenin uzunluðu boyunca kütle
deðiþimleri veya düzgünsüzlük meydana gelecektir.
Çekimin mükemmel olarak gerçekleþmesi hem iþlenen
malzemenin durumuna hem de çekimi saðlayacak olan
mekanik düzeneðin özelliklerine baðlýdýr. Esasen
mükemmel bir çekimin gerçekleþtirilmesi son derece zordur
ve herbir çekim aþamasý daima düzgünsüzlükte bir artýþa
yol açmaktadýr. Ýplik üretim aþamalarýnda çekim iþlemi daha
ziyade silindirli çekim sistemleri üzerinde
gerçekleþtirilmektedir.
DUBLAJ: Genel anlamý itibariyle makineye beraberce
giren band sayýsýnýn çýkan band sayýsýna oraný; dublaj
olarak isimlendirilir. Dublaj vasýtasýyla tek, tek bandlarda
bulunan düzgünsüzlükler tesadüfi olarak giderilir,
homojenlik artar. Çekimin hesaplanmasýnda dublaj sayýsý
hesaba katýlýr.
6. UZUNLUK VE AÐIRLIK SÝSTEMLERÝNE
GÖRE ÇEKÝMÝN HESAPLANMASI
Uzunluk sistemine göre çekim aþaðýdaki formüle göre
hesaplanýr :
N 2 Burada
V= x D N = Çekim sisteminden çýkýþ numarasý 2
N N = Çekim sistemine giriþ numarasý 1 1
( N = Nm veya Ne ) D = Dublaj sayýsý
Aðýrlýk sistemine göre çekim aþaðýdaki formüle göre
hesaplanýr :
G G = Çekim sistemine giren bandýn gramajý 1 1
V= x D G = Çekim sisteminden çýkan bandýn gramajý 2
G D = Dublaj sayýsý 2
(G = gr/mt, yani tex sistemi )
Genellikle yünlü iplikhanelerin hazýrlama dairelerinde çekim
hesaplamasýnda aðýrlýk sistemi kullanýlýr. Pamuk
iplikhanesinde ise hem hazýrlýk ve hem de iplik dairesinde
çekim hesaplamasýnda uzunluk sistemi kullanýlýr.
Bazý iplikhane makinalarýnda çekim iþlemi sýrasýnda, yani
çekim sahasýnda lif malzemesinin çalýþýlmasý sýrasýnda telef
meydana gelir. Bu telef, sanki çýkýþ numarasý çekimden
dolayý inceliyormuþ gibi de deðerlendirilebilir. Telef yüzdesi
“p” ise çekim aþaðýdaki formüle göre hesaplanýr :
V = N2 x x D (100-p) V = Çekim
N 100 N = Çýkýþ numarasý 1 2
(uzunluk sistemi) N = Giriþ Numarasý 1
D = Dublaj
V = G x D x (100-p) P = Döküntü yüzdesi (%) 1
G 100 G = Giriþ aðýrlýðý 2 1
(aðýrlýk sistemi) G = Çýkýþ aðýrlýðý 21 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 10
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Örnekler
1. BÝr yünlü iplikhanesinde çekme makinesine her birinin
aðýrlýðý 36 gr/mt olan 10 adet band girmekte ve aðýrlýðý 40
gr/mt olan 1 adet band çýkmaktadýr. Çekimi hesaplayýnýz.
V= G x D = 36 x 10 = 9 dur. 1
G 2 40
2. Birinci pasaj cer makinesinde 9 çekim ve ikinci pasaj
cer makinesinde 10 çekim uygulanýyorsa iki cer pasajý
sonunda uygulanan toplam çekim nedir ?
V= Vý x V = 9 x 10 = 90 dýr. 2
3. Toplam dublaj sayýsý D= D x D x D x D x ….xDn formülü 122 3
ile hesaplandýðýna göre iplikhanede birbirini takip eden 2
pasaj cer makinasý varsa ve her iki pasajda da 8 band girip 1
band çýkýyorsa toplam dublaj ne olur ?
D= D1 2 x D = 8x8= 64
4. Pamuk iplikhanesinde Ne 1,10 olan fitilden Ne 40 iplik
üretilmektedir. Ýplik makinesinde uygulanan çekimi
hesaplayýnýz.
V= N x D = 40 x 1 = 36 dýr. 2
N1 1,10
5. Tarak makinesinde giren vatka numarasý Nm 0,0024 iken
ve 100 çekim uygulanýrken %5 döküntünün meydana
gelmesi halinde çýkan tarak bandý numarasýný hesaplayýnýz.
V= N x 0 x (100-p) den N = V xNý x 100 2 2
Ný 100 D x (100-p)
= 100 x 0,0024 x 100 = 0,252
1 x (100-5) 1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 11
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
7. BÜKÜM
Kesikli (þtapel) liflerden üretilen ipliklerin mukavemetleri
belli bir miktar büküm uygulamak suretiyle saðlanýr.
Uygulanan burulmanýn yönüne göre büküm S veya Z yönlü
olarak ifade edilir.
Normal koþullar altýnda iplikler daima Z bükümlü olarak
üretilirler. Ancak özel amaçlar için S bükümlü ipliklerin
üretimi sözkonusudur.
Bir ipliðe verilecek büküm miktarý, o ipliðin daha sonraki
kullaným yerine ve lif uzunluðuna göre seçilir. Lif uzunluðu
arttýkça büküm gereksinimi azalacaktýr. Bükümün derecesi
genellikle ikiye ayrýlýr :
AÇIK BÜKÜM :
Triko (örme) ipliklerine verilir. Örme makinasýnda ipliklerin
karþýlaþacaðý direnç nisbeten düþük olduðu için triko ipliði
üzerindeki büküm miktarý dokuma ipliðine oranla düþüktür.
Dolayýsiyle triko ipliðinin mukavemeti dokumaya göre daha
düþüktür.
KAPALI BÜKÜM :
Dokuma ipliklerine verilir. Dokuma tezgahýnda özellikle
çözgü ipliklerinin üzerine binen yük oldukça fazla olduðu için
dokuma ipliklerine, örmeye oranla yüksek büküm verilir.
Dolayýsýyla dokuma ipliðinin mukavemeti trikoya göre daha
yüksektir.
Unutulmamasý gereken husus büküm miktarý arttýkça ipliðin
sertleþeceði ve üretim maliyetinin de artacaðýdýr.
BÜKÜM DERECESÝ :
Büküm aþaðýdaki formüle göre hesaplanýr :
T / m = m Nm veya T” = e Ne
Burada:
T/m = Metredeki büküm ;
T” = inç'deki büküm ( l inç = 25,4 mm )
m = Büküm katsayýsý (metrik)
e = Büküm katsayýsý (Ýngiliz)
Nm = Ýplik metrik numarasý
Ne = Ýplik Ýngiliz numarasý
Dönüþüm Formülleri :
T/m = 39,4 x T”
m = 30, 3 x e
Nm = l,693 x Ne
TRÝKO ÝPLÝÐÝ BÜKÜMÜ :
e= 3,6 deðeri piyasada en yaygýn biçimde uygulanan
büküm katsayýsýdýr. Ýnce mikronerli (3,l - 3,9) pamuk
kullananan ve yumuþak örgü tuþesine özen gösteren
firmalar e deðerini 3,3-3,5 arasýna çekebilmektedir.
Bunun yanýnda örgü ipliðini e= 3,8-3,9 deðeriyle çalýþan
(sert örgü tuþesi) firmalar da mevcuttur.
DOKUMA ÝPLÝÐÝ BÜKÜMÜ :
e= 4,l - 4,5 arasýnda deðiþir. Dokuma tezgahýnda üzerinde
iplik üzerine binen yük gözönünde bulundurularak atký
ipliðinde düþük, çözgü ipliðinde ise yüksek seçilir (çözgü
ipliðinin mukavemeti atký ipliðinden yüksek olmalýdýr).
MAKÝNEYE BAÐLI OLARAK BÜKÜMÜN
HESAPLANMASI :
Fitil ve ring iplik makinelerinde makine deðerlerine baðlý
olarak büküm aþaðýdaki formüle göre hesaplanýr :
T/m = Metredeki büküm sayýsý
T/m = nið / L nið = Ýð devir sayýsý (devir/dakika)
L = Çýkýþ hýzý,sevk hýzý,verim(metre /dakika)1 9 9 2
TMMOB
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
ODASI
Sayfa : 12
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
8. PAMUÐUN ÝPLÝKHANEDE ÇALIÞMASI
Kýsa lif iplikhanesinde pamuk hem saf olarak , hem de keten
ve kimyasal liflerle karýþtýrýlarak iplik imalatýnda kullanýlýr.
Pamuðun sahip olduðu tabii büklümlülük imalat sýrasýnda
kolaylýk saðlar. Mahsurlu tarafý ise neps teþekkülüne olan
meyli ve yabancý maddelerin tutunabilmesidir. Pamuktaki
hasat iþleminin makineleþmesiyle bu sakýnca artmýþtýr.
Pamuktaki nepsler genellikle iki þekilde meydana gelir :
- Pamuðun geliþmesi sýrasýnda koza içinde
olgunlaþmamýþ liflerle, ölü liflerin bir araya gelmesi
sonucu,
- Çýrçýrlamada ve iplikhane tarak makinasýndaki imalat
sýrasýnda hatalý çalýþma þartlarýnda (eskimiþ ve hatalý
garnitür telleri, hatalý ayar ve fazla pasaj sayýsý) liflerin
zedelenmesi sonucu.
Pamuðun içinde bulundurduðu yabancý maddelerin
artmasý, iplikhanede uygulanacak temizleme prosesinin
sayýsýnýn ve etkinliðinin artmasýný gerektirir. Pamuðun
içindeki yabancý maddelerin yeterince temizlenememesi ve
bilhassa Saw Gin çýrçýrlamasý sonucunda pamuðun içinde
kalan mikrotozlarýn emilememesi sonucunda, bilhassa
Open End iplik metodundaki rotor oyuklarýnda iplik
kopuþlarý, kalite ve prodüktivitede düþmeler meydana gelir.&l
