ÖRMECİLİĞİN TANIMI
İpliklerin tek başına yada toplu çözgü olarak enine ve boyuna yönde ilmek bağlantıları ile bir tekstil yüzeyi ve dokusu oluşturma işlemidir.
Bir başka tanıma göre örme: Bir veya bir çok ipliklerin (çözgü), örgü yapım elemanları yardımı ile ve belirli bir kaideye göre tekstil yüzeyi oluşturma şeklidir.
YUVARLAK ÖRME MAKİNALARI HAKKINDA BİLGİ
MAY SAYISI: Kumaşın gerginlik ve tansiyon ayarı ile ayarlanmaktadır. May sayısı kumaşın diziliş düzenidir.
Bir vardiyada 10.11 devir değişmektedir. Bir turda 7 cm kumaş örülür. Kasnak numarası büyükçe kumaş incelir, kumaş incelince örgü miktarı yükselir. Kasnak numarası küçüldükçe bir dakika örgü 4-5 cm düşer.
MAKİNANIN ÜZERİNDE BULUNANA PARÇALAR VE GÖREVLERİ
SİLİNDİR: Makinanın önemli parçasıdır. Silindir tablasının üzerine iğneler, platinler ve iğneleri tutan pay monte edilmiştir. Görevi platin ve iğnelere yataklık eder. Dönecek örgünün oluşumuna sağlar.
MEKİK: Platin tablasında bulunan mekik çemberine bağlanmış parçalardır. Örgüyü gerçekleştiren parçalardan bir tanesi de mekikdir. İğne ile mekik arasındaki ilişkiyi düzenler. İpliğin akışına yön verir.
PLATİN TABLASI: Platin tablası silindirin üzerinde bulunur. Platin tablasında mekik çemberi ve mekikler bulunur. Değişik kumaş yapıldığında sağa ve sola hareket ettirilip kumaşın düzenli çıkmasının sağlar.
PLATİN ÇELİKLERİ: Platin çelikleri platin tablasına monte edilmiştir. Silindir üzerinde bulunan platinler çeliklerinin düzenli şekilde çalışmasını ve örgünün düzgün çıkmasını sağlar. Eğer platin çeliklerinde aşınma olursa örgüde değişik hatalar olur.
ÖRGÜ ÇELİKLERİ: En önemli görevi örgüyü sağlamaktır. Çelik kapaklara monte edilir.
Çeşitleri: a- İptal çeliği
b- Fan çeliği
c- Örgü çeliği
PLATİN: İlmek oluşturmada iğneye yardımcı olur. platinler silindirin üzerinde bulunur. Eğer platinde bir aşınma veya kırıklık varsa örgüde değişik hatalar olur. bu hatalar dikine iğne hatasıdır.
İĞNELER: Silindir üzerinde bulunur, iğne aşağı yukarı hareket eder. ilmeklerin oluşumun sağlar. İğne kafadan kırıldığı zaman kumaş da iz yapar. İğnenin dili bozulduğunda da kumaş da iz yapar.
TANSİYON AYAR SAATİ: Bu saat bildiğimiz kompatör gibidir. İpliğin gerginliğini bu saat tarafından ayarlanır. Saat numarası küçüldükçe kumaş incelir. İpliğin tansiyonu da örgü çeşidine göre değişir. Örneğin; süprem kumaş da makinanın tansiyon ayarı 4-5 Newton olacaktır. Tansiyon ayarı silindirin üzerinde bulunan civatalardan ayarlanır.
MEMİNGERLER: İpliğin akış akış yönünün ayarlar. Dakikada 800-1000 devir döner. İpliğin memingere sarımı normal olmalıdır. Yani normal sarımı 12 sarım olmalıdır (tam dönme.) İplik kırıldığında kırılan ipliği uyarır, uyarı ışığı yanar buda iplik kırıldığında önemli bir görev yapar. Ayrıca bu memirgerin çolumar üzerinde bulunan bantlar sayesinde çalışır. Bantlar ise kasnaklar tarafından memingerlerin çalışmasını sağlar.
SİLİNDİRİN TABLASI: Tablanın üzerinde bulunur. Bütün silindirler örgü çelik kapakları, platin tablası, platin çelikleri, mekikleri, mekik çemberi, tansiyon ayarı saati gibi parçalar sailindir tablasının üzerinde bulunur. Örgünü oluşmasından en büyük faktördür.
MAKİNADA BULUNAN HAVA SİSTEMİ: Bütün platinleri, mekikleri ve iğneleri temizler.
MERDANE: Kumaşın gerginliğini ve aşağıda top yapılmasını ve kumaşın sarımını sağlar.
MOTOR (4,5 Ba): Makinanın çalışmasında en büyük faktörü sağlar. Makinanın üzerindeki tüm parçaların hareketi olan parçaları yağlar. Havalı sistem ile çalışır.
ŞANZIMAN: Makinanın hareketini sağlar. Makinanın üzerinde bulunan dişli ve bilyaların çalışmasını sağlar.
YAĞLAMA SİSTEMİ: Makine için en önemli parçadır. Görevi ise iğneleri, platinleri, çelikleri, sürtünme hareketi olan parçaları yağlar. Havalı sistem ile çalışır. Makinaya hortumlar vasıtası ile hava püskürtülür. Hortum uzunluğuna göre yağlama değişir. Makinanın hortumu kısa ile yağlama fazla, uzun ise yağlama az olur. bunun sebebi, yağlama havalı olduğu için. Eğer bu yağlama sistemi elektronik yağlama sistemi olsaydı diğer elemanlara eşit miktarda yağ dağılması olacaktı.
MAKİNALARDA BULUNAN HAVA SİSTEMİ: Bütün platinleri, mekikleri ve iğneleri temizler.
ELEKTRONİK AKSAM: Makinanın üzerinde bulunan parçalar, elektronik aksamda bulunur. Örneğin; ikaz lambaları kumaşın ortasında bulunan lamba, meminger lambaları hızlı ve yavaş devir şalterleri, bütonlar (Makinayı çalıştıran start ve stop düğmeleri) kondüktörler, merdane lambası, topun dolduğunu belirten saat.
ASPRATÖR: Bunlar temizlik ve sürtünme görevi görür.
KASNAK SİSTEMİ: Hareket şanzımandan olur. bantlar vazifesi ile memingerin dönüşümünü sağlar. Ayrıca makinada gramaj ayarı yaparken kasnak içinde bulunan platin parçalar büyüyüp küçülerek kumaşın inceliğini ve kalınlığını ayarlar.
FIRÇALAR: Bantların temizlenmesi sağlar.
İĞNE UYARICILARI: İğne bacakları kırıldığında uyarıcılar yanar. Bu esnada makine otomatik olarak durur.
KİRLİ YAĞ HORTUMLARI VE REKORLARI: Makinada bulunan bütün yağları iki tarafta toplayarak kirli yağ deposunda toplayarak kirli yağ deposunda biriktirir.
HAVA DEPOSU: Makinaya gelen suları depoya biriktirir. İğneler ve platinlere göndermez. Su biriktiği an otomatik olarak boşalır.
ÇELİK KAPAKLAR: Örgünün aksamında büyük faydası vardır. Bütün platin ve örgü çeliğin üzerinde bulundurur. Ayrıca ipliğin gergiliğini ayarlamada numaralı plastik parçaları vardır. Eğer tansiyon ayarını kasnaktan ve tansiyon saatinden ayarlamıyorsak bu numaralı parçalardan sağa sola çevrilerek yapılır.
MERDANE MOTORU: Merdanenin çalışmasını sağlar. Kumaş sarım merdaneleri makinanın en taban kısmında bulunan kollektör, merdaneye bağlıdır. Eğer arıza olursa merdane lambası yanar. Tabanda ayrıca dişliler vardır. Bunlar hareketi motor ve şanzımandan alır. Makinanın önünde kapaklar vardır. Top olduğu zaman kapak açılıp top alınarak tekrar kapı kapanır. Kapağın otomatik lambası yanar.
GENEL ÖRME ELEMANLARI
İĞNELER: Örmecilik denildiği zaman aklımıza ilk gelen örme iğnecileridir. Çünkü örme işleminde en etkin görevi bu elemanlar oynamaktadır. Örmeciliğin doğuş ve gelişmesi ile, en son bu günkü düzeye erişmesinde iğnelerde fazla bir değişiklik söz konusu değildir. Ancak teknik gelişimi bir değişiklik söz konusu değildir. Belirgin bir şekil kazandırılmıştır. Uygulamanın en yoğun devresine erişen günümüz örme sanayinde belli başlı iki değişik usul ile çalışan üç çeşit iğne türü mevcuttur. Bunlar esnek uçlu iğneler, kancalı uçlu iğneler ve iki ucu kancalı iğnelerdir. Bu iğne gruplarının çalışma prensipleri apayrıdır.
I. ESNEK UÇLU İĞNE: Adını örme işini gerçekleştiren baş kısmından almaktadır. esnek uçlu iğne denmesinin nedeni, inci uçlu kıvrılmış oluk şeklindeki girintinin içine girecek kadar esnemesindendir. Çalışma esnasında esneme yardımcı bir baskı ile sağlanmaktadır. Esnek ucun duğa tam girmesi, dışarda herhangi bir iplik takılmasına meydan vermemesi icap eder.
Esnek uçlu iğne yapısı bakımından çeşitlidir. Sırt kısmı yatağa yerleşik biçimde, ayaklar sabit kalmasını temin eder. Çalışma esnasında iğneler kendi başların sabit, toplu olarak hareketlidirler. İğnenin en önemli kısmı esnek uç tarafıdır. Esnek ucun oluğa olan mesafesi çalışmaların yönlenmesine etki eder. Bütün desenlendirmeler esnek ucun çalışıp çalışmaması durumlarından yararlanılarak elde edilir. Fiyonklu yuvarlak, düz ve çözgü otomatik makina tiplerinde kullanılırlar.
2. KANCALI UÇLU İĞNE (DİLLİ İĞNE): Kancalı adını, baş kısmının kanca şeklindeki kıvrımdan almıştır. İğnelerin baş kısımları örmede esas işi gördüklerinden hassa ve itinalı olarak yapılmışlardır.
Baş kısmındaki kanca dil ilişkisi örme işleminin yapılmasını, ayak yükseklik ve şekilleri ise desenlendirmelerin meydana gelmesini temin eder.
Kancalı iğneler çalışmalar esnasında hem kendi başlarına ileri geri hareketi, hem toplu olarak hareket etmekle örme yaparlar. Fiyonklu (tek iplikli) sistem düz, yuvarlak: tek-çift raylı ve çözgü sistemli Raşel makina konskürüksyinlarında çalışabilen varyanslı bir yapıya sahiptirler. Çözgü sistemlide çalışırken ayak yapıları etkin bir rol oynamazlar. Sadece grup çalışması yapmakla örmeyi sağlarlar.
3- İKİ UÇLU KANCALI İĞNE: Ayak kısmı olmayıp iki taraflı, kancalı şeklindedir. Örücü uç özelliği bakımından esasen kancalı iğnenin prensibi ile çalışmaktaysa da genel olarak değişik bir prensiple örme yapmaktadır. Gövde yapısı makina konstürüksüyonlarına göre çeşitlidir. Karşılıklı iki yay üzerinde veriş-alış hareketli ile çalışabilir. Desenlendirmeler bu hareketlerin sistematik düzenlemesi ile yardımcı elemanlarla olmaktadır. Fiyonklu sistem düz makina konstürüksiyonlarında çalışmayı sağlamaktadırlar.
İyi bir iğne şu şekilde olmalıdır:
1) Öncelikle pürüzsüz ve düzgün sır yüzeye sahip olmalı.
2) Esenk özellikli olmalı (normal esneklikte)
3) Ömrü uzun olmalı (Normal şartları yerine getirmesi)
Ayrıca yeni geliştirilmiş olan ve prensip olarak gövdesi oluklu biçimde, sürgülü iğne türünde belirtebiliriz. Yapıları bakımından kullanılan bütün iğnelerin hassas, düzgün yüzeyli bilhassa sürtünmeye ve aşınmaya dayanıklı, kırılmayı geciktirici nitelikte esnek yapıya sahip olmaları, iyi bir iğnede bulunması bakımından önemli vasıflardır. Bunun için iğleri seçerken dikkat etmeliyiz.
İğnenin ayak, gövde kalınlık ve çengel tarafın incelik ve kalınlık durumuna göre Vo, Wo, Wosa, Wota, Vo-SpeCı Vora, Vota, Vosata, Wo-Spec, olarak çeşitlere ayrılır. Bu çeşitlerde GOO15, GOO1, GOO2, GOO3, GOO16 numaralara ayrılır.
KÖR İĞNE, BOŞ İĞNE
Herhangi bir amaca boş kalacak iğneleri arasını doldurmaya yarayan ve mandalı koruyan iğne. Bu boşlukların kumaşı tutmak ve kenar düzgünlüğünün korunması gibi işlevleri vardır. Makina üzerindeki boş iğne, transfer yaparak boşalmış iğne veya transferi bekleyen iğnedir. Üzerinde ilmek yoktur. Örülmüş ve kumaştaki boş iğneden anlatılmak isterse; atlanmış, örülmemiş ilmektedir. Örneğin; Tüp kumaşı açık kumaş haline getirirken mayların dönmemesi için kılavuz olarak bırakılan iğne boşluğu kör iğne ile yapılır.
İĞNE YATAĞI KOVAN
Basit olarak yuvarlak örme mak., düz örme mak. iğnelerin daire şeklinde yerleştirilmesiyle elde edilmiştir. İğneler , İğne yatağındaki yürütme kanallarına yerleştirmiş olup, bu kanallar üzerinde bulunan hareketsiz kilit parçaları tarafından ilmek yaptırılması için tahrik edilirler. İğne yatakları makine inceliğini belirler. İğneler arası mesafe fazla yani iğne yatakları arasındaki duvar geniş ise, ilmekler daha geniş olacaktır. Aksi halde doku sık olacaktır.
Yuvarlak örme makinaları tek veya çift plakalı olarak yapılmaktadır. Diklenmesine iğne kanallı ve iğnelerin iniş-çıkış hareketi yapmasına göre yapılan iğne yatağına silindir yatağı, iğnelere silindir iğnesi, yatay kanallı ve iğnelerin gidiş-geliş hareketi yapmasına göre yapılan iğne yatağına kapak yatağı ve iğnelerinde kapak iğneleri denir.
İğnelerin raklar üzerindeki çalışma durumları, rayların tespit şekline göre ya yatay, ya dikey ve ya belirli bir açı altında olur.
İĞNE YATAĞI
İğne çalışabilmeleri için hareket ettikleri bir dayanak gereklidir. Bu, iğnelerin üzerinde hem ileri geri, hem de topluca hareketlerini sağlayabilir. Özelliklerde ve hem de topluca kilit tertibatının üzerinde rahatlıkla hareket etmesini kolaylaştırıcı yapıda olmalıdır. Öğne rayları genel olarak makina yapısına göre blok halinde yapılmışlardır. Yuvarlak yapıda olanlarda yine silindir ve kapak şeklinde olmak üzere iki değişik dalda bulunurlar.
Rayların yapımında başlıca üç hususa önem verilir;
a) İğnelerin her türlü hareketine uygun olması,
b) Kilidin üzerinde rahat hareket yapabilmesi,
c) Bunlara ek olarak sağa-sola kaydırılabilir konstrüksiyonda olmasıdır.
İğne hareketlerinin kolaylığı için her bir iğne yatağının üstün kalitede tesviye edilmiş olması ve desen platin yataklarının da aynı itinada yapılmış bulunması şarttır. Kilidin ve iplik rehberinin hareket kolaylığı içinse, yüzeyinin gayet düzgün kaygan halde yapılması gereklidir.
Bunlardan şu sonca varılır. Ray malzemesinin aşınmaya dayanıklı, üstün vasıflı çelik ve ulaşımlardan olacağı muhakkaktır. Yuvarlak örme makinalarında yek pare olarak veya parçalı çakılarak yapılan çeşitleri vardır.
İĞNE İLE İLMEK İLİŞKİSİ
R ve L ilmek şekilleri her üç iğne şeklinde de elde edilmekle birlikte, ilmeğin iğneden çıkış şekline göre belli bir ayrımı söz konusudur. Örneğin, esnek uçluiğneden çıkan ilmeklerin verdiği şekil -L- dir. Kancalı uçul iğneden çıkan ilmeklerin tam tersi yani -R- ilmek şekli görünen taraftadır. İki ucu kancal iğneden ise her iki yüzde de -L- görünümü elde edilir. İlmeğin ayak kısımları arada sıkışmıştır.
İğne şekilleri ve ilmek elde edilmesi, önemli olan şu iki sonucu ortaya koymuştur.
a) İlmek oluştururken iplik sabit, iğne hareketli ise; bu hame iğne ipliğin içinden çekilmek suretiyle ilmek yapılmaktadır. elde edilen yüzeyde -R- dir.
b) İğne sabit ise, bu hale iğne ilk yapım usulünün tersi biçiminde, iplik iğnenin üzerinden atılmak şekliyle ilmek olmakta ve -L- yüzü görünmektedir.
İĞNE İLE KİLİT İLİŞKİSİYLE YAPILAN DESENLER
Kısmi desenlendirme söz konusudur. Kilidin askı, atlama, ilmek yapılabilmesi ve iğne ayak çeşitlerine göre, desenlendirme imkanı artar,
Kilitler Dört Tip olabilir;
- Basit kilit yalnız ilmek yapar,
- İlmek ve atlama yapan kilit,
- İlmek ve Askı yapan kilit,
- Atlama, Askı ve ilmek yapan kilit (3 yolluk kilit)
Bir makinada iğnenin hem yapan kilit (3 yolla kilit) de gövde uzunluğu değişken olabilir. İğne ayağı hareket vermez, hareket alır. Ayağın hareket aldığı mekanizmaya kilit denir. İğne ayakları iğnelerin kilit mekanizmasından hareketine göre yapılır. Bu hareket, tek başına yada topluca olmaktadır.
Tek İplikli Örme Çizgili Örme
ÖRME ELEMANLARI
1. Örücü elemanlar İplik
Makina elemanları İğneler
Yardımcı mekanizmalar
2. Örgü elemanları Temel örgü elemanları
Yardımcı mekanizmalar
Desenlendirme elemanları
Örücü elemanlar:
1. İPLİK: İplik kendi başına bir örücü eleman değildir. İpliğin ilmek haline dönüştürülmesi için bir örgü eleman ve harekete ihtiyaç vardır.
Örme İplikleri:
Hammadde
Doğal Hammaddeler
Bitkisel Hayvansal Madensel Mineral Asbest Protein
Pamuk Yün Tel Cam lifi
Keten Angara
Kenevir Tiftik
Jüt Deve yünü
Rami İpek
Kıl
Yapay Lifler
Sentetik Lifler Kimyasal Lifler
Polivinilalkol Poliakrilanitril (orlon)
Nylon 6 Viskoz
Nylon 66 Rayon
Poliester
Polipropilen
Örmede kullanılan ipliğe bir kayganlık ve düzgünlük kazandırmak için yağ kullanılır, parafinleme yapılır veya diğer iyileştirici malzemeler kullanılır. Kullanılan iplik açık bükümlü ancak sağlamdır. Ayrıca yumuşak olmalı ve sürekli metalik kısımlarla ilişkide bulunduğundan antistatik maddelerle muamele edilmelidir.
Kesikli lif kullanıldığında ae = 2,5-3.0-3,5
am = 75-90-105 arasında değişir.
30 ¸ 90 olan büküm örme katsayısı açık büküm için normal sınırdır. Bu değerler atkı ipliği için (dokumam) minumum değerlerdir. İlmeğin elastik olan yapısınç iplikte bu şekilde katkıda bulunur.
Örme ipliklerinin iyileştirilmesi:
Örme ipliklerinin terbiyesi şu amaçlar için yapılır.
1. Sağlamlık 2. Düzgünlük 3. Temizlik 4. Antistatik madde.
Çalışma esnasında kapmaması için ve daha sonraki kullanımı esnasında sağlamlık istenir.
Akıcı bir çalışmanın olabilmesi için, yüzeyin düzgün olmalıdır. İplik, parafinleyerek, yağlanarak, diğer sıvılara amele edilerek, nemlendirerek, bıçaklar arasından geçirilip kazıyarak, yakarak (gezelemek) temizlenir. Bunlar sayesinde yüzey düzgünleşir, tutum iyileşir ve döküntü azalır.
Özellikle sentetik liflerden yapılan iplik zaten sağlam olduğu için sadece antistatik maddelerle muamele edilir. Ayrıca pillingleşmenin engellenebilmesi içinde antistatik maddelere muamele edilmelidir.
TEMEL ÖRGÜLER ARASINDAKİ FARKLAR
1. Örgü yapısı yönünden
- RL örgü iki tarafından aynı gözükür.
- RR örgüde örme esnasında ilmek çubukları R ve L olarak farklı olmasına rağmen makinadan çıktıktan sonra her iki tarafta R gözükür.
- LL örgüde makinada örülürken ilmek sıraları R ve L büzülürler
2. Büzülme yönünden
- RL örgüler en az, ancak hem enden hem boydan büzülürler
- RR örgüler enden ve boydan büzülürler. RR interlek örgünün ondan büzümesi RR normal örgüye göre daha azdır.
- LL örgüler ise boydan büzülürken endende büzülür.
3. Uygulanan makine yapısı yönünden
- RL örgüler, tek plâkalı, düz yuvarlak ve çözgülü düz örme makinalarında yalnız tek bir plâkayı çalıştırmak suretiyle RL örgü elde etmek mümkündür.
- RR örgüler ise çift plâkalı, düz yuvarlak ve düz konstrüksüyonlu çözgülü örme makinalarında uygulanabilmekte.
- LL örgüler ise düz, tek iplikli, düz çözgülü iplikli ve yuvarlak konstrüksüyonlu örme makinalarında gerçekleştirilebilir.
ATKI ÖRMECİLİĞİ
Giysilik olarak kullanılan örme kumaşların büyük bölümü ile kazak çorap ve benzeri örme eşyaların tümü atkı örme sisteminde üretilirler. Bu nedenle örme endüstrisinin en geniş bölümünü atkı örmeciliği oluşturmaktadır. Atkı örme yapıları tek iplikten oluşturulan yapılar olarak ayrılabilirlerse de, bu yapısal bir ayrımdan çok örme yöntemi ve makinalardan iler gelen bir ayrımdır. Tek iplikli örme sistemi, düz makinalarda ipliğin makine gelişliğince iki yönde, hareketine, çok iplikli örme sistemi ise yuvarlak makinalar olarak adlandırılan makinalarda ipliğin birden çok noktadan beslenerek, bir silindir çevresinde aynı yündeki hareketine dayanır. Diğer yandan, ipliğin tek noktadan beslendiği yuvarlak makinalar da vardır. Bu nedenle endüstride atkı örmeciliği çeşitlidir. Bundan dolayı makinaları oluşturdukları örgü türüne göre isimlendirip incelemek daha uygun bir yöntem sayılabilir. Atkı örmeciliğinde çeşitli makinaların elemanları arasında büyük benzerlikler vardır.
ATKI ÖRME SİSTEMİNDE DESENLENDİRME VE KUMAŞA BİÇİM VERME YÖNTEMLERİ
Atkı örme sistemi çeşitli örgü ve renklendirme ve teknikleriyle geniş desenlendirme olanağı gibi, “fullyfasion” ve diğer düz ve yuvarlak makinalarda kumaşa biçim verme olanağı da sağlamaktadır.
Kumaşa biçim verilmesi , iğne transferi ve ilmek transfer olmak üzere iki farklı yöntem uygulanarak gerçekleştirilir. Desenlendirme ise şu yöntemlerle gerçekleştirilir:
1. Yuvarlak makinalarda değişik iplik besleme noktalarından farklı renkte iplik besleyerek çizgili ve yollu desenlerin elde edilmesi,
2. Aynı iğneye çift iplik besleyerek kuvvetlendirilmiş yapıların elde edilmesi,
3. Ekstra ipliklerle hav ya da ilme yüzeyleri oluşturulması,
4. İğne seçimi ile atlamalar düzenleyerek değişik örgülerin elde edilmesi,
5. İlmek, askı ve atlama bilemişiyle değişik türev örgüler elde edilmesi,
6. İlmek transferiyle açık örgülerin elde edilmesi,
7. Jakap sistemiyle renkli motifli desenlerin elde edilmesi.
ÖRME KUMAŞLARA BİÇİM VERİLMESİ
Kazak, blüz, çorap, eldiven gibi giyim eşyalarının oluşturulması için, örülen bir kumaşa biçim verilmesi gerekir. Bu işlem hem düz hem yuvarlak makinalar da yapılabilmekte birlikte, düz makinalar, kumaşın bir sırasını oluşturan ilmek sayısını değiştirerek yapılan daraltma ve genişletmeye daha uygundurlar. Ne var ki, bu işlem üretimde önemli zaman kayıplarına yol açmaktadır.
Yuvarlak Makinalarda Kumaşa Biçim Verme
Bazı sıralarda daha uzun ilmekler oluşturarak kumaşa biçim verilebilir. Buna benzer yöntemler termofiksaj işlemiyle de desteklenirler. Özellikle iç çamaşırlarında daraltma yöntemi, özel ilmek tutucu elemanların yardımıyla silindir iğneleri üzerindeki ilmeklerin dairesel üst tablo üzerindeki iğnelere aktarılmasıdır. Üzerindeki ilmekler aktarılmış olan iğneler devre dışı bırakılarak, örgülerin daraltılması sağlanmış olacaktır. Eğer ilmek transferi yapılmış olan iğnelerin örmeye devam etmesine izin verilirse, o zaman örgüde boşluklar oluşur. Bu bölgeler iplik söküldüğünde ilmek kaçmasına izin vermez. Bu nedenle kaçmak çorapların yapımında ya da kadın çorapların üst bölümlerinde kaçma bir bant oluşturmak için, bu yöntem hem “fully-fashion” hem de yuvarlak makinalarda uygulanmaktadır.
Örme kumaşlarda biçim verilmesini gerektiren ve yuvarlak makinalarda üretilen eldivenlerin ve çorapların topuk ve burun bölümlerinin örülmesinde değişik bir teknik uygulanmaktadır. Bu teknik örgünün bir bölümünü oluşturan çubuklarda, diğer bölümlere oranla daha fazla ilmek bulunması ilkesine dayanır. Çorabın topuk ya da burun bölümüne gelince, çorabın kıvrım yapan bölümü oluşturulan iğneler örme dışı bırakılırlar. Topuğu oluşturacak olan iğneler özel bir hareket mekanizması yardımıyla topuğun biçim verilecek olan bölümünü öldükten sonra tüm iğneler tekrar devreye sokulurlar. Topuk ya da burun bölümünü örnek için makine ileri-geri hareket ettirilirken ilmek transferi ile biçimlendirme de yapılır. İleri-geri hareket ana mildeki bir dişliyi bir çeyrek dişliye salınım yaptıran bir eksantrik yardımıyla döndürülürken makine daha yavaş hareket ettirildiğinden üretim, üretim süresi uzar.
Çoraplar yapımında üstü açık yuvarlak makinalar da kullanılabilir. Bu durumda lâstik bölümü başka bir makinadan örülen parça çorap makinasına takılacaktır. Eldiven yapımında ise eldivenin manşet ve el bölümü bir yuvarlak makinada örüldükten sonra parmaklar ise çift raylı bir düz el makinasından tamamlanmaktadır.
ÖRME DOKULARDA KALİTE KONTROL
Bilindiği gibi örmecilik, ipliklerin tek başına veya toplu çözgülü, olarak enine yada boyuna yönelik ilmek bağlantıları ile bir yüzey elde etmek sanatı. Örme dokular ilmek oluşum şekline göre de tek iplikli dokular ve çözgülü örme dokular olmak üzere iki gruba ayrılır. Bu iki yöntemle elde edilen mamuller üst giysilik, iç giysilik ve teknik kullanılsın üretilen mamullerin hatasız veya kabul edilebilir düzeyde hatalı olması gerekir. Aksi takdirde, hatalar üretimi olumsuz yönde etkileyebileceği gibi bazen de mamullerin kullanılmaz hale gelmesine sebep olur.
Tekstilin diğer bölümlerinde olduğu gibi örme sanayinde de hataları minumuma indirmek diğer bir deyişle kaliteyi istenilen düzeyde tutabilmek için kontroller yapılır.
Örmecilikte yapılan kontrollere geçmeden önce örme dokularda sık rastlanılan hatalar ve bunların nedenlerinin açıklanmasında yarar görülmüştür.
- Örme kumaşlardaki doku hataları
Örme dokularda rastlanılan hatalar ve bunların nedenlerinin araştırılması şeklindedir.
Örme esnasında sık sık rastlanan temel hatalar (bunlar 1. derecede hatalar olarak ta isimlendirilirler.)
Bu grupta sık rastlanan hatalar;
a. İlmek düşmesi
b. Boyuna çizgiler
c. Enine çizgiler
d. Delik ve patlaklar
e. Çift ilmek hatası
f. Çekim hataları
2. Ara sıra ortaya çıkan hatalar (2. derece hatalar)
Bu grupta hatalar ise
a. Aşırı en daralması
b. Aşırı boy kısalması
c. Kir izleri
d. Ren izleri
e. Ara sıra oluşan kesikli çizgiler
Temel hataların nedenlerini aşağıda belirtildiği gibi özetleyebiliriz.
1. İlmek Düşmeleri
İlmek Düşmelerinin nedenleri;
a. İpliklerin bir yere takılı vaziyette veya sıkı bir şekilde gelmesinden,
b. İplik bükümünün fazla olması dolayısıyla kıvrılma yapmasından.
c. Makina hızının fazla olmasından
d. Doku çekiminin yetersizliğinden
e. Kilitlerin hareketsiz parçalarının farklı ayarlarından veya temizleme ve açma fırçalarının farklı ayarlarından ileri gelmektedir.
İlmek düşmesi sonunda dolgu üzerinde boyuna çizgi veya delik meydana gelmektedir.
2. Boyuna çizgiler
Örgü dokularda görülen boyuna çizgiler genellikle makina elemanlarının arızalanmasından ileriye gelmektedir. Örnek olarak;
a. Arızalı iğneler
b. Dili kapanmış iğneler
c. İğne kanallarının bozuk veya kirli olması, dolayısıyla farklı çekim yapacaklarından ilmek boylarının farklı olmasına sebep olur.
d. Arızalı ilmek aşırtma taraklarından
e. İğne yataklarının yanlış ayarları verilebilir.
3. Enine çizgiler
Örme dokularda görülen enine çizgilerin kaynağı genellikle ipliklerdir. Örneğin;
a. İplik numarasının her yerde aynı olmaması,
b. İpliğin düzgünsüz gelmesi,
c. İplik bükümünün düzgün olması,
d. Bobin sertliklerinin farklı olması,
e. Bobinlerdeki parafin miktarının yeterli olmayışı
f. Çekim-tertibatının iyi ayarlanmaması,
g. Kilitlireni veya iğnelerin arkasına veya iğne kanallarına pislik dolması,
h. İğne yatağınını çarpık oluşu,
4. Delik ve patlaklar
Bu tür hataların sebepleri;
a. İplik kopmaları,
b. İpliklerin kılavuzlara
c. İşletmenin klima şartlarının iyi olmamasından
d. İpliklerin düğümlü veya dolaşık olmasından
e. İplik kılavuzlarının ayarlarının bozuk oluşundan
f. İplik gerginliğinin fazla olmasından
g. Örme makinasının pis oluşudur
5. Çift ilmek hataları
Çift ilmek hatası ilmeklerin aynı iğnede üst üste veya yan yana 2-3 iğnede bir ilmek şeklinde meydana gelir. Bunun nedenleri.
a. İplik gerginin fazla olması
b. Bobinlerdeki parafin miktarının az olması
c. Bozuk iğneler
d. Kilit kısmının yanlış ayarlanmasıdır.
6. Çekim hataları
Çekim hataları doku üzerinde enine çizgi şeklinde veya dokunun orta kısımlarında farklı şekilde esneklik meydana getirmektedir.
Çekim sistemindeki baskı ayarsızlığından, sarma silindirindeki arızalardan ileriye gelmektedir.
ÖRME MAKİNALARINDA MEYDANA GELEN HATALAR
Örme esnasında örme dokuları üzerinde sık sık meydana gelen hatalar şunlardır:
1. Enine (hortum torba çevresine) çizgiler veya halkalar meydana gelmesi.
2. Boyuna (torba boyunca) çizgiler meydana gelmesi
3. İlmek düşmeleri
4. Deliklenmeler ve arada bir açıklanmalar
5. Çift ilmek, üst üste asılı ilmekler
6. Çekim hataları
Bu hataların meydana gelmesinde ya iplikler yada makine elemanları sebep olurlar. Dokularda iyi bir görünüşle birlikte, tutum-tuşe durumu ve düzgün yapı gibi kalitatif değerler önde gelir.
Enine (Hortum-Torba Çevresinde) Çizgiler veya Halkalar Meydana Gelmesi: Bu hataların meydana gelmesinde iplik ve makine elemanları sebep olurlar.
İpliklerde meydana gelen hataların kaynakları
- İplik numarası yanlış veya hatalıdır.
- İplik bükümleri farklıdır.
- Bobin sertlikleri sarımdan farklıdır.
- Bobinlerin parafin veya yağ miktarları farklıdır.
- Renkli ipliklerde renk görünüşleri farklıdır.
Giderilme Çareleri:
- İpliğin değiştirilmesi
- İpliğin değiştirilmesi
- Bobin değiştirilmesi
- Bobin değiştirilmesi
- Uygun renk değiştirilmesi
Makinadan olabilecek hata kaynakları:
1. Farklı ilmek boyu-may ayarları
2. Farklı iplik gerginlikleri
3. Kapak iğne yatağının çarpık ayarlı olması
4. Çekim tertibatını eksik veya yanlış ayarı
5. Bazı kilitlerin veya iğnelerin arkasında iğne kanallarına pislik dolması, kırık parça bulunması.
Giderilme Çareleri:
1. Uygun ayar denenmeli
2. İplik frenleri, band fornisör veya dişli fornüsörlerin yanlış ayarlanmasından olur ki bunların ayarlanması gerekir.
3. Tam ayara getirilmeli
4. Kilitlerin kontrolü ve düzeltilmesi
5. Kontrolü ve düzeltilmesi
6. Bunların aranması ve temizlenmesi
Boyuna (Torba Boyunca) Çizgiler Meydana Gelmesi: Bu hataların oluşmasına hemen sadece makine elemanları sadece makine elemanları sebep olurlar. İplikten pek hata aranmamalıdır.
Makine elemanlarından olabilecek hata kaynağı
- Arızalanmış, kirlenmiş iğneler
- Dili kapanmış iğneler
- Silindir ve kapak iğne yataklarının yanlış ayarlarından ve sallantılı çalışmalardan
Giderilme Çareleri:
- Bunların hemen temizlenmesi ve değiştirilmesi
- Dili kapanmış iğnelerde ise dillerin açılması, açıcı fırçaların ayarlarının kontrolü
- İğneler birbirine sürtünme yaparlar ve göbek sıkışması oluşur. Acele düzeltilmesi gerekir.
İLMEK DÜŞMELERİ:
Örülmüş doku üzerinde gelişi güzel veya devamlı ilmek düşmeleri (may atmaları) görülür. bunların olmasına makine elemanları veya iplikler sebep olabilirler.
İplikten doğabilecek hata kaynakları:
- İplik bir yere takılmış hareketsiz veya sıkı hale gelmektedir
- İplik duruşlarındaki dolaşıklıklar
- İplik bükümünün fazla olması böylece kendi kıvrılma yapması
Giderilme Çareleri:
- Takılmalar düzeltilmeli veya sıkışıklığa sebep olan fren, baskı, bant, dışlı doğru ayarlanmalıdır.
- Çalışmaya başlarken bunlara göre makinayı yavaş çalıştırmalı
- İpliği değiştirmelidir
Makinadan meydana gelen hatalar:
- İpliğin sağlam gerginliğinin az olması
- Sistemlere göre yanlış iplik zevk miktarlarından
- Kapak ve silindir yatakları mesafesinin yüksek veya düşük olması
- Kilitlerin hareketsiz parçalarının farklı ayarlarından
- Doku çekiminin yetersizliğinden
- Temizleme ve açma fırçalarının yanlış ayarından
Giderilme Çareleri:
- Gerginlik kontrolü ve ayarlanması
- Kılavuzların iğnelere mesafesi ve duruş şekilleri yanlıştır. Düzeltilmesi gerekir.
- Normal çalışma mesafesine getirilmesidir.
- Kilidin kontrol edilerek ayar yapılması
- Çekim ayarlanmalı
- Doğru ayarlamak
Deliklenmeler-Arada Bir Açıklıklar:
Doku üzerinde ara sıra meydana çıkarlar. İplik yada makine elemanları bunlara neden olabilir.
İplikten meydana gelen hata kaynakları
- İpliklerin çok fazla sürtünmesinden
- Parafinleme azlığından
- İpliklerin çok kalitesiz ve dayanıksız oluşundan
- Dolaşmış ve düğümlü kısımlardan
- İşletme klimasının çok kuru olması ve çalışma salonunun sıcak olması
Giderilme Çareleri:
- Kılavuzlara girerken veya diğer iplik geçiş yerlerindeki pürüzlü satıhlar olabilir. Bunların giderilmesi, düzeltilmesi
- İplikler kontrol edilip değiştirilmelidir
- İplik mukavemetlerinin denenmesi gerekirse bobin değiştirilmesi
- İpliklerin nemsiz mukavemeti düşer ve kopuşlar olabilir. Gerekli tedbirleri alınmalıdır.
Makinadan meydana gelen hata kaynakları:
- İplik çekiminin yüksek gerginliğinden
- İğne indirici (may ayarlarının)
- Makinanın yüksek devirde çalışmasından
- İğne ve aşınma bozulmasından
- Kapak-silindir yüksekliğinin farklı veya bunların ilmek boy oranlarının farklı ayarlanmalarından
- İplik kılavuz ayar bozuklukları
Giderilme Çareleri:
- İplik sevk dişlisi veya bandlarının fren ayarı farkından olur. bunların kontrol ve ayarı.
- Bunların her sistemde aynı seviyede ayarlanması
- Makine devrini biraz düşürmek gerekir
- İğnelerin kontrolü, düzeltilmesi ve değiştirilmesi
- Uygun ayar edilmesi ve dokunun kontrolünün yapılması
- Kılavuz-iğne mesafelerinin hassas ayarı
Çift İlmek, Üst Üste Asılı İlmekler:
İlmeklerin aynı iğnede üst üste veya yan yana 2-3 iğneden bir ilmek şeklinde meydana gelmesidir. Bunlara iplik ve makine elemanları sebep olabilirler.
İplikten meydana gelen hata kaynakları:
- İplik sürtünme ve gerginliği fazlalığından. Bu durumda ilmek iğneden sıkışır, üzerinden aşamaz. İkinci ilmekle birleşir.
- Parafin veya iplik yatağının az olması iplikler koyma yapmadığından ilmek iğnenin üzerinden atılmaz
- Çok kalın iplik kısımlarından
Giderilme çareleri:
- Uygun ayara getirilmesi
- Çekimin hatayı önleyecek şekilde ayarlanması
- İğnelere eksik veya yanlış hareket verildiğinden bu kısımlarından kontrolü ve yeniden ayarı
- İplik kayganlığının temin edilmesi, yağ veya parafin püskürtülmesi veya yeniden parafinlenmesi
- Bobin değiştirilmesi
- Bunların temizlenmesi
Makinadan meydana gelen hata kaynakları:
- Doku genişletici kasnağın ayar bozukluğu
- Arızalı sarma silindirlerinden
- Bozuk sarma çubuğu veya sarma başlangıçlarından
- Çekim silindirlerinin iki tarafındaki farklı baskıdan
Giderme Çareleri:
- Duruş kontrolü yapılıp düzgün ayarlanmalı
- Silindir boyuna tırtılların aşınmasından farklı çap değişimleri olmuşsa değiştirilmelidir
- Tip değiştirmelerdeki başlangıçları düzgün yapmak ve arızalı eğik çubuğa düzeltmek değiştirmek
- Her taraftan eşit ayar yapılmalı
Tek sistemli-kancalı iğneli yuvarlar örme makinalarından dokuların makinadan alınışı:
Bu tür makinalar en fazla 30-40-(70-100) cm çapında olarak, fakat ekseriye daha düşük çaplarda örme yaparlar. Bundan dolayı çap doku enleri hortum halinde olarak dardır. Bu bakımdan dokuların makinadan çıkartılması el ile yapılmaktadır. Yuvarlak makinalarda örme işlemine çoğunlukla hareketi şeklinde yapılması örülen dokunun da bu örme esnasındaki hareketine paralel olarak çekilmesi ve sarılması ile yapılır. Halbuki bir kısım az kullanılan kilit hareketli, iğneler durduğu yerde hareketli yuvarlak makinalarda doku sabit örüş hareketine göre çevrilir ve sarılır. Dokunun çıkarılması ve işlenmesi makinayı durdurmadan olabilir.
Doku çekimi ve sarımı:
İğneleri dönüş hareketi ile ören bugünkü ekseni yuvarlak makinalarda doku çekim ve sarımı ayrı olarak ve fakat yine birbirlerine uyumlu olarak yapılır. Örülen doku üç aşamada sarılmış olur. Şöyle ki,
a) örülen doku örme örgüsü özelliğinden dolayı büzüldüğünden çekime gelmeden önce hortum şeklinde yanlara getirilerek en basit ve düzgün halde yaklaştırılır.
b) Sonra çekim tertibatına gelerek sarmaya bağlı olmadan istenilen gerginlikte ayarlanabilir şekilde çekim yapılır. Bu şekilde dokunun çekim hızı sabit makinanın örüş hızı ile birlikte değişir. Aynı zamanda doku en az bir daralma sonucu daha sabit bir hale gelir.
c) Genişletilen ve çekilen doku sarma rolesine düzgün bir biçimde sarılarak dokunun belirli uzunluktaki toplar şeklinde toparlanması sağlanır. Doku sarım hızının makine örüş hızı da paralellik gerektirmesi yanında aradaki doku çekmek baskısı ile bir başka uyum sağlanması gerekir.
Burada top kalınlığına göre sarım hız ve gerginliğinin sabit kalması lazımdır.
Dokunun Makinanın Çıkartılması Ve Dikkat Edilecek Önemli Noktalar:
Örme makinalarında dokunun makinadan alınması, yeniden sarma işleminin yapılması ve gerekli ayarların tekrar yerine getirilmesinde oldukça dikkat ve özen gösterilmelidir. Bu bakımdan zararsız ve az zaman alıcı, kolay bir çalışma için şöyle bir iş sırası izlemek yararlı olur.
1) Önce doku sarım topunun çıkarılabilecek belirli büyüklüğe gelmesini beklemek ve bu tahmin veya sayaçlar yolu ile belirlendikten sonra makinayı durdurmak.
2) Sonra makinanın doku çıkarma tarafına geçerek sarım lulesinin çıkarabileceği hale gelinceye kadar makineyi yavaş devir ile yada el kolu ile çevirmek gerekir.
3) Makine ayaklarına tespit edilmiş güvenlik kafesinin (koruyucusunu) çıkarmak, böylece doku topunun rahat alınmasına imkan sağlamak.
4) Topun altın iç bükey yataklı top arabası varsa, topun boyunca altına bir karton levha, kağıt, bez sermek. (Burada araba içinin karton levha, kağıt bez gibi sergilerin çok temiz bilhassa yağısız, boyasız, çürüksüz, yerle temas ettirmeyecek şekilde yırtıksız vb. şeklinde olmalıdır.) Yomsa sebep olunacak her lekenin ileri ki, terbiye iş lemminre zorluk çıkarabileceği gibi doku kalitesinde bozulması olasılık dahilindedir.
5) Sarma rolesi yerine itilen kısımdan geri çekerek topu aşağı almak-indirmek (yere veya araba üzerine).
6) Topu tekrar roleye sarabilecek kadar geriye çözerek kesmek ve hemen hazır role varsa ona, yoksa rolesini çıkararak, kalan ucunsa doku ucunu buna düzgünce sarmak ve makinaya takmak. Başlangıç sarma işlemi önce role çıkartırken değil, sarma işlemi takıldıktan sonra yapılabilir.
7) Çıkan toptan roleyi çıkartırken veya çıkardıktan sonra katiyen dikine (yan kenarlar üzerine) konmamalıdır. Ancak çok temiz bir yerde böyle konmasının bir sakıncası yoktur.
Doku çıkarılırken önce topu çekim silindirlerine yakın yukarıdan kesmek, böylece topu dışarı aldıktan sonra makinayı dokucu tekrar roleye sarılacak hale gelinceye kadar çalıştırmak, sonra yine durdurarak, bu arada roleyi toptan çıkartıp makinayı yerleştirerek, dokuyu tespit ederek 2 kez çalıştırmak yanlış bir çalıştırma şeklidir.
Böyle bir çalışmada hem işlem süresi uzar, hem de iş 2 kez çalıştırmak yanlış olmasından dolayı makine verimi düşer. Hem iş zorluğunun meydana gelmesi yanında diğer makinaların takibi de güçleşir.
9) Çıkan topların tartımı ve ölçümü için üretildiği makine ve vardiyanın doku tipinin işaretlenmesi gerekir.
10) Gerekli ölçüleri ve kontrolleri bitenlerin mamul madde ambarına taşınması
11) Bu işle uğraşan kişilerin el ve üstünün leke bırakmayıcı iş temizliğinden olması ve belirtilen iş sırasını takip etmesi gerekir.
megep.meb.gov
megep.meb.gov
