Örme makineleri sınıflandırılırken ilmek oluşturan iplik sistem sayısı, iğnelerin sıralanış şekli, iğnelerin kendi başlarına ve ipliklere göre hareket etme prensipleri göz önüne alınır. Daha detaylı bir sınıflandırmada ise iğne yatağı sayıları, ebatları, desenlendirme tertibatları, ürettikleri kumaş tipleri de sınıflandırma için kriter oluşturabilir.
Bu bölümde örme makineleri yukarıda bahsedildiği gibi;
- Tek iplikli (atkı) örme makineleri,
- Çözgülü örme makineleri
olarak iki ana bölümde incelenmiştir.
Tek iplikli (atkı yönlü) örme makineleri ve çözgülü örme makineleri kendi içlerinde temel örme prensipleri aynı olmasına rağmen makine konstrüksiyonlarındaki farklara göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırma aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
1.3.3.1. Atkı Yönlü (Tek İplikli) Örme Makineleri:
Tek iplikli (atkı) örme makineleri tek bir iplik bobiniyle bile ilmek yüzeyi oluşturabilen ve tek tek iğne hareketli veya topluca iğne hareketli olarak örme işlemini yapabilen düz veya yuvarlak konstrüksiyonlu örme makineleridir.
Tek iplikli (atkı) örme makinelerinin sınıflandırılması;
Tek iplikli (atkı) örme makineleri, öncelikle iğne ve iplik hareketlerine göre ilmek oluşturma şekline göre ikiye ayrılır. Bu gruplarda kendi içlerinde bölümlere ayrılarak sınıflandırılır.
A- Örme iğnelerinin tek tek hareket ettiği iplik sabit iğne hareketli atkı
örme makineleri;
a) Triko (düz) örme makineleri (düz iğne yataklı makineler),
b) Yuvarlak örme makineleri (dairesel iğne yataklı makineler).
B- Örme iğnelerinin topluca hareket ettiği iplik hareketli, iğne sabit atkı örme makineleri;
a) Düz iğne,
b) Raylı cotton (kulier) örme makineleri (esnek iğneli düz örme mak.),
c) Dairesel iğne raylı yuvarlak mayözlü-esnek iğneli-(kulier) örme makineleri.
Piyasada, birinci grubu teşkil eden, tek tek iğne hareketli tek iplikli
(atkı) örme makineleri daha yaygındır.
İkinci gruptan iğnelerin topluca hareket ettiği sistemde ise, düz iğne raylı cotton (kulier) örme makineleri yine yaygın olarak kullanılmaktadır.
İkinci gruptaki dairesel iğne raylı yuvarlak kulier örme makineleri ise ilk yapılan makineler olmasına rağmen bugün çok az kullanılmaktadırlar.
Örme iğnelerinin tek tek hareket ettiği atkı örme makineleri;
Dünyada ve Türkiye’de örme sanayiinde en yaygın olarak kullanılan, örme makinesi konstrüksiyonu, örme iğnelerinin tek tek hareket ettirildiği örme makineleridir.
Bu örme makineleri tek iplik sistemiyle ilmek oluşumunu sağlayarak örme işlemini gerçekleştiren düz veya yuvarlak konstrüksiyonlu örme makinesi sistemidir.
Tek tek iğne hareketli (iplik sabit-iğne hareketli) atkı örme makinelerinde örme prensibi;
Genellikle, tek iplikli örme (atkı yönlü örme) makinelerinden, triko (düz örme) ve yuvarlak örme makinelerinde, örücü iğnelere tek tek hareket verilmesi esasına dayanır.
Tek tek iğne hareketli örme sistemi daha önceleri ilk yapılan çözgülü örme makinelerinde uygulanmasına rağmen, günümüzde bu sistem çözgülü örme makinelerinde uygulanmamaktadır.
Şekil 16: Atkı yönlü, tek
iplikli örme teknolojisinde,
iğnelerin kilitle hareket
ettirilmesi ve iplik kılavuzu
ile iğnelere iplik yatırılışının
şematik gösterilişi;
a) Kilit tertibatı,
b) Örme iğneleri,
c) İplik kılavuzu (mekik),
d) Örme ipliği.
Bu makinelerde genel örme prensibi; sabit bir noktaya oturtulmuş (cağlık) bobin veya bobinlerden sağılan ipliğin direkt olarak çeşitli kılavuzlardan geçerek ve mekik (iplik kılavuzu) adı verilen besleme ünitesiyle örme iğnelerine verilmesi; örme iğnelerinin de kilit adı verilen ve iğne hareketini düzenleyen sistemlerle hareket ettirilmesi ile ilmek oluşturmasıdır.
İlmek bu sistemde yan yana oluşturulur ve birleştirilir. Bir yatay sıra tamamlandıktan sonra, bir üstteki ilmek sırası bunun üzerinde oluşturulur. İlmek oluşturma bu şekilde devam ederek örme kumaş meydana getirilmiş olur.
Şekil 17: İğnelerin tek tek
hareket ettiği, tek iplikli
triko (düz örme) makinelerinde
ilmek oluşumunun arkadan
görünüşü;
a) Örme ipliği,
b) İplik kılavuzu (mekik),
c) Örme iğneleri,
d) İğne yatakları.
İğneye hareket bir kam mekanizmasıyla verilir. Tek tek hareketli
çalışma sonucunda, iğne üzerine gelen kuvvetler tek tek iğne üzerine dağıtılmış ve kuvvet azaltılmış olur. İğnenin sürtünme kuvvetini yenmesi daha kolaylaşır, çalışma hızı yükseltilebilir, fakat ipliğe gelen yük artar, bu da ipliğe zarar verir.
Tek tek iğne hareketli sistemde ilmek sıklığı iğnelerin çekimi ile ayarlandığı için ilmeklerin sıklık ayarları tek tek yapılabilmektedir.
Bu nedenle, çalışma esnasında istenilen bölümde sıklık değiştirilebilmekte ve yeni örgü strüktürleri oluşturulabilmektedir. İpliğin sabit bir noktadan verilmesi, iğnenin ipliğe uygulayacağı kuvvet açısından ve ipliğin rahat çalışması açısından pozitif bir etki yapmaktadır. Bu şekilde ipliğe verilecek zarar daha az olacağı için, daha düzgün ve daha verimli bir çalışma yapılmış olacaktır.
Bununla birlikte iğne dilinin açılıp kapanması esnasında iplikte gerilmeler, boy değişmeleri olur. Eğer iplik zayıfsa, kırılgansa çok tahriş olur ve kolaylıkla kopar. Bunun için iplik mümkün olduğunca gevşek verilmeli, gergin olarak verilmemelidir.
Tek tek iğne hareketli sistemlerde tüketilen iplik miktarı ise; ipliğin gerginliğine, makinenin inceliğine ve üretilen kumaşın sıklığına bağlı olarak değişmektedir.
Örme iğnelerinin tek tek hareket ettiği atkı örme (tek iplikli) makinelerinin sınıflandırılması;
Tek iplik sistemiyle ve iğnelerin tek tek hareketi ile örme kumaş üreten makineler iğnelerin yerleştirilmiş olduğu yatakların şekline ve sayısına göre sınıflandırılır. Ayrıca ürettikleri kumaş ipine, inceliklerine, desenlendirme donatımlarına, en veya çap ölçülerine, sistem sayılarına göre de çeşitli sınıflandırmalar yapılmaktadır. Ancak, bu ikinci grup sınıflandırmalar, ana grup olan yatak şekillerine göre yapılan sınıflandırmaya ek olarak detay özellikleri açıklayıcı ve belirleyici adlandırmalar olarak kullanılmaktadır
Buna göre iğnelerin tek tek hareket ettiği atkı (tek iplikli) örme makineleri aşağıdaki gibi sınıflandırılır.
A - Triko (düz örme) makineleri; düz iğne yataklı ve tek tek iğne hareketli atkı örme makinelerinde kendi içlerinde sınıflandırmak mümkündür.
B - Yuvarlak örme makineleri; dairesel yataklı ve tek tek iğne hareketli atkı örme makinelerini de aynı düz iğne yataklılar gibi çeşitli açılardan sınıflandırmak olanağı vardır.
Tablo 1: Örme iğnelerinin tek tek hareket ettirildiği atkı yönlü örme (tek iplikli örme) makinelerinin sınıflandırılması
1.3.3.1.1. Triko (Düz Örme) Makineleri:
Piyasada yanlış bir isimlendirmeyle, triko makineleri, triko örmeciliği,
triko kazaklar vb. şeklinde ifade edilen ve bilinen düz iğne yataklı, tek tek iğne hareketli atkı örme (tek iplikli örme) makineleri ile bu çeşit örme ürünleri için direkt olarak düz örme makineleri terimi de kullanılmaktadır. Ancak bu terimde RL düz örgülü kumaşlar (süprem gibi) üreten makineleri çağrıştırdığı ve ayrıca düz raylı topluca iğne hareketli makinelerde (cutton makineleri) karıştırıldığı için tam karşılık olarak piyasada kabul görmemiştir. Buna karşılık Triko terimi düz yataklı, tek tek iğne hareketli makineleri tanımlamak için çok yaygın bir şekilde kullanılmaktadır ve yerleşmiş bir terimdir. Bu nedenle burada triko ve düz örme terimlerinin birlikte (eş anlamlı) kullanılması uygun görülmüştür.
1.3.3.1.1.1. Triko (düz örme) makinelerinin kumaş örme prensibi:
Triko (düz örme) makineleri, iğnelerin yan yana, tamamen doğrusal yataklar üzerine açılmış iğne kanallarına yerleştirilmesi, bir kilit mekanizması yardımıyla iğnelerin ayrı ayrı hareket ettirilmesi ve buna uygun iplik yatırımı ile örme işlemi yapan makinelerdir.
Triko (düz örme) makinesinde, örme mekanizmaları düz ve yatay bir haldeki iğne yatağı üzerindedir. Örme işlemi kilit sistemiyle, bağlı olduğu kızağın makinenin bir kenarından diğer kenarına örülen genişlik boyunca gidip gelmesi ile oluşur. İplikler bobinlerden, örme iğnelerine direkt olarak ve negatif-serbest şekilde beslenir.
Triko (düz örme) makineleri bu temel örme prensibine uygun olarak çeşitli yapı ve şekillerde örme ürünleri oluşturmaktadır. Triko (düz örme) makinelerinin kolay kullanılabilir olmaları, desenlerde düzgün ilmek yapısı ve güzel görünüm vermeleri, yüksek kalitede üretim yapmaları nedeniyle düz örme makinelerinin kullanımı yaygınlaşmıştır.
Günümüzde triko (düz örme) makinelerinde metraj kumaşların, yarı biçimlendirilmiş ve tam biçimlendirilmiş yarı mamül ürünlerin, yine tam şekillendirilmiş ve makineden çıktığında kullanıma hazır olan eldiven, çorap vb. gibi bitmiş ürünlerin üretimi yapılmaktadır.
Triko (düz örme) makinelerinde şekil olarak noktalı, delikli, kareli, diagonal, kabartmalı, saç örgülü, yığmalı, çizgili vb. tek renkli veya çok renkli örgü ve desenler yapılabilmektedir.
Triko (düz örme) makineleri, desen düzenlemelerini mekanik veya bilgisayar programlı iğne seçim ve iplik kılavuz seçim donatımları ile gerçekleştirilebilen makinelerdir. Triko (düz örme) makinelerinin kumandası da otomatik olarak mekanik veya elektronik yöntemlerle gerçekleştirilir.
İplik cağlıkları makinenin genellikle üstünde veya arka tarafında bulunmakta, iplikler kontrollü olarak özel örme iplik bobinlerinden alınarak sevk elemanlarından, gerginlik elemanlarından ve kontrol elemanlarından oluşan iplik sevk ünitesinden geçerek iplik kılavuzuna ve genelde negatif sevk sistemi ile örücü iğnelere iletilmektedir.
Negatif iplik sevk sistemi, yalnız gerginliğin kontrol altında tutulması ile uygulanan ve örgünün şekline göre ve örme ayarlarına bağlı olarak aşağıdan örücü elemanların istediği kadar ipliği zorlamadan çekmesi işlemidir.
Triko (düz örme) makinelerinde, genellikle kaba örme kumaşların üretimi yapıldığı için negatif iplik sevk sistemi tercih edilmektedir.
Örme yapısı olarak da RL, RR, LL örgüler ve kombinasyonları uygulanabilmektedir. Makinenin bütün fonksiyonel hareketleri kumanda donatımı ile otomatik olarak sağlanmakta, doku çekimi ve sarımı ayarlı veya daha ziyade serbest kontrollü olarak yapılabilmektedir. Üretim miktarı ise örgü, iplik ve özel şartlara göre değişebilmektedir.
Şekil 18: Triko (düz örme)
makinelerinde ilmek oluşum
safhalarının şematik gösterimi;
a) İğne yatağı,
b) Örme iğnesi,
c) Dil açıcı fırça,
d) Örme kumaş.
1.3.3.1.2. Yuvarlak Örme Makineleri:
Yuvarlak örme makineleri genellikle iplik sabit, iğneler tek tek hareketli prensiple çalışırlar. Ancak iplik hareketli iğne sabit ve topluca iğne hareket olarak çalışan ramayözlü tip esnek iğneli yuvarlak örme makinelerinde halen üretilmektedir. Bir veya iki takım örme iğnesi, dairesel düzende dizilmişlerdir ve daire şeklindeki bu hat üzerine açılmış hareket kanalında iğneler olarak hareket ederler.
Bazı yuvarlak örme makinelerinde ise; cağlık ve kilitler döner, iplik hareket eder, iğnelerse sabit olup, sadece kilidin verdiği hareketle ileri-geri gidip gelirler. Bu durum sistem sayısının artmasına pek imkan tanımamaktadır.
Örme dairesel bir düzlemde oluşur ve bir kumaş tüpü oluşturur. Yuvarlak örme makineleri triko (düz örme) makinelerine göre 2-3-4 hatta 8 misli daha hızlı çalışırlar. Ayrıca yuvarlak örme makinelerinde hızın yanı sıra sistem sayısı da fazladır. Triko (düz örme) makinelerinde max 4 sistem yerleştirilebilir ki, bu da çalışacak kısmı arttırır. Yuvarlak örme makinelerinde ise ipliklerin verildiği yerin sabit olması sistem sayısının çoğalmasına imkan vermektedir.
Yuvarlak örme makineleri triko (düz örme) makinelerine göre daha ince (yüksek faynlı) makinelerdir. Bu nedenle yuvarlak örme makinelerinde elde edilen kumaşlar daha ince ve daha zariftir.
Bu genel bilgilerden sonra yuvarlak örme makineleri aşağıdaki başlıklar altında sırası ile incelenmiştir.
A - Yuvarlak örme makinelerinin gelişimi,
B - Yuvarlak örme makinelerinin örme prensibi,
C - Yuvarlak örme makinelerinin temel elemanları.
tekstilbilgi.com
